«101 дзен ҳикмати» менинг энг севимли китобларимдан бири. Қарайиб 30 йилдан буён ҳаётдаги йўлдошларимдан бирига айланган бу тўплам буддавийликнинг асосларидан бўлмиш Дзен таълимоти мутафаккири Мудзу (Мудзю) Итиэннинг «Тош ва қум тўплами» асари асосида тартиб берилган.

Хуршид ДАВРОН
МУДЗУ ВА УНИНГ АСАРИ ҲАҚИДА

«101 дзен ҳикмати» менинг энг севимли китобларимдан бири. Қарайиб 30 йилдан буён ҳаёт йўлдошларимдан бирига айланган бу тўплам буддавийликнинг асосларидан бўлмиш дзен таълимоти мутафаккири Мудзу (Мудзю) Итиэннинг «Тош ва қум тўплами» асари асосида тартиб берилган.

Мудзу (Мудзю) Итиэн (1226–1312) Камакура (XII аср охири – XIV аср боши.) даврида яшаган ва япон тафаккури тарихида чуқур из қолдирган таниқли буддавийлик бузруклари Хонэн, Синран, Догэн, Нитирэн сафидан муносиб ўрин эгаллаган сиймолардан бири. Унинг 1279–1283 йилларда яратилган «Тош ва қум тўплами» (японча: «Сясэкисю:».) япон буддавийлик насрининг энг ёрқин намуналаридан бири сифатида эътироқ этилади. Мудзу нафақат тўпловчи, балки асарда жамланган қадимий Ҳинд, Хитой ва Япон тупроғида яшаган буддавийлик донишмандлари ҳикматлари, кўҳна маъбадлару ибодатгоҳлар нақлу ривоятлари, ҳукмдорлар, сарой аҳли, коҳинлар, роҳиблар ва оддий одамлар ҳаёти билан боғлиқ ибратли воқеалар, инсоний фазилатлару иллатлар, инсон ҳаёти моҳияти ҳақида ўзига хос фикру мулоҳазаларини ифода эта олган файласуф адиб сифатида намоён бўлади.

«Тош ва қум тўплами» ўн бобдан (бешинчи ва ўнинчи боблар икки қисмли) иборат бўлиб, уларда 134 нақлу ривоят баён этилади. Ҳар бир боб аниқ мавзуни ёритади. Масалан, биринчи боб илоҳий мўъжизалар, иккинчи боб Будда кароматлари, учинчи боб сўз ва амалларда намоён бўладиган қарама-қаршиликлар, тўртинчи боб буддавийлик тариқатларининг ўзаро танқидий муносабати-ю, роҳибларнинг оилавий ҳаёти ва турмуши, бешинчи боб дин алломалари ва шоирлар, олтинчи боб воизлар, еттинчи боб эҳтиросга берилган одамлар, саккизинчи боб нодон ва донишмандлар, тўққинчи боб саховаткор эркаклару аёллар ва, ниҳоят, ўнинчи боб зоҳидлар хусусида ҳикоя қилади.

Асоси «Тош ва қум тўплами» бўлган ва қисман кейинги асрларда яшаган дзен таълимоти намоянлари томонидан ёзиб қолдирилган битиклар асосида шаклланган «101 Дзен ҳикмати» китоби 1929 йили Филадельфия ва Лондонда нашр этилган эди.

«101 ДЗЕН ҲИКМАТИ»
КИТОБИДАН РИВОЯТЛАР

ТЎҒРИ ЙЎЛ

Банкей ҳафталаб медитация билан машғул бўларди. Шундай кунларда унинг ёнига бутун Япониядан шогирдлар келар эди.

Машғулотлар вақтида бир ўқувчи ўғрилик устида қўлга тушди. Шогирдлари Банкейдан уни ҳайдаб юборинг, деб илтимос қилди. Муаллим бу илтимосни эътиборсиз қолдирди.

Ўша бола яна ўғрилик билан ушланди. Банкей бу сафар ҳам ҳеч қандай чора кўрмади. Устозларнинг парвосизлигидан ранжиган ўқувчилар энди унга, агар ўғрини ҳайдамасангиз, биз кетамиз, дея ёзма равишда арз қилди.

Банкей арзномани ўқиб чиқиб, шогирдларини бир ерга тўплади-да, уларга шундай деди: “Ҳаммангизнинг ақл-ҳушингиз жойида, нима яхшию нима ёмон эканини биласиз. Хоҳлаган жойингизга бориб ўқишингиз мумкин. Аммо ҳали яхши-ёмоннинг фарқига бормайиган бу бандага тўғри йўл кўрсатиш менинг бурчим эмасми? Ҳаммангиз кетсангиз ҳам у шу ерда қолади”.

Бу гаплардан қаттиқ таъсирланган ўғрининг мижжалари ёшланди. Шу-шу ўғрилик қилмади.

ХАЁЛОТ ДУНЁСИГА САЁҲАТ

Машҳур Дзен муаллими Сён Сакунинг бир шогирди шундай ҳикоя қилади:

“Ҳар кун туш чоғи устозимиз мудраб ўтирарди. Бу ҳолга ўзи “Мен худди Конфуций сингари донишманд мўйсафидлар билан учрашиш мақсадида хаёлот оламига саёҳат қиламан”, дея изоҳ берарди.

Биз ўқиган манбаларда қайд этилишича, Конфуций кўпинча қадим донишмандларни тушида кўрар, сўнг бу ҳақда шогирдларига гапириб берар экан.
Ҳаво ниҳоятда қиздираётган кунларнинг бирида иссиқ тафтидан баъзиларимизни уйқу элитди. Буни кўрган устозимизнинг жаҳли чиқиб, бизни койий бошлади. Шунда “Биз ҳам Кофуцийга ўхшаб қадим донишмандлар билан учрашиш ниятида хаёлот оламига бордик”, дея баҳона кўрсатмоқчи бўлдик.

Устоз сўради: “Хўш, донишмандлар сизга нима деди?”

“Хаёлот оламида донишмандларни учратиб, ҳар куни тушда устозимиз бу ерга келадими, деб сўраган эдик, улар сизни ҳеч қачон кўрмаганини айтди”, деб жавоб қилди орамиздан бир бола.

ЖАННАТ ЭШИГИ

Устоз Хакуиннинг олдига Набусиге деган аскар келиб, “Жаннату дўзах ҳақидаги гаплар ростми ўзи?” деб сўради.

– Сен ким бўласан? – деди Хакуин.

– Мен – самурайман, – деб жавоб қилди жангчи.

– Ие, аскармисан ҳали? У қандай қўмондонки, ҳануз сени қўшинидан ҳайдаб юбормабди? Кўринишингдан худди гадойга ўхшайсан-ку.

Бу гапдан Набусигенинг шу қадар жаҳли чиқдики, дарҳол қиличига қўл югуртирди.

Шунда Хакуин: – Тўғри, қиличинг бор! Лекин сендек аскарнинг қиличи ўтмас бўлмоғи аниқ. Калламни узиб ташлолмасанг кераг-ов, – деди.

Энди Набусиге чидаб туролмади, қиличини қиндан суғурган эди, Хакуин: – Мана, дўзах эшиги очиляпти, – деди.

Бу гапнинг маънисини уққан самурай қиличини қинига солди. Шогирдлик эҳтироми билан Хакуинга таъзим қилди.

– Энди эса жаннат эшиги очиляпти, – деб таъкидлади Хакуин.

«НАҲОТКИ?»

Дзен донишманди Хакуин бутун атрофга ёлғизликда,дунёдан этак силкиб яшаётгани билан танилган эди. У яшаган кулбанинг яқинида озиқ-овқат дўкони соҳиби бўлган эру хотин ва уларнинг гўзал қизи истиқомат қилишарди. Кунлардан бир кун қизнинг ҳомиладорлиги маълум бўлиб қолди. Қаттиқ жаҳли чиққан ота-она қизни ўртага олиб сўроққа тутишди. Аввалига боланинг отаси кимлигини айтишдан бош тортган қиз,охир-оқибат,бетиним терговдан қутилиш учун Хакуиннинг исмини айтди. Ғазабланган ота-она донишманднинг кулбасига ёприлиб киришди. Уларнинг таъна-ю дашномларини эшитган Хакуин биргина сўз айтди.

— Наҳотки? — деди у.

Гўдак дунёга келган куннинг ўзидаёқ уни Хакуин остонасига қолдириб кетишди. Аллақачон бутун атроф бўлиб ўтган воқеадан хабар тортган,унинг тақводорлигига деярли ҳамма ишонмай қўйган бўлса-да,донишманд ҳеч нима бўлмагандек,ўзи кўниккан ҳаётининг бир қаричини ҳам ўзгартирмай,аввалгидай кун кечирарди. Хакуин болани ташлаб кетишган лаҳзадан уни бағрига босиб, бутун меҳру муҳаббатини бериб боқа бошлади. Бола учун нима керак бўлса, қўни-қўшнилардан сўраб оларди.

Орадан бир йил ўтди. Кунлардан бир кун дўкондорнинг қизи ортиқ чидолмай,ота-онасига сирни очди ва гўдакнинг отаси балиқ бозорида ишлайдиган йигит эканини айтди. Бечора ота-она оҳу фарёд солиб Хакуин кулбасига қараб югуришди. Узоқ давом этган узру кечиримлардан кейин болани қайтариб беришни сўрашди.

Донишманд Хакуин уларга гўдакни қайтариб бераркан, бу гал ҳам биргина сўз айтди.

— Наҳотки? — деди у.

ҚАНДАЙ МАЗАЛИ…

Бир одам билмасдан шер яшайдиган далани кесиб ўтди. У оёғини қўлига олиб югурар, шер орқасидан қувар эди. Югура-югура, ҳалиги одам жарлик ёқасига оёқ қўйганини билмай қолди, базўр ёввойи ток новдасини ушлай олди, холос. У қияликда ўсган ток новдасида осилиб турар, тепадан шер иррилаб унга ҳамла қилар эди. Одам қўрқувдан қалт-қалт титраб пастга қаради. У ерда бошқа бир шер осилиб турган бу ўлжани пойларди. Одамнинг жони қил устида эди гўё.

Шу чоғ бири оқ, бири қора икки сичқон пайдо бўлдию, токни кемира бошлади. Одам эса ёнгинасида ғарқ пишиб ётган маймунжоннинг ёқимли таъмини туйди ва токка бир қўллаб осилганча, иккинчиси билан мевани узиб оғзига солди. Оҳ, қанчалар мазали!

ЛОЙ КЎЧАДА

Тандзан билан Экидо исмли икки роҳиб ёмғирли кунда лой кўчадан боришарди. Ёмғир челаклаб қуярди. Улар тўсатдан ипак либосга ўранган ёқимтой бир қизни кўриб қолишди. Соҳибжамол йўлни тўсиб,билқиллаб турган кўлмакдан қандай ўтишни билмай,саросимада тўхтаб турарди. Тандзан «Қани, ёқимтой!» деганча, қизни даст кўтариб кўлмакдан ўтказиб қўйди.

Экидо бутун йўл давоми бошини эгиб олганча, миқ этмай йўл босди. Фақат оқшом тушиб,йўл четидаги ибодатхонада тунаш учун тўхташганда,ортиқ чидолмай Тандзанга заҳрини сочди:

— Биз роҳиблар аёл зотига,айниқса бунақа соҳибжамол қизларга умуман қўлимизни тегизмаслигимиз керак,бу жуда хатарли эканини биласанми? Нима учун шу ишни қилдинг?

— Мен-ку, қизни ўша жойда қолдириб келдим, – деди Тандзан нимтабассум билан. – Сен бўлсанг уни ҳалиям кўтариб юрибсанми?

Шоҳсанам таржимаси

Манба: «Тафаккур» журнали

ҲАР ЛАҲЗА ҒАЗНАДАН ҚИММАТ, БЕБАҲО

Ўз идорасида куни билан савлат тўкиб ўтиришни яхши кўрадиган ва бу билан одамларнинг иззатига сазовор бўламан, деб ўйлайдиган бир амалдор дзен алломаси Такуан*дан ўз вақтини қандай ўтказиш лозимлиги ҳақида маслаҳат сўради.

Аллома Такуан қоғозга шундай шеър битиб амалдорга узатди:

Такрорланмас бирор кун қайта,
Ҳар лаҳза ғазна*дан қиммат, бебаҳо.
Нимаки келади, келар бир марта,
Ҳар бир дақиқани яша, дер Худо.

* Такуан Сохо (1573-1645) — саргардонлик қилиб умр кечирган буддавийликдаги дзэн таълимоти роҳиби. У хаттот, шоир, мусаввир, боғбон, Япония ва Хитойда хос бўлган чой маросими билимдони сифатида машҳур бўлган. Сохонинг «Токайдзи ибодатгоҳида кечган оқшомий суҳбатлар», «Енгилмас ҳикмат сири», «Тайа шамшири воқеаномаси» китоблари япон мумтоз адабиётининг ўлмас намуналари қаторига киради (Таржимон изоҳи).
* Ғазна — хазина

БИР ПИЁЛА ЧОЙ

Мейдзи (1868-1912 йиллар.) замонасида яшаган дзен алломаси Нан-ин ҳузурига дзен нима эканлигини билмоқчи бўлган университет профессори келди. Нан-ин уни чой ичишга таклиф этди. У профессор олдига пиёла қўйгач, унга чой қуя бошлади. Аммо, пиёла тўлиб кетса-да, чой қуйишни тўхтатмади. Буни кўриб турган профессор охири чидолмай, деди: «Пиёла тўлиб бўлди-ку, яна қуйишнинг нима кераги бор?»

Бунга жавобан аллома Нан-ин шундай деди:
— Сиз мана шу чой тўла пиёлага ўхшайсиз. Сиз ҳам ҳузуримга ўз фикру мулоҳазаларингиз билан тўлиб-тошиб келдингиз. Сизда дзен ҳақида айтадиган гапларим сиғадиган бўш жойнинг йўқлигини айтмоқчи бўлдим, холос!»

Хуршид Даврон таржимаси

    Meydzi (1868-1912 yillar.) zamonasida yashagan dzen allomasi Nan-in huzuriga Dzen nima ekanligini bilmoqchi bo‘lgan universitet professori keldi. Nan-in uni choy ichishga taklif etdi. U professor oldiga piyola qo‘ygach, unga choy quya boshladi. Ammo…

Xurshid DAVRON
MUDZU VA UNING ASARI HAQIDA

“101 dzen hikmati” mening eng sevimli kitoblarimdan biri. Qarayib 30 yildan buyon hayotdagi yo‘ldoshlarimdan biriga aylangan bu to‘plam buddaviylikning asoslaridan bo‘lmish dzen ta’limoti mutafakkiri Mudzu (Mudzyu) Itienning “Tosh va qum to‘plami” asari asosida tartib berilgan.

Mudzu (Mudzyu) Itien (1226–1312) Kamakura (XII asr oxiri – XIV asr boshi.) davrida yashagan va yapon tafakkuri tarixida chuqur iz qoldirgan taniqli buddaviylik buzruklari Xonen, Sinran, Dogen, Nitiren safidan munosib o‘rin egallagan siymolardan biri. Uning 1279–1283 yillarda yaratilgan “Tosh va qum to‘plami” (yaponcha: «Syasekisyu:».) yapon buddaviylik nasrining eng yorqin namunalaridan biri sifatida e’tiroq etiladi. Mudzu nafaqat to‘plovchi, balki asarda jamlangan qadimiy Hind, Xitoy va Yapon tuprog‘ida yashagan buddaviylik donishmandlari hikmatlari, ko‘hna ma’badlaru ibodatgohlar naqlu rivoyatlari, hukmdorlar, saroy ahli, kohinlar, rohiblar va oddiy odamlar hayoti bilan bog‘liq ibratli voqealar, insoniy fazilatlaru illatlar, inson hayoti mohiyati haqida o‘ziga xos fikru mulohazalarini ifoda eta olgan faylasuf adib sifatida namoyon bo‘ladi.

“Tosh va qum to‘plami” o‘n bobdan (beshinchi va o‘ninchi boblar ikki qismli) iborat bo‘lib, ularda 134 naqlu rivoyat bayon etiladi. Har bir bob aniq mavzuni yoritadi. Masalan, birinchi bob ilohiy mo‘’jizalar, ikkinchi bob Budda karomatlari, uchinchi bob so‘z va amallarda namoyon bo‘ladigan qarama-qarshiliklar, to‘rtinchi bob buddaviylik tariqatlarining o‘zaro tanqidiy munosabati-yu, rohiblarning oilaviy hayoti va turmushi, beshinchi bob din allomalari va shoirlar, oltinchi bob voizlar, yettinchi bob ehtirosga berilgan odamlar, sakkizinchi bob nodon va donishmandlar, to‘qqinchi bob saxovatkor erkaklaru ayollar va, nihoyat, o‘ninchi bob zohidlar xususida hikoya qiladi.

Asosi “Tosh va qum to‘plami” bo‘lgan va qisman keyingi asrlarda yashagan dzen ta’limoti namoyanlari tomonidan yozib qoldirilgan bitiklar asosida shakllangan “101 Dzen hikmati” kitobi 1929 yili Filadelfiya va Londonda nashr etilgan edi.

“101 DZЕN HIKMATI”
KITOBIDAN RIVOYATLAR

TO‘G‘RI YO‘L

Ustoz Bankey haftalab meditatsiya bilan mashg‘ul bo‘lardi. Shunday kunlarda uning yoniga butun Yaponiyadan shogirdlar kelar edi.

Mashg‘ulotlar vaqtida bir o‘quvchi o‘g‘rilik ustida qo‘lga tushdi. Shogirdlari Bankeydan uni haydab yuboring, deb iltimos qildi. Muallim bu iltimosni e’tiborsiz qoldirdi.

O‘sha bola yana o‘g‘rilik bilan ushlandi. Bankey bu safar ham hech qanday chora ko‘rmadi. Ustozlarning parvosizligidan ranjigan o‘quvchilar endi unga, agar o‘g‘rini haydamasangiz, biz ketamiz, deya yozma ravishda arz qildi.

Bankey arznomani o‘qib chiqib, shogirdlarini bir yerga to‘pladi-da, ularga shunday dedi: “Hammangizning aql-hushingiz joyida, nima yaxshiyu nima yomon ekanini bilasiz. Xohlagan joyingizga borib o‘qishingiz mumkin. Ammo hali yaxshi-yomonning farqiga bormayigan bu bandaga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatish mening burchim emasmi? Hammangiz ketsangiz ham u shu yerda qoladi”.

Bu gaplardan qattiq ta’sirlangan o‘g‘rining mijjalari yoshlandi. Shu-shu o‘g‘rilik qilmadi.

XAYOLOT DUNYOSIGA SAYOHAT

Mashhur dzen muallimi Syon Sakuning bir shogirdi shunday hikoya qiladi:

“Har kun tush chog‘i ustozimiz mudrab o‘tirardi. Bu holga o‘zi “Men xuddi Konfutsiy singari donishmand mo‘ysafidlar bilan uchrashish maqsadida xayolot olamiga sayohat qilaman”, deya izoh berardi.

Biz o‘qigan manbalarda qayd etilishicha, Konfutsiy ko‘pincha qadim donishmandlarni tushida ko‘rar, so‘ng bu haqda shogirdlariga gapirib berar ekan.
Havo nihoyatda qizdirayotgan kunlarning birida issiq taftidan ba’zilarimizni uyqu elitdi. Buni ko‘rgan ustozimizning jahli chiqib, bizni koyiy boshladi. Shunda “Biz ham Kofutsiyga o‘xshab qadim donishmandlar bilan uchrashish niyatida xayolot olamiga bordik”, deya bahona ko‘rsatmoqchi bo‘ldik.

Ustoz so‘radi: “Xo‘sh, donishmandlar sizga nima dedi?”

“Xayolot olamida donishmandlarni uchratib, har kuni tushda ustozimiz bu yerga keladimi, deb so‘ragan edik, ular sizni hech qachon ko‘rmaganini aytdi”, deb javob qildi oramizdan bir bola.

JANNAT ESHIGI

Ustoz Xakuinning oldiga Nabusige degan askar kelib, “Jannatu do‘zax haqidagi gaplar rostmi o‘zi?” deb so‘radi.

– Sen kim bo‘lasan? – dedi Xakuin.

– Men – samurayman! – deb javob qildi jangchi.

– Ie, askarmisan hali? U qanday qo‘mondonki, hanuz seni qo‘shinidan haydab yubormabdi? Ko‘rinishingdan xuddi gadoyga o‘xshaysan-ku.

Bu gapdan Nabusigening shu qadar jahli chiqdiki, darhol qilichiga qo‘l yugurtirdi.

Shunda Xakuin: – To‘g‘ri, qiliching bor! Lekin sendek askarning qilichi o‘tmas bo‘lmog‘i aniq. Kallamni uzib tashlolmasang kerag-ov, – dedi.

Endi Nabusige chidab turolmadi, qilichini qindan sug‘urgan edi, Xakuin: – Mana, do‘zax eshigi ochilyapti, – dedi.

Bu gapning ma’nisini uqqan samuray qilichini qiniga soldi. Shogirdlik ehtiromi bilan Xakuinga ta’zim qildi.

– Endi esa jannat eshigi ochilyapti”, deb ta’kidladi Xakuin.

“NAHOTKI?”

Dzen donishmandi Xakuin butun atrofga yolg‘izlikda,dunyodan etak silkib yashayotgani bilan tanilgan edi. U yashagan kulbaning yaqinida oziq-ovqat do‘koni sohibi bo‘lgan eru xotin va ularning go‘zal qizi istiqomat qilishardi. Kunlardan bir kun qizning homiladorligi ma’lum bo‘lib qoldi. Qattiq jahli chiqqan ota-ona qizni o‘rtaga olib so‘roqqa tutishdi. Avvaliga bolaning otasi kimligini aytishdan bosh tortgan qiz,oxir-oqibat,betinim tergovdan qutilish uchun Xakuinning ismini aytdi. G‘azablangan ota-ona donishmandning kulbasiga yoprilib kirishdi. Ularning ta’na-yu dashnomlarini eshitgan Xakuin birgina so‘z aytdi.

— Nahotki? — dedi u.

Go‘dak dunyoga kelgan kunning o‘zidayoq uni Xakuin ostonasiga qoldirib ketishdi. Allaqachon butun atrof bo‘lib o‘tgan voqeadan xabar tortgan,uning taqvodorligiga deyarli hamma ishonmay qo‘ygan bo‘lsa-da,donishmand hech nima bo‘lmagandek,o‘zi ko‘nikkan hayotining bir qarichini ham o‘zgartirmay,avvalgiday kun kechirardi. Xakuin bolani tashlab ketishgan lahzadan uni bag‘riga bosib, butun mehru muhabbatini berib boqa boshladi. Bola uchun nima kerak bo‘lsa, qo‘ni-qo‘shnilardan so‘rab olardi.

Oradan bir yil o‘tdi. Kunlardan bir kun do‘kondorning qizi ortiq chidolmay,ota-onasiga sirni ochdi va go‘dakning otasi baliq bozorida ishlaydigan yigit ekanini aytdi. Bechora ota-ona ohu faryod solib Xakuin kulbasiga qarab yugurishdi. Uzoq davom etgan uzru kechirimlardan keyin bolani qaytarib berishni so‘rashdi.

Donishmand Xakuin ularga go‘dakni qaytarib berarkan, bu gal ham birgina so‘z aytdi.

— Nahotki? — dedi u.

QANDAY MAZALI…

Bir odam bilmasdan sher yashaydigan dalani kesib o‘tdi. U oyog‘ini qo‘liga olib yugurar, sher orqasidan quvar edi. Yugura-yugura, haligi odam jarlik yoqasiga oyoq qo‘yganini bilmay qoldi, bazo‘r yovvoyi tok novdasini ushlay oldi, xolos. U qiyalikda o‘sgan tok novdasida osilib turar, tepadan sher irrilab unga hamla qilar edi. Odam qo‘rquvdan qalt-qalt titrab pastga qaradi. U yerda boshqa bir sher osilib turgan bu o‘ljani poylardi. Odamning joni qil ustida edi go‘yo.

Shu chog‘ biri oq, biri qora ikki sichqon paydo bo‘ldiyu, tokni kemira boshladi. Odam esa yonginasida g‘arq pishib yotgan maymunjonning yoqimli ta’mini tuydi va tokka bir qo‘llab osilgancha, ikkinchisi bilan mevani uzib og‘ziga soldi. Oh, qanchalar mazali!

LOY KO‘CHADA

Tandzan bilan Ekido ismli ikki rohib yomg‘irli kunda loy ko‘chadan borishardi. Yomg‘ir chelaklab quyardi. Ular to‘satdan ipak libosga o‘rangan yoqimtoy bir qizni ko‘rib qolishdi. Sohibjamol yo‘lni to‘sib,bilqillab turgan ko‘lmakdan qanday o‘tishni bilmay,sarosimada to‘xtab turardi. Tandzan “Qani, yoqimtoy!” degancha, qizni dast ko‘tarib ko‘lmakdan o‘tkazib qo‘ydi.

Ekido butun yo‘l davomi boshini egib olgancha, miq etmay yo‘l bosdi. Faqat oqshom tushib,yo‘l chetidagi ibodatxonada tunash uchun to‘xtashganda,ortiq chidolmay Tandzanga zahrini sochdi:

— Biz rohiblar ayol zotiga,ayniqsa bunaqa sohibjamol qizlarga umuman qo‘limizni tegizmasligimiz kerak,bu juda xatarli ekanini bilasanmi? Nima uchun shu ishni qilding?

— Men-ku, qizni o‘sha joyda qoldirib keldim, – dedi Tandzan nimtabassum bilan. – Sen bo‘lsang uni haliyam ko‘tarib yuribsanmi?

Manba: “Tafakkur” jurnali

Shohsanam tarjimasi

HAR LAHZA G‘AZNADAN QIMMAT, BЕBAHO

O‘z idorasida kuni bilan savlat to‘kib o‘tirishni yaxshi ko‘radigan va bu bilan odamlarning izzatiga sazovor bo‘laman, deb o‘ylaydigan bir amaldor dzen allomasi Takuan*dan o‘z vaqtini qanday o‘tkazish lozimligi haqida maslahat so‘radi.

Alloma Takuan qog‘ozga shunday she’r bitib amaldorga uzatdi:

Takrorlanmas biror kun qayta,
Har lahza g‘azna*dan qimmat, bebaho.
Nimaki keladi, kelar bir marta,
Har bir daqiqani yasha, der Xudo.

* Takuan Soxo (1573-1645) — sargardonlik qilib umr kechirgan buddaviylikdagi dzen ta’limoti rohibi. U xattot, shoir, musavvir, bog‘bon, Yaponiya va Xitoyda xos bo‘lgan choy marosimi bilimdoni sifatida mashhur bo‘lgan. Soxoning «Tokaydzi ibodatgohida kechgan oqshomiy suhbatlar», «Yengilmas hikmat siri», «Taya shamshiri voqeanomasi» kitoblari yapon mumtoz adabiyotining o‘lmas namunalari qatoriga kiradi (Tarjimon izohi).
* G‘azna — xazina

BIR PIYOLA CHOY

Meydzi (1868-1912 yillar.) zamonasida yashagan dzen allomasi Nan-in huzuriga Dzen nima ekanligini bilmoqchi bo‘lgan universitet professori keldi. Nan-in uni choy ichishga taklif etdi. U professor oldiga piyola qo‘ygach, unga choy quya boshladi. Ammo, piyola to‘lib ketsa-da, choy quyishni to‘xtatmadi. Buni ko‘rib turgan professor oxiri chidolmay, dedi: «Piyola to‘lib bo‘ldi-ku, yana quyishning nima keragi bor?»

Bunga javoban alloma Nan-in shunday dedi:
— Siz mana shu choy to‘la piyolaga o‘xshaysiz. Siz ham huzurimga o‘z fikru mulohazalaringiz bilan to‘lib-toshib keldingiz. Sizda Dzen haqida aytadigan gaplarim sig‘adigan bo‘sh joyning yo‘qligini aytmoqchi bo‘ldim, xolos!»

Xurshid Davron tarjimasi