Шекспир дунё аҳлига энг аввало драматург сифатида маълум бўлсада,унинг сонетлари жаҳон шеъриятининг энг ёрқин ва бетакрор асарлари хазинасидан муносиб ўрнини топган. Таниқли инглиз шоири Уильям Вордсворт “Сонетлар Шекспир дил қулфини очгувчи калитдир”, деб ёзганида минг карра ҳақ эди..
УИЛЯМ ШЕКСПИР
СОНЕТЛАР
Хуршид Даврон таржималари
Уильям Шекспир 1564 йилнинг 23 апрелида Англиянинг Сретфорд шаҳрида дунёга келган.Униг отаси шаҳардаги обрўли ҳунармандлардан бири бўлиб, ҳатто бир марта шаҳар мэри лавозимига ҳам сайланган. Вилям 18 ёшида давлатманд қўшнисининг қизига уйланади. Уларнинг оиласида учта қиз дунёга келган.Тахминан 1587 йилда Шекспир Лондонга кўчиб боради ва 1593 йилда Жемс Бербеж театрида актёр, режессор ва драматург сифатида хизмат қила бошлайди.
Умри давомида жами 37 пъеса ёзган Шекспир ижоди уч даврга бўлинади. Биринчи даврда ёзилган асарлари ранг-баранг қувноқ комедиялардан иборат. Булар «Ёз кечасидаги туш» (1595), «Венеция савдогари» (1596),»Ҳеч нарсадан кўп ғавғо» (1598), «Бунисига нима дейсиз?» (1599), «Ўн иккинчи кеча» (1600) ва бошқалар. Худди шу даврда у инглиз тарихидан олинган «Ричард III», Ричард II», икки қисмдан иборат «Генрих IV» тарихий пЪесаларини, «Ромео ва ЖулЪетта» ҳамда «Юлий Сезаръ» сингари фожиаларни яратди. Иккинчи давр 1601-1608 йилларга тўғри келади. Бу даврда буюк драматург ижодининг шоҳ асарлари сифатида тан олинган «Ҳамлет» (1601), «Отелло» (1604), «Қирол Лир» (1605), «Макбет» (1605), «Антоний ва Клеопатра» (1606), «Кориолан» (1607), «Афиналик Тимон» (1608) фожиалари дунёга келди. Адиб ижодининг учинчи даври 1609-1612 йилларни ўз ичига олади.Бу даврда у трагикомедиялар ёзади: «Симбелин» (1609), «Қиш эртаги» (1610), «Бўрон» (1612).
Умриниг сўнгги йилларида Уилям Шекспир Лондонни тарк этиб она шаҳрига қайтади ва 1616 йилда айнан туғилган куни — 23 апрелда вафот этади.
27-сонет
Уйимга қайтаман толғин, худди маст,
Чарчоқларим олиб кетсин деб кеча —
Аммо,тан ухлайди-ю, фикр ухламас,
Бари бир у ором топмас тонггача.
Яна хаёл сени кетади излаб,
Яна хаёл учар сен томон илҳақ —
Яна уйқу билмас толиққан кўзлар,
Зулматга тикилар сўқирдай бефарқ.
Қалбим кўзи билан кўраман сени,
У сендан ўзгани кўргиси келмас.
Жамолинг ёритар бу дам қалбимни,
Бундай дам ўлим ҳам баттоллик қилмас.
Бу ҳаёт бизларга бермас фароғат,
Фикр ҳам туну кун тополмас роҳат.
28-сонет
Чарчадим ва лекин қайдан куч топай,
Қайдан олай толғин вужудга мадор?
Кундузги чарчоғим ҳали тарк этмай,
Туни билан яна тафаккур бедор.
Кундуз билан кеча — бамисли ғаним,
Иккови дўстлашар менга келганда —
Куни булан ором топмайди таним,
Соғинчлар ухлашга қўймайди тунда.
Раҳм қилар дея алдайман кунни,
Боланг гўзал,дея тонгни қучаман.
Зулмат чоғи эса алдайман тунни,
Айтаман: «Сени деб тонгдан кечаман!»
Аммо тонг келтирмас дилимга ором,
Аммо қайғу билан келар яна шом.
29-сонет
Қисмату дунёдан бўлиб норози,
Ҳолимга ачиниб йиғлайман ўзим,
«Нега сен мендан ҳеч бўлмайсан рози?» —
Деб сассиз фалакка тикаман кўзим.
Шундай дам эрк бериб алдоқ ҳисларга,
Телбадай гоҳ йиғлаб, гоҳо куламан.
Йиғлаб куламану бахтли дўстларга,
Омадли дўстларга ҳасад қиламан.
Ногоҳ эслайману чеҳрангни туйқус,
Ожиз туйғуларим узра учаман,
Қуёшга юзма-юз,бахтга юзма-юз
Тўрғайлардай учиб тонгни қучаман.
Сенинг муҳаббатинг шунча бебаҳо,
Алишмасман тожу тахтларга ҳатто!
66 — сонет
Мен ўлим тиларман, роҳатбахш ўлим,
Не қилай, кўнмасам ортиқ хўрликка.
Сиз томон чўзилмас тиланиб қўлим,
Бошимни эгмасман энди кўрликка.
Не қилай, пасткашлик юксалса яна,
Бокира ор-номус этилса бадном.
Куч иймон устидан қилса тантана,
Заифлик Қудрат деб олса агар ном.
Тўғрилик устидан зўр келса ёлғон,
Донолар нодонга эгилса, нетай?
Мудом ҳақиқатнинг бағри бўлса қон,
Шафқат ёвузликка қул бўлса, нетай?
Нетай, барчасидан дил бўлса безор —
Фақат сенинг ишқинг қўйбермагай, ёр.
Uilyam Shekspir
SONETLAR
Xurshid Davron tarjimasi
Uilyam Shekspir 1564 yilning 23 aprelida Angliyaning Sretford shahrida dunyoga kelgan.Unig otasi shahardagi obro’li hunarmandlardan biri bo’lib, hatto bir marta shahar meri lavozimiga ham saylangan. Vilyam 18 yoshida davlatmand qo’shnisining qiziga uylanadi. Ularning oilasida uchta qiz dunyoga kelgan.
Taxminan 1587 yilda Uilyam Shekspir Londonga ko’chib boradi va 1593 yilda Jems Berbej teatrida aktyor, rejissyor va dramaturg sifatida xizmat qila boshlaydi.
Umri davomida jami 37 pyesa yozgan Shekspir ijodi uch davrga bo’linadi. Birinchi davrda yozilgan asarlari rang-barang quvnoq komediyalardan iborat. Bular ‘Yoz kechasidagi tushl’ (1595), ‘Venetsiya savdogari’ (1596),’Hech narsadan ko’p g’avg’o’ (1598), ‘Bunisiga nima deysiz?’ (1599), ‘O’n ikkinchi kecha’ (1600) va boshqalar.
Xuddi shu davrda u ingliz tarixidan olingan ‘Richard III’, ‘Richard II’, ikki qismdan iborat ‘Genrix IV’ tarixiy pyesalarini, ‘Romeo va Julyetta’ hamda ‘Yuliy Sezar’ singari fojialarni yaratdi.
Shekspir ijodining ikkinchi davri 1601-1608 yillarga to’g’ri keladi. Bu davrda buyuk dramaturg ijodining shoh asarlari sifatida tan olingan ‘Hamlet’ (1601), ‘Otello’ (1604), ‘Qirol Lir’ (1605), ‘Makbet’ (1605),’Antoniy va Kleopatra’ (1606), ‘Koriolan’ (1607),’Afinalik Timon’ (1608) fojialari dunyoga keldi.
Adib ijodining uchinchi davri 1609-1612 yillarni o’z ichiga oladi. Bu davrda u tragikomediyalar yozadi: ‘Simbelin’ (1609), ‘Qish ertagi’ (1610), ‘Bo’ron’ (1612). Umrinig so’nggi yillarida Vilyam Shekspir Londonni tark etib ona shahriga qaytadi va 1616 yilda aynan tug’ilgan kuni — 23 aprelda vafot etadi.
27-sonet
Uyimga qaytaman charchab, xuddi mast,
Charchoqlarim olib ketsin deb kecha —
Ammo, tan uxlaydi-yu, fikr uxlamas,
Bari bir u orom topmas tonggacha.
Yana xayol seni ketadi izlab,
Yana xayol uchar sen tomon ilhaq —
Yana uyqu bilmas toliqqan ko’zlar,
Zulmatga tikilar so’qirday befarq.
Qalbim ko’zi bilan ko’raman seni,
O, bu ko’z o’zgani ko’rgisi kelmas.
Jamoling yoritar bu dam qalbimni,
Bunday dam o’lim ham battollik qilmas.
Hayot ikkimizga bermas farog’at,
Kecha-kunduz fikr topolmas rohat.
28-sonet
Charchadim va lekin qaydan kuch topay,
Qaydan olay tolg’in vujudga mador?
Kunduzgi charchog’im hali tark etmay,
Tuni bilan yana tafakkur bedor.
Kunduz bilan kecha — bamisli g’anim,
Ikkovi do’stlashar menga kelganda —
Kuni builan orom topmaydi tanim,
Sog’inchlar uxlashga qo’ymaydi tunda.
Rahm qilar deya aldayman kunni,
Bolang go’zal,deya tongni quchaman.
Zulmat chog’i esa aldayman tunni,
Aytaman:’Seni deb tongdan kechaman!’
Ammo tong keltirmas dilimga orom,
Ammo qayg’u bilan kelar yana shom.
29-sonet
Qismatu dunyodan bo’lib norozi,
Holimga achinib yig’layman o’zim,
‘Nega sen mendan hech bo’lmaysan rozi?’ —
Deb sassiz falakka tikaman ko’zim.
Shunday dam erk berib aldoq hislarga,
Telbaday goh yig’lab, goho kulaman.
Yig’lab kulamanu baxtli do’stlarga,
Omadli do’stlarga hasad qilaman.
Eslaymanu dilbar chehrangni tuyqus,
Ojiz tuyg’ularim uzra uchaman,
Quyoshga yuzma-yuz,baxtga yuzma-yuz
To’rg’aylarday uchib tongni quchaman.
Sening muhabbating shuncha bebaho,
Alishmasman toju taxtlarga hatto!
66 — sonet
Men o’lim tilarman, rohatbaxsh o’lim,
Ne qilay, ko’nmasam ortiq xo’rlikka.
Siz tomon cho’zilmas tilanib qo’lim,
Boshimni egmasman endi ko’rlikka.
Ne qilay, pastkashlik yuksalsa yana,
Bokira or-nomus etilsa badnom.
Kuch iymon ustidan qilsa tantana,
Zaiflik Qudrat deb olsa agar nom.
To’g’rilik ustidan zo’r kelsa yolg’on,
Donolar nodonga egilsa, netay?
Mudom haqiqatning bag’ri bo’lsa qon,
Shafqat yovuzlikka qul bo’lsa, netay?
Netay, barchasidan dil bo’lsa bezor —
Faqat sening ishqing qo’ybermagay, yor.
