Қадимий япон шеърияти асрлар давомида шаклан ўзгармас қонуниятлар, моҳиятан инсон юрагида кечган туйғулар ранг-баранглигини намоён этиш асосида ривожланиб келган. Дунё (табиат) ва инсон (юрак) манзараларининг лўнда ифодаси тарзида пайдо бўлган бешлик – танка, учлик – хокку (хайку) японлар тушунчасига кўра, дунёда пайдо бўлган илк мамлакат тупроғида томир отган кўҳна дарахтнинг новдалари ва япроқларига ўхшайди.
ҚАДИМГИ ЯПОН ШЕЪРИЯТИ
Хуршид Даврон таржималари
«Жаҳон адабиёти» журнали, 2013/5
Қадимий япон шеърияти асрлар давомида шаклан ўзгармас қонуниятлар, моҳиятан инсон юрагида кечган туйғулар ранг-баранглигини намоён этиш асосида ривожланиб келган. Дунё (табиат) ва инсон (юрак) манзараларининг лўнда ифодаси тарзида пайдо бўлган бешлик – танка, учлик – хокку (хайку) японлар тушунчасига кўра, дунёда пайдо бўлган илк мамлакат тупроғида томир отган кўҳна дарахтнинг новдалари ва япроқларига ўхшайди. Япон тилида “сўз” ва “ҳаракат” маънолари битта сўз (“кото”) билан ифодаланган.
Кўҳна япон мифларига кўра, мавжудот тангриларнинг сўзидан пайдо бўлган. Шу сабабдан япон халқи азалдан сўз сеҳрли кучга эга бўлишига ишонган, сўзни муқаддас деб ҳисоблаган. Қадимий япон шеърияти инсон ҳаёти учун зарур деҳқончилик (асосан шоличилик) билан боғлиқ мавсумий маросимларда ижро этилган қўшиқлар, шунингдек, ўтган аждодлар руҳи ва табиатга, энг аввало, Қуёш тангрисига сиғиниш ақидаларидан пайдо бўлган.
Кейинчалик бу шеърият Будда дини таъсирида шаклланган япон эстетикаси – “саби” ғоялари билан йўғрилди. Саби “ёлғизлик изтироби” деган маънони билдиради. Япон олими Макото Уеда сўзи билан айтсак: “Саби ёлғизлик кайфиятини белгилайди, аммо бу севимли кишисидан жудо бўлган инсон ёлғизлиги эмас, балки тунда бамбукзор узра шитирлаб тушаётган ёмғир ёлғизлиги, қайдадир, олисда қип-яланғоч тошлар орасида куйлаётган чигиртка ёлғизлигидир… Табиат туйғулар билан яшамайди, бироқ у туйғуларни яратади. Фақат одамнинггина шахсияти акс этмаган ёлғизлик – саби эстетикаси моҳиятини ташкил этади.
Шундай ҳикоя қиладилар: Улуғ Басёнинг шогирдларидан бири ушбу хоккуни битди:
Ниначи қанотини
Юлсанг, ўхшаб қолар
Қалампир қўзоғига.
Басё буни рад этиб, шундай дейди: Бу хокку эмас. Сен ниначини ўлдирдинг, аслида мана бундай айтиш керак эди:
Қалампир қўзоғига
Қанот уласанг –
Ниначига айланар.
Басё бу билан саби, демак хокку ҳам ҳаёт манбаи эканини уқтирган эди.
I. “МАНЪЁСЮ” ДАВРИ
Кунчиқар мамлакати адабиёти тарихида биринчи шеърий антология – “Манъёсю” том маънода, қадимий япон шеърияти ривожини тўла акс эттирган ойина бўлиб, у илк пойтахт Нара номи билан аталган даврда (710 –794 йиллар) шаклланган. Антология, шаклан Хитой шеърияти анъаналари асосида тузилган бўлса-да, моҳият жиҳатидан соф япон ақидалари ифодаланган ва бутун мамлакат вилоятларининг қўшиқлари жамланган биринчи тўплам ҳисобланади.
“Манъёсю”даги дастлабки қўшиқлар, ўша давр анъанасига кўра, хитойча шаклда бўлиб, конфуцианлик билан даосизм ва буддавийлик мавзуларини акс эттирса-да, мазмунан кўҳна Ямато ва қадимги япон дини – синтоизм моҳиятини ифода этган эди.
Тўпламдаги шеърлар, аввалгидек, кўҳна хитойча “вэньянь” ёзувида эмас, балки қадимги япон ёзуви “манъёгана” билан ёзилгани ҳам эътиборлидир. Қуйида “Манъёсю” даврининг энг биринчи машҳур шоири сифатида тан олинган Какиномото-Но Хитомаро ва бу даврнинг сўнгги таниқли шоири сифатида тарихда қолган Отомо Якамоти шеърларини тақдим этмоқдамиз.
Какиномото-Но ХИТОМАРО
(VII аср ўртаси – VIII аср бошида яшаган)
Яшил либосларнинг товуши тинди.
О, нечун айтмадим ширин сўзларим
Уйдан чиқатуриб
Суюкли ёрга –
Ғамга тўлди бирдан кўзларим.
* * *
Камо тоғларининг тошлари
Болиш бўлган мен бечорани
Кутармикан умидлар билан
Аҳволимдан бехабар ёрим,
Суюклигим, дилдорим?
* * *
Қадим замонларда ҳам
Наҳотки, қайғурганлар,
Наҳотки, суюк ёрни
Соғиниб эслаганлар,
Узун тунлар ухламай, мендайин бўзлаганлар?
* * *
Тундай қора тулпорим
Шиддат-ла учиб ўтди –
Суйган ёрим яшаган қишлоқ ортимда қолди.
Кўкдаги булутлардай
У жойлар энди узоқ!
* * *
Куз тоғлари бағрида
Хазонлар сочар қайин.
О, хазонлар, хазонлар,
Тўкилмай туринг бирпас,
Охирги бор кўрайин дилдоримнинг уйини!
* * *
Бир пайтлар бизга ҳамроҳ бўлган кузги тўлин ой
Борлиқни ёритганча шуурини тўкади.
Ай,севикли азизам,
Сен ахир қаердасан, мунчалар узоқдасан,
Орамизда ойлар бор, орамизда йиллар бор!
* * *
Хикитэ тоғлари юксалган ёқда,
Фусумига элтар йўллар томонда
Суйган ёрим тарк этиб кетдим.
Мана, энди тоғларда, қор босган сўқмоқларда
Худди ўлган кишидай ҳиссиз, ғамсиз юрибман.
* * *
Қанчалар тикилмай, сира тўймайман!
Қанчалар гўзалсан, Ёсина томон
Мавжланиб оққан дарё…
Яна бир бор кўрай деб,
Қайтажакман қошингга.
* * *
Олисдаги овлоқ тоғларда
Узун думли тустовуқ мудрар.
Оҳ, унинг думи узун.
Худди шундай узун тунларда
Қачонгача ёлғиз ухлайман?
Отомо ЯКАМОТИ
(716 – 785)
* * *
Оқшом чўкар экан,
Дарвозани очиб қўйганча,
Тушларимда шивирлаб шодмон
“Ҳузурингга бораман” деган
Маҳбубамни кутаман интиқ…
* * *
Ҳаттоки ёлғондаям
Мисқолчалик ҳақиқат бор-ку!
Сен ҳам, балки, эй суюкли ёр,
“Сени севмайман” деганинг билан
Озгина бўлса ҳам яхши кўрарсан?
* * *
Фалаклардан тўкилган
Шаффоф қордай беғубор,
Дарвозамнинг олдида
Қишки олхўри шохи
Оппоқ бўлиб гуллабди!
* * *
Бугун эрта саҳарда кузнинг
Шамоллари совуқ келтирди.
Оҳ, яқиндир, жуда яқиндир,
Ёввойи ғоз – саргардон сайёҳ
Сўнг бор бўзлаб учиб кетади…
* * *
Зийрак қулоқ тутсанг, эшитажаксан —
Куз келганда, тонготар маҳал,
Илк шуълалар жимирлаган пайт,
Тоғлар аро қалдироқ солиб,
Ёлғизликда бўзлайди буғу.
* * *
Одам зоти бўлмаган бирор гўша бормикан ,
Биронта жон бўлмаган ўлка борми дунёда ?
Ўша ўлкага кетсам
Суюкли ёрим билан,
Барча чеккан азобим унутилиб кетарми?
II. “ИСЭ МОНОГАТАРЭ” ВА “КОКИНСЮ” ДАВРИ
IX аср охирларида япон адабиётидаги энг машҳур қисса “Исэ моногатарэ” пайдо бўлди. Қисса ўтмишда қолаётган Якамоти – Нара даври билан янги давр (бу давр Япониянинг янги пойтахти номини олди) Хэйан даври ўртасидаги кўприк сифатида тарихда қолди. Худди шу даврда “Манъюсю”дан кейин энг муҳим шеърий мажмуа – “Кокинсю”га тартиб берилади. Унинг аввалида Ки-но Сураюкининг япон шеъриятининг моҳияти, тарихи ва қадриятларига бағишланган мақоласи берилган. Сураюки мақоласини шундай сўзлар билан бошлайди: “Ямато қўшиқлари! Сиз бир уруғдан — юракдан униб чиқасиз ва сиз гулбаргларига, тил марваридларига айланасиз. Гуллар орасида сайраган булбул саси ёки ҳовузда яшовчи қурбақа қуриллаши янграркан: “Бу рўйи заминда яшовчи қай бир тирик жонзот ўз овози билан сайрамайди?” деб сўрагим келади”.
“Исэ моногатарэ” муаллифи – шоир, мусаввир, аслзода, император Каммунинг набираси бўлмиш Аривара Нарихира билан ҳаёти тилларда достон бўлган японлар тасаввурида то ҳозиргача гўзаллик тимсоли ҳисобланиб келаётган шоира Оно-но Комати бу даврнинг энг ёрқин юлдузлари эдилар. Оно-но Комати ҳақида “Кокинсю” сўзбошисида шундай маълумот берилган: “У бениҳоя гўзал, аммо заиф ва хаста. Унинг шеърлари ҳам аслзода, аммо оғир дардга учраган хонимга ўхшайди”.
Аривара НАРИХИРА
(825 – 880)
* * *
Агар сўраса одамлар:
“Нима эди ўзи бу?
Қимматбаҳо дурми, олмосми?”
Жавоб беринг: “ Шабнам эди,
Тонгда учиб кетди осмонга”.
* * *
Бир пайтлар севган аёлни кўриб қолиб ёзганим
Наҳотки ой бошқа бўлса?
Наҳотки, ўша мен билган
Баҳор бўлмаса бу баҳор?
Қайда қолди ул сархуш кунлар?
Ахир, ўша-ўшаман-ку мен…
* * *
Миякодори…
Ростдан ҳам пойтахтдан учиб келдингми?
Айтгин, эй, шаҳар қушчаси,
Ўша мен соғинган дилдор
Соғми, омонми?
* * *
Олболулар гуллаган маҳал
Кун-тун боқардиму ҳеч тўймас эдим,
Ҳар гал қайғурардим улар ортидан…
Аммо, мен ҳеч қачон, бирон-бир марта,
Бугунгидек изтироб чекмаган эдим!
* * *
Тобора ортимда қолаётирсан,
Қанча узоқлашсам, шунчалар азиз,
Хайр, она диёрим, хайр, ватаним!
Олдга сузаману ортга талпинган
Тўлқинларга ҳасад билан боқаман.
* * *
Ёмғирда қолиб кетдим
Чечаклар узиб юриб –
Бирдан хаёлдан ўтди:
Бир неча кундан кейин
Баҳор ҳам ўтар-кетар…
* * *
О, тўкилинг олболу
Гуллари сўқмоқларга,
Токи адашиб кетсин
Мен яшаган гўшага
Йўл излаган қарилик…
Оно-но КОМАТИ
(IX аср ўрталари)
* * *
Тушларимда
Ҳар кун кўраман.
Аммо ҳали бирон марта
Учратмадим
Уни ўнгимда…
* * *
Сўлди чечакларнинг
Алвон ранглари…
Умрим ҳам шундайин қисқа бўлажак!
Кўзим юммай боқаман узоқ,
Нигоҳим ҳам ёмғирдай узун.
* * *
Барига айбдор дилим,
Менга қолса сузармидим
Бу алмисоқ қайиқда.
Ҳар куни совуқ мавжлар
Қайиғимни тўлдирар.
* * *
Ўзгартирар рангин бирпасда,
Ўзгартирар кутилмаганда,
Бу шундайин бефармо чечак,
Бу шундай ўзгарувчан
Кўксимдаги гул – юрак.
* * *
Муҳаббатим, хаёлларим ҳад нима билмас, –
Ҳатто тунлари сен томон бораман:
Ахир тушларимни бировлар кўрмас,
Ҳеч ким менга “Уятсиз” деб
Ола қарамас!
III. ҚАДИМГИ ТАНКАЛАР
Танка “қисқа қўшиқ” маъносини билдиради. Танка ҳам хокку каби япон шоирларининг энг севимли жанрларидан биридир. Танка япон шеъриятида VII–VIII асрларда пайдо бўлиб, қисқа вақт ичида адабиётнинг асосий йўналишига айланди.
Эски япон шеърияти қофияга эмас, бўғин(ҳижо)га асосланган шеърдир. Масалан, хайку 17 бўғинли, шаклан 5—7—5; танка эса 31 бўғинли, шаклан 5—7—5—7—7 кўринишлидир. Шунингдек, қадимги япон шеъриятида «шеър» билан «мисра» ёки «сатр» бир хил маънони англатмаган. Ўша давр шоирлари шеърни сўз ёки сатрга бўлмасдан устун (сутун) шаклида ёзишган. Қолаверса, ҳамма шоирлар ҳам хайку ва танканинг шаклий талабларига риоя қилмаганлар. Масалан, Басё ижодида бу ҳол ёрқин кўринади.
Танка япон миллий шеъриятининг ўзагидир. Танка, худди хокку сингари, қофиясиз бўлиб, унда асосий унсур ҳижодир. Ҳижо эса ўз навбатида сўзларнинг оҳангдорлигини, шеърнинг табиийлиги ва мукаммаллигини белгилайди.
Дастлаб танка бўлиб ўтган воқеа: висол ва ҳижрон, базм ва ишқий саргузашт, байрам ва табиат ҳодисаси сабаб яратилган бўлса, асрлар давомида ривожланиб, ўзида юксак фалсафий муаммоларни ва ғояларни мужассам эта бошлади.
Фикрнинг қисқа ифодаланишини, образлар сиқиқлигини талаб қилган шакл торлиги жанрнинг шеърий моҳиятини кенгайтириш йўлларини излашга мажбур қиларди. Бу йўл япон шоирларини танкада сўз ўйинидан, истиорадан, мажоз ва муболағадан кенг фойдаланишга олиб келди ва жанр камолотининг ривожланишига хизмат қилди. Юқорида ёзганимиздек, япон халқи азалдан сўз сеҳрли кучга эга бўлишига ишонган. Шу сабабдан жуда кўп сўзларга тақиқ тамғаси босилиб, охир-оқибатда асрлар давомида япон характерида ўз ҳис-туйғуларини “жиловлаш”, уни яшириш, ишора ва рамзлардан кенг фойдаланиш, сўз моҳиятидаги яширин фикрни англаш хусусияти шаклланган. Худди мана шу хусусият танкада ҳам, хайкуда ҳам очиқ намоён бўлади.
Дзякурэн-ХОСИ
(1139—1202)
* * *
Яна далалар узра
Бир-бирини чорлаган
Ёввойи ғозлар саси
Янграр чўзғин ва ҳазин.
Хира тонг устида нури йўқ ҳилол.
* * *
Яна кўкка чиқди ой.
Аммо унинг шуъласин
Қалин новдалар тўсар.
Сумиёси боғида қайинларни оралаб
Кузак шамоли эсар…
* * *
Сени жуда соғиндим…
Енгимдан этагимга
Тўкилган шабнамми, ё..?
Куз шамоли эсганда
Ўйлар ёприлиб келар…
* * *
Қават-қават енгимда
Бекинибди ёнарқурт –
Худди шундай қалбимда
Бирон марҳамат кутмай
Беркинган муҳаббатим.
* * *
Қалин ўтлар остида қолмиш
Қадим қишлоқ сўқмоғи.
Кўникибман ухлашга
Совуқ тўшакда танҳо
Сен билан, эй кузак шамоли!
* * *
Ўтин териб келай деб
Кулбамдан чиқиб қора
Ўрмон аро адашдим.
Оҳ, ёлғиз сўқмоқни ҳам
Ўтлар кўмиб ташлабди!
* * *
Қора тун зулматига чулғанмиш маним руҳим.
Кулбам томин қамишларида
Ёмғирнинг қайғули товуши оқар.
Ғамларим дунёдан яширмоқ учун
Ҳассам бошлаб келмиш бу узоқларга.
Сайгё-ХОСИ
(1118—1190)
* * *
Бугун тонгда қоя ажинларида
Жонини сақлаган
Юпқа муз ҳам эрий бошлади.
Ҳўл ёсунлар остидан келар
Йўл излаган сувнинг товуши
* * *
Ҳаттоки мен – танҳо яшаган,
Ҳаяжонни унутган роҳиб,
Ҳайрат туйиб, донг қотиб қолдим…
Ботқоқ узра чулликни кўрдим
Кеч кузак оқшомида…
* * *
Огура тоғининг пойи-пастида
Яшириниб олган қишлоқда
Хазон тўкиларкан, мафтун боқаман –
Яланғоч шохлар аро
Ой чарақлаб порлайди!
* * *
Қишнинг совуқ ёлғизлигида
Андуҳ чекиб яшамоқдан ҳам
Қўрқадиган одам эмасман.
Қаҳратон қўйнида тоғ қишлоғида
Қоп-қорайган қор босган кулба.
Фудзивара САДАИЭ
(1162—1241)
* * *
Тўхтатолмам кўз ёшим —
Чечакларга сочилган
Камёб шабнам дурларин:
Нега кетдинг умрбод мени ташлаб, севгилим?
Сенсиз кулбамда эсар кузнинг совуқ шамоли…
* * *
Ёлборишлар бефойда,
Эрийди умрим маним,
Хацусэ тоғидаги ибодатгоҳ жомларин
Товуши олис қишлоқ
Узра эриб йитгандек.
IV. ҚАДИМГИ ХАЙКУЛАР
Хайку (хокку)га берилган таърифлар жуда кўп. Бу таърифлар ранг-баранг бўлса-да, мазмунан бир фикрни намоён этади.
Улуғ япон шоирлари хокку учун энг муҳими – таассурот ва таассуротни акс эттиришнинг табиийлиги, деб тушунганлар. Хокку Басё “фуеки рюко” деб атаган, таржимаси “мангу ва ўтадиган ўткинчи” ёки “ўзгармас ва оний” деган маънони билдирган ижодий тамойил асосида яратилади. Басёнинг фикрича, “ҳақиқий хокку ўзида икки унсурни мужассам этмоғи шарт: биринчидан, таассуротнинг оний ва доимийликка дохил бўлиши; иккинчидан, таассурот фақатгина ўз манбаи бўлмиш лаҳза ёки ҳодисага хос бўлиши талаб этилади. Бошқача қилиб айтсак, хокку оддий бир манзара (ўтлаётган от, сувга сакраган қурбақа, шамол қайирган бамбук, олча гулининг тўкилиши, қуш қичқириғи) таассуроти сабаб кўнгилдан кечган доимий (мангу) ҳис-туйғу меваси бўлмоғи керак. Бу икки унсурнинг қарама-қарши келиши, америкалик японшунос Доналд Киннинг эътироф этишича, “икки қутб ўртасидаги электр қувватига эга майдонни ташкил этади”. Бу икки қутб бир-биридан қанча йироқ бўлса, шеърхон икки қутб ўртасидаги майдонда қанча узоқ қолиб кетса, шеър шунчалик баркамол ҳисобланган. Уч юз йил мобайнида яратилган хайкуларни бир муқова остида жамлаб нашр этган япон шоири Юдзуру Миура таърифича, “Хайку – ўн етти бўғиндан иборат олами сағир, яъни микрокосмосдир”.
Сизга тақдим этилаётган мумтоз хайку намуналари Юдзуру Миура тартиб берган антологиядан олинди. Тузувчи ушбу антологияга хайкуларни қадимдан мавжуд бўлган анъанага асосланиб, фаслларга бўлиб жойлаштиргани учун биз ҳам шу тартибга риоя қиламиз.
БАҲОР
Мацуо БАСЁ
(1644 – 1694)
Мажнунтол эгилиб ухлар хотиржам.
Ям-яшил шохида қўнган булбулни
Толнинг юрагига ўхшатгим келди.
* * *
Оқшом чоғи сафсаргул
Мени асир айлади –
Ҳушим йўқотиб қўйдим.
* * *
Эй, олча ғунчалари,
Шаббода кўнглин олиб
Кулиб юборинг тезроқ!
* * *
Эй, эскирган қалпоғим, қани кетдик, тезроқ юр,
Ёсино боғларида гуллаган боғчаларни
Сенга кўрсатиб келай.
* * *
Ёпирай!.. Ёпирай!..
Ҳайратимга сўз тополмайман –
Ёсинода гуллабди боғлар!
Ёса БУСОН
(1716 – 1784)
* * *
Сен кимнинг руҳисан, айт,
Сен кимнинг юрагисан,
Эй, кафтимга қўнган капалак?!
* * *
Тустовуқнинг узун думига
Уланиб кетади
Баҳор оқшомининг алвон шафағи…
* * *
Тўрт ён шумғия гули.
Ғарбда кун ботаётир,
Шарқдан ой чиқаётир.
* * *
Олисларда, тоғ чўққисида
Оқариб кўринар кўҳна бир қалъа –
Сабза барглар қуршаган уни.
Мидзухара СЮОСИ
(1892 – 1981)
* * *
Токчадаги ёғоч қўғирчоқ –
Қотиб қолган кўзлари билан
Асрлар ортидан боқиб туради.
* * *
Минг йиллик қорлар узра
Юксалган оқ чўққида
Сакура гуллайди сукунат аро.
Кобаяси ИССА
(1762 – 1826)
* * *
Эриб битди қиш қори.
Қувончга тўлиб қолди
Ҳатто юлдузлар кўзи.
* * *
Орада бегона йўқ!
Ҳаммамиз биродармиз
Олча гули остида.
* * *
Бир ғубор йўқ кўм-кўк осмонга
Учиб чиқди ажиб бир варрак
Камбағалнинг томи устидан.
* * *
Баҳор шамоли эсар.
Сумида қирғоғида
Ютоқиб-ютоқиб сув ичар сичқон.
* * *
Баҳор ҳам кетаётир…
Фақат кетгиси келмас
Кечиккан олча гули.
Иида ДАКОЦУ
(1885 – 1962)
* * *
Баҳорнинг айни авжи.
Тоғдаги ибодатгоҳ дарвозаси устидан
Сузиб ўтаётир оппоқ булутлар…
Такаи КИТО
(1741–1789)
* * *
Қайиқнинг бир четида варақлари
Тош билан бостирилган китоб –
Баҳор шамоллари эсар…
* * *
Борарканман булутлар аро,
Тўсатдан тоғ сўқмоғи узра
Гуллаб турган олчани кўрдим!
ЁЗ
Ёса БУСОН
(1716 – 1784)
* * *
Ёмғир ёғди-ю тинди!
Ўтлар шохига қўнган
Чумчуқ ҳамон безовта.
Кобаяси ИССА
(1762 – 1826)
* * *
Ботаётган қуёшга тикилади қалдирғоч –
Эртанги кун ташвиши
Юрагида лиммо-лим.
Мацуо БАСЁ
(1644 – 1694)
* * *
Ёзги ўтлар қалин юксалмиш –
Шону шавкат деб ёнган қадимий жангчилардан
Нима қолган бўлса, шу ўтлар қолган.
Нисидзима БАКУНАН
(1895 – 1981)
* * *
Худди чархпалак каби
Ўзгарар умримнинг манзаралари —
Мана, қарилик ҳам келди қошимга…
КУЗ
Мацуо БАСЁ
(1644 – 1694)
* * *
Молхонанинг томи остида
Чивинларнинг заиф овози;
Кучаймоқда кузнинг шамоли.
Осима РЁТА
(1718 – 1787)
* * *
Ой чарақлар куз осмонида.
О, кошкийди қайтиб туғилсам
Тоғдаги қайин бўлиб!
* * *
Жимгина ўтиришар
Меҳмонлар ҳам, мезбон ҳам
Оппоқ хризантема олдида.
Иида ДАКОЦУ
(1885 – 1962)
* * *
Чириллоқни ушладиму кўзига боқдим
Ва ўша он англадим —
Куз келаётир…
* * *
Куз юлдузлари —
Тоғ чўққиси устида
Чарақлайди мовий-яшил нур…
* * *
Инсон юраги…
Сен унга жуда ўхшайсан —
Кузги ёнарқурт.
* * *
Шудринг порлайди таро япроқларида.
Олисдаги тоғларнинг
Шамойили бунчалар тиниқ…
ҚИШ
Ёса БУСОН
(1716 – 1784)
Қиш чилласи. Ёлғизлик –
Юрагим туб-тубида.
Ёсино тоғлари оппоқ…
Иида ДАКОЦУ
(1885 – 1962)
* * *
Қировли қиш ўрмони.
Уйқусираган қуёш нурлари
Ўрмалайди дарахтларнинг учига.
* * *
Ўлими яқин бемор,
Финжонни ушлаб олиб,
Гўзал тирноқларига тикилиб тўймас…
* * *
Ўчоқ шуъласи тушган
Унинг юзи ғамсиз ва гўзал —
Гарчи ўлим турар ёнма-ён.
Маэда ФУРА
(1884 – 1954)
* * *
Ҳув, олис қишлоқлар ортида, дунёларнинг четида
Оппоқ қорга чулғанган Окусиранэ тоғлари
Кўзларни қамаштирар!
Накамура КУСАТАО
(1901–1983)
* * *
Қиш денгизи!
Чағалайлар сузар бағрида
Тўкилган хризантема япроқларидек.
* * *
Қабр тоши экан,
Мен бўлсам, йўлкўрсаткич деб ўйлабман.
Қиш йўлидан бораман ёлғиз.
Като КОКО
(1931)
* * *
Қандай чексиз ва тубсиз!
Мовий осмон қаърига
Чўкиб кетди қип-яланғоч дарахтлар…
Манба: «Жаҳон адабиёти», 2013/5
QADIMGI YAPON SHE’RIYATI
Xurshid Davron tarjimalari
«Jahon adabiyoti» jurnali, 2013/5
Qadimiy yapon she’riyati asrlar davomida shaklan o’zgarmas qonuniyatlar, mohiyatan inson yuragida kechgan tuyg’ular rang-barangligini namoyon etish asosida rivojlanib kelgan. Dunyo (tabiat) va inson (yurak) manzaralarining lo’nda ifodasi tarzida paydo bo’lgan beshlik – tanka, uchlik – xokku (xayku) yaponlar tushunchasiga ko’ra, dunyoda paydo bo’lgan ilk mamlakat tuprog’ida tomir otgan ko’hna daraxtning novdalari va yaproqlariga o’xshaydi. Yapon tilida “so’z” va “harakat” ma’nolari bitta so’z (“koto”) bilan ifodalangan.
Ko’hna yapon miflariga ko’ra, mavjudot tangrilarning so’zidan paydo bo’lgan. Shu sababdan yapon xalqi azaldan so’z sehrli kuchga ega bo’lishiga ishongan, so’zni muqaddas deb hisoblagan. Qadimiy yapon she’riyati inson hayoti uchun zarur dehqonchilik (asosan sholichilik) bilan bog’liq mavsumiy marosimlarda ijro etilgan qo’shiqlar, shuningdek, o’tgan ajdodlar ruhi va tabiatga, eng avvalo, Quyosh tangrisiga sig’inish aqidalaridan paydo bo’lgan.
Keyinchalik bu she’riyat Budda dini ta’sirida shakllangan yapon estetikasi – “sabi” g’oyalari bilan yo’g’rildi. Sabi “yolg’izlik iztirobi” degan ma’noni bildiradi. Yapon olimi Makoto Ueda so’zi bilan aytsak: “Sabi yolg’izlik kayfiyatini belgilaydi, ammo bu sevimli kishisidan judo bo’lgan inson yolg’izligi emas, balki tunda bambukzor uzra shitirlab tushayotgan yomg’ir yolg’izligi, qaydadir, olisda qip-yalang’och toshlar orasida kuylayotgan chigirtka yolg’izligidir… Tabiat tuyg’ular bilan yashamaydi, biroq u tuyg’ularni yaratadi. Faqat odamninggina shaxsiyati aks etmagan yolg’izlik – sabi estetikasi mohiyatini tashkil etadi.
Shunday hikoya qiladilar: Ulug’ Basyoning shogirdlaridan biri ushbu xokkuni bitdi:
Ninachi qanotini
Yulsang, o’xshab qolar
Qalampir qo’zog’iga.
Basyo buni rad etib, shunday deydi: Bu xokku emas. Sen ninachini o’ldirding, aslida mana bunday aytish kerak edi:
Qalampir qo’zog’iga
Qanot ulasang –
Ninachiga aylanar.
Basyo bu bilan sabi, demak xokku ham hayot manbai ekanini uqtirgan edi.
I. “MAN’YOSYU” DAVRI
Kunchiqar mamlakati adabiyoti tarixida birinchi she’riy antologiya – “Man’yosyu” tom ma’noda, qadimiy yapon she’riyati rivojini to’la aks ettirgan oyina bo’lib, u ilk poytaxt Nara nomi bilan atalgan davrda (710 –794 yillar) shakllangan. Antologiya, shaklan Xitoy she’riyati an’analari asosida tuzilgan bo’lsa-da, mohiyat jihatidan sof yapon aqidalari ifodalangan va butun mamlakat viloyatlarining qo’shiqlari jamlangan birinchi to’plam hisoblanadi.
“Man’yosyu”dagi dastlabki qo’shiqlar, o’sha davr an’anasiga ko’ra, xitoycha shaklda bo’lib, konfutsianlik bilan daosizm va buddaviylik mavzularini aks ettirsa-da, mazmunan ko’hna Yamato va qadimgi yapon dini – sintoizm mohiyatini ifoda etgan edi.
To’plamdagi she’rlar, avvalgidek, ko’hna xitoycha “ven`yan`” yozuvida emas, balki qadimgi yapon yozuvi “man’yogana” bilan yozilgani ham e’tiborlidir. Quyida “Man’yosyu” davrining eng birinchi mashhur shoiri sifatida tan olingan Kakinomoto-No Xitomaro va bu davrning so’nggi taniqli shoiri sifatida tarixda qolgan Otomo Yakamoti she’rlarini taqdim etmoqdamiz.
Kakinomoto-No XITOMARO
(VII asr o’rtasi – VIII asr boshida yashagan)
Yashil liboslarning tovushi tindi.
O, nechun aytmadim shirin so’zlarim
Uydan chiqaturib
Suyukli yorga –
G’amga to’ldi birdan ko’zlarim.
* * *
Kamo tog’larining toshlari
Bolish bo’lgan men bechorani
Kutarmikan umidlar bilan
Ahvolimdan bexabar yorim,
Suyukligim, dildorim?
* * *
Qadim zamonlarda ham
Nahotki, qayg’urganlar,
Nahotki, suyuk yorni
Sog’inib eslaganlar,
Uzun tunlar uxlamay, mendayin bo’zlaganlar?
* * *
Tunday qora tulporim
Shiddat-la uchib o’tdi –
Suygan yorim yashagan qishloq ortimda qoldi.
Ko’kdagi bulutlarday
U joylar endi uzoq!
* * *
Kuz tog’lari bag’rida
Xazonlar sochar qayin.
O, xazonlar, xazonlar,
To’kilmay turing birpas,
Oxirgi bor ko’rayin dildorimning uyini!
* * *
Bir paytlar bizga hamroh bo’lgan kuzgi to’lin oy
Borliqni yoritgancha shuurini to’kadi.
Ay,sevikli azizam,
Sen axir qaerdasan, munchalar uzoqdasan,
Oramizda oylar bor, oramizda yillar bor!
* * *
Xikite tog’lari yuksalgan yoqda,
Fusumiga eltar yo’llar tomonda
Suygan yorim tark etib ketdim.
Mana, endi tog’larda, qor bosgan so’qmoqlarda
Xuddi o’lgan kishiday hissiz, g’amsiz yuribman.
* * *
Qanchalar tikilmay, sira to’ymayman!
Qanchalar go’zalsan, Yosina tomon
Mavjlanib oqqan daryo…
Yana bir bor ko’ray deb,
Qaytajakman qoshingga.
* * *
Olisdagi ovloq tog’larda
Uzun dumli tustovuq mudrar.
Oh, uning dumi uzun.
Xuddi shunday uzun tunlarda
Qachongacha yolg’iz uxlayman?
Otomo YAKAMOTI
(716 – 785)
* * *
Oqshom cho’kar ekan,
Darvozani ochib qo’ygancha,
Tushlarimda shivirlab shodmon
“Huzuringga boraman” degan
Mahbubamni kutaman intiq…
* * *
Hattoki yolg’ondayam
Misqolchalik haqiqat bor-ku!
Sen ham, balki, ey suyukli yor,
“Seni sevmayman” deganing bilan
Ozgina bo’lsa ham yaxshi ko’rarsan?
* * *
Falaklardan to’kilgan
Shaffof qorday beg’ubor,
Darvozamning oldida
Qishki olxo’ri shoxi
Oppoq bo’lib gullabdi!
* * *
Bugun erta saharda kuzning
Shamollari sovuq keltirdi.
Oh, yaqindir, juda yaqindir,
Yovvoyi g’oz – sargardon sayyoh
So’ng bor bo’zlab uchib ketadi…
* * *
Ziyrak quloq tutsang, eshitajaksan —
Kuz kelganda, tongotar mahal,
Ilk shu’lalar jimirlagan payt,
Tog’lar aro qaldiroq solib,
Yolg’izlikda bo’zlaydi bug’u.
* * *
Odam zoti bo’lmagan biror go’sha bormikan ,
Bironta jon bo’lmagan o’lka bormi dunyoda ?
O’sha o’lkaga ketsam
Suyukli yorim bilan,
Barcha chekkan azobim unutilib ketarmi?
II. “ISE MONOGATARE” VA “KOKINSYU” DAVRI
IX asr oxirlarida yapon adabiyotidagi eng mashhur qissa “Ise monogatare” paydo bo’ldi. Qissa o’tmishda qolayotgan Yakamoti – Nara davri bilan yangi davr (bu davr Yaponiyaning yangi poytaxti nomini oldi) Xeyan davri o’rtasidagi ko’prik sifatida tarixda qoldi. Xuddi shu davrda “Man’yusyu”dan keyin eng muhim she’riy majmua – “Kokinsyu”ga tartib beriladi. Uning avvalida Ki-no Surayukining yapon she’riyatining mohiyati, tarixi va qadriyatlariga bag’ishlangan maqolasi berilgan. Surayuki maqolasini shunday so’zlar bilan boshlaydi: “Yamato qo’shiqlari! Siz bir urug’dan — yurakdan unib chiqasiz va siz gulbarglariga, til marvaridlariga aylanasiz. Gullar orasida sayragan bulbul sasi yoki hovuzda yashovchi qurbaqa qurillashi yangrarkan: “Bu ro’yi zaminda yashovchi qay bir tirik jonzot o’z ovozi bilan sayramaydi?” deb so’ragim keladi”.
“Ise monogatare” muallifi – shoir, musavvir, aslzoda, imperator Kammuning nabirasi bo’lmish Arivara Narixira bilan hayoti tillarda doston bo’lgan yaponlar tasavvurida to hozirgacha go’zallik timsoli hisoblanib kelayotgan shoira Ono-no Komati bu davrning eng yorqin yulduzlari edilar. Ono-no Komati haqida “Kokinsyu” so’zboshisida shunday ma’lumot berilgan: “U benihoya go’zal, ammo zaif va xasta. Uning she’rlari ham aslzoda, ammo og’ir dardga uchragan xonimga o’xshaydi”.
Arivara NARIXIRA
(825 – 880)
* * *
Agar so’rasa odamlar:
“Nima edi o’zi bu?
Qimmatbaho durmi, olmosmi?”
Javob bering: “ Shabnam edi,
Tongda uchib ketdi osmonga”.
* * *
Bir paytlar sevgan ayolni ko’rib qolib yozganim
Nahotki oy boshqa bo’lsa?
Nahotki, o’sha men bilgan
Bahor bo’lmasa bu bahor?
Qayda qoldi ul sarxush kunlar?
Axir, o’sha-o’shaman-ku men…
* * *
Miyakodori…
Rostdan ham poytaxtdan uchib keldingmi?
Aytgin, ey, shahar qushchasi,
O’sha men sog’ingan dildor
Sog’mi, omonmi?
* * *
Olbolular gullagan mahal
Kun-tun boqardimu hech to’ymas edim,
Har gal qayg’urardim ular ortidan…
Ammo, men hech qachon, biron-bir marta,
Bugungidek iztirob chekmagan edim!
* * *
Tobora ortimda qolayotirsan,
Qancha uzoqlashsam, shunchalar aziz,
Xayr, ona diyorim, xayr, vatanim!
Oldga suzamanu ortga talpingan
To’lqinlarga hasad bilan boqaman.
* * *
Yomg’irda qolib ketdim
Chechaklar uzib yurib –
Birdan xayoldan o’tdi:
Bir necha kundan keyin
Bahor ham o’tar-ketar…
* * *
O, to’kiling olbolu
Gullari so’qmoqlarga,
Toki adashib ketsin
Men yashagan go’shaga
Yo’l izlagan qarilik…
Ono-no KOMATI
(IX asr o’rtalari)
* * *
Tushlarimda
Har kun ko’raman.
Ammo hali biron marta
Uchratmadim
Uni o’ngimda…
* * *
So’ldi chechaklarning
Alvon ranglari…
Umrim ham shundayin qisqa bo’lajak!
Ko’zim yummay boqaman uzoq,
Nigohim ham yomg’irday uzun.
* * *
Bariga aybdor dilim,
Menga qolsa suzarmidim
Bu almisoq qayiqda.
Har kuni sovuq mavjlar
Qayig’imni to’ldirar.
* * *
O’zgartirar rangin birpasda,
O’zgartirar kutilmaganda,
Bu shundayin befarmo chechak,
Bu shunday o’zgaruvchan
Ko’ksimdagi gul – yurak.
* * *
Muhabbatim, xayollarim had nima bilmas, –
Hatto tunlari sen tomon boraman:
Axir tushlarimni birovlar ko’rmas,
Hech kim menga “Uyatsiz” deb
Ola qaramas!
III. QADIMGI TANKALAR
Tanka
“qisqa qo’shiq” ma’nosini bildiradi. Tanka ham xokku kabi yapon shoirlarining eng sevimli janrlaridan biridir. Tanka yapon she’riyatida VII–VIII asrlarda paydo bo’lib, qisqa vaqt ichida adabiyotning asosiy yo’nalishiga aylandi.
Eski yapon she’riyati qofiyaga emas, bo’g’in(hijo)ga asoslangan she’rdir. Masalan, xayku 17 bo’g’inli, shaklan 5—7—5; tanka esa 31 bo’g’inli, shaklan 5—7—5—7—7 ko’rinishlidir. Shuningdek, qadimgi yapon she’riyatida «she’r» bilan «misra» yoki «satr» bir xil ma’noni anglatmagan. O’sha davr shoirlari she’rni so’z yoki satrga bo’lmasdan ustun (sutun) shaklida yozishgan. Qolaversa, hamma shoirlar ham xayku va tankaning shakliy talablariga rioya qilmaganlar. Masalan, Basyo ijodida bu hol yorqin ko’rinadi.
Tanka yapon milliy she’riyatining o’zagidir. Tanka, xuddi xokku singari, qofiyasiz bo’lib, unda asosiy unsur hijodir. Hijo esa o’z navbatida so’zlarning ohangdorligini, she’rning tabiiyligi va mukammalligini belgilaydi.
Dastlab tanka bo’lib o’tgan voqea: visol va hijron, bazm va ishqiy sarguzasht, bayram va tabiat hodisasi sabab yaratilgan bo’lsa, asrlar davomida rivojlanib, o’zida yuksak falsafiy muammolarni va g’oyalarni mujassam eta boshladi.
Fikrning qisqa ifodalanishini, obrazlar siqiqligini talab qilgan shakl torligi janrning she’riy mohiyatini kengaytirish yo’llarini izlashga majbur qilardi. Bu yo’l yapon shoirlarini tankada so’z o’yinidan, istioradan, majoz va mubolag’adan keng foydalanishga olib keldi va janr kamolotining rivojlanishiga xizmat qildi. Yuqorida yozganimizdek, yapon xalqi azaldan so’z sehrli kuchga ega bo’lishiga ishongan. Shu sababdan juda ko’p so’zlarga taqiq tamg’asi bosilib, oxir-oqibatda asrlar davomida yapon xarakterida o’z his-tuyg’ularini “jilovlash”, uni yashirish, ishora va ramzlardan keng foydalanish, so’z mohiyatidagi yashirin fikrni anglash xususiyati shakllangan. Xuddi mana shu xususiyat tankada ham, xaykuda ham ochiq namoyon bo’ladi.
Dzyakuren-XOSI
(1139—1202)
* * *
Yana dalalar uzra
Bir-birini chorlagan
Yovvoyi g’ozlar sasi
Yangrar cho’zg’in va hazin.
Xira tong ustida nuri yo’q hilol.
* * *
Yana ko’kka chiqdi oy.
Ammo uning shu’lasin
Qalin novdalar to’sar.
Sumiyosi bog’ida qayinlarni oralab
Kuzak shamoli esar…
* * *
Seni juda sog’indim…
Yengimdan etagimga
To’kilgan shabnammi, yo..?
Kuz shamoli esganda
O’ylar yoprilib kelar…
* * *
Qavat-qavat yengimda
Bekinibdi yonarqurt –
Xuddi shunday qalbimda
Biron marhamat kutmay
Berkingan muhabbatim.
* * *
Qalin o’tlar ostida qolmish
Qadim qishloq so’qmog’i.
Ko’nikibman uxlashga
Sovuq to’shakda tanho
Sen bilan, ey kuzak shamoli!
* * *
O’tin terib kelay deb
Kulbamdan chiqib qora
O’rmon aro adashdim.
Oh, yolg’iz so’qmoqni ham
O’tlar ko’mib tashlabdi!
* * *
Qora tun zulmatiga chulg’anmish manim ruhim.
Kulbam tomin qamishlarida
Yomg’irning qayg’uli tovushi oqar.
G’amlarim dunyodan yashirmoq uchun
Hassam boshlab kelmish bu uzoqlarga.
Saygyo-XOSI
(1118—1190)
* * *
Bugun tongda qoya ajinlarida
Jonini saqlagan
Yupqa muz ham eriy boshladi.
Ho’l yosunlar ostidan kelar
Yo’l izlagan suvning tovushi
* * *
Hattoki men – tanho yashagan,
Hayajonni unutgan rohib,
Hayrat tuyib, dong qotib qoldim…
Botqoq uzra chullikni ko’rdim
Kech kuzak oqshomida…
* * *
Ogura tog’ining poyi-pastida
Yashirinib olgan qishloqda
Xazon to’kilarkan, maftun boqaman –
Yalang’och shoxlar aro
Oy charaqlab porlaydi!
* * *
Qishning sovuq yolg’izligida
Anduh chekib yashamoqdan ham
Qo’rqadigan odam emasman.
Qahraton qo’ynida tog’ qishlog’ida
Qop-qoraygan qor bosgan kulba.
Fudzivara SADAIE
(1162—1241)
* * *
To’xtatolmam ko’z yoshim —
Chechaklarga sochilgan
Kamyob shabnam durlarin:
Nega ketding umrbod meni tashlab, sevgilim?
Sensiz kulbamda esar kuzning sovuq shamoli…
* * *
Yolborishlar befoyda,
Eriydi umrim manim,
Xatsuse tog’idagi ibodatgoh jomlarin
Tovushi olis qishloq
Uzra erib yitgandek.
IV. QADIMGI XAYKULAR
Xayku (xokku)ga berilgan ta’riflar juda ko’p. Bu ta’riflar rang-barang bo’lsa-da, mazmunan bir fikrni namoyon etadi.
Ulug’ yapon shoirlari xokku uchun eng muhimi – taassurot va taassurotni aks ettirishning tabiiyligi, deb tushunganlar. Xokku Basyo “fueki ryuko” deb atagan, tarjimasi “mangu va o’tadigan o’tkinchi” yoki “o’zgarmas va oniy” degan ma’noni bildirgan ijodiy tamoyil asosida yaratiladi. Basyoning fikricha, “haqiqiy xokku o’zida ikki unsurni mujassam etmog’i shart: birinchidan, taassurotning oniy va doimiylikka doxil bo’lishi; ikkinchidan, taassurot faqatgina o’z manbai bo’lmish lahza yoki hodisaga xos bo’lishi talab etiladi. Boshqacha qilib aytsak, xokku oddiy bir manzara (o’tlayotgan ot, suvga sakragan qurbaqa, shamol qayirgan bambuk, olcha gulining to’kilishi, qush qichqirig’i) taassuroti sabab ko’ngildan kechgan doimiy (mangu) his-tuyg’u mevasi bo’lmog’i kerak. Bu ikki unsurning qarama-qarshi kelishi, amerikalik yaponshunos Donald Kinning e’tirof etishicha, “ikki qutb o’rtasidagi elektr quvvatiga ega maydonni tashkil etadi”. Bu ikki qutb bir-biridan qancha yiroq bo’lsa, she’rxon ikki qutb o’rtasidagi maydonda qancha uzoq qolib ketsa, she’r shunchalik barkamol hisoblangan. Uch yuz yil mobaynida yaratilgan xaykularni bir muqova ostida jamlab nashr etgan yapon shoiri Yudzuru Miura ta’rificha, “Xayku – o’n yetti bo’g’indan iborat olami sag’ir, ya’ni mikrokosmosdir”.
Sizga taqdim etilayotgan mumtoz xayku namunalari Yudzuru Miura tartib bergan antologiyadan olindi. Tuzuvchi ushbu antologiyaga xaykularni qadimdan mavjud bo’lgan an’anaga asoslanib, fasllarga bo’lib joylashtirgani uchun biz ham shu tartibga rioya qilamiz.
BAHOR
Matsuo BASYO
(1644 – 1694)
Majnuntol egilib uxlar xotirjam.
Yam-yashil shoxida qo’ngan bulbulni
Tolning yuragiga o’xshatgim keldi.
* * *
Oqshom chog’i safsargul
Meni asir ayladi –
Hushim yo’qotib qo’ydim.
* * *
Ey, olcha g’unchalari,
Shabboda ko’nglin olib
Kulib yuboring tezroq!
* * *
Ey, eskirgan qalpog’im, qani ketdik, tezroq yur,
Yosino bog’larida gullagan bog’chalarni
Senga ko’rsatib kelay.
* * *
Yopiray!.. Yopiray!..
Hayratimga so’z topolmayman –
Yosinoda gullabdi bog’lar!
Yosa BUSON
(1716 – 1784)
* * *
Sen kimning ruhisan, ayt,
Sen kimning yuragisan,
Ey, kaftimga qo’ngan kapalak?!
* * *
Tustovuqning uzun dumiga
Ulanib ketadi
Bahor oqshomining alvon shafag’i…
* * *
To’rt yon shumg’iya guli.
G’arbda kun botayotir,
Sharqdan oy chiqayotir.
* * *
Olislarda, tog’ cho’qqisida
Oqarib ko’rinar ko’hna bir qal’a –
Sabza barglar qurshagan uni.
Midzuxara SYUOSI
(1892 – 1981)
* * *
Tokchadagi yog’och qo’g’irchoq –
Qotib qolgan ko’zlari bilan
Asrlar ortidan boqib turadi.
* * *
Ming yillik qorlar uzra
Yuksalgan oq cho’qqida
Sakura gullaydi sukunat aro.
Kobayasi ISSA
(1762 – 1826)
* * *
Erib bitdi qish qori.
Quvonchga to’lib qoldi
Hatto yulduzlar ko’zi.
* * *
Orada begona yo’q!
Hammamiz birodarmiz
Olcha guli ostida.
* * *
Bir g’ubor yo’q ko’m-ko’k osmonga
Uchib chiqdi ajib bir varrak
Kambag’alning tomi ustidan.
* * *
Bahor shamoli esar.
Sumida qirg’og’ida
Yutoqib-yutoqib suv ichar sichqon.
* * *
Bahor ham ketayotir…
Faqat ketgisi kelmas
Kechikkan olcha guli.
Iida DAKOTSU
(1885 – 1962)
* * *
Bahorning ayni avji.
Tog’dagi ibodatgoh darvozasi ustidan
Suzib o’tayotir oppoq bulutlar…
Takai KITO
(1741–1789)
* * *
Qayiqning bir chetida varaqlari
Tosh bilan bostirilgan kitob –
Bahor shamollari esar…
* * *
Borarkanman bulutlar aro,
To’satdan tog’ so’qmog’i uzra
Gullab turgan olchani ko’rdim!
YOZ
Yosa BUSON
(1716 – 1784)
* * *
Yomg’ir yog’di-yu tindi!
O’tlar shoxiga qo’ngan
Chumchuq hamon bezovta.
Kobayasi ISSA
(1762 – 1826)
* * *
Botayotgan quyoshga tikiladi qaldirg’och –
Ertangi kun tashvishi
Yuragida limmo-lim.
Matsuo BASYO
(1644 – 1694)
* * *
Yozgi o’tlar qalin yuksalmish –
Shonu shavkat deb yongan qadimiy jangchilardan
Nima qolgan bo’lsa, shu o’tlar qolgan.
Nisidzima BAKUNAN
(1895 – 1981)
* * *
Xuddi charxpalak kabi
O’zgarar umrimning manzaralari —
Mana, qarilik ham keldi qoshimga…
KUZ
Matsuo BASYO
(1644 – 1694)
* * *
Molxonaning tomi ostida
Chivinlarning zaif ovozi;
Kuchaymoqda kuzning shamoli.
Osima RYOTA
(1718 – 1787)
* * *
Oy charaqlar kuz osmonida.
O, koshkiydi qaytib tug’ilsam
Tog’dagi qayin bo’lib!
* * *
Jimgina o’tirishar
Mehmonlar ham, mezbon ham
Oppoq xrizantema oldida.
Iida DAKOTSU
(1885 – 1962)
* * *
Chirilloqni ushladimu ko’ziga boqdim
Va o’sha on angladim —
Kuz kelayotir…
* * *
Kuz yulduzlari —
Tog’ cho’qqisi ustida
Charaqlaydi moviy-yashil nur…
* * *
Inson yuragi…
Sen unga juda o’xshaysan —
Kuzgi yonarqurt.
* * *
Shudring porlaydi taro yaproqlarida.
Olisdagi tog’larning
Shamoyili bunchalar tiniq…
QISH
Yosa BUSON
(1716 – 1784)
Qish chillasi. Yolg’izlik –
Yuragim tub-tubida.
Yosino tog’lari oppoq…
Iida DAKOTSU
(1885 – 1962)
* * *
Qirovli qish o’rmoni.
Uyqusiragan quyosh nurlari
O’rmalaydi daraxtlarning uchiga.
* * *
O’limi yaqin bemor,
Finjonni ushlab olib,
Go’zal tirnoqlariga tikilib to’ymas…
* * *
O’choq shu’lasi tushgan
Uning yuzi g’amsiz va go’zal —
Garchi o’lim turar yonma-yon.
Maeda FURA
(1884 – 1954)
* * *
Huv, olis qishloqlar ortida, dunyolarning chetida
Oppoq qorga chulg’angan Okusirane tog’lari
Ko’zlarni qamashtirar!
Nakamura KUSATAO
(1901–1983)
* * *
Qish dengizi!
Chag’alaylar suzar bag’rida
To’kilgan xrizantema yaproqlaridek.
* * *
Qabr toshi ekan,
Men bo’lsam, yo’lko’rsatkich deb o’ylabman.
Qish yo’lidan boraman yolg’iz.
Kato KOKO
(1931)
* * *
Qanday cheksiz va tubsiz!
Moviy osmon qa’riga
Cho’kib ketdi qip-yalang’och daraxtlar…
Manba: «Jahon adabiyoti», 2013/5
