11 июнь  — Машҳур рус шоираси Анна Ахматова таваллуд топган кун

   Анна Ахматова билан 1959 йилнинг кузида учрашганимда мен йигирма уч ёшли йигит эдим. Ўша вақтларда камина шеър қоралаб турар ва бу ишга анча-мунча қўли ҳам келишиб қолганди. Ёзганларимни Ахматова эшитишини орзу қилардим. Қанийди, ижод маҳсулим унга ёқса…

Анатолий НАЙМАН
АННА
Вазирабону Асадова таржимаси

Анна Ахматова билан 1959 йилнинг кузида учрашганимда мен йигирма уч ёшли йигит эдим. Ўша вақтларда камина шеър қоралаб турар ва бу ишга анча-мунча қўли ҳам келишиб қолганди. Ёзганларимни Ахматова эшитишини орзу қилардим. Қанийди, ижод маҳсулим унга ёқса…

Ўша вақтларда шоира Ленинграддаги аввалги Кавалергард, ҳозирги Красная Конница кўчаси, 3-уй, 4-хонадонда истиқомат қиларди. Бу уй Вячеслав Иванов минораси, ўн учинчи йилнинг арвоҳлари изғиб юрган князь Таврический номидаги боғ, аввалги Шпалерная, ҳозирги Воинов кўчасидаги кўплаб маҳбуслари билан машҳур қамоқхона яқинида жойлашганди. Мазкур қамоқхонанинг бадбахт маҳбуслари сафида Ахматованинг умр йўлдошию ўғли ҳам бор эди. Нима бўлган тақдирда ҳам, Ленинграддаги бу жойда ҳаёт қайнарди. Анна Ахматова шеъриятида ва шахсий ҳаётида муҳим роль ўйнаган дўсти Николай Владимирович Недобровга йўллаган номасида: «14-йилнинг февралида Кавалергарддаги суҳбатимизни эслайсизми?» — деб ёзган эди Ахматова. У билан Ленинград кўчаларини бирга айланган кезларимиз шоира ўзига таниш хонадонларни кўрсатар ва у ерда кўпчиликка сир бўлган муҳитдан сўзларди, охирида эса ўзини койиб ҳам қўярди: «Менга оғзимни юмишни буюринг, акс ҳолда учига чиққан ғийбатчига айланиб кетаман».

Шоира узоқ умр кечирди. Айтиш жоизки, Анна Ахматова бир-бирига ўзаро боғлиқ бўлмаган воқеа-ҳодисалар орасидаги муштаракликни кўра оладиган ўта сезгир ва дилгир аёл эди. Шунингдек, у энг кутилмаган тасодифларга ва ўхшаш воқеаларга ҳам дуч келарди. Шоира худди такрор юз бераётган воқеаларни гўё кўзгуда кўраётгандай сўйларди. «Буларнинг ҳаммаси «ўша вақтдагидай», қачонлардир содир бўлганга ўхшайди», дерди у.

Менга эшик очган аёл, меҳмонлар, йўлакда тўқнаш келганим оқсоч жаноб, хона ичкарисидан кўзга чақнаб ташланган қиз — ҳамма-ҳаммасининг истараси иссиқ ва бу манзара бағоят ғаройиб эди. Уларнинг сирли қиёфаси менга Анна Ахматовага алоқадордай туюлди. Шоиранинг ўзи эса ажойиб, десам номуносиб бўлади-ю, бироқ бенуқсон, қўл узатса етиб бўлмас даражада баландликда, яқин теварак-атрофдаги нарсалардан, одамлардан, дунёдан олисда, жим ва ҳаракатсиз турарди. Илк таассуротда унинг бўйи меникидан баландроқдай кўринди, кейинроқ эса мен билан тенг, ҳатто бироз пастроққа ўхшади. Ахматова бошини баланд тутиб, секин одимлар, ҳатто қадам ташлаётгани сезилмасди ҳам. Унинг қомати худди лойдан ясалган ҳайкалга ўхшарди. Эгнидаги кийгулик сиёғи қолмаган узун либос, эҳтимол, шол рўмолдир ёки кимоно, аниқ билмайман, бироқ ҳайкалтарош устахонасида ишлатиладиган эски латтани эслатарди. Бир неча йилдан кейин Модильяни ва Ахматова сиймоси орасидаги ўзаро ўхшашлик ҳақида ёзаётганимда, бетакрор санъат устасининг бир гапини эсладим: «Ҳайкалини ясаш ва ёзишга арзийдиган аёлларнинг ҳаммаси кенг ва ғалати либослар кияди». Шунда шоиранинг илк учрашувимиздаги бутун бўй-бастию ўша шол рўмоли кўз олдимда гавдаланганди.

У шеър ёзишим билан қизиқди ва ўқиб беришимни сўради. Битта шеърда шундай сатр бор эди: «Худди қора балиқдай сузар пойабзалим». Мен ўқиб бўлишим билан у: «Биз ковуш дердик», деди. Бир неча йилдан кейин мен Павловск ҳақида ёзилган Ахматованинг шеърини ўқиб қолдим. Шеърда шундай сатрга кўзим тушди: «Барглар ковушлар атрофида доира бўлиб айланади».

Мени ичкарига қўйган аёл овқат олиб кирди. Ликопчада атиги биттагина яхши тозаланмаган ва бироз қуриган сабзи бор эди. Эҳтимол, бу унга буюрилган парҳез таомдир ё шунчаки Ахматованинг истаги, ёки йиқилган хўжалик нишонасидир, нима бўлганда ҳам, мана шу битта сабзи мисолида мен унинг дунё ноз-неъматларига нақадар лоқайдлигини англадим. Бу муносабат нафақат таомга, балки бутун борлиққа нисбатан ҳам шундай эди. Ушбу ташриф чоғида мен изтиробга ботдим. Шундай шоиранинг фақирлигидан ҳайратда эдим.

Кейинги учрашувимиз унинг аввалгидан хийла яхшироқ вақтларига тўғри келди. Литфонд унга Комаровадан ёғочдан қилинган далаҳовли берган эди. Шоира оқкўнгиллик билан бу ошёнини Одесса яқинида ўзи туғилган кулба каби будка деб атарди. Бу ҳовли ҳозир ҳам бор. Бир марта у: «Менинг будкамда яшаш шароитини тўғрилаш учун фавқулодда эпчил меъмор бўлиш керак», деган эди. Чинданам, каталакдай ошхонаю атиги бир хонадан иборат кулба ичкарисига деярли қуёш тушмас, шунинг учун ҳам бироз қоронғи эди, қолгани йўлагу айвон. Хона бурчагидаги Анна Ахматовага тегишли ёғоч каравотнинг бир оёғи йўқ, ўрнига ғишт териб қўйилган эди. 1964 йилда уни адабий мукофот тақдимотига Италияга чақиришди. Тадбирга кийиб бориш учун бир-иккита нарсаларни қарзга олиб туришга тўғри келди. Алексей Толстойнинг бевасига жунрўмолни ўзим олиб бориб берганим эсимда. Ленинградда у билан бир хонадонда яшаганлар, Ирина Николаевна Пунина (менга эшик очган аёл), Ахматованинг ўгай қизи ва невараси Аня Каминская унга етарлича эътибор қаратолмасдилар. Чунки уларнинг ҳам ўз оиласи, ташвиши ва ишлари бор эди, бу ишда эса фидойилик талаб қилинарди. Москвада у тез-тез меҳмон бўладиган Нина Антоновна Ольшевская, Мария Сергеевна Петрова, Ника Николаевна Глеи ва бошқа бир қанча танишлари шоирани турли вақтларда ётоқ билан таъминлаб, унга чиндан меҳрибонлик ва ғамхўрлик кўрсатган эдилар. Бироқ буларнинг ҳаммаси вақтинчалик бошпана эди, ўз уйи, ўлан тўшаги эмасди.

Бошпанасизлик, бесаранжомлик, саргардонлик. Йўқотишларга тайёр бўлиш, кўнгилсизликларни одатдагидай қабул қилиш, ҳаёт синовларига бепарвою менсимай қараш ва қийин кунлар хотираси билан яшаш, бу — Анна Ахматовага хос. Асосийси, сохта эмас, балки табиий ёниб турган чақин кўзларда ҳаёт нишонаси ўчмасди.

«Уч ойдан буён Парижга виза бермайдилар». Бундай қийинчиликларга рўпара бўлишу чидаш худди Анна Ахматова ҳаётининг қонунига ўхшайди. Бирор ишдаги омадли бурилишлар эса бу бахтсиз картинани бироз ёритарди, холос. Унга таклиф қилинадиган «даромадли» таржималар — машаққатли меҳнатнинг бир неча ҳафталари ёки ойлари дегани эди. Бу меҳнат етмиш сўмлик нафақани эсга солиб турарди. Ёз пайтларида Комаровога кўчиш узоқ қариндоши, таниши, дугонаси, унга хўжалик ишларида кўмаклашган аёлни қидирув ишларидан бошланди. Италия мукофотининг тақдимотидаги иштироки Анна Ахматованинг нақадар кексайиб қолганини кўрсатди. Худди унинг табассуми, кулгиси, овози, ҳазил-мутойибаси каби. Шоиранинг бу хатти-ҳаракатлари юзию кўзи нақадар изтиробга ботиб чўкиб қолганини аниқ ва равшан намоён этган эди…

Сўнгги йилларда яқинларидан уч-тўрт киши ўта эҳтиёткорлик билан васиятнома тўғрисида оғиз очди. Шоиранинг ўғли Л. Н. Гумилев ўшанда қамоқхонада эди. Ҳаёт зарбалари Ахматовани шунчалар эсанкиратиб қўйгандики, унинг бу ҳақда ўйлаганиям ҳоли йўқ эди. Шоира меросхўр сифатида Пунинани танлади. Ўғли озодликка чиқиши билан эса васиятнома қайта тузилди. 1965 йилнинг 29 апрелида кун адоғига етай деган маҳал кутилмаганда у: «Такси чақирайлик, нотариал идорага бормасак бўлмайди», деб қолди. Мен ҳам райъини қайтармадим. Нотариал идора бошлиғига учрагани учинчи қаватга кўтарилиш керак эди. Инфарктдан кейин бундай баландликка чиқиш қанчалар хавфли эканлигини айтмасам ҳам бўлар, бироқ қайсар шоирани аҳдидан қайтариш иложсизлигини билганим учун унга юқорига кўтарилишга ёрдам бердим. У нотариал идора ходимини бошқа куни уйга чақиришга кўнмади. Аҳматова аста-секин юқорига кўтарилишни маъқул топди. Идорада ягона мижоздан бўлак ҳеч ким йўқ. Шоира бутун оғирлиги билан ўзини курсига ташлади. У бошқа бир қадам ҳам олдинга босолмасди. Мен нотариусдан йўлакка чиқишни илтимос қилдим. Ахматова: «Мен аввалги васиятномамни бузмоқчиман», деди. У буни ёзма равишда бажариш лозимлигини уқтирди: «Менинг кўп ёзгани ортиқча кучим йўқ», деди шоира аянчли аҳволда. Нотариус айтиб турадиган, мен ёзадиган ва у қўл қўядиган бўлди. Ташқарига чиққанимизда эса у: «Аслида менинг мақтанса арзигулик меросим қолган эмас. Шуҳратимдан бўлак… Бу дунёга ҳозирнинг ўзида қўл силкиб кетишга тайёрман», деди ғамга чўмиб. (Шу ўринда надомат билан Ахматованинг ўлимидан кейин унинг архивига қўл теккизишга ҳақи бўлмаганлар ва ҳужжатлар қўлида бўлганлар ўртасида аёвсиз кураш бошланганини маълум қилсам. Шармандали суд можаролари шоиранинг руҳини безовта қилган бўлса ажабмас. Оқибат Ахматованинг қўлёзмалари қўлма-қўл бўлиб, ҳар ерга сочилиб кетди ва кимларнинг қўлига ўтгани ҳам номаълум).

Етар-етишмовчилик шоир қисматининг бир бўлаги, деб ҳисобларди у. Бир куни шоира: «Буни қара-я, бу одам фақат қимматбаҳо буюмлар орасида суратга тушишни ёқтираркан, — деди у журналдаги Пикассонинг рангли суратларини томоша қилар экан, сўнг қўшиб қўйди: — тавба, уни ҳеч ким рассом, демайди. Кўринишидан худди банкирга ўхшайди. Қандай қилиб ҳашамат рассом истеъдодини бўғиб қўймаганига ҳайронман?»

Англиядан қайтгандан кейин Ахматова бир одам билан танишгани ҳақида сўзлаб берди: «Ҳа, у ғаройиб қасрда яшаркан, хизматкорларининг саноғи йўқмиш, уйидаги деярли ҳамма буюмлари кумушдан. Эркак кишининг бойлигини кўз-кўз қилишига энсам қотди. Мен унга биласанми, нима дедим: «Тилладан қафас қурсанг, бу ҳашаматли саройинг чиройини тўлдиради», деб айтдим. Афсус, гапларимнинг маъносини англамади ва англамаса ҳам керак…»

Анна Ахматова ўзи билан ўзи олишиб яшайдиганлардан эди. Ғазаб, қайғу-изтироб, шоиранинг ҳаёти шу уч нарсага бўктирилган эди, қувонч эса ҳар доим олисда. Олтмиш иккинчи йилнинг баҳорига яқин бизга Комаровадаги ижод уйига йўлланма тегди. Уни асосий бинодаги хонага, мени эса асосий бинонинг ён томонидаги кичик бинодаги хонага жойлаштирдилар. Сайрга чиққанимизда фин чаналаридан бўлак ҳеч нарса олмасдик. У узоқ пиёда юролмасди. Кунлар илигани учун юмшоқ қорда чанада юриш Ахматовага қулай эди. Чаналар шиддат билан олдинга интилганида, қуёш заррин нурларини оппоқ қор узра ўйнатганида илк бора унинг қувончдан кўзлари порлаганини кўрганман, бироқ бу кўпга чўзилган эмас. Қувонч ғам ин қурган кўзларда бир чарақлади-ю, яна ўчди. У офтоб нурига юзини қаратиб узоқ ўтирди. Хотиржам, ҳаракатсиз ва ўйчан…

Комаровадаги почтачи қиз Фанлар академиясидан телеграмма олиб келди. Унда Ахматовадан америкалик профессорни муносиб кутиб олиш сўралган эди. «Нима бало, бу профессорнинг уйидан илон чиққан эканми? Пайтини топганини қара-я!» деди у телеграммани ўқиб. Билдимки, қайсар шоирага бемаврид илтимос ҳам, кутилмаган меҳмон ҳам ёқмади. Чунки у ижодга шўнғиган эди. Меҳмон шахсий таржимони билан келди. Ахматова мендан ёнида бўлиб туришимни сўради. Профессор қирқ ёшлар атрофидаги эркак экан. Кўп ўтмай таржимон орқали унинг бўйидан баланд режалари билан танишдик. Меҳмон бир қанча мамлакатларнинг XIX ва XX асрларда қиёсий тарихини ёзишни мақсад қилган экан. Бу режалар ибтидосида Россия билан АҚШ ўрин олганди. Бу профессорнинг Ахматова билан учрашишдан нияти рус халқи руҳияти ҳақида озми-кўпми тасаввурга эга бўлиш экан. У худди тадбиркорларга ўхшаб сўзлади: «Америкада довруғингизни кўп эшитганман. Бир қанча ижод намуналарингиздан ўқиб, менинг шу саволимга жавоб берадиган ягона одам сиз эканлигингизни англадим». Ахматова мулойимлик билан мавзуни бошқасига кўчирди, бироқ ажнабий ҳам қайсар экан. Икки оёғини бир этикка тиқиб, ундан саволига жавоб беришни сўрарди. Бечорагина қийналиб кетди. У суҳбатни тугатишни ўз хонасига бориб, тағин ижодига қайтишни истарди. Ахматованинг шеър кайфиятида ўтирганини сезиб турардим. Мижғов профессор энди менинг ҳам асабимга тега бошлаган эди. Охири чидаб туролмади ва шоира қаҳр билан: «Мен рус руҳияти ҳақида ҳеч нарса билмайман! Уддасидан чиқолсангиз, Достоевскийдан сўранг. У бу саволга жавоб беришни қотирарди!» деди. Америкалик таваккал қилишга қарор қилгани сезилиб турарди: «Бўлса бордир! Тўғри, Федор Достоевский кўп нарса биларди, бироқ ҳамма нарсани эмас!» Ажнабий кетишга шайланди. Ахматова эса: «Достоевский одам ўлдириб, Роскольниковга айланиб қолади, деб ўйларди, бироқ шундайлар борки, бир кунда элликта одамни тириклайин гўрга тиқиб, кечқурун театр томошасига боради», деди. Профессор жойига ўтирди. Ғаройиб рус руҳияти ҳақидаги суҳбат-суҳбатга қовушди. Чунки ажнабийнинг рус тарихидан ташқари рус адабиёти билан танишлиги шоира қалбида ўзига нисбатан эҳтиром уйғотди…

Манба: «Китоб дунёси» газетаси веб-саҳифаси

Анна АХМАТОВА
ШЕЪРЛАР

МУҲАББАТ

Кулча бўлган илондай юҳо,
Юрагингни авраб қолади.
Каптар бўлиб кун бўйи гоҳо,
Деразангда сайраб қолади.

Қиров ичра баъзан ярқираб,
Мудроқ самбит узра кўринар.
Сеҳр билан қўлингдан ушлаб,
Тинчинг бузмоқ бўлиб уринар.

Унга одат юм-юм йиғламоқ,
Зериккан тор куйига монанд.
Даҳшатлидир уни англамоқ,
Табассум-ла ақлинг этса банд.

* * *

Сув ичмаймиз биз бир косада
Ва ичмаймиз ширин шароб ҳам.
Ўпишмаймиз эрталаб — тонгда,
Деразадан боқмаймиз оқшом.

Сенда қуёш, менда ой ҳусни,
Ҳис этамиз лекин бир ҳисни.
Ажралмас ёр менинг билан-ку,
Сен биландир рафиқанг қувноқ.

Менга аён кўзингда қўрқув,
Сен айбдор дард чексанг гоҳ-гоҳ.
Қисқа висол бизларга ётдир,
Истагииз жимжит ҳаётдир.

Шеърларимда овозинг, сасинг,
Шеърларингда менинг нафасим,
Бир гулхан бор, ўчиролмасдир
Фаромушлик ва кўрқинч нафси.

Билсанг эди мен учун ҳозир
Дудоқларинг кўп севимлидир.

Азиз Абдураззоқ таржималари

* * *

Дафн айланг мени, шамоллар,
Нетай, келмас яқинлар саси!
Бошим узра сарсон намозгар,
Ва осуда замин нафаси.

Мен ҳам сиздай юрар эдим ҳур ,
Ташна эдим яшашга нечоғ.
Энди бўлса танам муз эрур,
Ким ҳам тортсин устимга тупроқ.

Кечки зулмат чойшаби билан
Ёпинг қаро жароҳатларим.
Бошим узра зангори туман,
Айтинг, қилсин тиловатларим.

Сўнгги уйқу ёлғизгинамни,
Осойишта қучсин, десангиз .
Кўкламларни, кўкламгинамни
Қамиш бўлиб куйлай беринг сиз .

1909

* * *

Қуёш чиқар мунис дамда
Муҳаббатни куйлайман.
Чўкка тушиб томорқамда,
Шўрага сув қуйгайман .

Отқилайман, юлиб илкис,
Гуноҳкорман олдида.
Оёқяланг, ана бир қиз
Йиғлар четан ёнида.

Кулфат саси –фарёд, қадар
Қалбим эзар, яралар.
Илиқ ҳидин ёяр бадтар
Ўлиб ётган шўралар .

Нон ўрнига тош армуғон ,
Шудир аччиқ тавозе.
Бошим узра фақат осмон,
Кўксимда ёр овози.

1911

Гулчеҳра Нуриллаева таржималари

* * *

Пайванд эмас юракка юрак,
Истасанг – кет, йўлингни берсин.
Кулиб боқар бахт-иқбол, бешак,
Ким йўлини танласа эркин.

Арз қилмасман ёш тўкиб ҳеч вақт,
Бахтли бўлмоқ насибам эмас.
Ўпма мени, бу ҳорғин, карахт –
Ғамдийдани ўлим ўпар, бас.

Чексиз азоб кунларин бир-бир
Яшаб ўтдим мен қиши билан.
Бироқ нечун, сен нечун, ахир,
Айт, яхшисан танлаганимдан?

1911

* * *

Муқаддас тумордек кўкракда асраб,
Унга шеър битмаймиз кўтариб қий-чув,
Аламли тушларга бўлмас у сабаб,
Ё жаннат боғидек туюлмайди у.
Уни кўнглимизда қилмаймиз асло
Олди-сотди учун қимматбаҳо мол.
Уни унутамиз эслашни ҳатто
Бағрида гоҳ бемор, гоҳ бахтсиз, беҳол.
Ҳа, у ковушдаги лойдир биз учун,
Ҳа, у тишимизда ғичирлаган чанг.
Биз эзиб-топтаймиз, қиламиз кукун
Ҳеч бир гуноҳи йўқ шу хокни, қаранг.
Унга айланамиз, лекин, бир куни,
Шу сабаб меники деймиз биз уни.

1961

Абдулла Шер таржималари

ҚЎЙКЎЗ ҚИРОЛ

Чорасиз дард, сенга-да иқбол!
Ўлди кеча тун қўйкўз қирол.

Куз оқшоми дим ва ол эди.
Эрим уйга қайтганда деди:

«Биласанми, юз берди овда,
Ётган экан эман олдида.

Шўрлик қиролича! Ёш қолди,
Бир кечада сочи оқарди».

Трубкасин сўнг олиб беун
Чиқиб кетди ишламоқ учун.

Ҳозир қизим уйғотиб, куйиб
Қўйкўзига боқарман тўйиб.

Саси келар чорбоғдан толнинг:
«Бу дунёдан кетди қиролинг».

САЙР

Жиғам тегар извош шифтига,
Боқдим унинг кўзига ҳуркак.
Дард чекарди, аммо шифога
Не тилашин билмасди юрак.

Шом тинч эди, булутли осмон
Остида ғам қучганди уни
Ва сиёҳ-ла кўҳна албомда
Чизилгандек Булон ўрмони.

Бензин иси, настарин иси,
Роҳат дилга эди бегона:
Қўлларини қимирлатмасдан
Тиззамга у тегинди яна.

* * *

Оқшом нури ёйиқ ва заъфар,
Савр салқини хуш ёқар танга.
Сен кечикдинг, аммо бу лаҳза
Шодмон қучоқ очаман сенга.

Кел, яқинроқ ёнимга ўтир,
Термил қувноқ кўзларинг билан:
Мана, бу кўк дафтар тўладир
Болаликнинг сўзлари билан.

Кечир, дилни бердим ғамларга,
Қуёшгаям боқдим мен дилхун.
Кечир, кечир, жуда кўпларга
Сен деб қучоқ очганим учун.

1915

Хуршид Даврон таржималари

МУҲАББАТ

Гоҳ илондек қошингда унсиз,
Қилар сенга сеҳру жодулар.
Гоҳ деразанг ёнида кундуз
Оқ кабутар бўлиб “ғув-ғув”лар.

Гоҳ шабнамда жилоланар шан,
Гоҳ гул ўйнар ўйчан, шикаста…
Хуллас, сени ором бағридан
Ғамлар сари етаклар аста.

Най сасидан бўлиб гоҳ зада,
Ҳўнграб қолар чиройли, шоён.
Бироқ уни ёт бир жилвада
Таниб қолмоқ қўрққулик, ёмон.

* * *

Кунларингга ғам-кадар қўнса,
Тутиб турмам, кетгин, кета қол.
Кимки агар эркин қуш бўлса,
Кутар уни, албат, бахт-иқбол.

Йиғламасман кечиб ўзимдан,
Маҳкумдирман ёлғиз ўтгали.
Ўпма мени сўлғин юзимдан, –
Ўлим келар мени ўпгали.

Эзди дилни мубҳамлик, фироқ
Ва қиш бўйи зерикдик қордан.
Айтгин, айтгин, ниманг яхшироқ
Менинг кўнглим тусаган ёрдан?

Мирпўлат Мирзо таржималари

ОСИЁ

Осиё, қадалдим қароқларингга,
Ичимга киргандай кўринди ичинг.
Сукунатнинг ўлмас қучоқларига
Сочилди ўйларим ҳавасли, қизғин.
Термиз саратони каби ёлқинли
Хотиралар оқди идрокларимда.
Карвонлари оғир, қадимий жонли,
Парчаланган вулқон ирмоқларидай.

Кўксимдан отилган бўзларимни жим
Ўзгалар кафтида ичгандай бўлдим.

ГУЛЛАЁТГАН ТОШКЕНТ

Айтиб бўлмас кучнинг азми, амри-ла
Шаҳар бирданига нурланиб кетди
Ҳар битта ҳовлига севинч, сабр ила
Энг оппоқ, энг енгил хаёллар етди.

Юракда бир ажиб нафасли оҳанг,
Уйғонди бу олам хушсурат, дилбар.
Анҳорлар тубида осмон жилваранг,
Туйғулар тўлиқди, дилда йўқ кадар.

Хотиралар ўчмас, тиниқ ёнарлар
Олис юлдузлардан тонг чоғи ҳайрат.
Сочлари тун каби толим оналар
Қўлларида гуллай бошлайди ҳаёт.

Ойгул Суюндиқова таржималари

* * *

Деди: — Нечун бугун йўқ тобинг,
Ва қўлимни сиқди билдирмай.
Дедим: — Чунки қисмат шаробин
Нўш айладим томчи қолдирмай…

Чиқди, кетди — қандай унутай —
Ўгирганча мендан юзини..
Эшиккача тўсиқни сезмай
Мен югурдим, билмай ўзимни.

Фарёд урдим: — Оҳ, ҳазил эди!
Сен кетсанг, мен ўламан,ахир!
Қайриларкан беомон деди:
— Шамоллайсан, ичкарига кир!..

* * *

Узоқларда ўлсам ва унга
Жуда ҳам кеч етса бу хабар,
У титрамас, ачинмайди ҳам,
Кулиб қўяр беғам, бекадар.

Сўнг эслайди: Нева бўйлари..
Қорга чўмган осмону замин…
Ва эслайди: “Сени бир умр
Асрайман!” деб ичган қасамин.

Зебо Мирзо таржималари

* * *

Тополмадим юрагингга йўл,
Гар кетмоқчи бўлсанг, кетавер.
Олдиндан бахт тайёрланган, мўл,
Ким бу йўлда боғлай олса бел.

Йиғламайман, қилмагайман арз,
Бахтли бўлиш менга нораво.
Чарчаганни ўпмагин бу тарз –
Ўлим ўпар мени бепарво.

Ўтиб кетди энг азобли кун,
Гўзал, оппоқ қиш билан бирга.
Нима учун, оҳ, нима учун –
Севгилимдан яхшисан, нега?

* * *

Мана, яна бир ўзим қолдим,
Санаш учун бўм-бўш кунларим.
О, озод руҳ дўстларим менинг,
О, ўзимнинг оппоқ қушларим.

Чақирмайман сизни қўшиҳда,
Қайтармайман кўз ёшлар билан.
Аммо тунги ғамгин мусиқа –
Ибодатда унутолмайман.

Етиб олиб ўқ билан ўлим,
Орангиздан йиқитар кимни?
Қорақузғун узатиб қўлин,
Сўнгра ўпа бошлайди мени.

Бир бор бўлар фақат бир йилда,
Фақат эриганда қалин муз.
Екатеринанинг боғида –
Тоза сувга тўлганда ҳовуз.

Эшитяпман қанот товшини,
Мовий гумбаз устидан равон.
Билмам, очди ким деразани
Тобутларнинг зулмати томон.

Хосият Рустамова таржималари

* * *

Тирикмисан, ёруғ оламда
Борми сени излашдан маъно?
Оқшом чоғи эслаб, аламдан
Ёрқин олов таратайми ё?

Сен учундир кундуз дуоси,
Ёндиргувчи бедорлик — бари.
Шеърларимнинг оппоқ галаси,
Кўзларимнинг мовий гулхани.

Ҳеч ким менга азиз бўлмаган,
Бахш этмаган бунчалар алам,
Ҳатто, ўша — мени алдаган,
Эркалаб, сўнг воз кечган одам.

* * *

Ёқимлидир гулхан теграси —
Изғирин ва шамолдан кейин,
Унда дилни асролмадим мен,
Ўғирлашди уни, чамаси.

Давом этар янги йил, намхуш
Атиргуллар пояси ҳам бот.
Юрагимда бермайди товуш
Ниначилар, силкишиб қанот.

Оҳ, ўғрини аниқлаш осон,
Кўзларидан олгайман таниб.
Қўрқаманки, келар мен томон,
Ўлжасини қайтиб бергани.

Гулноз Мўминова таржималари

Anatoliy NAYMAN
ANNA
Vazirabonu Asadova tarjimasi

Anna Axmatova bilan 1959 yilning kuzida uchrashganimda men yigirma uch yoshli yigit edim. O‘sha vaqtlarda kamina she’r qoralab turar va bu ishga ancha-muncha qo‘li ham kelishib qolgandi. Yozganlarimni Axmatova eshitishini orzu qilardim. Qaniydi, ijod mahsulim unga yoqsa…

O‘sha vaqtlarda shoira Leningraddagi avvalgi Kavalergard, hozirgi Krasnaya Konnitsa ko‘chasi, 3-uy, 4-xonadonda istiqomat qilardi. Bu uy Vyacheslav Ivanov minorasi, o‘n uchinchi yilning arvohlari izg‘ib yurgan knyaz Tavricheskiy nomidagi bog‘, avvalgi Shpalernaya, hozirgi Voinov ko‘chasidagi ko‘plab mahbuslari bilan mashhur qamoqxona yaqinida joylashgandi. Mazkur qamoqxonaning badbaxt mahbuslari safida Axmatovaning umr yo‘ldoshiyu o‘g‘li ham bor edi. Nima bo‘lgan taqdirda ham, Leningraddagi bu joyda hayot qaynardi. Anna Axmatova she’riyatida va shaxsiy hayotida muhim rol o‘ynagan do‘sti Nikolay Vladimirovich Nedobrovga yo‘llagan nomasida: «14-yilning fevralida Kavalergarddagi suhbatimizni eslaysizmi?» — deb yozgan edi Axmatova. U bilan Leningrad ko‘chalarini birga aylangan kezlarimiz shoira o‘ziga tanish xonadonlarni ko‘rsatar va u yerda ko‘pchilikka sir bo‘lgan muhitdan so‘zlardi, oxirida esa o‘zini koyib ham qo‘yardi: «Menga og‘zimni yumishni buyuring, aks holda uchiga chiqqan g‘iybatchiga aylanib ketaman».

Shoira uzoq umr kechirdi. Aytish joizki, Anna Axmatova bir-biriga o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan voqea-hodisalar orasidagi mushtaraklikni ko‘ra oladigan o‘ta sezgir va dilgir ayol edi. Shuningdek, u eng kutilmagan tasodiflarga va o‘xshash voqealarga ham duch kelardi. Shoira xuddi takror yuz berayotgan voqealarni go‘yo ko‘zguda ko‘rayotganday so‘ylardi. «Bularning hammasi «o‘sha vaqtdagiday», qachonlardir sodir bo‘lganga o‘xshaydi», derdi u.

Menga eshik ochgan ayol, mehmonlar, yo‘lakda to‘qnash kelganim oqsoch janob, xona ichkarisidan ko‘zga chaqnab tashlangan qiz — hamma-hammasining istarasi issiq va bu manzara bag‘oyat g‘aroyib edi. Ularning sirli qiyofasi menga Anna Axmatovaga aloqadorday tuyuldi. Shoiraning o‘zi esa ajoyib, desam nomunosib bo‘ladi-yu, biroq benuqson, qo‘l uzatsa yetib bo‘lmas darajada balandlikda, yaqin tevarak-atrofdagi narsalardan, odamlardan, dunyodan olisda, jim va harakatsiz turardi. Ilk taassurotda uning bo‘yi menikidan balandroqday ko‘rindi, keyinroq esa men bilan teng, hatto biroz pastroqqa o‘xshadi. Axmatova boshini baland tutib, sekin odimlar, hatto qadam tashlayotgani sezilmasdi ham. Uning qomati xuddi loydan yasalgan haykalga o‘xshardi. Egnidagi kiygulik siyog‘i qolmagan uzun libos, ehtimol, shol ro‘moldir yoki kimono, aniq bilmayman, biroq haykaltarosh ustaxonasida ishlatiladigan eski lattani eslatardi. Bir necha yildan keyin Modilyani va Axmatova siymosi orasidagi o‘zaro o‘xshashlik haqida yozayotganimda, betakror san’at ustasining bir gapini esladim: «Haykalini yasash va yozishga arziydigan ayollarning hammasi keng va g‘alati liboslar kiyadi». Shunda shoiraning ilk uchrashuvimizdagi butun bo‘y-bastiyu o‘sha shol ro‘moli ko‘z oldimda gavdalangandi.

U she’r yozishim bilan qiziqdi va o‘qib berishimni so‘radi. Bitta she’rda shunday satr bor edi: «Xuddi qora baliqday suzar poyabzalim». Men o‘qib bo‘lishim bilan u: «Biz kovush derdik», dedi. Bir necha yildan keyin men Pavlovsk haqida yozilgan Axmatovaning she’rini o‘qib qoldim. She’rda shunday satrga ko‘zim tushdi: «Barglar kovushlar atrofida doira bo‘lib aylanadi».

Meni ichkariga qo‘ygan ayol ovqat olib kirdi. Likopchada atigi bittagina yaxshi tozalanmagan va biroz qurigan sabzi bor edi. Ehtimol, bu unga buyurilgan parhez taomdir yo shunchaki Axmatovaning istagi, yoki yiqilgan xo‘jalik nishonasidir, nima bo‘lganda ham, mana shu bitta sabzi misolida men uning dunyo noz-ne’matlariga naqadar loqaydligini angladim. Bu munosabat nafaqat taomga, balki butun borliqqa nisbatan ham shunday edi. Ushbu tashrif chog‘ida men iztirobga botdim. Shunday shoiraning faqirligidan hayratda edim.

Keyingi uchrashuvimiz uning avvalgidan xiyla yaxshiroq vaqtlariga to‘g‘ri keldi. Litfond unga Komarovadan yog‘ochdan qilingan dalahovli bergan edi. Shoira oqko‘ngillik bilan bu oshyonini Odessa yaqinida o‘zi tug‘ilgan kulba kabi budka deb atardi. Bu hovli hozir ham bor. Bir marta u: «Mening budkamda yashash sharoitini to‘g‘rilash uchun favqulodda epchil me’mor bo‘lish kerak», degan edi. Chindanam, katalakday oshxonayu atigi bir xonadan iborat kulba ichkarisiga deyarli quyosh tushmas, shuning uchun ham biroz qorong‘i edi, qolgani yo‘lagu ayvon. Xona burchagidagi Anna Axmatovaga tegishli yog‘och karavotning bir oyog‘i yo‘q, o‘rniga g‘isht terib qo‘yilgan edi. 1964 yilda uni adabiy mukofot taqdimotiga Italiyaga chaqirishdi. Tadbirga kiyib borish uchun bir-ikkita narsalarni qarzga olib turishga to‘g‘ri keldi. Aleksey Tolstoyning bevasiga junro‘molni o‘zim olib borib berganim esimda. Leningradda u bilan bir xonadonda yashaganlar, Irina Nikolayevna Punina (menga eshik ochgan ayol), Axmatovaning o‘gay qizi va nevarasi Anya Kaminskaya unga yetarlicha e’tibor qaratolmasdilar. Chunki ularning ham o‘z oilasi, tashvishi va ishlari bor edi, bu ishda esa fidoyilik talab qilinardi. Moskvada u tez-tez mehmon bo‘ladigan Nina Antonovna Olshevskaya, Mariya Sergeyevna Petrova, Nika Nikolayevna Glei va boshqa bir qancha tanishlari shoirani turli vaqtlarda yotoq bilan ta’minlab, unga chindan mehribonlik va g‘amxo‘rlik ko‘rsatgan edilar. Biroq bularning hammasi vaqtinchalik boshpana edi, o‘z uyi, o‘lan to‘shagi emasdi.

Boshpanasizlik, besaranjomlik, sargardonlik. Yo‘qotishlarga tayyor bo‘lish, ko‘ngilsizliklarni odatdagiday qabul qilish, hayot sinovlariga beparvoyu mensimay qarash va qiyin kunlar xotirasi bilan yashash, bu — Anna Axmatovaga xos. Asosiysi, soxta emas, balki tabiiy yonib turgan chaqin ko‘zlarda hayot nishonasi o‘chmasdi.

«Uch oydan buyon Parijga viza bermaydilar». Bunday qiyinchiliklarga ro‘para bo‘lishu chidash xuddi Anna Axmatova hayotining qonuniga o‘xshaydi. Biror ishdagi omadli burilishlar esa bu baxtsiz kartinani biroz yoritardi, xolos. Unga taklif qilinadigan «daromadli» tarjimalar — mashaqqatli mehnatning bir necha haftalari yoki oylari degani edi. Bu mehnat yetmish so‘mlik nafaqani esga solib turardi. Yoz paytlarida Komarovoga ko‘chish uzoq qarindoshi, tanishi, dugonasi, unga xo‘jalik ishlarida ko‘maklashgan ayolni qidiruv ishlaridan boshlandi. Italiya mukofotining taqdimotidagi ishtiroki Anna Axmatovaning naqadar keksayib qolganini ko‘rsatdi. Xuddi uning tabassumi, kulgisi, ovozi, hazil-mutoyibasi kabi. Shoiraning bu xatti-harakatlari yuziyu ko‘zi naqadar iztirobga botib cho‘kib qolganini aniq va ravshan namoyon etgan edi…

So‘nggi yillarda yaqinlaridan uch-to‘rt kishi o‘ta ehtiyotkorlik bilan vasiyatnoma to‘g‘risida og‘iz ochdi. Shoiraning o‘g‘li L. N. Gumilev o‘shanda qamoqxonada edi. Hayot zarbalari Axmatovani shunchalar esankiratib qo‘ygandiki, uning bu haqda o‘ylaganiyam holi yo‘q edi. Shoira merosxo‘r sifatida Puninani tanladi. O‘g‘li ozodlikka chiqishi bilan esa vasiyatnoma qayta tuzildi. 1965 yilning 29 aprelida kun adog‘iga yetay degan mahal kutilmaganda u: «Taksi chaqiraylik, notarial idoraga bormasak bo‘lmaydi», deb qoldi. Men ham ray’ini qaytarmadim. Notarial idora boshlig‘iga uchragani uchinchi qavatga ko‘tarilish kerak edi. Infarktdan keyin bunday balandlikka chiqish qanchalar xavfli ekanligini aytmasam ham bo‘lar, biroq qaysar shoirani ahdidan qaytarish ilojsizligini bilganim uchun unga yuqoriga ko‘tarilishga yordam berdim. U notarial idora xodimini boshqa kuni uyga chaqirishga ko‘nmadi. Ahmatova asta-sekin yuqoriga ko‘tarilishni ma’qul topdi. Idorada yagona mijozdan bo‘lak hech kim yo‘q. Shoira butun og‘irligi bilan o‘zini kursiga tashladi. U boshqa bir qadam ham oldinga bosolmasdi. Men notariusdan yo‘lakka chiqishni iltimos qildim. Axmatova: «Men avvalgi vasiyatnomamni buzmoqchiman», dedi. U buni yozma ravishda bajarish lozimligini uqtirdi: «Mening ko‘p yozgani ortiqcha kuchim yo‘q», dedi shoira ayanchli ahvolda. Notarius aytib turadigan, men yozadigan va u qo‘l qo‘yadigan bo‘ldi. Tashqariga chiqqanimizda esa u: «Aslida mening maqtansa arzigulik merosim qolgan emas. Shuhratimdan bo‘lak… Bu dunyoga hozirning o‘zida qo‘l silkib ketishga tayyorman», dedi g‘amga cho‘mib. (Shu o‘rinda nadomat bilan Axmatovaning o‘limidan keyin uning arxiviga qo‘l tekkizishga haqi bo‘lmaganlar va hujjatlar qo‘lida bo‘lganlar o‘rtasida ayovsiz kurash boshlanganini ma’lum qilsam. Sharmandali sud mojarolari shoiraning ruhini bezovta qilgan bo‘lsa ajabmas. Oqibat Axmatovaning qo‘lyozmalari qo‘lma-qo‘l bo‘lib, har yerga sochilib ketdi va kimlarning qo‘liga o‘tgani ham noma’lum).

Yetar-yetishmovchilik shoir qismatining bir bo‘lagi, deb hisoblardi u. Bir kuni shoira: «Buni qara-ya, bu odam faqat qimmatbaho buyumlar orasida suratga tushishni yoqtirarkan, — dedi u jurnaldagi Pikassoning rangli suratlarini tomosha qilar ekan, so‘ng qo‘shib qo‘ydi: — tavba, uni hech kim rassom, demaydi. Ko‘rinishidan xuddi bankirga o‘xshaydi. Qanday qilib hashamat rassom iste’dodini bo‘g‘ib qo‘ymaganiga hayronman?»

Angliyadan qaytgandan keyin Axmatova bir odam bilan tanishgani haqida so‘zlab berdi: «Ha, u g‘aroyib qasrda yasharkan, xizmatkorlarining sanog‘i yo‘qmish, uyidagi deyarli hamma buyumlari kumushdan. Erkak kishining boyligini ko‘z-ko‘z qilishiga ensam qotdi. Men unga bilasanmi, nima dedim: «Tilladan qafas qursang, bu hashamatli saroying chiroyini to‘ldiradi», deb aytdim. Afsus, gaplarimning ma’nosini anglamadi va anglamasa ham kerak…»

Anna Axmatova o‘zi bilan o‘zi olishib yashaydiganlardan edi. G‘azab, qayg‘u-iztirob, shoiraning hayoti shu uch narsaga bo‘ktirilgan edi, quvonch esa har doim olisda. Oltmish ikkinchi yilning bahoriga yaqin bizga Komarovadagi ijod uyiga yo‘llanma tegdi. Uni asosiy binodagi xonaga, meni esa asosiy binoning yon tomonidagi kichik binodagi xonaga joylashtirdilar. Sayrga chiqqanimizda fin chanalaridan bo‘lak hech narsa olmasdik. U uzoq piyoda yurolmasdi. Kunlar iligani uchun yumshoq qorda chanada yurish Axmatovaga qulay edi. Chanalar shiddat bilan oldinga intilganida, quyosh zarrin nurlarini oppoq qor uzra o‘ynatganida ilk bora uning quvonchdan ko‘zlari porlaganini ko‘rganman, biroq bu ko‘pga cho‘zilgan emas. Quvonch g‘am in qurgan ko‘zlarda bir charaqladi-yu, yana o‘chdi. U oftob nuriga yuzini qaratib uzoq o‘tirdi. Xotirjam, harakatsiz va o‘ychan…

Komarovadagi pochtachi qiz Fanlar akademiyasidan telegramma olib keldi. Unda Axmatovadan amerikalik professorni munosib kutib olish so‘ralgan edi. «Nima balo, bu professorning uyidan ilon chiqqan ekanmi? Paytini topganini qara-ya!» dedi u telegrammani o‘qib. Bildimki, qaysar shoiraga bemavrid iltimos ham, kutilmagan mehmon ham yoqmadi. Chunki u ijodga sho‘ng‘igan edi. Mehmon shaxsiy tarjimoni bilan keldi. Axmatova mendan yonida bo‘lib turishimni so‘radi. Professor qirq yoshlar atrofidagi erkak ekan. Ko‘p o‘tmay tarjimon orqali uning bo‘yidan baland rejalari bilan tanishdik. Mehmon bir qancha mamlakatlarning XIX va XX asrlarda qiyosiy tarixini yozishni maqsad qilgan ekan. Bu rejalar ibtidosida Rossiya bilan AQSH o‘rin olgandi. Bu professorning Axmatova bilan uchrashishdan niyati rus xalqi ruhiyati haqida ozmi-ko‘pmi tasavvurga ega bo‘lish ekan. U xuddi tadbirkorlarga o‘xshab so‘zladi: «Amerikada dovrug‘ingizni ko‘p eshitganman. Bir qancha ijod namunalaringizdan o‘qib, mening shu savolimga javob beradigan yagona odam siz ekanligingizni angladim». Axmatova muloyimlik bilan mavzuni boshqasiga ko‘chirdi, biroq ajnabiy ham qaysar ekan. Ikki oyog‘ini bir etikka tiqib, undan savoliga javob berishni so‘rardi. Bechoragina qiynalib ketdi. U suhbatni tugatishni o‘z xonasiga borib, tag‘in ijodiga qaytishni istardi. Axmatovaning she’r kayfiyatida o‘tirganini sezib turardim. Mijg‘ov professor endi mening ham asabimga tega boshlagan edi. Oxiri chidab turolmadi va shoira qahr bilan: «Men rus ruhiyati haqida hech narsa bilmayman! Uddasidan chiqolsangiz, Dostoyevskiydan so‘rang. U bu savolga javob berishni qotirardi!» dedi. Amerikalik tavakkal qilishga qaror qilgani sezilib turardi: «Bo‘lsa bordir! To‘g‘ri, Fedor Dostoyevskiy ko‘p narsa bilardi, biroq hamma narsani emas!» Ajnabiy ketishga shaylandi. Axmatova esa: «Dostoyevskiy odam o‘ldirib, Roskolnikovga aylanib qoladi, deb o‘ylardi, biroq shundaylar borki, bir kunda ellikta odamni tiriklayin go‘rga tiqib, kechqurun teatr tomoshasiga boradi», dedi. Professor joyiga o‘tirdi. G‘aroyib rus ruhiyati haqidagi suhbat-suhbatga qovushdi. Chunki ajnabiyning rus tarixidan tashqari rus adabiyoti bilan tanishligi shoira qalbida o‘ziga nisbatan ehtirom uyg‘otdi…

Manba: “Kitob dunyosi” gazetasi veb-sahifasi

Anna AXMATOVA
SHE’RLAR

MUHABBAT

Kulcha bo‘lgan ilonday yuho,
Yuragingni avrab qoladi.
Kaptar bo‘lib kun bo‘yi goho,
Derazangda sayrab qoladi.

Qirov ichra ba’zan yarqirab,
Mudroq sambit uzra ko‘rinar.
Sehr bilan qo‘lingdan ushlab,
Tinching buzmoq bo‘lib urinar.

Unga odat yum-yum yig‘lamoq,
Zerikkan tor kuyiga monand.
Dahshatlidir uni anglamoq,
Tabassum-la aqling etsa band.

* * *

Suv ichmaymiz biz bir kosada
Va ichmaymiz shirin sharob ham.
O‘pishmaymiz ertalab — tongda,
Derazadan boqmaymiz oqshom.

Senda quyosh, menda oy husni,
His etamiz lekin bir hisni.
Ajralmas yor mening bilan-ku,
Sen bilandir rafiqang quvnoq.

Menga ayon ko‘zingda qo‘rquv,
Sen aybdor dard cheksang goh-goh.
Qisqa visol bizlarga yotdir,
Istagiiz jimjit hayotdir.

She’rlarimda ovozing, sasing,
She’rlaringda mening nafasim,
Bir gulxan bor, o‘chirolmasdir
Faromushlik va ko‘rqinch nafsi.

Bilsang edi men uchun hozir
Dudoqlaring ko‘p sevimlidir.

Aziz Abdurazzoq tarjimalari

* * *

Dafn aylang meni, shamollar,
Netay, kelmas yaqinlar sasi!
Boshim uzra sarson namozgar,
Va osuda zamin nafasi.

Men ham sizday yurar edim hur ,
Tashna edim yashashga nechog‘.
Endi bo‘lsa tanam muz erur,
Kim ham tortsin ustimga tuproq.

Kechki zulmat choyshabi bilan
Yoping qaro jarohatlarim.
Boshim uzra zangori tuman,
Ayting, qilsin tilovatlarim.

So‘nggi uyqu yolg‘izginamni,
Osoyishta quchsin, desangiz .
Ko‘klamlarni, ko‘klamginamni
Qamish bo‘lib kuylay bering siz .

1909

* * *

Quyosh chiqar munis damda
Muhabbatni kuylayman.
Cho‘kka tushib tomorqamda,
Sho‘raga suv quygayman .

Otqilayman, yulib ilkis,
Gunohkorman oldida.
Oyoqyalang, ana bir qiz
Yig‘lar chetan yonida.

Kulfat sasi –faryod, qadar
Qalbim ezar, yaralar.
Iliq hidin yoyar badtar
O‘lib yotgan sho‘ralar .

Non o‘rniga tosh armug‘on ,
Shudir achchiq tavoze.
Boshim uzra faqat osmon,
Ko‘ksimda yor ovozi.

1911

Gulchehra Nurillayeva tarjimalari

* * *

Payvand emas yurakka yurak,
Istasang – ket, yo‘lingni bersin.
Kulib boqar baxt-iqbol, beshak,
Kim yo‘lini tanlasa erkin.

Arz qilmasman yosh to‘kib hech vaqt,
Baxtli bo‘lmoq nasibam emas.
O‘pma meni, bu horg‘in, karaxt –
G‘amdiydani o‘lim o‘par, bas.

Cheksiz azob kunlarin bir-bir
Yashab o‘tdim men qishi bilan.
Biroq nechun, sen nechun, axir,
Ayt, yaxshisan tanlaganimdan?

1911

* * *

Muqaddas tumordek ko‘krakda asrab,
Unga she’r bitmaymiz ko‘tarib qiy-chuv,
Alamli tushlarga bo‘lmas u sabab,
Yo jannat bog‘idek tuyulmaydi u.
Uni ko‘nglimizda qilmaymiz aslo
Oldi-sotdi uchun qimmatbaho mol.
Uni unutamiz eslashni hatto
Bag‘rida goh bemor, goh baxtsiz, behol.
Ha, u kovushdagi loydir biz uchun,
Ha, u tishimizda g‘ichirlagan chang.
Biz ezib-toptaymiz, qilamiz kukun
Hech bir gunohi yo‘q shu xokni, qarang.
Unga aylanamiz, lekin, bir kuni,
Shu sabab meniki deymiz biz uni.

1961

Abdulla Sher tarjimalari

QO‘YKO‘Z QIROL

Chorasiz dard, senga-da iqbol!
O‘ldi kecha tun qo‘yko‘z qirol.

Kuz oqshomi dim va ol edi.
Erim uyga qaytganda dedi:

«Bilasanmi, yuz berdi ovda,
Yotgan ekan eman oldida.

Sho‘rlik qirolicha! Yosh qoldi,
Bir kechada sochi oqardi».

Trubkasin so‘ng olib beun
Chiqib ketdi ishlamoq uchun.

Hozir qizim uyg‘otib, kuyib
Qo‘yko‘ziga boqarman to‘yib.

Sasi kelar chorbog‘dan tolning:
«Bu dunyodan ketdi qiroling».

SAYR

Jig‘am tegar izvosh shiftiga,
Boqdim uning ko‘ziga hurkak.
Dard chekardi, ammo shifoga
Ne tilashin bilmasdi yurak.

Shom tinch edi, bulutli osmon
Ostida g‘am quchgandi uni
Va siyoh-la ko‘hna albomda
Chizilgandek Bulon o‘rmoni.

Benzin isi, nastarin isi,
Rohat dilga edi begona:
Qo‘llarini qimirlatmasdan
Tizzamga u tegindi yana.

* * *

Oqshom nuri yoyiq va za’far,
Savr salqini xush yoqar tanga.
Sen kechikding, ammo bu lahza
Shodmon quchoq ochaman senga.

Kel, yaqinroq yonimga o‘tir,
Termil quvnoq ko‘zlaring bilan:
Mana, bu ko‘k daftar to‘ladir
Bolalikning so‘zlari bilan.

Kechir, dilni berdim g‘amlarga,
Quyoshgayam boqdim men dilxun.
Kechir, kechir, juda ko‘plarga
Sen deb quchoq ochganim uchun.

1915

Xurshid Davron tarjimalari

MUHABBAT

Goh ilondek qoshingda unsiz,
Qilar senga sehru jodular.
Goh derazang yonida kunduz
Oq kabutar bo‘lib “g‘uv-g‘uv”lar.

Goh shabnamda jilolanar shan,
Goh gul o‘ynar o‘ychan, shikasta…
Xullas, seni orom bag‘ridan
G‘amlar sari yetaklar asta.

Nay sasidan bo‘lib goh zada,
Ho‘ngrab qolar chiroyli, shoyon.
Biroq uni yot bir jilvada
Tanib qolmoq qo‘rqqulik, yomon.

* * *

Kunlaringga g‘am-kadar qo‘nsa,
Tutib turmam, ketgin, keta qol.
Kimki agar erkin qush bo‘lsa,
Kutar uni, albat, baxt-iqbol.

Yig‘lamasman kechib o‘zimdan,
Mahkumdirman yolg‘iz o‘tgali.
O‘pma meni so‘lg‘in yuzimdan, –
O‘lim kelar meni o‘pgali.

Ezdi dilni mubhamlik, firoq
Va qish bo‘yi zerikdik qordan.
Aytgin, aytgin, nimang yaxshiroq
Mening ko‘nglim tusagan yordan?

Mirpo‘lat Mirzo tarjimalari

OSIYO

Osiyo, qadaldim qaroqlaringga,
Ichimga kirganday ko‘rindi iching.
Sukunatning o‘lmas quchoqlariga
Sochildi o‘ylarim havasli, qizg‘in.
Termiz saratoni kabi yolqinli
Xotiralar oqdi idroklarimda.
Karvonlari og‘ir, qadimiy jonli,
Parchalangan vulqon irmoqlariday.

Ko‘ksimdan otilgan bo‘zlarimni jim
O‘zgalar kaftida ichganday bo‘ldim.

GULLAYOTGAN TOSHKЕNT

Aytib bo‘lmas kuchning azmi, amri-la
Shahar birdaniga nurlanib ketdi
Har bitta hovliga sevinch, sabr ila
Eng oppoq, eng yengil xayollar yetdi.

Yurakda bir ajib nafasli ohang,
Uyg‘ondi bu olam xushsurat, dilbar.
Anhorlar tubida osmon jilvarang,
Tuyg‘ular to‘liqdi, dilda yo‘q kadar.

Xotiralar o‘chmas, tiniq yonarlar
Olis yulduzlardan tong chog‘i hayrat.
Sochlari tun kabi tolim onalar
Qo‘llarida gullay boshlaydi hayot.

Oygul Suyundiqova tarjimalari

* * *

Dedi: — Nechun bugun yo‘q tobing,
Va qo‘limni siqdi bildirmay.
Dedim: — Chunki qismat sharobin
No‘sh ayladim tomchi qoldirmay…

Chiqdi, ketdi — qanday unutay —
O‘girgancha mendan yuzini..
Eshikkacha to‘siqni sezmay
Men yugurdim, bilmay o‘zimni.

Faryod urdim: — Oh, hazil edi!
Sen ketsang, men o‘laman,axir!
Qayrilarkan beomon dedi:
— Shamollaysan, ichkariga kir!..

* * *

Uzoqlarda o‘lsam va unga
Juda ham kech yetsa bu xabar,
U titramas, achinmaydi ham,
Kulib qo‘yar beg‘am, bekadar.

So‘ng eslaydi: Neva bo‘ylari..
Qorga cho‘mgan osmonu zamin…
Va eslaydi: “Seni bir umr
Asrayman!” deb ichgan qasamin.

Zebo Mirzo tarjimalari

* * *

Topolmadim yuragingga yo‘l,
Gar ketmoqchi bo‘lsang, ketaver.
Oldindan baxt tayyorlangan, mo‘l,
Kim bu yo‘lda bog‘lay olsa bel.

Yig‘lamayman, qilmagayman arz,
Baxtli bo‘lish menga noravo.
Charchaganni o‘pmagin bu tarz –
O‘lim o‘par meni beparvo.

O‘tib ketdi eng azobli kun,
Go‘zal, oppoq qish bilan birga.
Nima uchun, oh, nima uchun –
Sevgilimdan yaxshisan, nega?

* * *

Mana, yana bir o‘zim qoldim,
Sanash uchun bo‘m-bo‘sh kunlarim.
O, ozod ruh do‘stlarim mening,
O, o‘zimning oppoq qushlarim.

Chaqirmayman sizni qo‘shihda,
Qaytarmayman ko‘z yoshlar bilan.
Ammo tungi g‘amgin musiqa –
Ibodatda unutolmayman.

Yetib olib o‘q bilan o‘lim,
Orangizdan yiqitar kimni?
Qoraquzg‘un uzatib qo‘lin,
So‘ngra o‘pa boshlaydi meni.

Bir bor bo‘lar faqat bir yilda,
Faqat eriganda qalin muz.
Yekaterinaning bog‘ida –
Toza suvga to‘lganda hovuz.

Eshityapman qanot tovshini,
Moviy gumbaz ustidan ravon.
Bilmam, ochdi kim derazani
Tobutlarning zulmati tomon.

Xosiyat Rustamova tarjimalari

* * *

Tirikmisan, yorug‘ olamda
Bormi seni izlashdan ma’no?
Oqshom chog‘i eslab, alamdan
Yorqin olov tarataymi yo?

Sen uchundir kunduz duosi,
Yondirguvchi bedorlik — bari.
She’rlarimning oppoq galasi,
Ko‘zlarimning moviy gulxani.

Hech kim menga aziz bo‘lmagan,
Baxsh etmagan bunchalar alam,
Hatto, o‘sha — meni aldagan,
Erkalab, so‘ng voz kechgan odam.

* * *

Yoqimlidir gulxan tegrasi —
Izg‘irin va shamoldan keyin,
Unda dilni asrolmadim men,
O‘g‘irlashdi uni, chamasi.

Davom etar yangi yil, namxush
Atirgullar poyasi ham bot.
Yuragimda bermaydi tovush
Ninachilar, silkishib qanot.

Oh, o‘g‘rini aniqlash oson,
Ko‘zlaridan olgayman tanib.
Qo‘rqamanki, kelar men tomon,
O‘ljasini qaytib bergani.

Gulnoz Mo‘minova tarjimalari