Чилилик таниқли шоира, Нобель мукофоти лауреати Габриела Мистраль шеърият майдонига 1914 йили «Ўлим сонетлари» шеърий тўплами билан кириб келган. Лирикасида испан шеърияти анъаналари билан индейслар мифологиясидаги анимистик образлилик қўшилиб кетган. Шоира шеърларида оналик бахтидан махрум аёлнинг дардлари ёрқин акс этган.
ГАБРИЭЛА МИСТРАЛЬ
ОНАЛАР АЙТГАН ДОСТОНЛАР
Зулфия таржималари
У ҚАНАҚА БЎЛАР ЭКАН?
У қанақа бўлар экан? Гулларнинг япроғига узоқ тикилиб, кейин у баргларни қувонч билан ушлаб кўраман: мен ўғлимнинг рухсори худди шу гул баргидай, юмшоқ, беғубор бўлишини орзу қиламан. Мен маймунжониинг новдаларини тўзғитиб ўйнайман. Мен унинг сочлари қора ва қуюқ бўлишини хоҳлайман. Бордию болам қорачадан келган, кулоллар севадиган қизғиш лойнинг рангига ўхшаган бўлса ҳам, сочлари менинг бутун ҳаётимдай оддий, силлиқ бўлса ҳам ҳечқиси йўк.
Мен тоғлардаги туманга қопланган ўнгирликларга тикиламан. Назаримда, туман худди қиз бола қиёфасига, нозик-ниҳол қиз боланинг қиёфасига ўхшаб кетади. Майли, қиз туғилса ҳам.
Лекин энг муҳими, бола худди эримнинг нигоҳидай мулойим, меҳрли, иссиқ нигоҳ билан менга боқадиган бўлсин, боланинг овози худди эримнинг товуши сингари дилбар, эркаловчи, самимий бўлсин. Зеро, мен кутаётган инсонни худди ўз бўсалари билан мени бахтиёр этган кимсани севгандай севай.
УМРЛИ ДАРД
У менинг жисмимда азоб чекаётганидан беҳол бўлиб рангларим ўчиб кетади. Унинг қимирлашидан дард чекаман, мен кўрганим, лекин танамда ардоқлаб юрганим жоннинг бир ҳаракатидан ўлиб кетишим ҳеч гап эмас.
Аммо мен бу дардни ҳис қилишим, унинг менга боғ лиқлиги фақат танимда эканлигидангина деб зинҳор ўйламанг. У дадил қадам ташлаб ўз йўлини топиб юрганда ҳам, ҳатто жуда узоқлашиб кетганда ҳам унга келган шамол менинг танамни қамчилайди ва унинг чннқириғи менинг лабларимдан кўтарилади. Менинг йиғим, менинг табассумим сенинг чеҳрангда туғилади, ўғилгинам!
ШУ ТУФАЙЛИ
Майсаларнинг тагидаги ингичка жилға каби уйқуда ётган шу жон ҳаққи, менга озор берманг, оғир юмушларни буюрманг, агар қандайдир таомни тусамай қолгаи бўлмасам, шовқин-суронни кўтаролмай қолган бўлсам, ўша жон туфайли мени кечиринг.
Ҳаётнинг ҳамма пасту баланди, рўзғорнинг оғир-енгилликлари ҳақида мен боламии йўргакли килганимдагина мен билан сўзлашишингизни илтижо қиламан. Қўлингизни пешонамга қўясизми, бирон озор топиб ўша ердан нидо беради.
ЕР ТИМСОЛИ
Мен илгари ернинг асл қиёфасини кўрмаган эканман. Ер худди қўлида гўдак кўтариб турган аёлга ўхшайди.
Мен энди нарсаларнинг оналик моҳиятини англай бошладим. Менга қараб турган ана у тоғ ҳам — Она, оқшомлари туман унинг кифтларида, тиззаларида худди гўдакдай эркаланиб ўйнайди. Мен водийдаги ўнгирларни эслайман. Унинг тубларида қоялар ҳимоясида ҳаммаёқни куйга тўлдириб ирмоқ чопади, мен ҳам худди шу ўнгирга ўхшайман. Мен ўз жисмимнинг туб-тубида кичкинагина ирмоқни ҳис қиламан. У ўзига йўл топиб, ёруғ дунёга келгунча мен ўз танимни қоя сингари унинг ихтиёрига топширганман.
БОЛАМНИНГ ДАДАСИГА
Дадаси, менга ёндашманг. Худди сув ўзидан нилуфар бунёд этганидай, сиз менинг борлиғимда инсон ато қилдингиз. Энди мен нилуфар ўсаётган кўлдай осойишта бўлмоғим лозим.
Мени севинг, илгаригидан кўра қаттиқроқ севинг. Мен мурғаккина бўлсам ҳам сизга, сизнинг ҳаёт йўлларингизга ҳамроҳ бўладиган жон ҳадя қиламан. Мен жуда кўримсизман, мен сизга олам лаззатларидан тўла баҳраманд бўлишингиз учун яна бошқа кўзлар, бошқа дудоқлар туҳфа этаман. Мен шундай мўртманки, севгингиздан ҳаёт шарбати тўла шишадай дарров синиб, шарбат каби ёйилиб кетаман.
Кечиринг мени, дадаси! Менинг юришларим ҳам беўхшов, чой узатишларим ҳам қўпол, начора, ҳаммасига ўзингиз сабабсиз. Мана энди аранг қимирлаб юрибман.
Менга ҳар қачонгидан кўра ҳам меҳрибонроқ, ғамхўрроқ бўлинг, дадаси, жонимга ҳаяжон солманг, юрагимни ҳам ўйнатманг.
Мен энди — енгил, ҳарир бир пардаман. Бугун менинг таним мисоли бир парда, унинг остида гўдак ухлаяпти.
ОНАЖОН
Онам мендан хабар олгани келди. Биз ёнма-ён ўтирибмиз. Биз ҳаётимизда биринчи бор қандайдир оғир синовлар ҳақида сўзлашаётган эгачи-сингилдек ўтирибмиз.
У титроқ қўллар билан менинг қорнимни силади ва кўкракларимни очиб, авайлабгина учларини ушлаб кўрди. Назаримда, унинг қўллари тегиши билан мен худди нафис гулдек очилиб кетдим. Ва кўксимни қандайдир ёқимли ҳислар тўлқини тўлдириб юборди. Қизариб, уялибгина, не андишалар билан танамдаги дардларим ва хавотирларим ҳақида сўзладим.
Сўзлар эканман, онам нинг кўксига бошимни қўйиб олибман. Мен қайта бошдан ҳаёт олдидаги таҳликадан унинг қўлларида йиғлаб турган кичкинагина қизалоқ бўлиб қолган эдим.
СЎЗЛАБ БЕРИНГ, ОНАЖОН!
Бошингиздан кечирган оналик дардларидан хотирангизда қолганини менга ҳикоя қилиб беринг, онажон! Қани, айтинг-чи, бола қандай туғилади? Таначаси ҳали менинг танамга боғлиқ гўдак қай йўсинда ёруғ дунёга келади?
Айтинг-чи, онажон, менинг кўкрагимга унинг ўзи талпинадими ёки менинг ўзим кўкрак тутишим керакми?
Меҳру муҳаббат ҳақидаги ҳамма билимларингиздан воқиф этинг мени, онажон! Янгича эркалашга, энг нозик, энг латиф эркалашга — эримнинг эркалашларидан ҳам ўтли эркалашга ўргатинг мени!
Уни қандай қилиб чўмилтираман? Қандай қилсам унга озор бермасдан йўргаклайман?
Мен тебратиб ўлтириб айтган аллаларингизни энди менга ўргатинг, онажон! Ҳамма қўшиқлардан ҳам гўзал бу алла гўдакни ором оғушига олади, онажон!
МУҚАДДАС ҚОНУН
Айтишларича, танамда жоним дилдираб колибди. Лекин мен ўзимни жуда енгил ҳис қилиб, эркин нафас оляпман.
— Мен ким бўлдимки,— дейман ўзимга-ўзим,— ўғлимни тиззаларимда эркалаб ўлтирсам?
Ўзимга-ўзим жавоб киламан:
— Аёл! Севгувчи ва севгиси биринчи бўсадан зурриёт тилаган аёл! Замин менга ва мен қўлларимда кўтариб турган ўғлимга қарайди ва мени шарафлайди. Чунки эндиликда мен мевали пальма дарахтиман, жўяклар мисол жаҳонга ҳаёт берган мевали ва муқаддасман.
А Л Л А
Тун доронғу, тун ғариб
Тун ичра колди денгиз.
Мен бешигинг тебратиб,
Ўзни сезмайман ёлғиз.
Осмон оламда ғариб,
Ойни ҳам қучди денгиз.
Сени қўлда кўтариб.
Ўзни сезмайман ёлғиз.
Инсон ер узра ғариб,
Топилмас бирон ғамсиз.
Сен билан тўлиқ бағрим,—
Эмасман якка-ёлғиз…
ЭЗГУЛИК
Сенга атаб мен айтсам қўшик,
Бутун замин унутар ғамни.
Кулгинг мисол мулойим, илиқ
Тоғу тошлар, қирлар тикани.
Сенга атаб айтаман қўшиқ,
Дилдан қувиб оғир ўйларни.
Нафасингдан меҳрга тўлиқ
Ҳатто илон, қоплон уйлари.
МИСТРАЛ (Mistral) Габриела (тахаллуси; асл исм-шарифи Лусила Гадой Алькаяга) (1889.7.4, Викунья —1957.10.1, Хемпстер, США) — чили шоираси, педагог, жамоат арбоби. 16 й. ўқитувчилик қилган. 1922 й. Мексика таълим вазирлигига таклиф қилингач, Мексика мактаблари ва кутубхоналарини ислоҳ қилиш лойиҳасини ишлаб чиққан. 1924—46 й.ларда Чили элчиси сифатида Италия, Испания, Португалия, Бразилия, АҚШда ишлаган. БМТ ташкил бўлган даврдан Миллатлар лигаси ишларида қатнашиб келган. Биринчи шеърий тўплами — «Ўлим сонетлари» (1914). Лирикасида испан шеърияти анъаналари б-н индейслар мифологиясидаги анимистик образлилик қўшилиб кетган.
«Нозиклик» (1924) шеърий тўпламида оналик бахтидан махрум аёлнинг дардлари акс этган. «Яксон қилиш» (1938) шеърий тўпламида фашизм крраланган. Габриела Мистраль «Тушкунлик» (1922), «Тала» (1938), «Тахтакач» (1954) каби шеърий ва «Лаъ- натланган сўз» (1950) публицистик мақрлалар тўплами муаллифи. Нобель мукофоти лауреати (1945).
MISTRAL (Mistral) Gabriela (taxallusi; asl ism-sharifi Lusila Gadoy Alkayaga) (1889.7.4, Vikun`ya —1957.10.1, Xempster, SSHA) — chili shoirasi, pedagog, jamoat arbobi. 16 y. o’qituvchilik qilgan. 1922 y. Meksika ta’lim vazirligiga taklif qilingach, Meksika maktablari va kutubxonalarini isloh qilish loyihasini ishlab chiqqan. 1924—46 y.larda Chili elchisi sifatida Italiya, Ispaniya, Portugaliya, Braziliya, AQShda ishlagan. BMT tashkil bo’lgan davrdan Millatlar ligasi ishlarida qatnashib kelgan. Birinchi she’riy to’plami — «O’lim sonetlari» (1914). Lirikasida ispan she’riyati an’analari b-n indeyslar mifologiyasidagi animistik obrazlilik qo’shilib ketgan.
«Noziklik» (1924) she’riy to’plamida onalik baxtidan maxrum ayolning dardlari aks etgan. «Yakson qilish» (1938) she’riy to’plamida fashizm krralangan. Gabriela Mistral` «Tushkunlik» (1922), «Tala» (1938), «Taxtakach» (1954) kabi she’riy va «La’- natlangan so’z» (1950) publitsistik maqrlalar to’plami muallifi. Nobel` mukofoti laureati (1945).
GABRIELA MISTRAL
ONALAR AYTGAN DOSTONLAR
Zulfiya tarjimalari
U QANAQA BO’LAR EKAN?
U qanaqa bo’lar ekan? Gullarning yaprog’iga uzoq tikilib, keyin u barglarni quvonch bilan ushlab ko’raman: men o’g’limning ruxsori xuddi shu gul bargiday, yumshoq, beg’ubor bo’lishini orzu qilaman. Men maymunjoniing novdalarini to’zg’itib o’ynayman. Men uning sochlari qora va quyuq bo’lishini xohlayman. Bordiyu bolam qorachadan kelgan, kulollar sevadigan qizg’ish loyning rangiga o’xshagan bo’lsa ham, sochlari mening butun hayotimday oddiy, silliq bo’lsa ham hechqisi yo’k.
Men tog’lardagi tumanga qoplangan o’ngirliklarga tikilaman. Nazarimda, tuman xuddi qiz bola qiyofasiga, nozik-nihol qiz bolaning qiyofasiga o’xshab ketadi. Mayli, qiz tug’ilsa ham.
Lekin eng muhimi, bola xuddi erimning nigohiday muloyim, mehrli, issiq nigoh bilan menga boqadigan bo’lsin, bolaning ovozi xuddi erimning tovushi singari dilbar, erkalovchi, samimiy bo’lsin. Zero, men kutayotgan insonni xuddi o’z bo’salari bilan meni baxtiyor etgan kimsani sevganday sevay.
UMRLI DARD
U mening jismimda azob chekayotganidan behol bo’lib ranglarim o’chib ketadi. Uning qimirlashidan dard chekaman, men ko’rganim, lekin tanamda ardoqlab yurganim jonning bir harakatidan o’lib ketishim hech gap emas.
Ammo men bu dardni his qilishim, uning menga bog’ liqligi faqat tanimda ekanligidangina deb zinhor o’ylamang. U dadil qadam tashlab o’z yo’lini topib yurganda ham, hatto juda uzoqlashib ketganda ham unga kelgan shamol mening tanamni qamchilaydi va uning chnnqirig’i mening lablarimdan ko’tariladi. Mening yig’im, mening tabassumim sening chehrangda tug’iladi, o’g’ilginam!
SHU TUFAYLI
Maysalarning tagidagi ingichka jilg’a kabi uyquda yotgan shu jon haqqi, menga ozor bermang, og’ir yumushlarni buyurmang, agar qandaydir taomni tusamay qolgai bo’lmasam, shovqin-suronni ko’tarolmay qolgan bo’lsam, o’sha jon tufayli meni kechiring.
Hayotning hamma pastu balandi, ro’zg’orning og’ir-yengilliklari haqida men bolamii yo’rgakli kilganimdagina men bilan so’zlashishingizni iltijo qilaman. Qo’lingizni peshonamga qo’yasizmi, biron ozor topib o’sha yerdan nido beradi.
YER TIMSOLI
Men ilgari yerning asl qiyofasini ko’rmagan ekanman. Yer xuddi qo’lida go’dak ko’tarib turgan ayolga o’xshaydi.
Men endi narsalarning onalik mohiyatini anglay boshladim. Menga qarab turgan ana u tog’ ham — Ona, oqshomlari tuman uning kiftlarida, tizzalarida xuddi go’dakday erkalanib o’ynaydi. Men vodiydagi o’ngirlarni eslayman. Uning tublarida qoyalar himoyasida hammayoqni kuyga to’ldirib irmoq chopadi, men ham xuddi shu o’ngirga o’xshayman. Men o’z jismimning tub-tubida kichkinagina irmoqni his qilaman. U o’ziga yo’l topib, yorug’ dunyoga kelguncha men o’z tanimni qoya singari uning ixtiyoriga topshirganman.
BOLAMNING DADASIGA
Dadasi, menga yondashmang. Xuddi suv o’zidan nilufar bunyod etganiday, siz mening borlig’imda inson ato qildingiz. Endi men nilufar o’sayotgan ko’lday osoyishta bo’lmog’im lozim.
Meni seving, ilgarigidan ko’ra qattiqroq seving. Men murg’akkina bo’lsam ham sizga, sizning hayot yo’llaringizga hamroh bo’ladigan jon hadya qilaman. Men juda ko’rimsizman, men sizga olam lazzatlaridan to’la bahramand bo’lishingiz uchun yana boshqa ko’zlar, boshqa dudoqlar tuhfa etaman. Men shunday mo’rtmanki, sevgingizdan hayot sharbati to’la shishaday darrov sinib, sharbat kabi yoyilib ketaman.
Kechiring meni, dadasi! Mening yurishlarim ham beo’xshov, choy uzatishlarim ham qo’pol, nachora, hammasiga o’zingiz sababsiz. Mana endi arang qimirlab yuribman.
Menga har qachongidan ko’ra ham mehribonroq, g’amxo’rroq bo’ling, dadasi, jonimga hayajon solmang, yuragimni ham o’ynatmang.
Men endi — yengil, harir bir pardaman. Bugun mening tanim misoli bir parda, uning ostida go’dak uxlayapti.
ONAJON
Onam mendan xabar olgani keldi. Biz yonma-yon o’tiribmiz. Biz hayotimizda birinchi bor qandaydir og’ir sinovlar haqida so’zlashayotgan egachi-singildek o’tiribmiz.
U titroq qo’llar bilan mening qornimni siladi va ko’kraklarimni ochib, avaylabgina uchlarini ushlab ko’rdi. Nazarimda, uning qo’llari tegishi bilan men xuddi nafis guldek ochilib ketdim. Va ko’ksimni qandaydir yoqimli hislar to’lqini to’ldirib yubordi. Qizarib, uyalibgina, ne andishalar bilan tanamdagi dardlarim va xavotirlarim haqida so’zladim.
So’zlar ekanman, onam ning ko’ksiga boshimni qo’yib olibman. Men qayta boshdan hayot oldidagi tahlikadan uning qo’llarida yig’lab turgan kichkinagina qizaloq bo’lib qolgan edim.
SO’ZLAB BERING, ONAJON!
Boshingizdan kechirgan onalik dardlaridan xotirangizda qolganini menga hikoya qilib bering, onajon! Qani, ayting-chi, bola qanday tug’iladi? Tanachasi hali mening tanamga bog’liq go’dak qay yo’sinda yorug’ dunyoga keladi?
Ayting-chi, onajon, mening ko’kragimga uning o’zi talpinadimi yoki mening o’zim ko’krak tutishim kerakmi?
Mehru muhabbat haqidagi hamma bilimlaringizdan voqif eting meni, onajon! Yangicha erkalashga, eng nozik, eng latif erkalashga — erimning erkalashlaridan ham o’tli erkalashga o’rgating meni!
Uni qanday qilib cho’miltiraman? Qanday qilsam unga ozor bermasdan yo’rgaklayman?Men tebratib o’ltirib aytgan allalaringizni endi menga o’rgating, onajon! Hamma qo’shiqlardan ham go’zal bu alla go’dakni orom og’ushiga oladi, onajon!
MUQADDAS QONUN
Aytishlaricha, tanamda jonim dildirab kolibdi. Lekin men o’zimni juda yengil his qilib, erkin nafas olyapman.
— Men kim bo’ldimki,— deyman o’zimga-o’zim,— o’g’limni tizzalarimda erkalab o’ltirsam?
O’zimga-o’zim javob kilaman:
— Ayol! Sevguvchi va sevgisi birinchi bo’sadan zurriyot tilagan ayol! Zamin menga va men qo’llarimda ko’tarib turgan o’g’limga qaraydi va meni sharaflaydi. Chunki endilikda men mevali pal`ma daraxtiman, jo’yaklar misol jahonga hayot bergan mevali va muqaddasman.
A L L A
Tun dorong’u, tun g’arib
Tun ichra koldi dengiz.
Men beshiging tebratib,
O’zni sezmayman yolg’iz.
Osmon olamda g’arib,
Oyni ham quchdi dengiz.
Seni qo’lda ko’tarib.
O’zni sezmayman yolg’iz.
Inson yer uzra g’arib,
Topilmas biron g’amsiz.
Sen bilan to’liq bag’rim,—
Emasman yakka-yolg’iz…
EZGULIK
Senga atab men aytsam qo’shik,
Butun zamin unutar g’amni.
Kulging misol muloyim, iliq
Tog’u toshlar, qirlar tikani.
Senga atab aytaman qo’shiq,
Dildan quvib og’ir o’ylarni.
Nafasingdan mehrga to’liq
Hatto ilon, qoplon uylari.
