Таниқли француз масалчиси Лафонтен масаллари дунё адабиёти тарихида муҳим ўрин эгаллайди. Лафонтен ўз асарларини Шарқ ҳикмату нақллари асосида ёзгани маъдум. У, хусусан, Саъдий Шерозий қаламига мансуб «Гулистон»даги ҳикоят ва нақллардан ўз масалларида истифода этган.
Жан де Лафонтен
МАСАЛЛАР
С., М. Холмуродовалар таржимаси
БЎРИ БИЛАН УЛОҚЧА
Томга чиқиб олган Улоқча, пастдаги йўлдан ўтиб кетаётган Бўрига пўписа қилди:
— Қотил… Ўғри… Нега сен яхши одамларнинг уйлари атрофида ўралашасан? Сенинг ёмон ниятда эканлигинг маълум. Хўш, бу ерларда нима қиляпсан? Уларга ўзингни кўрсатишга қандай ҳаддинг сиғади?
Бўри тишларини ғижирлатиб жавоб берди:
— Ҳап сеними кичкинтой… Барибир бир кун сен ҳам, албатта пастга тушасан. Ўшанда кўрасан.
Хулоса шундан иборатки, Узоқда туриб жасоратли бўлиш осон.
МУШУК ХОНИМ
Қадим замонда Юпитер ва Вена, махлуқотларнинг ўзгариш-ўзгармаслиги ҳақида баҳс қилишибди.
Юпитер:
— Ўзгаради, — дебди.
Вена эса:
— Ўзгармайди, — деб туриб олибди.
Шунда Юпитер қарори тўғрилигини исботлар учун бир мушукни олиб сулув қизга айлантириб қўйибди. Кейин уни хушбичим, келишган йигитга никоҳламоқчи бўлибди.
Катта никоҳ маросимидан сўнг улар зиёфат дастурхонига келишибди. Буларни кузатиб турган Юпитер:
— Унга қара, — дебди. — Қандай одоб билан тановул қилмоқда, тўғрими? Ким шундай гўзал, ёш қизни мушук деб ўйлайди?! Қара, яратилиш ўзгарар экан.
Вена:
— Шошма, дўстим. Ҳозир ишнинг аслини биламиз.
Шу заҳоти Вена бир сичқонни олиб келиб, эшикдан ичкарига қўйиб юборибди. Сўнг иккови нима бўлишини қизиқиб кутишибди.
Ҳалиги қиз сичқонни кўрар-кўрмас, меҳмонларга ҳам қарамай, дастурхон оша сичқонни қувлай кетибди.
Шунда Вена:
— Дўстим, яратилиш аслияти ҳеч қачон ўзгармайди, — дебди.
«Лафонтен масаллари» китобидан олинди
ҚУРБАҚАЛАР БИЛАН ҚЎРҚОҚ ТОВУШҚОН
Ўрмоннинг энг қўрқоқ ҳайвони товушқонмиш. Япроқ қимирласа бас, бекинишга жой излаб қолармиш. Унга бунчалик қўрқоқ бўлмаслик ҳақида қанча гапиришмасин фойдаси йўқ экан. Ўзидан ҳам кичик ҳайвонларнинг ўрмонда бемалол юришларини кўриб товушқон қўрқоқлигидан уялармиш.
Бир кун у ўрмонни кеза бошлабди. Унинг аҳволини кўрсангиз эди. Қўрқа-қўрқа, сақлана-сақлана, юраги оғзига тиқилиб бораркан, кўлга дуч келибди. Кўлда вақ-вақу қур-қур қилиб турган қурбақалар товушқонни кўришлари билан ўзларини сувга отишибди. Товушқон буни кўриб шошиб қолибди. Чунки қурбақалар ундан қўрқиб сувга бекинганларини англаган экан-да. Товушқон ўша лаҳза ўрмонда ундан ҳам баттар қўрқоқ ҳайвонлар борлигини билибди.
Ўша кундан бошлаб у қурқувини оз-оз енгишга киришибди.
ЛАФОНТЕН (La Fontaine ) Жан де (1621.8.7, Шато—Тьерри, Шампань — 1695.13.4, Париж) — француз шоири, масалчи. Франция академияси аъзоси (1684 й.дан). Машҳур «Психея ва Купидоннинг муҳаббати» (1669) қиссасига «Минг бир кеча» эртаклари ҳамда Апулей (мил. ав. 2-а.) нинг «Метаморфозалар» асари асос бўлган. Лафонтеннинг масал жанридаги асарлари кўпроқ шуҳрат қозонган. «Шеърий эртак ва ҳикоялар» (1—5-китоблар,1665—85), «Масаллар» (1 — 12-китоблар,1668—94) тўпламларида ўткир ҳажвчи, йирик мутафаккир, адабиётда Уйғониш даври анъаналарининг давомчиси сифатида майдонга чикди. Унинг антик давр, Европа ҳамда Шарқ адабиёти («Калила ва Димна» ва б.), шунингдек, халқ донишмандлигидан руҳланиб яратган масаллари замонавийлиги, ўткир ҳажви, тавсифларнинг ёрқинлиги б-н жаҳон сатирик адабиёти хазинасини бойитди. Ўзбек ва рус масалчилиги ривожида ҳам Лафонтен ижодининг муҳим ўрни бор. «Косиб ва дўкондор» масали ўзбек тилига таржима қилинган (1984).
LAFONTEN (La Fontaine ) Jan de (1621.8.7, Shato—T`erri, Shampan` — 1695.13.4, Parij) — frantsuz shoiri, masalchi. Frantsiya akademiyasi a’zosi (1684 y.dan). Mashhur «Psixeya va Kupidonning muhabbati» (1669) qissasiga «Ming bir kecha» ertaklari hamda Apuley (mil. av. 2-a.) ning «Metamorfozalar» asari asos bo’lgan. Lafontenning masal janridagi asarlari ko’proq shuhrat qozongan. «She’riy ertak va hikoyalar» (1—5-kitoblar,1665—85), «Masallar» (1 — 12-kitoblar,1668—94) to’plamlarida o’tkir hajvchi, yirik mutafakkir, adabiyotda Uyg’onish davri an’analarining davomchisi sifatida maydonga chikdi. Uning antik davr, Yevropa hamda Sharq adabiyoti («Kalila va Dimna» va b.), shuningdek, xalq donishmandligidan ruhlanib yaratgan masallari zamonaviyligi, o’tkir hajvi, tavsiflarning yorqinligi b-n jahon satirik adabiyoti xazinasini boyitdi. O’zbek va rus masalchiligi rivojida ham Lafonten ijodining muhim o’rni bor. «Kosib va do’kondor» masali o’zbek tiliga tarjima qilingan (1984).
Jan de Lafonten
MASALLAR
S., M. Xolmurodovalar tarjimasi
BO’RI BILAN ULOQCHA
Tomga chiqib olgan Uloqcha, pastdagi yo’ldan o’tib ketayotgan Bo’riga po’pisa qildi:
— Qotil… O’g’ri… Nega sen yaxshi odamlarning uylari atrofida o’ralashasan? Sening yomon niyatda ekanliging ma’lum. Xo’sh, bu yerlarda nima qilyapsan? Ularga o’zingni ko’rsatishga qanday hadding sig’adi?
Bo’ri tishlarini g’ijirlatib javob berdi:
— Hap senimi kichkintoy… Baribir bir kun sen ham, albatta pastga tushasan. O’shanda ko’rasan.
Xulosa shundan iboratki, Uzoqda turib jasoratli bo’lish oson.
MUSHUK XONIM
Qadim zamonda Yupiter va Vena, maxluqotlarning o’zgarish-o’zgarmasligi haqida bahs qilishibdi. Yupiter:
— O’zgaradi, — debdi.
Vena esa:
— O’zgarmaydi, — deb turib olibdi.
Shunda Yupiter qarori to’g’riligini isbotlar uchun bir mushukni olib suluv qizga aylantirib qo’yibdi. Keyin uni xushbichim, kelishgan yigitga nikohlamoqchi bo’libdi.
Katta nikoh marosimidan so’ng ular ziyofat dasturxoniga kelishibdi. Bularni kuzatib turgan Yupiter:
— Unga qara, — debdi. — Qanday odob bilan tanovul qilmoqda, to’g’rimi? Kim shunday go’zal, yosh qizni mushuk deb o’ylaydi?! Qara, yaratilish o’zgarar ekan.
Vena:
— Shoshma, do’stim. Hozir ishning aslini bilamiz.
Shu zahoti Vena bir sichqonni olib kelib, eshikdan ichkariga qo’yib yuboribdi. So’ng ikkovi nima bo’lishini qiziqib kutishibdi.
Haligi qiz sichqonni ko’rar-ko’rmas, mehmonlarga ham qaramay, dasturxon osha sichqonni quvlay ketibdi.Shunda Vena:
— Do’stim, yaratilish asliyati hech qachon o’zgarmaydi, — debdi.
QURBAQA BILAN QO’RQOQ TOVUSHQON
O’rmonning eng qo’rqoq hayvoni tovushqonmish. Yaproq qimirlasa bas, bekinishga joy izlab qolarmish. Unga bunchalik qo’rqoq bo’lmaslik haqida qancha gapirishmasin
foydasi yo’q ekan. O’zidan ham kichik hayvonlarning o’rmonda bemalol yurishlarini ko’rib tovushqon qo’rqoqligidan uyalarmish.
Bir kun u o’rmonni keza boshlabdi. Uning ahvolini ko’rsangiz edi. Qo’rqa-qo’rqa, saqlana-saqlana, yuragi og’ziga tiqilib borarkan, ko’lga duch kelibdi. Ko’lda vaq-vaqu qur-qur qilib turgan qurbaqalar tovushqonni ko’rishlari bilan o’zlarini suvga otishibdi. Tovushqon buni ko’rib shoshib qolibdi. Chunki qurbaqalar undan qo’rqib suvga bekinganlarini anglagan ekan-da. Tovushqon o’sha lahza o’rmonda undan battar qo’rqoq hayvonlar borligini bilibdi.
O’sha kundan boshlab u qurquvini oz-oz yengishga kirishibdi.
