Одамзод ҳар доим ва ҳамма жойда жуда кўп унсурлар, хусусан, иқлим,дин,қонунлар,бошқарув (ҳокимият) принциплари, ўтмиш воқеалари, ахлоқ, урф-одатлар таъсирида яшайди ва айни мана шу таъсирлар оқибатида миллий руҳ шаклланади.  Айни шу сабабдан миллий руҳни ўзгартирувчи ҳар қандай нарсадан сақланиш лозим, қонунлар энг аввало миллий руҳга асосланиши керак, зеро, фақат шундагина миллат ўз табиатига мос қонунларни сўзсиз қабул қилади.

МОНТЕСКЬЁ
ҲИКМАТЛАР
Хуршид Даврон таржимаси

    Машҳур француз адиби, ҳуқуқшуноси ва файласуфи Шарль-Луи де Монтескьё (фр. Charles-Louis de Seconda, Baron de La Brède et de Montesquieu) 1689 йилнинг 18 январида туғилиб, 1755 йилнинг 10 февралида оламдан кўз юмган. Монтескьё Бордо ва Парижда ҳуқуқ масалалари билан шуғулланган. 1714 йилдан Бордо парламентининг маслаҳатчиси, 1716 йилдан шу парламентнинг вице-президентларидан бири сифатида ишлаган. Унинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари “Римликларнинг шуҳрати ва инқирозининг сабаблари тўғрисида мулоҳазалар” асарларида ифодалаб берилган. Монтескьё ижодининг чўққиси 1748 йилда ёзиб тугалланган “Қонунларнинг руҳи тўғрисида” номли фундаментал асари ҳисобланади.

Унинг қаламига мансуб “Форс мактублари” романи жаҳон адабиёти хазинасидан муносиб ўрин эгаллаган.

Истеҳзо – ақлнинг чархи,аммо юрак табиатига зиддир.

Инсон дунёдан кўз юмганида эмас, дунёга келганида унга ҳамдард бўлиб йиғлаш керак.

Севилмаслик бахтсизлик бўлса, севилмай қолиш ҳақоратдир.

Баъзан сукут сақлаш олиймақом нутқлардан кўра маънолироқдир.

Озодлик бу қонун изн берган ҳар қандай нарсани қилиш мумкин деганидир.

Иқлимларнинг мавжудлиги ўша жойда яшаётган одамлар эҳтиёжини,уларнинг турмуш тарзини шакллантиради. Айни шу турли ва айри турмуш тарзининг мавжудлиги, ўз навбатида, қонунларнинг ҳам турлича ва айри бўлишини белгилайди.

Одамзод ҳар доим ва ҳамма жойда жуда кўп унсурлар,хусусан, иқлим,дин,қонунлар,бошқарув (ҳокимият) принциплари,ўтмиш воқеалари,ахлоқ,урф-одатлар таъсирида яшайди ва айни мана шу  таъсирлар оқибатида миллий руҳ шаклланади. Айни шу сабабдан миллий руҳни ўзгартирувчи ҳар қандай нарсадан сақланиш лозим, қонунлар энг аввало миллий руҳга асосланиши керак,зеро, фақат шундагина миллат ўз табиатига мос қонунларни сўзсиз қабул қилади.

Ҳокимият принциплари:
Республика – ззгулик,
Монархия — шараф,
Деспотизм — қўрқув.

Эркинлик, агар қонунчилик йиғини муайян вақт оралиғида тўпланиб турмаган ҳолда ҳам мавжуд бўлмайди, чунки унда қуйидаги иккитадан биттаси содир бўларди: ёки қонун чиқарувчи фаолият бутунлай тўxтаб, давлат анарxия ҳолатига тушарди, ёки ушбу фаолиятни ижро ҳокимияти ўз қўлига олиб абсолют ҳокимиятга айланар эди.

Сиёсий эркинлик, қонун билан руxсат берилган, ёки у билан таъқиқланмаган исталган ҳаракатни амалга ошира олиш ҳуқуқидир. Агар фуқаро қонун билан таъқиқланган ҳаракатларни ҳам қила олганда, унда эркинлик мавжуд бўлмасди, чунки xудди шундай қилмишни бошқалар ҳам унга нисбатан қилиши мумкин

Одамлар бирлашиб жамиятга айланаркан,  кучга айланадилар ва улар ўз заифликларини унутадилар. Оқибатда шу пайтгача мавжуд тенглик йўқолади ва урушлар бошланади. Ҳар бир жамият ўз кучига ишона бошлайди, миллатлар ўзаро кучларини синаш учун  муҳориба майдонига чиқадилар. Жамият ичидаги ҳар бир шахс ҳам ўз кучига ишона бошлайди – шахслар ўртасида рақобат бошланади. Ҳар қандай урушдан кўзланган мурод ғалабадир; ҳар қандай ғалабадан мақсад рақибни маҳв этмоқдан иборат; ҳар қандай маҳвкорлик ўзини сақлаш учундир. Айни шу мавжуд принциплар асосида халқаро ҳуқуқларни асословчи қонунлар мажмуасини тузиш керак.

 

Erkinlik, agar qonunchilik yig’ini muayyan vaqt oralig’ida to’planib turmagan holda ham mavjud bo’lmaydi, chunki unda quyidagi ikkitadan bittasi sodir bo’lardi:  yoki qonun chiqaruvchi faoliyat butunlay to’xtab, davlat anarxiya holatiga tushardi, yoki ushbu faoliyatni ijro hokimiyati o’z qo’liga olib absolyut hokimiyatga aylanar edi.

MONTЕSKYO
HIKMATLAR
Xurshid Davron tarjimasi

Mashhur fransuz adibi, huquqshunosi va faylasufi Sharl-Lui de Monteskyo (fr. Charles-Louis de Seconda, Baron de La Brède et de Montesquieu) 1689 yilning 18 yanvarida tug‘ilib, 1755 yilning 10 fevralida olamdan ko‘z yumgan. Monteskyo Bordo va Parijda huquq masalalari bilan shug‘ullangan. 1714 yildan Bordo parlamentining maslahatchisi, 1716 yildan shu parlamentning vitse-prezidentlaridan biri sifatida ishlagan. Uning siyosiy-huquqiy qarashlari “Rimliklarning shuhrati va inqirozining sabablari to‘g‘risida mulohazalar” asarlarida ifodalab berilgan. Monteskyo ijodining cho‘qqisi 1748 yilda yozib tugallangan “Qonunlarning ruhi to‘g‘risida” nomli fundamental asari hisoblanadi.
Uning qalamiga mansub “Fors maktublari” romani jahon adabiyoti xazinasidan munosib o‘rin egallagan.

Istehzo – aqlning charxi,ammo yurak tabiatiga ziddir.

Inson dunyodan ko’z yumganida emas, dunyoga kelganida unga hamdard bo’lib yig’lash kerak.

Sevilmaslik baxtsizlik bo’lsa, sevilmay qolish haqoratdir.

Ba’zan sukut saqlash oliymaqom nutqlardan ko’ra ma’nolidir.

Ozodlik bu qonun izn bergan har qanday narsani qilish mumkin deganidir.

Iqlimlarning mavjudligi o’sha joyda yashayotgan odamlar ehtiyojini,ularning turmush tarzini shakllantiradi. Ayni shu turli va ayri turmush tarzining mavjudligi, o’z navbatida, qonunlarning ham turlicha va ayri bo’lishini belgilaydi.

Odamzod har doim va hamma joyda juda ko’p unsurlar,xususan, iqlim,din,qonunlar,boshqaruv (hokimiyat) printsiplari,o’tmish voqealari,axloq,urf-odatlar ta’sirida yashaydi va ayni mana shu  ta’sirlar oqibatida milliy ruh shakllanadi. Ayni shu sababdan milliy ruhni o’zgartiruvchi har qanday narsadan saqlanish lozim, qonunlar eng avvalo milliy ruhga asoslanishi kerak,zero, faqat shundagina millat o’z tabiatiga mos qonunlarni so’zsiz qabul qiladi.

Hokimiyat printsiplari:
Respublika – zzgulik,
Monarxiya — sharaf,
Despotizm — qo’rquv.

Erkinlik, agar qonunchilik yig’ini muayyan vaqt oralig’ida to’planib turmagan holda ham mavjud bo’lmaydi, chunki unda quyidagi ikkitadan bittasi sodir bo’lardi:  yoki qonun chiqaruvchi faoliyat butunlay to’xtab, davlat anarxiya holatiga tushardi, yoki ushbu faoliyatni ijro hokimiyati o’z qo’liga olib absolyut hokimiyatga aylanar edi.

Siyosiy erkinlik, qonun bilan ruxsat berilgan, yoki u bilan ta’qiqlanmagan istalgan harakatni amalga oshira olish huquqidir. Agar fuqaro qonun bilan  ta’qiqlangan harakatlarni ham qila olganda, unda erkinlik mavjud bo’lmasdi, chunki xuddi shunday qilmishni boshqalar ham unga nisbatan qilishi mumkin

Odamlar birlashib jamiyatga aylanarkan,  kuchga aylanadilar va ular o’z zaifliklarini unutadilar. Oqibatda shu paytgacha mavjud tenglik yo’qoladi va urushlar boshlanadi. Har bir jamiyat o’z kuchiga ishona boshlaydi, millatlar o’zaro kuchlarini sinash uchun  muhoriba  maydoniga ga chiqadilar. Jamiyat ichidagi har bir shaxs ham o’z  kuchiga ishona boshlaydi – shaxslar o’rtasida raqobat boshlanadi. Har qanday urushdan ko’zlangan murod g’alabadir; har qanday g’alabadan maqsad raqibni mahv etmoqdan iborat; har qanday mahvkorlik o’zini saqlash uchundir. Ayni shu mavjud printsiplar asosida xalqaro huquqlarni asoslovchi qonunlar majmuasini tuzish kerak.