Сомерсет Моэм жаҳон адабиётида реалистик ҳикояларнинг моҳир устаси сифатида шуҳрат қозонган. Бу ҳикояларида ёзувчи китобхонни инсон руҳиятининг мураккаб дунёсига олиб киради, ҳаётга янгича назар билан — ҳам куюниб, ҳам кулиб қарашга мажбур этади. Адиб асарларига хос бўлган жонли, аниқ-тиниқ, ростгўй ва самимий тил уларнинг катта қизиқиш б илан ўқилишини таъм инлаган. Ёзувчининг сизга тақдим этилаётган “Ёмғир” ҳикояси жаҳон ҳикоячилигининг мумтоз намуналари қаторидан ўрин олган.

Сомерсет Моэм
ЁМҒИР
Инглизчадан Алишер Отабоев таржимаси

  Таниқли инглиз ёзувчиси Уильям Сомерсет Моэм (инглизчада: William Somerset Maugham; 1874, Париж — 1965, Ницца) Парижда, инглиз элчихонасида хизмат қилган юрист оиласида туғилган. Болалигидаёқ ота-онасидан ажралган Сомерсет Англиядаги қариндошлари қўлида тарбияланади. Дастлаб Гейделберг университетида адабиёт ва фалсафа йўналишида, кейинчалик Лондондаги тиббиёт мактабида таҳсил кўрган. Моемнинг шу йилларда кечирган ҳаёти материаллари асосида ёзилган «Ламбетлик Лиза» (1897) романи машҳур. Шундан кейин Моэм врачлик ихтисосидан воз кечиб, ёзувчилик билан шуғулланган. У асосан Франциянинг жанубий томонларида яшаб, 60 йиллик адабий фаолияти давомида кўплаб роман, ҳикоя, песа, адабий-танқидий этюд ва мемуар асарлар ёзган.
Моэм 1-жаҳон уруши йилларида Британия разведкасининг ходими сифатида бир қанча мамлакатлар, шу жумладан, Россияда ҳам бўлган ва «Эшенден ёки Британия агенти» (1928) ҳикоялар тўпламида шу ҳақда нақл қилади.
Моем илк пьесаси — «Леди Фредерик» (1907) нинг катта муваффақият қозонганидан рағбатланиб, «Номаълумлик» (1920), «Садоқатли хизмати учун» (1932) ва «Шеппи» (1933) пьесаларини ёзган. Унинг пьесаларида 20-а.нинг 1-ярмидаги инглиз жамияти ҳаёти манзаралари акс этган.
Сомерсет Моэм «Ой ва чойчақа» (1919), «Ширин кулча ва пиво» (1930), «Театр» (1937) ва бошқа романлар муаллифи.Адибнинг «Инсоний эҳтирослар залвори» (1915) автобиографий романи, айниқса, машҳур бўлиб, унда роман қаҳрамони — ёш йигит ва у билан тўқнашган кишилар талқинидаги нозик психологизм ҳаёт манзараларининг кенг тасвири билан туташган ҳолда асарга ўзгача бадиий латофат бағишлаган. «Нотаниш одам Парижда» ва «Ой ва чойчақа» романлари ўзбек тилига таржима қилинган.

ақт алламаҳал бўлиб қолган, эртага тонгда қирғоқ кўзга ташланиши керак эди. Доктор Макфейл трубкасини ёндириб, панжарага суянганча кўкдан Жанубий Хоч юлдузлар туркумини қидира бошлади. Жанггоҳда ўтган икки йил ва жуда узоқ битган ярадан сўнг у ҳеч бўлмаса йил-ўн икки ой тинчгина яшаш учун Апиага кетаётганига суюниб, саёҳатга чиққанидан бери ўзини анча тетик ҳис қилаётганди. Ўша куни кечқурун Паго-Паго оролида кемадан тушадиган йўловчилар шарафига одмигина рақс кечаси уюштирилган, пианоланинг ёқимсиз садоси унинг қулоғида ҳамон жарангларди. Лекин ҳозир кема саҳна сокин эди. Доктор нарироқда, узун ўриндиқда эр-хотин Дэвидсонлар билан гурунглашаётган аёлини кўриб, ўша ёққа юрди. Фонус ёнига ўтириб шляпасини ечган докторнинг тепакал бошидаги малла сочлари сепкилли сариқ юзига жуда мос эди. Ёши қирқларга борган, юзи кафтдеккина бу одам жуда тартибли ва бир оз жиззаки. Доим паст овозда, шотландча шевада гапирарди.

Макфейллар ва миссионер эр-хотин Дэвидсонлар кемага чиқишганидан бери ўзларини бир-бирларига яқин тутишар, бу яқинликни қизиқишлари бир хил одамларнинг дўстлигидан кўра кўпроқ феъл-атворларидаги ўхшашлик билан изоҳлаш мумкин эди. Макфейллар ҳам, Дэвидсонлар ҳам тамаки чекиладиган хонага қамалиб олиб эрталабдан кечгача покер ёки бриж ўйнаб ичкиликбозлик қиладиганларни ёқтирмасдилар. Дэвидсонларнинг бутун бошли кемада фақат ўзи ва эри билан дўстлашганидан миссис Макфейлнинг боши кўкка етди, ҳатто тортинчоқ, лекин ақлли доктор ҳам беихтиёр бу илтифотдан хушнуд бўлди. Аслида у ўша оқшом каютада хотинининг жиғига тегмоқчи эди.

— Миссис Дэвидсон, агар сизлар бўлмаганингизда сафаримиз қандай ўтарди, — дея гап бошлади ясама сочини берилиб тараётган миссис Макфейл. — Айтишича, бу кемада фақат бизлар уларнинг эътиборига тушибмиз.
— Миссионерларнинг бунчалик ўзларига бино қўйганини билмаган эканман.
— Бу ўзига бино қўйиш эмас. Миссис Дэвидсоннинг нима демоқчилигини мен дарров англадим. Ахир, Дэвидсондек одамларга тамаки чекиладиган хонадаги қаланғи-қасанғилар билан ўтириш ярашмайди-ку.
— Улар тарғиб қиладиган дин асосчисининг ўзи бунчалик айирмачи бўлмаган, — деди доктор Макфейл мийиғида кулиб.
— Дин ҳақида енгил-елпи гапларни гапирма, деб сенга неча марта айтганман, — деди хотини. — Шу феълинг менга ҳеч ёқмайди-да, Алек. Сен одамнинг яхши-ёмонини ажратолмайсан.

Макфейл кўм-кўк кўзлари билан хотинига бир қараб қўйди-да, индамади. Узоқ йиллик турмуш уни хотини билан қулоғи тинч яшаши учун бир гапдан қолиш кераклигига ўргатганди. У хотинидан аввал кийимини ечди-да, тепадаги осма каравотга чиқиб, уйқусини келтириш учун китоб ўқий бошлади.

Эртаси куни субҳидамда доктор Макфейл кема саҳнага чиққанида кема қирғоққа яқинлашиб қолганди. У соҳилга интиқ бўлиб тикилди. Оппоқ қумли энсизгина қирғоқ бошдан-оёқ дарахт ва бута босган тепаликларга туташиб кетган, қалин ва ям-яшил кокос дарахтлари сувгача тушиб борганди. Дарахтлар орасида самоаликларнинг шох-шаббадан тикланган кулбалари, оролнинг ҳар жой-ҳар жойида эса қуббалари ялтираб чоғроқ черковлар кўзга ташланарди. Докторнинг ёнига миссис Дэвидсон келди. У қора либосда, бўйнидаги тилла тақинчоққа кичкина хоч осилганди. Миссис Дэвидсон қўнғир сочлари тартиб билан турма- кланган, кўм-кўк, зағчаникидек кўзларига гардишсиз кўзойнак таққан жиккаккина аёл эди. Юзи қўйникидек чўзинчоқ бўлса-да, ўзи бефаросат эмас, аксинча, ўта тийрак аёллиги сезилиб турарди. У худди қушдек чаққон ҳаракатланар, лекин ҳаммадан ҳам унинг доим бир маромдаги шанғиллаган овози кишини ажаблантирар, қулоққа нуқул бир хил эши- тиладиган бу товуш парманинг тириллашидек асабни эговларди.

— Бу ерларда сиз ўзингизни уйдагидек ҳис этсангиз керак, — деди доктор Макфейл одатига кўра хиёл жилмайиб.
— Бизнинг оролларимиз бунақа эмас, текис. Улар маржон ороллар. Булар эса вулқондан пайдо бўлган. Бизларникига етиш учун яна ўн кун сузиш керак.
— Бу томонларда бир оролдан бошқасига бориш бир кўчадан наригисига ўтишдек гап бўлса керак, — деди доктор ҳазиллашиб.
— Бир оз бўрттириб юбордингиз. Лекин жанубий денгизларда одам масофани бошқача ҳис эта бошлайди. Шу маънода гапингиз тўғри.
Доктор Макфейл хўрсиниб қўйди.

— Яхшиям бизни бу оролга юборишмаган экан, — гапида давом этди миссис Дэвидсон. — Бу ерда ишлаш азоб дейишади. Кемаларнинг шовқини одамнинг миясини эговларкан; устига-устак, оролда ҳарбий денгиз флоти бор, бу маҳаллий аҳолига ёмон таъсир қилади. Биз ишлайдиган ҳудудда бунақа қийинчиликлар учрамайди. Бир-иккита олиб-сотар бор-у, уларнинг юриш-туриши доим назоратимизда, агар бирор номақбул ишга қўл урса, ўз оёғи билан оролдан жуфтагини ростлайдиган қилиб танобини тортиб қўямиз.
Миссис Дэвидсон кўзойнагини бурнига босиб, ўткир нигоҳини ям-яшил оролга қадади.
— Бу ерда унақанги тартиб ўрнатиш амримаҳол. Паго-Пагодек оролда ишлашдан асрагани учун Худога минг қатла шукр.

Дэвидсонлар миссионерлик қиладиган ҳудуд Самоанинг шимолидаги бир-биридан хийла олисда жойлашган ороллардан иборат экан. Мистер Дэвидсон оролдан-оролга кичкина қайиқда узоқ сузар, бунақа пайтлари миссис Дэвидсон бошқармада қолиб миссияни ўзи бошқараркан. Бу аёлнинг шижоат билан тоат-ибодат маросимини бошқаришини кўз олдига келтириб докторнинг юраги увишиб кетди. Хоним маҳаллий халқнинг ахлоқсизлиги ҳақида кўзлари ола-кула бўлиб шунчалик ваҳима билан гапирардики, унинг жўшқин нутқини бўлишнинг мутлақо иложи йўқ эди. Миссис Дэвидсон одоб-ахлоқ масалаларига жуда қаттиқ қарарди. Энди танишган пайтларида хоним докторга шундай деганди:
— Билсангиз, оролларга биринчи марта келганимизда бу ерликларнинг тўй маросимини кўриб тепа сочимиз тикка бўлган, буни сизга айтишга тилим бормайди. Миссис Макфейлга айтаман, ўзи сизга гапириб беради.

Кейин доктор Макфейл кема саҳнадаги шезлонгда миссис Дэвидсон хотини билан икки соатча берилиб суҳбатлашганига гувоҳ бўлди. Бадантарбия қилиб, уларнинг кўз ўнгида у ёқдан-бу ёққа юриб турган докторнинг қулоғига лаби-лабига тегмай жавраётган миссис Дэвидсоннинг ҳаяжонли овози узоқдаги шаршаранинг шовуллаганидек эшитилдики, хотинининг оғзи очилиб, ранги қув ўчганидан ваҳимали гапларни эшитаётгани сезилиб турарди. Оқшом бўлмада хотини нафасини ичига ютиб, эшитганларини оқизмай-томизмай докторга сўзлаб берди.
— Хўш, сизга нима девдим? — деб сўради эртаси куни эрталаб ҳовлиққанча миссис Дэвидсон. — Ҳаётингизда ҳеч бунақа ирганч нарсаларни эшитганмисиз? Нега сизга буларни айтолмаганимни энди тушунгандирсиз? Доктор бўлсангиз ҳам айтолмадим-да.

Хоним докторга синчков тикилди, эшитганлари унга қандай таъсир этганини тезроқ билмоқчи эди.
— Биласизми, биринчи марта бу оролларга келганимизда юрагимиз орқага тортиб кетган. Ишонсангиз, қишлоқларда бирорта ҳам бокира қиз топилмасди.
Миссис Дэвидсон “бокира” сўзини алоҳида уқтириб айтди.
— Мистер Дэвидсон иккимиз узоқ маслаҳатлашиб, авваламбор, рақсга тушишни ман этиш керак, деган қарорга келдик. Маҳаллий аҳоли рақс деса ўзини томдан ташларди.
— Ёшлигимда менга ҳам рақс тушиш ёқарди, — деди доктор Макфейл.
— Кеча кечқурун миссис Макфейлни рақсга таклиф қилганингизда пайқадим. Эркак кишининг ўз хотини билан рақс тушишининг айб жойи йўғ-у, лекин хотинингиз унамаганини кўриб мен енгил тортдим. Менимча, бундай пайтларда четроқда турганимиз маъқул.
— Қанақа пайтларда?
Миссис Дэвидсон ойнак таққан кўзлари билан унга бир қараб қўйди-да, саволини эшитмаганга олди.

— Бу нарсаларга оқтанлилар ҳар хил қарайди, — дея гапини давом эттирди Девидсон хоним. — Лекин шахсан мен мистер Дэвидсоннинг хотини бегона киши билан рақс тушишига жимгина қараб турадиган эркакларга сира тушунмайман, деган гапига тўла қўшиламан. Ўзимга келсак, турмушга чиққанимдан бери бирор марта рақс тушмаганман. Аммо оролликларнинг рақси мутлақо бошқа масала. Бунақа уятсиз рақсга тушган одамнинг ахлоқи бузилмай қолмайди. Яратганга шукрки, биз мана шу расвогарчиликка чек қўйдик, аниқ айтишим мумкин, биз томонда саккиз йилдан бери бирорта одам рақсга тушгани йўқ.
Миссис Макфейл даврага қўшилган маҳал кема бандаргоҳнинг оғзига яқин келиб, кескин бурилди-да, буғ чиқариб секингина ичкарига сузди. Бу уч томони ям-яшил пасттепаликлар билан ўралган, ичига жанговар кемалар флоти ҳам сиғиб кетадиган улкан бандаргоҳ эди.

Денгиз шамоли эсиб турадиган бандаргоҳ оғзига яқин жойда губернаторнинг томорқали уйи кўринар, узун дастакда АҚШ байроғи шалпайиб турарди. Кема тартиб билан қурилган уч-тўртта айвонли уй ва теннис кортининг ёнидан ўтди-да, омборхонали қирғоққа етиб тўхтади. Миссис Дэвидсон қўли билан қирғоқдан икки-уч юз ярд нарида лангар ташлаган, уларни Апиага элтиши керак бўлган кичикроқ елканли кемани кўрсатди. Қирғоқ атрофдаги оролларда яшовчи, қулоқни қоматга келтириб шовқин кўтараётган, серғайрат ва хушчақчақ тубжойликлар билан гавжум эди. Уларнинг айримлари шунчаки айланиб юришар, бошқалари эса Сиднейга йўл олаётган саёҳатчиларга ананас, ҳар бири билакдек-билакдек келадиган банан, тут пўстлоғидан тикилган кийим-кечак, чиғаноқ ёки акула тишидан ясалган мунчоқ, сопол пиёлача ва ўйинчоқ-ҳарбий қайиқчаларни айирбошлашни таклиф қилиш билан андармон эдилар. Башанг кийинган, соқоли қиртишланган америкалик олифта денгизчилар оломон орасида дайдишар, уч-тўрт амалдор ҳам шу ерда эди. Юкларини кемадан туширишаётганда Макфейллар ва миссис Дэвидсон оломонни кузатиб туришди. Доктор Макфейл ороллик болалар ва ўсмирларнинг баданидаги ўсимтаю яра-чақалардан азият чекишини пайқади. Катта, бесўнақай қўлини шалвиратиб ёки кўнгилни айнитадиган даражада тасқара оёғини судраб юрган одамларда биринчи бор тери берчлиги касаллиги аломатларини кўраркан, докторнинг кўзи чақнаб кетди. Эркаклар ҳам, аёллар ҳам лава-лава кийиб олишганди.

— Бу уятсизларнинг кийимига қаранг, — деди миссис Дэвидсон. — Мистер Дэвидсон буни қонун билан тақиқлаш керак, деб ҳисоблайди. Белига бир парча қизил латта боғлаган одамни ахлоққа ўргатиб бўладими?
— Об-ҳавога мос-да, — деди доктор юзидаги терни артиб.
Эрта тонгда кемадан тушган бўлсалар ҳам ҳаво ниҳоятда дим эди. Тепаликлар билан ўралган Паго-Пагода ғир этган шабада йўқ.
— Ўзимизнинг оролларда, — деди миссис Дэвидсон шанғиллаб, — лава-лавани йўқ қилдик ҳисоб. Бир-иккита қария кийиши мумкину, лекин бошқа ҳеч ким киймайди. Аёлларнинг барини узун кўйлакка, эркакларни бўлса шим ва майка кийишга ўргатдик. Оролларга келибоқ мистер Дэвидсон маърузаларининг бирида ўнга кирган ҳар бир бола иштон  киймагунча оролликлар чинакам насроний бўлолмайдилар, деди.

Шу пайт хоним зағча кўзларини бандаргоҳнинг оғзига ёпирилиб келаётган қоп-қора булутларга қадади. Ёмғир томчилай бошлади.
— Панароқ жойга ўтмасак бўлмайди-ёв, — деди у.
Учовлон оломонга қўшилиб устига қовурғасимон тунука ёпилган улкан айвонга киришганда жала қуя бошлаганди. Бир оздан кейин мистер Дэвидсон ҳам келди. У саёҳат вақтида Макфейлларга анча илтифот кўрсатган бўлса-да, хотинидек одамшаванда эмасди, кемада кўп вақтини китоб ўқиб ўтказарди. Камгап ва бадқовоқроқ миссионернинг хушмуомалалиги насронийлик талабидан экани сезилиб турарди. Табиатан оғир-босиқ, ҳатто бироз маҳзун қиёфали бу одамнинг кўриниши ҳам ажабтовур эди: ўзи новча ва озғин, узун қўл-оёқлари шалвираган, юзи ичига ботиб, ёноқ суяклари бўртиб чиққанди. Ранги арвоҳникидек оппоқ миссионернинг эҳтиросли, қалин лаблари кишида ғалати таассурот қолдирарди. Сочлари елкасига тушган, ич-ичига ботган қоп-қора, катта- катта кўзлари маъюс, узун бармоқли қўллари нозик эди. Буларнинг бари уни улуғвор кўрсатарди. Лекин мистер Дэвидсоннинг энг ҳайратланарли хислати — унда ҳар қандай одамни ҳам бўйсундирадиган ички шижоат бор эди. Бу хислати атрофдагиларга кучли таъсир қилар, ҳатто бироз ҳайиқтирарди ҳам. У кимгадир сирдош бўладиганлар хилидан эмасди.

Ҳозир мистер Дэвидсон хунук хабар келтирганди. Паго-Пагода кўпинча канакларнинг умрига зомин бўладиган қизамиқ авжига чиққан, касаллик саёҳатчиларни Апиага элтадиган елканли кема жамоаси орасида ҳам тарқалганди. Қизамиққа чалинган денгизчини қирғоққа олиб чиқиб, махсус шифохонага ётқизишган бўлса ҳам, Апиадан телеграф орқали елканли кемадаги қолган денгизчиларнинг соппа-соғ эканлиги аниқланмагунча кема бандаргоҳга киритилмайди, деган буйруқ юборилганди.
— Демак, бу ерда камида яна ўн кун турамиз.
— Лекин мен Апиага тезроқ етиб боришим керак, — деди доктор Макфейл.
— Бошқа иложи йўқ. Агар кемада яна касалга чалинганлар чиқмаса, фақат оқтанли йўловчилар билан сузишга рухсат берилади, маҳаллий аҳолини ташиш эса уч ойга таъқиқланган.

— Бу ерда меҳмонхона борми? — сўради миссис Макфейл.
Дэвидсон мийиғида кулди.
— Йўқ.
— Унда нима қиламиз?
— Мен губернатор билан гаплашдим. Бир савдогар қирғоққа яқин жойдаги уйидан ижарага хона бераркан. Менимча, ёмғир тиниши билан ўша ёққа бориб, гаплашиб кўриш керак. Қулайликдан умид йўқ. Ўтишга каравот, бошимиз устида том бўлса бас, шунга шукр қилишимиз керак.

Лекин ёмғир тинай демасди ва улар соябону ёмғирпўшларга ўраниб йўлга тушишди. Шаҳар ҳокимликка қарашли уч-тўртта бино ва бир-иккита дўкондан иборат эди, ичкарироқда — кокос дарахтлари ва отқулоқлар орасида оролликларнинг уйлари кўзга чалиниб турарди. Улар қидирган уйгача бандаргоҳдан беш дақиқача юриларкан. Бу икки қаватли, ҳар қаватида кенг айвони бор, томи қовурғасимон тунука билан ёпилган синчли уй эди. Эгасининг исми Ҳорн, ўзи метис, ороллик хотини ва бир этак қора-қура болалари бор. Ҳорн уйнинг биринчи қаватидаги дўконда консерва ва мато сотарди. Савдогар меҳмонларга кўрсатган хоналарда уй жиҳозлари деярли йўқ эди. Макфейллар жойлашган хонада пашшага қарши йиртиқ тўр билан ўралган увадаси чиққан эски каравот, лиқиллаб қолган курси ва қўлювгич бор эди, холос. Улар кўзлари жовдираб хонани кўздан кечиришди. Ёмғир ҳануз тинмай қуярди.

— Жомадондан фақат энг зарур буюмларни оламиз, — деди миссис Макфейл.
У жомадонни очаётганда хонага миссис Дэвидсон кириб келди. Хоним жуда ҳаракатчан, чаққон бўлиб қолган, хоналарнинг абгорлиги унга зиғирча ҳам таъсир этмаганди.
— Сизларга маслаҳатим, ҳозироқ игна билан ип олиб тўрни яманглар, йўқса, бугун тун бўйи ухлолмайсизлар, — деди у.
— Бу ерда пашша шунчалик кўпми? — деб сўради доктор Макфейл. — Ҳозир пашша мавсуми. Апиада ҳали губернатор кечага таклиф этса, ҳамма аёлларга ҳалиги… қуйи аъзоларини беркитиш учун ёстиқ жилди беришларини кўрасизлар.
— Қани энди ёмғир бирпасга тинса, — деди миссис Макфейл. — Қуёш чиқмаса хонани эпақага келтиришга қўл ҳам бормайди.
— Эҳ-ҳе, қуёшни ҳали узоқ кутасиз. Паго-Паго Тинч океанидаги ёмғир энг кўп ёғадиган жойлардан. Булутлар нуқул тепаликлар ва кўрфаз устига ёпирилади. Ҳар йили бу вақтда ёмғир ёғиши тайин.

Миссис Дэвидсон хонанинг икки томонида нима қиларини билмай мўлтираб турган Макфейлларга бир-бир қаради-да, лабини қимтиди. Уларни ўз қаноти остига олиши кераклигини тушунди. Бунақа бўшанг одамлар унинг асабини ўйнатар, лекин, одатда, ҳамма нарсани тартибга солмагунча хонимнинг кўнгли тинчимасди.
— Бўлмаса, менга игна билан ип беринглар, нарсаларни жой-жой қилгунингизча тўрларингни ўзим ямай. Тушлик соат бирда. Доктор Макфейл, сиз бандаргоҳга бориб, оғир юкларингизни қуруқ жойга ўтказишибдими, йўқми, қараб келинг. Бу оролликлар юкларингизни ёмғирда қолдириб кетаверишади.

Доктор ёмғирпўшини ёпиниб, зинадан пастга тушди. Эшикнинг ёнида мистер Ҳорн уларни боягина оролга келтирган кема бошқарувчиси ва бортда бир неча марта кўзи тушган иккинчи класс йўловчиси билан гурунглашиб турарди. Уст-боши кир-чир, юзини ажин босган, пак-пакана кема дарғаси унга қараб бошини қимирлатди.
— Қизамиқ тарқалгани ёмон бўлди-да, доктор, — деди бошқарувчи.
— Дарров жойлашиб олибсизлар-да?
Бетакаллуфроқ эканми, деб ўйлади доктор, лекин унинг ўзи камсуқум ва босиқ одам эди, шу боис ранжимади.
— Ҳа, юқори қаватдан хона олдик.
— Мисс Томпсон ҳам сизлар билан бирга Апиага кетмоқчи экан, уни бу ерга етаклаб келавердим.

Кема дарғаси бош бармоғи билан ёнида турган аёлга ишора қилди. Бу очиқ-сочиқ кийинган йигирма етти ёшлардаги семиз хотин эди. Эгнида оппоқ либос, бошида катта оқ шляпа. Оқ пайпоқли йўғон болдирлари майин теридан тикилган учи ўткир локланган оқ этигининг қўнжидан дўппайиб чиқиб турарди. У Макфейлга қараб маккорона жилмайди.
— Манави нусха каталакдай хона учун мендан кунига бир ярим доллар олмоқчи, — деди хоним шанғиллаб.
— Ахир, бу аёл менинг дўстим-ку, Жо, — деди кема дарғаси. — Бир доллардан ортиқ тўлолмайди. Рози бўлаверинг.

Савдогар мудом жилмайиб турадиган бақ-бақалоқ юввош одам эди.
— Унда мен бир ўйлаб кўрай, мистер Сван. Миссис Ҳорн билан маслаҳатлашай. Агар нархни тушира олсак, рози бўламан.
— Мени лақиллатаман, деб овора бўлманг, — деди мисс Томпсон.
— Буни ҳозир ҳал қиламиз. Хона учун кунига бир доллардан ортиқ бир цент ҳам бермайман.
Доктор Макфейл жилмайди. Хонимнинг безрайиб савдолашаётганидан завқи келди. Докторнинг ўзи эса қанча сўрашса, индамай берадиганлар хилидан эди. У савдолашишдан кўра, ортиғи билан тўлашни маъқул кўрарди. Савдогар хўрсинди.
— Майли, мистер Сван ҳурмати, розиман.
— Бу бошқа гап, — деди мисс Томпсон. — Ҳозироқ хонага кириб қиттак-қиттак ичамиз. Мистер Сван, анави саквояжни келтиринг, ичида зўр жавдар ароғи бор. Сиз ҳам киринг, доктор.
— Раҳмат, мен киролмайман, — деди доктор. — Юкларимдан хабар олиш учун пастга тушаётгандим.

У ёмғирга чиқди. Ёмғир бутун кўрфаз бўйлаб шариллаб қуяр, рўпарадаги қирғоқ деярли кўринмай қолганди. Доктор баданига фақат лава-лава кийган, катта соябон кўтарган уч-тўртта оролликнинг ёнидан ўтди. Шошилмай виқор билан қадам ташлаб бораётган оролликлар жилмайиб унга тушунарсиз тилда салом беришди.
Доктор ортга қайтганда тушлик вақти бўлган, савдогарнинг меҳмонхонасида дастурхон ясатилганди. Яшаш учун эмас, обрў учун жиҳозланган бу хона жуда дим эди. Деворларига гулли чийбахмал қопланган, шифтнинг ўртасига пашшалардан асраш учун сариқ қоғоз билан ўралган тилларанг қандил осилган эди. Дэвидсон йўқ эди.
— У губернаторникига меҳмонга кетган, — деди миссис Дэвидсон. — Губернатор тушликка ушлаб қолган бўлса керак.

Ороллик қизча лаганда қовурилган гўшт келтирди ва кўп ўтмай меҳмонлардан ҳол сўраш учун савдогарнинг ўзи ҳам кириб келди.
— Янги қўшни келибди-да, мистер Ҳорн? — деди доктор Макфейл.
— Ижарага хона олган, холос, — деди савдогар. — Ўзи алоҳида овқатланади.
У иккала хонимга кўзлари жовдираб қаради.
— Сизларга халал бермаслиги учун уни пастки қаватга жойлаштирдим. Ҳеч кимга зарари тегмайди.
— Кемада келган йўловчилардан бўлса керак-да? — сўради миссис Макфейл.
— Ҳа, мэм, иккинчи класс каютада келган. Апиага бораётган экан. Ўша ёқда ҳисобчи бўлиб ишламоқчи эмиш.
— Ў-ҳў!

Савдогар чиқиб кетгач, Макфейл гап бошлади:
— Менингча, хонасида ёлғиз ўзи овқатланаётганидан хоним хурсанд бўлмаса керак.
— Агар иккинчи класс йўловчиси бўлса, хурсанд эмаслиги аниқ, — деди миссис Дэвидсон. — Кимлигини ҳечам эслолмаяпман.
— Кема дарғаси уни бошлаб келганда ўша ёқда эдим. Аёлнинг исми — Томпсон.
— Кеча кечқурун кема бошқарувчиси билан рақс тушган аёл эмасми? — сўради миссис Дэвидсон.
— Ўша бўлиши керак, — деди миссис Макфейл. — Ўйнаётганиникўрувдим. Шаддодроқдек туюлди менга.
— Бу жуда бемаъни одат, — деди миссис Дэвидсон.
Сўнгра гап бошқа мавзуга кўчди. Тушликдан кейин эса, саҳарда туриб ҳолдан тойишгани боис, улар ухлагани тарқалишди. Уйғонганларида осмонни қора булут қоплаган бўлса-да, ёмғир ёғмаётганди. Улар америкаликлар кўрфаз ёқалаб қурган катта йўл бўйлаб сайрга чиқишди.

Сайрдан қайтишса, Дэвидсон энди келиб турган экан.
— Бу ерда икки ҳафтача қолиб кетамиз, шекилли, — деди у қовоғини уйиб. — Губернатор билан гаплашдим, ҳеч қандай ёрдам беролмайман, деяпти.
— Мистер Дэвидсон тезроқ ишга қайтишни ўйлаяпти, — деди хотини унга хавотир аралаш кўз ташлаб.
— Ороллардан кетганимизга ҳам бир йил бўлди, — деди Дэвидсон айвонда у ёқдан бу ёққа юриб. — Миссия ишларини маҳаллий миссионерлар зиммасига юклаб кетувдик, улар вазифаларига панжа орасидан қарашмаган бўлишсин-да, ишқилиб, деб роса хавотирланяпман.
Маҳаллий миссионерлар ҳақида бир оғиз ҳам ёмон гап айтмоқчи эмасман, Худо асрасин, бари эсли-ҳушли, инсофли, чин насронийлар — айрим насронийларнинг уларга тенглашишига ҳали анча бор — лекин уларда шижоат етишмайди. Динни бир марта ҳимоя қилиши мумкин, икки марта ҳимоя қилиши мумкин, лекин доимо ҳимоя қила олишмайди. Агар миссияни маҳаллий миссионерга ишониб топширсангиз, у қанчалик ишончли одам бўлмасин, вақти келиб разолатга йўл қўйганига гувоҳ бўласиз.

Мистер Дэвидсон ҳамон тик турарди. Новча ва озғин гавдаси, бўзарган юзидаги катта-катта чақноқ кўзлари кишида кучли таассурот қолдирарди. Жазавага тушиб қўлларини силкитиши ва жарангдор овози гапларининг самимий эканини тасдиқлаб турарди.
— Ишларим қалашиб ётган бўлса керак. Мен дарҳол ишга киришаман. Модомики, дарахт чириган экан, уни кесиб, оловга ташлаш керак.

Кун ботиб, кечки овқатдан кейин чой ичилгач, кичкина меҳмонхонада хонимлар бир нималарни тикиб, доктор Макфейл эса трубкасини тутатиб ўтирганда миссионер уларга оролларда бажарган юмушлари ҳақида гурунг берди.
— Бизлар бу оролларга келганимизда маҳаллий аҳоли гуноҳ-савоб нима эканини билмасди, — деди у. — Муқаддас таълимотларни бот-бот бузиб, айб ишга қўл уришаётганини хаёлларига ҳам келтиришмасди. Менингча, фаолиятимдаги энг қийин иш маҳаллий аҳолида гуноҳкорлик ҳиссини уйғотиш бўлди.

Дэвидсон хотинини учратгунга қадар беш йил Сулаймон оролларида ишлаганидан Макфейллар аллақачон хабардор эди. У пайтлари миссис Дэвидсон Хитойда миссионерлик билан машғул бўлган, улар Бостонда, миссионерлар қурултойида иштирок этган кунлари танишгандилар. Тўйдан сўнг уларни оролларга сафарбар қилишган ва ўшандан буён эру хотин шу ерда тер тўкишарди.

Мистер Дэвидсоннинг гапларини тинглаб, инсоннинг мислсиз жасоратига қойил қолиш мумкин эди. Дэвидсон тиббий миссионер бўлгани боис, уни исталган пайтда исталган оролга чақиришлари ҳеч гап эмасди. Ёмғирлар мавсумида Тинч океанида тўфон кўтарилганда ҳатто кит овловчи кемаларда сузиш ҳам хавфли бўлса-да, Дэвидсон кўпинча қайиқда йўлга чиқар, бу эса ўлим билан ўйнашишдек гап эди. Касаллик ёки бахтсиз ҳодиса ҳақида хабар келса, у ҳечам иккиланиб ўтирмасди. Тирик қолиш учун неча марта тун бўйи қайиғидан сувни тўкиб ташлашга мажбур бўлган, миссис Дэвидсон эса уни бир неча бор ўлдига чиқарганди.

— Баъзан борманг, ҳеч бўлмаса, ҳаво очилишини кутинг, деб ялинардим, — деди миссис Дэвидсон. — Лекин гапимга қулоқ солмасди. Мистер Дэвидсон жуда қайсар, бирор нарсага аҳд қилдими, бас, уни йўлидан қайтаришнинг сира иложи йўқ.
— Ўзим Худога ишониб таваккал қилишдан қўрқсам, маҳаллий аҳолини ҳақ йўлга қандай бошлайман? — ҳайқирди Дэвидсон. — Мен қўрқмайман, қўрқмайман. Улар билишади: агар бошларига мусибат тушиб, менга хабар юборишса-ю, етиб боришнинг имкони бўлса, мен албатта етиб бораман. Яратганнинг йўлида заҳмат чексам-у, Худо менга мадад бермайди, деб ўйлайсизми? Шамол Унинг буйруғи билан эсади, тўлқинлар Унинг амри билан жўшади.

Доктор Макфейл қўрқоқроқ одам эди. Жанговар сафдаги тиббий бўлинмада жарроҳлик қилаётганда снарядларнинг хандақлар устидан чинқириб учиб ўтишига ҳечам кўниколмас, қошидан оққан тер кўзойнагини намлар — шундай танг ҳолатда қалтираётган қўлларини ўзига бўйсундиришга зўр бериб уринарди. Миссионерга қараб туриб, у хиёл сесканиб кетди ва:
— Қанийди, мен ҳам ҳеч қачон қўрқмаганман, деб айта олсам эди, — деди.
— Қанийди, сиз Худога ишонаман, дея олсангиз, — деди унга жавобан миссионер.
Ўша куни кечқурун гапдан гап чиқиб миссионер хотини билан оролларга энди келган даврларини хотирлай бошлади.
— Баъзан миссис Дэвидсон иккимиз бир-биримизга термилардик,кўзимиздан дув-дув ёш оқарди. Эртаю кеч тиним билмай ишласак ҳам бирор-бир натижага эришолмаётгандек эдик. Ўшанда ёнимда хотиним бўлмаганда, нима қилардим, билмайман. Руҳим чўкиб, барига қўл силтай деб турган пайтларимда, у менга матонат ва умид бағишларди.

Миссис Дэвидсон бошини эгиб, қўлидаги матога қаради ва озғин яноқлари хиёл қизаргандек бўлди. Қўллари билинар-билинмас титраб, гапиришга мажоли келмади.
— Бизга ҳеч ким ёрдам беролмасди. Биз ёлғиз эдик, ўзимизникилардан минглаб мил узоқда, зулмат исканжасида эдик. Ҳолдан тойиб, тушкунликка тушган пайтларимда миссис Дэвидсон ишларини бир четга суриб қўярди-да, Инжилни қўлига олиб, худди гўдакни аллалагандек кўнглим хотиржам тортгунча ўқиб берарди. Кейин китобни ёпарди-да: “Биз нима бўлса ҳам уларни қутқарамиз”, дерди. Шунда Худонинг мадади билан ўзимда ишонч пайдо бўлганини ҳис қилардим ва: “Ҳа, Яратганнинг кўмаги билан мен уларни қутқараман. Уларни қутқаришим керак”, дердим.

Дэвидсон столга яқин келди ва худди меҳроб равоғи қаршисида тургандек унинг ёнига туриб олди.
— Ишонсангиз, маҳаллий аҳоли фаҳш ботқоғига шунчалик ботган эдики, қўл ураётган ишлари ғирт ахлоқсизлик эканини уларга сира тушунтириб бўлмасди. Шунда улар одатланиб қолган табиий амалларни гуноҳ деб эълон қилишга мажбур бўлдик. Хиёнат, ёлғон гапириш, ўғрилик каби айб ишларга қўшиб, баданни кўз-кўз этиш, рақс тушиш, черковга бормасликни ҳам гуноҳлар қаторига қўшдик. Қизларга кўкраги очиқ юришни, эркакларга шалвар киймай юришни тақиқладим.
— Қандай қилиб? — деб сўради доктор Макфейл қизиқсиниб.
— Жарима тайинладим. Ахир, одамларга қўл ураётган ишлари нотўғри эканини кўрсатишнинг бирдан-бир йўли уларни жазолаш. Черковга боришмаса, рақс тушишса, очиқ-сочиқ юришса, жаримага тортдим. Ҳар бир гуноҳ учун маълум миқдорда жарима белгилаб, пул ёки меҳнат эвазига ундирдим. Ниҳоят, уларнинг ақлини киргиздим.
— Бирор марта бўлса ҳам жарима тўлашдан бош тортишмадими?
— Бош тортиб кўришсин-чи, — деди миссионер.
— Мистер Дэвидсонга қарши чиқиш учун отнинг калласидек юрак керак, — деди унинг хотини лабини қимтиб.
Доктор Макфейл Дэвидсонга безовталаниб қаради. Эшитган гаплари уни ажаблантирган бўлса ҳам, эътироз билдиришга ботинолмади.
— Шуни эсдан чиқармангки, охирги чора сифатида мен уларни черков жамоаси аъзолигидан маҳрум қилишим мумкин эди.
— Улар буни кўнглига оғир олишмасмиди?

Дэвидсон хиёл жилмайиб, қўлларини бир-бирига ишқаб қўйди.
— Аъзоликдан маҳрум бўлгач, улар ўзлари етиштирган кокос ёнғоқларининг мағзини сота олишмайди-да. Денгизчилар овлаган балиқдан улуш тегмайди. Бу дегани, оч қолишади. Шундай экан, албатта, оғир олишади-да.
— Буларга Фред Олсон ҳақида ҳам гапириб беринг, — деди миссис Дэвидсон.

Миссионер чақнаб турган кўзларини доктор Макфейлга қадади.
— Фред Олсон оролларда узоқ йиллар яшаган даниялик савдогар эди. Олиб сотар бўлса ҳам, хийлагина бадавлат эди. Бизнинг оролларга келишимиз уни унчалик хурсанд қилмади. Чунки бу одам сира ўз билганидан қолмасди. Маҳаллий аҳолидан олган кокос мағзига ўзбошимчалик билан ҳақ тўлар, бирор нарса ёки ароқ бериб юбораверарди. У шу ерлик аёлга уйланган, бироқ унга ошкора хиёнат қиларди. Бунинг устига ароқхўр эди. Уни тўғри йўлга бошламоқчи бўлдим, қулоқ солмади. Устимдан кулди.

Охирги жумлаларни айтганда Дэвидсоннинг овози йўғонлашди, кейин у бир муддат жимиб қолди. Бу таҳликали жимлик эди.
— Орадан икки йил ўтгач, у касодга учради. Чорак аср йиққан бисо- тидан айрилди. Мен уни енгдим, ниҳоят, Олсон тиланчидек олдимга эмаклаб келиб, Сиднейга қайтишга изн беришимни сўраб ялинди.
— Унинг мистер Дэвидсоннинг олдига қай аҳволда келганини бир кўрганингизда эди, — деди миссионернинг хотини.
— Олсон бир пайтлари бақ-бақалоқ, йўғон гавдали одам эди, товуши ҳам баланд чиқарди. Лекин менинг олдимга келган қалтироқ савдогар- да ўша сахт-сумбатдан асар ҳам қолмаганди. Олсон бирданига қариб қолганди.

Дэвидсон ўйга толиб, ташқаридаги тун қоронғулигига тикилди. Яна ёмғир ёға бошлаганди. Кутилмаганда пастки қаватдан шовқин эшитилди ва Дэвидсон ўгирилиб савол назари билан хотинига қаради. Бу аллақандай куйни узуқ-юлуқ қилиб, қулоқни қоматга келтириб варанглаётган граммофон товуши эди.
— Бу нима? — сўради миссионер.

Миссис Дэвидсон кўзойнагини бурнига қаттиқроқ босди.
— Иккинчи класс йўловчиларидан биттаси шу уйдан хона олган. Шовқин ўша хонадан келяпти, шекилли.
Улар жимгина қулоқ тутишди ва кўп ўтмай тўпир-тўпир бошланди — пастдагилар рақс тушишарди. Кейин мусиқа садоси ўчиб, шиша идишларнинг қопқоқлари паққиллаб отилгани ва вағир-вуғур овозлар эшитилди.
— Хоним кемадаги дўстлари шарафига хайрлашув базми уюштирган кўринади, — деди доктор Макфейл. — Кема соат ўн иккида жўнайди, шундайми?
Дэвидсон индамай соатига қаради.
— Тайёрмисиз? — деди у хотинига.
Миссис Дэвидсон тикишини йиғиштириб, ўрнидан турди.
— Ҳа, тайёрман.
— Ухлашга ҳали эрта-ку? — деди доктор.
— Ўқийдиган анча-мунча нарсамиз бор, — тушунтирди миссис Дэвидсон. — Қаерда бўлмайлик, ухлашдан аввал Инжилдан бир парча ўқиймиз-да, шарҳлари билан ёд олиб, атрофлича таҳлил қиламиз. Бу хотирани зўр чархлайди.

Эр-хотинлар бир-бирларига хайрли тун тилашди. Доктор билан миссис Макфейл ёлғиз қолишди. Иккаласи ҳам бир неча дақиқа индамай ўтирдилар.
— Қартани опкелай, — деди доктор ниҳоят.
Миссис Макфейл унга иккиланиброқ қаради. Дэвидсонлар билан бўлган суҳбат уни бир оз хижолатга солганди. Лекин хоним қарта ўйнамай турайлик, Дэвидсонлар кириб қолишлари мумкин, дейишга ийманди. Қартани олиб келиб, сузаётган эрига қараб хоним ўзини айбдордек сезди. Пастда эса базм тўхтамасди.

Эртаси куни ҳаво очилиб кетди ва икки ҳафта Паго-Пагода қўл қовуштириб ўтиришга маҳкум этилган Макфейллар фурсатни бой бермасликка қарор қилишди. Улар бандаргоҳга бориб қутиларидан бир нечта китоб олдилар. Доктор ҳарбий денгизчилар шифохонасининг бош шифокорини чақириб, у билан биргаликда касалхонадаги барча беморларни кўриб, айланиб чиқди. Губернаторга ҳам ташриф қоғози юбордилар. Йўлда мисс Томпсонни учратдилар. Доктор шляпасини қўлига олиб саломлашганда хоним баланд ва хушчақчақ овозда: “Хайрли тонг, доктор”, деди. Мисс Томпсон худди кечагидек оппоқ либос кийган, узун пошнали ялтироқ оқ этигининг қўнжидан дўппайиб чиқиб турган бўлиқ болдирлари кишида ғалати таассурот қолдирарди.
— Менингча, кийими ўзига ярашмабди, — деди миссис Макфейл. — Кўринишидан ғирт тутуруқсиз хотинга ўхшайди.
Макфейллар уйга қайтишганда мисс Томпсон айвонда савдогарнинг қора-қура болаларидан бири билан ўйнаб ўтирганди.
— Унга бирор нима де, — шивирлади доктор хотинига. — У бу ерда ёлғиз, кўрмаганга олсак бағритошлик бўлади.

Миссис Макфейл ноқулай аҳволда қолди, лекин у эрининг гапини икки қилишга одатланмаганди.
— Бир уйда турарканмиз-да, — деди у сохта ҳалимлик билан.
— Бунақа кафтдек шаҳарда тиқилиб яшаш азоб-а? — деди мисс Томпсон. — Омадингиз бор экан, хона топдингиз, дейишганига ўлайми яна. Мен бу ерликларнинг уйида яшолмайман, бирор чора кўриш керак-да, ахир. Нега меҳмонхона қуришмайди булар, ҳайронман.

Улар яна бир-икки оғиз гаплашишди. Овозини кўтариб гап сотишни хуш кўрадиган мисс Томпсоннинг ғийбатлашгиси келаётгани сезилиб турарди, лекин миссис Макфейл гапга чечан эмасди.
— Майли, биз энди юқорига чиқишимиз керак, — деди у бироз туришгач.
Кун ботиб, улар кечки овқатга ўтиришганда, Дэвидсон кириб келиб:
— Пастдаги аёл иккита денгизчи билан ўтирибди. Улар билан қандай қилиб танишиб олдийкан, ҳайронман, — деди.
— У тортиниб ўтирмайди, — деди миссис Дэвидсон.
Беҳуда ўтган зерикарли кун ҳаммаларини ҳолдан тойдирганди.
— Агар шу икки ҳафта ҳам шундай ўтадиган бўлса, охирига бориб қай кўйга тушамиз, — деди доктор Макфейл.
— Бирдан-бир тўғри йўл кунни ҳар хил юмушларга тақсимлаш, — деб сўз қотди миссионер. — Мен ёдлашга бир неча соат, такрорлашга бир неча соат ажратаман, ҳаво очиқ бўладими, ёмғир ёғадими, барибир — ёғин мавсумида ёмғирга термилиб ўтиришдан фойда йўқ — бир-икки соат дам оламан.

Доктор Макфейл суҳбатдошига хавотир аралаш қараб қўйди. Дэвидсоннинг режаси унинг юрагини сиққанди. Улар яна қовурилган гўшт ейишаётганди. Чамаси, ошпаз бошқа овқат пиширишни билмасди. Кейин пастдан яна граммофоннинг шовқини эшитила бошлади. Дэвидсон асабийлашиб ўрнидан сапчиб турди-ю, лекин ҳеч нима демади. Эркакларнинг ғўлдираган овози эшитилди. Мисс Томпсоннинг меҳмонлари машҳур бир қўшиққа жўр бўлишаётганди, кўп ўтмай хонимнинг қулоқни қоматга келтирувчи шанғи овози ҳам эшитилди. Кулги-ю, бақир-чақир авжига чиқди. Гапни гапга қовуштиришга уринаётган тепадаги тўртовлон эса стаканларнинг жаранги ва курсиларнинг ғичирлашини эшитиб ўтиришга мажбур эди. Пастда анча-мунча одам йиғилгани сезилиб турар, мисс Томпсон базм уюштирганди.
— Қизиқ, уларнинг барини бир хонага қандай сиғдираркан, — деди миссис Макфейл миссионернинг тиббиёт мавзуидаги суҳбатини бўлиб.

Бу гап хонимнинг нимани ўйлаётганидан далолат берарди. Юзининг учаётганига қараганда табобат ҳақида гапираётган миссионернинг хаёли ҳам ўша ёқда эди. Бир маҳал, доктор фронтда орттирган тажрибасини гапираётганди, миссионер ҳайқирганча ўрнидан ирғиб турди.
— Нима бўлди, Алфред? — деб сўради миссис Дэвидсон.
— Бунга шак-шубҳа бўлиши мумкин эмас! Шу пайтгача хаёлимга келмаганини қаранг-а. Томпсон ивелейлик.
— Йўғ-э?
— У Ҳонолулуда кемага чиқди. Бу — аниқ. Томпсон ҳунарини шу ерда ҳам давом эттиряпти. Мана шу ерда!
Дэвидсон охирги жумлани ғазаб билан айтди.

— “Ивелей” дегани нима? — сўради миссис Макфейл. Миссионер қайғули нигоҳини унга қадади ва овози нафратдан титраб кетди.
— Ҳонолулу юзидаги заҳм. Фоҳишалар даҳаси. Тамаддунимизга иснод келтирган жой. Ивелей Ҳонолулунинг бир чеккасида жойлашган. Қоронғида бандаргоҳ ёқалаб ўтган кўчалар бўйлаб юриб, омонат кўприкдан ўтсангиз, ўнқир-чўнқир, қаровсиз йўлнинг рўпарасидан чиқасиз, кейин фонусга кўзингиз тушади. Йўлнинг ҳар икки томонида машина қўйиладиган махсус жойлар бор, эшик-айвони ялтир-юлтир безатилган, ичкарисидан доим пианола садоси таралиб турадиган қовоқхоналар, сартарошхона ва тамаки дўконлари бор. Ҳаво ҳам қий-чув ва орзиқиб кутилган хурсандчилик шавқи билан тўла бўлади. Кейин бир жинкўча бўйлаб юриб ўнгга ёки
чапга буриласиз-да — йўл Ивелейни иккига бўлган — даҳага кириб бо- расиз. Бу ерда икки қатор қилиб қурилиб, орасига кенг ва текис йўлак солинган, ҳафсала билан яшил рангга бўялган айвонли уйчалар бор.
Даҳа худди кўкаламзор шаҳарчага ўхшайди. Тартиб билан қурилган бу серҳашам ва ораста маконда этни жунжиктирадиган нимадир бор эди; ҳали ҳеч қачон айш-ишратга бўлган эҳтиёж бу қадар бекаму кўст бир
меъёрга солинмаганди. Йўлак хира фонус билан ёритилган, лекин уйчаларнинг очиқ деразаларидан тушаётган чироқ ёруғи бўлмаса, барибир, ғира-шира кўринарди. Эркаклар деразалари қаршисида китоб ўқиб ёки  бирор нарса тикиб ўтирган, кўпчилиги уларга эътибор ҳам бермаётган аёлларга қараб у ёқдан-бу ёққа саланглашар, аёллар орасида ҳам, эркаклар орасида ҳам турли миллат вакиллари учрарди. Бандаргоҳдаги
оддий ва ҳарбий кемалардан тушган америкалик қовоғи солиқ маст денгизчилар, оролларга жойлаштирилган полкларнинг оқтанли ва қоратанли аскарлари, икки-уч кишилашиб юрган японлар, гавайликлар, узун ридо
кийган хитойликлар, ғалати бош кийимли филиппинликлар — бари шу ерда эди. Ҳаммалари гўё ғамга ботгандек индамай юришар, уларни нафс қийнарди.

— Бу Тинч океанидаги энг бижғиган расво жой! — ҳайқирди Дэвидсон жазавага тушиб. — Миссионерлар бунга қарши кўп йиллар ташвиқот қилишди ва ниҳоят, маҳаллий матбуот ишга киришди. Полиция қимирламади ҳам. Уларнинг баҳонасини биласиз. Бу иллатни енгиб бўлмайди, шундай экан, энг тўғри йўл уни чегаралаб, назоратда ушлаб туриш лозим, дейишади. Аслида эса, ҳаммаси порахўр. Қовоқхона эгаларидан, қўшмачилардан, фоҳишаларнинг ўзидан ҳам пора олишарди. Лекин, охир-оқибат, улар чора кўришга мажбур бўлишди.
— Мен бу ҳақда Ҳонолулуда кемада тарқатилган газеталарда ўқигандим, — деди доктор Макфейл.
— Гуноҳга ботган Ивелей айнан биз бу ерга келган куни бекитилди. Бутун аҳолиси одил судга тортилди. Бир кўришдаёқ бу аёлнинг аслида ким эканлигини пайқамаганимга ҳайронман.
— Гап бу ёқда экан-да, — деди миссис Макфейл. — Мен кема жўнашига бир неча дақиқа қолганда унинг бортга чиққанини яхши эслайман. Сал бўлмаса кеч қоларди-я, деган фикр хаёлимдан ўтгани ҳам эсимда.
— Бу ерга келишга қандай ҳадди сиғди! — бақирди Дэвидсон жазавага тушиб. — Мен бунга йўл қўймайман.
У эшикка йўналди.
— Нима қилмоқчисиз? — ундан сўради Макфейл.
— Нима қилардим? Пастга тушиб барига чек қўяман. Мен бу уйни…
У хонимларнинг кўнглига оғир ботмайдиган сўзни қидириб қолди. Унинг кўзлари чақнар, ҳовлиққанидан ранг-қути ўчган, юзи баттар бўзариб кетганди.
— Пастдаги вағир-вуғурга қараганда, у ерда камида уч-тўртта эркак бор, — деди доктор. — Ҳозироқ у ёққа кирилса, шошқалоқлик бўлмасмикан?
Миссионер унга ўқрайиб қаради-да, чурқ этмай хонадан отилиб чиқиб кетди.
— Агар мистер Дэвидсон ўзига бирор зиён етишидан чўчиб бурчини бажаришга ботинолмайди, деб ўйласангиз, демак, у кишини яхши билмас экансиз, — деди унинг хотини.

Кейин хоним муштларини асабий қисиб, бўртиб чиққан ёноқлари хиёл қизариб пастдан эшитилаётган товушларга қулоқ тута бошлади. Ҳамманинг қулоғи динг эди. Миссионернинг ёғоч зинадан тапиллаб тушгани ва пастки хонанинг эшигини шарақлатиб очгани эшитилди. Бирдан қўшиқ садоси тинди, лекин граммофон ғичирлаб бемаза бир куйни чалишда давом этарди. Кейин Дэвидсоннинг овози эшитилди ва оғир бир нарса қарсиллаб қулади. Мусиқа тинди. Миссионер граммофонни полга улоқтирганди. Кейин яна Дэвидсоннинг овози эшитилди, гапларини илғаб олиш қийин эди. Сўнг мисс Томпсоннинг қулоқни қоматга келтириб шанғиллагани эшитилди ва гўё хонадагилар бари бир йўла кекирдакларини чўзиб ўшқираётгандек қий-чув кўтарилди. Миссис Дэвидсон хўрсиниб қўйди-да, муштларини қаттиқроқ қисди. Доктор Макфейл нима қиларини билмай дам унга, дам хотинига қарарди. Докторнинг пастга тушгиси келмас, аммо хонимлар ундан шуни кутишяптими, йўқми — билишни истарди. Кейин пастда мушт зарбини эслатувчи товуш эшитилди ва бақир-чақир авжига чиқди. Чамаси, Дэвидсонни хонадан улоқтиришганди. Эшик шарақлаб ёпилди. Бир муддат жимлик чўкди ва зинадан чиқаётган Дэвидсоннинг қадам товуши эшитилди. У хонасига ўтиб кетди.
— Унинг олдига борай-чи, — деди миссис Дэвидсон ва ўрнидан туриб ташқарига йўналди.
— Ёрдамим керак бўлса, чақирарсиз, — деди миссис Макфейл ва мисс Дэвидсон хонадан чиққач қўшиб қўйди: — Миссионер жабрланмаган, деб умид қиламан.
— Бўлмаса, нега бировларнинг ишига бурнини тиқади? — деди доктор Макфейл.
Улар бир муддат жим ўтиришди, кейин яна граммофоннинг варанглагани ва бемаза қўшиққа атай бақириб жўр бўлаётган овозлар эшитилди-ю, иккаласи ҳам сесканиб тушди.

Эртаси куни миссис Дэвидсон рангида ранг йўқ, ҳолсиз бир алпозда юрди. Боши оғриётганини айтиб нолиди. У бир оқшомда қариб мункиллаб қолганга ўхшарди. Хоним миссис Макфейлга миссионер тун бўйи мижжа қоқмади, деб айтди. Миссионер қаттиқ безовталаниб, соат бешда ўрнидан турибди-да, ташқарига чиқиб кетибди. Унга пиво қуйилган идишни улоқтиришган, булғанган уст-бошидан қўланса ҳид анқирди. Лекин миссис Дэвидсон мисс Томпсон ҳақида гапирганида кўзларида совуқ учқун чақнади.
— У ҳали мистер Дэвидсонни таҳқирлаган кунни алам билан эслайди, — деди хоним. — Мистер Дэвидсон жудаям бағрикенг инсон, бошига ташвиш тушган бирор-бир одам ҳали унинг ҳузуридан тасалли топмай кетмаган, аммо гуноҳ бор жойда у шафқатсиз, чиндан ғазаби қайнаган дамда ундан ёмони йўқ.
— Йўғ-э, нима қилади? — сўради миссис Макфейл.
— Билмайман, лекин мен мисс Томпсоннинг ўрнида бўлишни ҳечам истамасдим.
Миссис Макфейл сесканиб кетди. Жиккаккина бу аёлнинг ўзига ишонч билан гапиришида одамни хавотирга соладиган нимадир бор эди. Ўша куни тонгда улар бирга ташқарига чиқишаётганди, зинадан ёнма-ён туша
бошлашди. Мисс Томпсоннинг эшиги очиқ эди ва улар кир халат кийиб олган хонимнинг қозонда нимадир пишираётганини кўришди.
— Хайрли тонг, — деди у. — Мистер Дэвидсоннинг аҳволи яхшими?

Икковлон гўё мисс Томпсонни кўрмагандек чурқ этмай ғоз юриш қилиб унинг ёнидан ўтиб кетишди. Лекин хоним хохолаб кула бошлагач, уларнинг юзлари бўзарди. Миссис Дэвидсон ялт этиб унга қаради.
— Менга гап отишга қандай ҳаддингиз сиғди? — деб қичқирди у. — Мени ҳақорат қилганингиз учун сизни бу ердан ҳайдаттираман.
— Мистер Дэвидсонни мен чақирмадим-ку, тўғрими?
— Унга жавоб берманг, — шивирлади шошиб миссис Макфейл.
Улар тез-тез юриб, гаплари Томпсон хонимга эшитилмайдиган жойгача боришди.
— Сурбет, сурбет! — бирдан койинишга тушди миссис Дэвидсон. Ғазабдан нафаси бўғилиб қолай деди.

Улар сайр қилиб қайтишаётганида мисс Томпсоннинг қирғоқ тарафга бораётганини кўришди. Хоним, одатдагидек, ясаниб олган, гўё уларни таҳқирламоқчи бўлгандек дидсизларча рангдор гуллар тақиб ташланган катта оқ шляпани бошига қўндирган. Ёнидан ўтишганида мисс Томпсон уларга қараб шодон қийқирди ва яқинроқда турган иккита америкалик денгизчи ўзларига ўқрайиб қараган хонимларни кўриб илжайишди. Улар уйга кириб келишганда ёмғир ёға бошлаганди.
— Томпсоннинг шунча ясангани бир пул бўладиган бўлди-да, — деди миссис Дэвидсон нафратомуз, киноя билан. Дэвидсон кириб келганида улар тушлик овқатни яримлатишганди.

Миссионернинг уст-боши жиққа ҳўл бўлсаям кийимини алмаштирмади. Қовоғини уйиб жимгина жойига ўтирди-да, овқатдан бир-икки қошиқ еган бўлиб, қиялаб ёғаётган ёмғирга термулди. Миссис Дэвидсон мисс Томпсонга икки марта рўбарў келишганини айтганда у жавоб қайтармади.
Қовоғининг баттарроқ уюлгани хотинининг гапини эшитганидан дарак бериб турарди, холос.
— Мистер Ҳорнни уни ҳайдаб чиқаришга мажбур қилсак-чи? — деб сўради миссис Дэвидсон. — Бизни таҳқирлашига йўл қўёлмаймиз, ахир.
— Чамамда, унинг бошқа борадиган жойи йўқ, — деди Макфейл.
— Шу ерликларнинг бирортаси билан яшайверади.
— Бунақа ҳавода буларнинг кулбасида яшашнинг ўзи бўлмайди.
— Мен бир кулбада йиллаб турганман, — деди миссионер.
Қоратанли қизалоқ, одатдагидек, ҳазми таом учун қовурилган банан олиб кирганида Дэвидсон унга деди:
— Мисс Томпсондан сўра-чи, унинг олдига қачон кирсам бўларкан.
Қизалоқ уялинқираб бош ирғади-да, чиқиб кетди.
— У билан учрашиб нима қиласан, Алфред? — сўради миссионернинг хотини.

— Унинг олдига бориш менинг бурчим. Мен унга етарлича имкон бермайтуриб ишга киришмайман.
— Сен уни яхши билмайсан. У сени ҳақорат қилади.
— Майли, ҳақорат қилсин. Юзимга тупурса ҳам майли. Унинг қалби ҳали ўлмаган, мен шу қалбни қутқариш учун бор кучимни сарфлашим керак.

Фоҳишанинг масхараомуз кулгиси миссис Дэвидсоннинг қулоқлари остида ҳамон жарангларди.
— У ҳаддидан ошиб кетган.
— Худонинг марҳаматига эришолмайдиган даражада ҳаддидан ошганми? — Кутилмаганда миссионернинг кўзлари йилтираб овози майинлашди. — Йўқ. Бўлиши мумкин эмас. Гуноҳкор гуноҳга дўзахнинг тубидан-да тубанроқ ботса ҳам Исо ундан меҳрини дариғ тутмайди.

Қизалоқ хабар келтирди:
— Мисс Томпсон алангали салом йўллаб, агар тақсир Дэвидсон иш вақтида келмаса, хоним у билан исталган пайтда учрашишга тайёр эканини айтди.
Даврадагилар хабарни қовоқ уйиб, сукут сақлаб эшитишди, доктор Макфейл кулиб юборишдан ўзини зўрға тийиб қолди. Мисс Томпсоннинг сурбетлигидан завқланганини сездириб қўйса, хотини ундан ранжиши мумкинлигини доктор биларди.

Улар овқатни гап-сўзсиз еб бўлишди. Кейин хонимлар яна ҳунарлари билан машғул бўлдилар, миссис Макфейл уруш бошланганидан буён тўқиётган сон-саноқсиз жун бўйинбоғларининг навбатдагисига уринаётганди. Доктор трубкасини тутатди. Дэвидсон эса паришон нигоҳини столга қадаганча курсисида қилт этмай ўтирарди. Бир оздан сўнг у ўрнидан турди-да, бир сўз демай хонадан чиқиб кетди. Улар миссионернинг пастга тушиб эшикни тақиллатгани ва мисс Томпсоннинг “Киринг” деган шанғиллаган овозини эшитишди. Миссионер унинг олдида бир соатча қолиб кетди. Доктор Макфейл эса ёмғирни кузатарди. Ёмғир унинг асабига тега бошлаганди. Бу ёмғир бизнинг майин ёғадиган инглиз ёмғиримизга ўхшамас, шафқатсиз ва унда табиатнинг аллақандай ибтидоий бузғунчи кучи мужассам эди. Шивиллаб ёғиш ўрнига челаклаб қуйилаётган бу ёмғирдан худди осмон тошаётгандек туюлар, қовурғасимон тунука томни тўхтовсиз тарақлатиб, кишини ақлдан оздирай дерди. Қутуриб ёғаётганини, тўхтамаётганини кўриб туриб, беихтиёр дод солгингиз келар, суякларингиз майишиб қолгандек, ўзингизни беҳол, умидсиз ва ночор ҳис қилардингиз.

Миссионер қайтгач, Макфейл у томонга ўгирилди. Хонимлар бошларини кўтаришди.
— Унга минг битта имконият бердим. Тавба қил, деб роса ялиндим. Бу аёл эмас, иблиснинг айнан ўзи экан.
Шундай деб Дэвидсон жимиб қолди ва доктор Макфейл унинг кўзлари олайиб, синиққан ёноқлари бўртиб чиққанини пайқади.
— Энди Исо судхўру саррофларни Худонинг уйидан ҳайдаш учун қўлига олган даррани ишлатиш пайти келди, — деди миссионер ва хона ичида у ёқдан бу ёққа юра бошлади. Унинг лаблари қимтилган, қоп-қора қошлари чимирилган эди.
— Агар дунёнинг нариги четига қочса ҳам ортидан қувиб бораман энди.
Дэвидсон шартта бурилди-да, хонадан чиқиб кетди. Улар миссионернинг яна зинадан пастга тушаётганини эшитишди.
— У нима қилмоқчи? — сўради миссис Макфейл.
— Билмайман, — деди миссис Дэвидсон кўзойнагини артаркан. — Худо йўлида заҳмат чекаётганида мен ундан ҳеч нарса сўрамайман.

Хоним хўрсиниб қўйди.
— Нима бўлди сизга?
— У энди тинкаси қуригунча тинчимайди. Эрим ўзини аяш нималигини билмайди.
Доктор Макфейл миссионер эришган илк натижалар ҳақида ўзлари ижарада турган уйнинг эгаси — метис савдогардан эшитди. Савдогар дўкони ёнидан ўтиб кетаётган докторни тўхтатиб, гурунглашиш учун айвонга чиқди.
Унинг этли юзида хавотир аломатлари бор эди.
— Тақсир Дэвидсон олдимга келиб нега мисс Томпсонга хона берганимни сўради, — деди у. — Ахир, мен ижарага қўяётганимда бу аёлнинг аслида қанақалигини билмасдим-ку. Одамлар мендан ижарага хона
сўраганда мен уларнинг тўлашга пули бор-йўқлиги билан қизиқаман, холос. Мисс Томпсон эса бир ҳафталик ижара ҳақини олдиндан тўлаб қўйган.

Доктор Макфейл бу ғавғога аралашмоқчи эмасди.
— Ҳар нима бўлгандаям бу сизнинг уйингиз. Бошпана берганингиз учун сиздан жуда миннатдормиз, — деди у.
Ҳорн унга ишонқирамай қаради. Макфейл миссионер тарафидами, йўқми, буни у аниқ билмасди.
— Миссионерлар бари бир-бирини қўллаб-қувватлайди, — деди у секингина. — Агар уларга бирор савдогар ёқмаса, тамом, бояқишнинг дўконини ёпиб жуфтакни ростлашдан бошқа иложи қолмайди.
— Дэвидсон мисс Томпсонни ҳайдашингизни хоҳлаяптими?
— Йўқ. Миссионер, агар Томпсон ўзини одоб доирасида тутса, мендан буни илтимос қилолмаслигини айтди. У менга нисбатан адолатли бўлмоқчи экан. Мен хонимнинг олдига бошқа ҳеч ким келмайди, деб сўз бердим. Ҳозиргина мисс Томпсоннинг ёнига бориб, бор гапни унга айтдим.
— У нима деди?
— Мени бўралатиб сўкди.

Эски каноп шим кийган савдогар ўнғайсизланиб, афтини буриштирди.
У мисс Томпсоннинг ўта беадаб аёл эканига амин бўлганди.
— Менингча, Томпсон хоним кетса керак. Олдига одам келиб турмаса, бу ерда қолиши даргумон.
— Унинг шу атрофдаги кулбалардан бошқа борадиган жойи йўқ. Лекин миссионерлар тиш қайраб турган пайтда маҳаллий аҳоли уни уйига киритмайди.
Доктор Макфейл тўхтовсиз қуяётган ёмғирга қаради.
— Менимча, ҳавонинг очилишини кутишдан наф йўқ, — деди у.
Кечқурун тўртовлон меҳмонхонада ўтиришганда Дэвидсон коллежда ўқиган даврини гапириб берди. Пул топиш учун у таътил пайтида дуч келган жойда ишлайверган экан. Пастки қават жим-жит эди. Мисс Томпсон хоначасида ёлғиз ўтирганди. Шу пайт кутилмаганда граммофоннинг товуши эшитилди. Хоним ёлғизлик азобидан қутулиш учун барибир граммофонни қўйганди. Лекин қўшиқ айтадиган одам бўлмагани учун куй ҳам қайғули эшитиларди. Бу гўё эътибор бермаслигини сўраб Дэвидсонга қилинган илтижога ўхшарди. У пинагини бузмай ҳикоясини давом эттирди. Граммофон садоси ҳам тинмади. Мисс Томпсон бир пластинканинг кетидан бошқасини қўярди. Қоронғулик ва сукунат унинг асабига тегаётгандек эди гўё. Ғир этган шамол йўқ, ҳаво дим эди. Макфейллар хонасига ухлагани кириб кетишди, бироқ ҳеч уйқулари келмади. Улар чивиндан ҳимояланиб тортилган тўрнинг ортида пашшаларнинг безовта ғўнғиллашини эшитиб, кўзлари чақчайиб ёнма-ён ётишарди.

— Бу нима? — пичирлади туйқусдан миссис Макфейл.
Ёғоч деворнинг ортидан Дэвидсоннинг овози келаётганди. Бу бир маромда ғўлдираб чиқаётган, қатъий оҳангдаги товуш эди. Дэвидсон мисс Томпсоннинг қалбини қутқариш учун овоз чиқариб дуо ўқиётганди.
Орадан икки-уч кун ўтди. Энди, йўлда мисс Томпсонга рўбарў келишганда, хоним сохта самимият билан жилмайиб саломлашмас, худди уларни кўрмаётгандек пардозланган юзини буриб, хўмрайиб ўтиб кетарди. Савдогар Макфейлга унинг бошқа жойдан ижарага уй оламан, деб бекорга овора бўлганини айтди. Кечқурунлари мисс Томпсон граммофонига ҳар хил пластинкаларни қўяр, лекин энди хурсандчилигининг сохталиги сезилиб турарди. Рақс куйи худди умидсизлик навосидек юракни эзиб узуқ-юлуқ эшитиларди. У якшанба куни граммофонни қўйганда Дэвидсон муқаддас кунда мусиқани дарҳол ўчиришини сўраб олдига Ҳорнни жўнатди.  Граммофон овози ўчди ва ёмғирнинг тунука томни тинмай тарақлатаётганини айтмаганда уйга сукунат чўкди.

— Менингча, мисс Томпсон хийла қуйилиб қолди, — деди эртаси куни савдогар Макфейлга. — У мистер Дэвидсоннинг нималарни режалаштираётганини билмайди, шунинг учун тайсаллаб турибди.
Ўша куни тонгда хонимга Макфейлнинг ҳам кўзи тушган, унинг бурнини жийирмаётганини кўриб доктор ажабланганди. Мисс Томпсоннинг юзида хавотир бор эди. Метис докторга кўз қирини ташлади.
— Мистер Дэвидсоннинг нима қилаётганидан хабарингиз бўлмаса
керак-а? — юрак ютиб сўради у.
— Йўқ, хабарим йўқ.
Миссионернинг сирли бир ишни бошлаганини доктор ҳам тусмоллаб турган бир пайтда Ҳорннинг бу саволи ғалати туюлди. Макфейлга Дэвидсон мисс Томпсоннинг атрофини аста-секин тўр билан ўраб олаётгандек,
вақти-соати етганда ипни тортадигандек туюларди.
— Миссионер мисс Томпсонга айтиб қўйишимни тайинлади, агар хоним уни кўришни истаса, чақиртириши ҳамоноқ етиб бораркан, — деди савдогар.
— Бу гапни етказганингизда мисс Томпсон нима деди?
— Индамади. Мен ҳам гапиришини кутиб ўтирмадим. Айтишим керак бўлган гапни айтдим-у қайтиб чиқдим. Чамамда, у йиғлагудек бўлиб қолди.
— Ёлғизлик уни эзаётгани тайин, — деди доктор. — Устига-устак ёмғир ҳам. Ҳар қандай одамнинг асабини ишдан чиқаришга шуларнинг ўзи кифоя, – гапида давом этди у ижирғаниб. — Худо қарғаган бу жойда
ёмғир ҳеч тўхтайдими ўзи?
— Ёғин мавсумида тинмай ёғади. Йилига уч юз дюйм. Биласизми, ҳамма гап кўрфазнинг шаклида. Бу кўрфаз Тинч океанидаги ёмғирни буткул йиғиб оладигандек туюлади.
— Минг лаънат бундай кўрфазгаю унинг шакли-шамойилига, — деди доктор.

Кейин пашша чаққан жойларини қашишга тушди. У жуда асабийлашаётганди. Ёмғир тўхтаб қуёш чиққан пайтлари ғир этган шамол эсмас,ҳамма ёқ худди иссиқхонадагидек дим ва зах бўлар, гўё атрофдаги ўт-ўлан ваҳимали шиддат билан ўсаётгандек туюларди; баданига расм солиб, сочларини бўяб олган, беташвиш ва қувноқ, болаларча содда маҳаллий аҳолининг юзида ёвуз бир ифодани пайқагандек бўлардингиз. Улар яланг оёқлари билан майда қадам ташлаб ортингиздан юрганда беихтиёр ўгирилиб қарардингиз. Улар исталган пайтда кетингиздан пусиб келиб, узун ханжарларини икки курагингиз орасига санчадигандек туюларди. Уларнинг киртайган кўзларида қандай қора ниятлар яширинганини пайқаш қийин эди. Бу одамларнинг Миср ибодатхоналари деворидаги расмларни эслатувчи қиёфаларида ўта қадим ва мудҳиш бир ифода бор эди.
Миссионер мудом қаёққадир бориб келарди. У банд эди, лекин Мак- фейллар Дэвидсоннинг нима билан машғуллигини билишмасди. Ҳорн докторга унинг ҳар куни губернаторнинг олдига бораётганини айтди ва бир куни миссионернинг ўзи ҳам губернатор ҳақида сўз очди.

— У жуда қатъиятли одамдек кўринади, — деди Дэвидсон. — Лекин аслида унда матонатдан асар ҳам йўқ.
— Демак, губернатор сиз хоҳлаётган ишни қилмоқчи эмас, — деди доктор ҳазил аралаш.
Миссионер жилмаймади.
— Мен унинг тўғри йўл тутишини истайман, холос. Аслида, одамни бунга ундаш шарт эмас-ку.
— Лекин нима тўғри-ю, нима нотўғрилиги ҳақидаги фикрлар бир-биридан фарқ қилиши мумкин.
— Агар бировнинг оёғи чирий бошлаган бўлса, шу оёқни кесиб ташлайми, йўқми, деб иккиланаётган одамга жим қараб турармидингиз?
— Оёқнинг чириши — аниқ бир хасталик.
— Жаҳолат-чи?
Дэвидсоннинг айнан нима иш қилиб қўйгани кўп ўтмай ошкор бўлди.

Ўша куни тўртовлон эндигина овқатланишган, ҳали тушки ҳордиққа тарқалишмаганди. Иссиқда хонимлар ва доктор туш маҳали дам олишга мажбур бўлар, Дэвидсон эса тамбалларга хос бу одатни ёқтирмасди. Бир
пайт эшик ланг очилди-да, мисс Томпсон кириб келди. У хонадагиларга кўз югуртириб, кейин Дэвидсоннинг устига бостириб борди.
— Губернаторга мен ҳақимда нима дединг, ўв, ифлос? — важоҳат билан ўшқира кетди хоним.
Кейин орага бир лаҳзалик жимлик чўкди. Миссионер бўш курсини олдинга сурди.
— Ўтиринг, мисс Томпсон. Ўзим ҳам сиз билан яна бир марта гаплашмоқчи бўлиб турувдим.
— Вой, ҳароми-ей.
Мисс Томпсон шалоқ сўзларни айтиб, бўралатиб сўкинишга тушди. Дэвидсон ювош нигоҳини ундан узмасди.
— Устимга ёғдираётган ҳақоратларингиз менга таъсир қилмайди,мисс Томпсон, — деди у. — Лекин, ўтинаман, бу ерда хонимлар ҳам борлигини унутманг.

Бу пайтга келиб ғазаб отига минган Томпсоннинг кўзи ёшга тўлганди. Юзи қип-қизариб, бўғриқиб кетган, у худди бўғилиб қолганга ўхшарди.
— Нима бўлди ўзи? — деб сўради доктор Макфейл.
— Боягина бир нусха келди. Унинг айтишича, мен биринчи келган кемага ўтириб, бу ердан туёғимни шиқиллатишим керак эмиш.
Миссионернинг кўзида учқун “йилт” этгандек бўлди. Лекин ҳиссиз юзи ўзгармади.
— Бунақа аҳволда губернаторнинг қолишингизга рухсат беришини кутиш ноўрин, — деди у.
— Бу сенинг ишинг, — чинқириб юборди мисс Томпсон. — Мени лақиллатаман, деб овора бўлма. Бу сенинг ишинг.
— Сизни алдаш ниятим йўқ. Ваколатидан келиб чиқиб чора кўришга уни мен ундагандим.
— Нега мени ҳеч ўз ҳолимга қўймайсан? Сенга зарарим тегмаган-ку, ахир.
— Ишонаверин г, агар зарари нги з тек к анда ҳам хафа бўлиб ўтирмасдим.
— Мени бу хароба шаҳарда узоқ вақт қолмоқчи, деб ўйлайсанми? Нима, мен кечагина чўлдан чиқиб келган одамга ўхшайманми?
— Унда нимадан норози бўляпсиз, тушунмадим, — деди миссионер.

Мисс Томпсон жазавага тушиб бир нималар деб ўшқирди-да, хонадан чиқиб кетди. Орага жимлик чўкди.
— Губернаторнинг ниҳоят ишга киришганини эшитиш кўнгилга тасалли беради, — деди Дэвидсон. — Губернатор қатъиятсиз, бўшанг одам. Бу аёл бор-йўғи икки ҳафта туради, кейин агар Апиага кетса, бу ёғи менинг ишим эмас, Апиа Британия қарамоғида, деганди у.
Миссионер ўрнидан туриб хонанинг у ёғидан, бу ёғига юра бошлади.
— Қўлида ҳокимият бор одамнинг ўз вазифасини бажаришдан бўйин товлашидан ёмони йўқ. Улар худди ўз кўзлари билан кўрмаган гуноҳни гуноҳ эмас, дегандек фикрлайдилар. Анави аёлнинг турган-битгани ғалва, бу муаммони шундай қолдириб бўлмайди. Ахири губернаторга очиқчасига гапиришга мажбур бўлдим.
Дэвидсоннинг қошлари чимирилди ва катта ияги бўртиб, башараси қатъий ва ваҳимали тус олди.
— Бу билан нима демоқчисиз? — деди доктор.
— Бизнинг миссиямиз Вашингтоннинг таъсирисиз тўла кучга эга эмас. Губернаторга, агар устидан шикоят тушса, оқибати чатоқ бўлишини эслатиб қўйдим.
— Мисс Томпсон қачон кетиши керак? — деди доктор бир оз жим тургач.
— Сан-Францискога борадиган кема Сиднейдан бу ерга янаги сешанба етиб келиши керак. У ўша кемада кетади.
Унгача ҳали беш кун бор эди. Эртаси куни Макфейл бирор фойдали иш топиш умидида деярли ҳар куни эрталаб борадиган шифохонасидан секин-секин қадам ташлаб қайтаётган эди, зинадан чиқаверишда уни метис савдогар тўхтатди:
— Кечирасиз, доктор Макфейл, мисс Томпсоннинг мазаси йўқ. Уни бир кўриб қўймайсизми?
— Албатта.

Ҳорн докторни аёлнинг хонасига бошлаб борди. Мисс Томпсоннинг ўқишга ҳам, тикишга ҳам ҳафсаласи йўқ эди. У бир нуқтага тикилганча, курсисида ялпайиб ўтирарди. Эгнида оппоқ либос, бошида гуллар қадалган катта шляпа. Макфейл унинг упа суртилган юзи сарғайиб, сўлғин бўлиб қолганини пайқади.
— Мазангиз қочгани ёмон бўлибди-да, — деди доктор.
— Э-й, мен касал эмасман. Сизда зарур гапим борлиги учун суриштиргандим. Мени Сан-Францискога борадиган кемада жўнатиб юборишмоқчи.

Хоним Макфейлга қаради, доктор унинг нигоҳида ногаҳоний қўрқувни илғади. Мисс Томпсон титраётган қўлларини қисди. Савдогар эшик ёнида қулоқ солиб турарди.
— Тушунарли, — деди доктор.
Хоним қулт этиб ютинди.
— Ҳозир менинг Сан-Францискога боришим ноқулайроқ. Кеча тушдан кейин губернаторга борувдим, ўзи билан учрашолмадим. Ёрдамчисини кўрдим, у ўша кемада кетишдан бошқа иложим йўқлигини айтди. Гу- бернатор билан учрашмоқчи бўлиб бугун тонгда уйининг ёнида кутиб турдим, ташқарига чиққач, олдига бордим. Унинг мен билан гаплашгиси келмади, лекин ҳол-жонига қўймаганимдан кейин, агар тақсир Дэвидсон рози бўлса, Сиднейга борадиган кема келгунча шу ерда қолишимга эътирози йўқлигини айтди.

Мисс Томпсон хавотир аралаш докторга қараб жим қолди.
— Лекин мен нима қила оламан? — деди Макфейл.
— Дэвидсондан сўраб кўрасизми, дегандим. Худони ўртага қўйиб қасам ичаман, агар қолишимга ижозат берса, ўзимни рисоладагидек тутаман. Агар у хоҳласа, уйдан кўчага ҳам чиқмайман. Икки ҳафтага чидаса бўлди.
— Ундан сўраб кўраман.
— Миссионер рози бўлмайди, — деди Ҳорн. — Сешанба куни у сизни ҳайдайди, шундай экан, тақдирга тан беришдан бошқа иложингиз йўқ.
— Унга Сиднейдан иш топаркан, деб айтинг, доимий иш демоқчиман. Мен кўп нарса сўрамаяпман.
— Қўлимдан келганича уриниб кўраман, — деди доктор.
— Кейин менга жавобини айтинг, хўпми? Шу иш бирёқли бўлмагунча жойимда тинч ўтиролмайман.
Бу илтимос докторни хурсанд қилмади, шу туфайли Макфейл бошқача йўл тутишга киришди. Хотинига мисс Томпсоннинг илтимосини айтиб, миссис Дэвидсон билан гаплашишини сўради. Миссионернинг қаттиққўллиги сезилиб турар, мисс Томпсон Паго-Пагода яна икки ҳафта қолса ҳеч кимга зиёни тегмасди. Аммо доктор, элчилар сингари, бу ишининг якунига тайёр эмас эди. Миссионер дарҳол унинг қошига келди.
— Миссис Дэвидсон менга Томпсон билан гаплашганингизни айтди, —деди у.

Бундай кутилмаган ҳамладан сўнг доктор Макфейл очиқчасига гапиришга мажбур бўлган тортинчоқ одамларга хос ғазабни кўнглида туя бошлади. У асабийлашаётганини сезди ва юзи қизариб кетди.
— Мисс Томпсон Сан-Францискога эмас, Сиднейга борса, бундан нима ўзгаради, ҳайронман. Бу ерда ўзини рисоладагидек тутишга ваъда бериб турган пайтда уни ҳайдаш ғирт золимлик, — деди доктор.
Миссионер унга ўқрайиб қаради.
—У нега Сан-Францискога қайтишни хоҳламаяпти?
— Сўраганим йўқ, — тўнғиллади Макфейл. — Мен бировнинг ишига ҳадеб бурун суқавермаслик керак, деб ҳисоблайман.

Ҳарқалай, бу хийла қўпол жавоб эди.
— Губернатор Томпсонга оролдан жўнайдиган биринчи кемага ўтириб, бу ердан кетишни буюрган. У хизмат бурчини бажарди, холос. Мен унинг ишига аралашмайман. Анави аёлнинг бу ерда қолиши хавфли.
— Сиз шафқатсиз, золим одамсиз.
Хонимлар докторга хавотир аралаш тикилиб қолишди, лекин миссионер жилмайгач, уларнинг энди даҳанаки жанг бошланиб кетади, деб бекорга чўчишгани аён бўлди.
— Мен ҳақимда бундай фикрга келганингиздан жуда афсусдаман, доктор Макфейл. Ишонинг, бояқиш аёлни ўйлаб. юрагим тилка-пора бўляпти, мен ўз бурчимни бажаришга уриняпман, холос.

Доктор чурқ этмади. У қовоғини уйиб, деразага термулиб турарди. Ташқарида эса ёмғир ёғаётганди ва кўрфазнинг нарёғидаги дарахтлар орасидан маҳаллий қишлоқчанинг кулбалари кўриниб турарди.
— Ёмғир тинганидан фойдаланиб, бир айланиб келаман, — деди доктор.
— Истагингизни қила олмаганим учун жаҳлингиз чиқмасин, — деди Дэвидсон маъюс жилмайиб. — Сизга ҳурматим баланд, доктор, агар мен ҳақимда ёмон фикрга борсангиз хафа бўламан.
— Сиз ўзингизга шунчалик юқори баҳо берасизки, менинг фикрим сизга зиғирчаям таъсир этмайди, — эътироз билдирди Макфейл.

— Шу ерда мени мот қилдингиз, — мийиғида кулиб қўйди Дэвидсон. Доктор Макфейл бекордан-бекор қўпол гапиргани учун ўзидан ранжиб пастга тушганда мисс Томпсон эшигини қия очиб, уни кутиб турганди.
— Хўш, — деди хоним, — у билан гаплашдингизми?
— Ҳа, лекин, афсуски, миссионер рози бўлмади, — деди доктор кўзини олиб қочиб.
Хоним ҳўнграб йиғлаб юборди, доктор унга кўз қирини ташлади. Мисс Томпсоннинг юзи докадек оқариб кетганди. Бу Макфейлни чўчитиб юборди ва қўққисдан унинг миясига бир фикр келди.
— Лекин ҳали умидингизни узмай туринг. Менимча, уларнинг сизга бу муомаласи ғирт пасткашлик, губернаторнинг ёнига ўзим бормоқчиман.
— Ҳозирми?
Макфейл бош ирғади. Хонимнинг юзи ёришди.

— Жуда яхши иш бўларди. Ишончим комил, агар сиз тарафимни олсангиз, у қолишимга рухсат беради. Худо ҳаққи, шу ерда эканман, қуюшқондан чиқадиган бирор қилиқ қилмайман. Нега губернаторнинг қошига бормоқчилигини доктор Макфейлнинг ўзи ҳам аниқ билмасди. Аслида, мисс Томпсоннинг муаммоси уни мутлақо ўйлантирмаётганди. Миссионер унинг ғазабини қўзитганди, доктор эса бир жини қўзиса охиригача курашарди. Борса, губернатор уйида экан. У мўйловига оқ тушган, гавдали, келишган денгизчи эди, эгнига оқ тикдан тикилган гардсиз расмий либос кийганди.
— Бизлар билан бир уйда ижарада турган аёл масаласида келувдим, — деди доктор. — Унинг исми Томпсон.
— Бу аёл ҳақида бир дунё гап эшитдим, доктор Макфейл, — деди губернатор жилмайиб. — Унга янаги ҳафта сешанба куни бу ердан кетишни буюрдим, қўлимдан келгани шу.
— Бунчалик қаттиққўллик қилманг, хоним Сиднейга кетиши учун Сан-Францискодан кема келгунча шу ерда қолишига рухсат беринг. Унинг ўзини рисоладагидек тутишига мен кафилман.

Губернатор ҳамон жилмайиб турар, лекин кўзлари қисилиб, нигоҳи жиддийлашаётганди.
— Жон-жон деб илтимосингизни қондирардиму, доктор, лекин мен буйруқни бериб бўлганман, энди уни ўзгартиролмайман.
Доктор вазиятни ётиғи билан тушунтиришга киришганди, губернаторнинг юзидаги табассум буткул йўқолди. У Макфейлнинг гапларини четга қараб, истар-истамас тинглади. Доктор гаплари унга мутлақо таъсир этмаётганини тушунди.
— Хонимни ноқулай аҳволга солганимдан афсусдаман, аммо у сешанба куни кемада жўнаб кетиши керак, тамом-вассалом.
— Аммо қачон жўнаб кетишининг нима фарқи бор?
— Кечирасиз-у, доктор, лекин мен расмий фаолиятим борасида тегишли ҳукумат вакилларигагина ҳисобот бераман.

Макфейл унга ўқрайиб қаради. Кейин Дэвидсоннинг губернаторга дўқ-пўписа қилгани ҳақида айтган гапларини эслади. Губернаторнинг гап оҳангида аллақандай саросима бор эди.
— Дэвидсон — бировларнинг ишига бурун суқаверадиган ҳовлиқма, — деди Макфейл ғижиниб.
— Бу гап орамизда қолсин-у, мистер Дэвидсон менда ҳам унчалик яхши таассурот қолдиргани йўқ, — деди губернатор. — Лекин маҳаллий аҳоли орасига анча-мунча аскар жойлаштирилган, бундай жойда мисс Томпсондек аёлнинг туриши хавфли эканини эслатиб қўйишга унинг ҳаққи бор. Буни тан олмай иложим йўқ.
У ўрнидан турди ва Макфейл ҳам қўзғалишга мажбур бўлди.
— Кечирасиз, зарур ишларим бор. Миссис Макфейлга менинг номимдан салом айтиб қўйинг.

Доктор губернатор ҳузуридан тушкун кайфиятда қайтди. Мисс Томпсон кутиб турганини билгани учун қўлидан ҳеч иш келмаганини айтишга истиҳола қилиб, уйга орқа эшикдан кирди ва зинадан ўғридек оёқ учида
кўтарилди.
Кечки овқат маҳали доктор беҳаловат, ичини ит тирнаса-да чурқ этмай ўтирди, миссионер эса аксинча, хушчақчақ ва сергап эди. Макфейлга Дэвидсон ғолибона масрур нигоҳ билан қараб-қараб қўяётгандек туюлди.
Кутилмаганда докторнинг миясига губернатор билан учрашиб бирор иш чиқара олмаганимдан миссионернинг хабари бор, шекилли, деган ўй келди. Дэвидсон буни қай гўрдан эшита қолдийкан? Бу одамда қандайдир бир ёвуз куч бор эди. Кечки овқатдан сўнг Макфейл Ҳорннинг айвонда ўтирганини кўриб, у билан лақиллашмоқчи бўлгандек ташқарига чиқди.
— Хоним, губернатор билан учрашибдими-йўқми, деб сўраяпти, — деди шивирлаб савдогар.
— Учрашдим. Лекин у рози бўлмади. Минг афсус, қўлимдан бошқа ҳеч нима келмайди.
— Унинг рози бўлмаслигини билардим. Улар миссионерларга қарши чиқишга ботина олишмайди.
— Нима ҳақда гаплашяпсизлар? — деди даврага қўшилиш учун ташқарига чиққан Дэвидсон мулойим жилмайиб.
— Апиага етиб олишларинг учун камида яна бир ҳафта кутишларингга тўғри келади, деб турувдим, — деди савдогар пинагини бузмай.
Ҳорн кетгач, улар меҳмонхонага қайтиб киришди. Мистер Дэвидсон таомдан кейин, одатда, бир соатча ҳордиқ чиқарарди. Шу пайт эшик тақиллагандек бўлди.
— Кираверинг, — деди миссис Дэвидсон ўзининг шанғиллаган товушида.
Лекин эшик очилавермагач, хоним ўрнидан туриб уни очди. Бўсағада мисс Томпсон турарди. Унинг афт-ангори таниб бўлмас даражада згариб кетганди. Энди у хонимларни йўлда мазах қилган бетгачопар шаллақи эмас, иродаси синган қўрқоқ аёл эди. Унинг одатда яхшилаб турмаклаб қўйиладиган сочи бўйнига ёпишиб тўзғиб ётар, эгнига халат, оёғига тунги шиппак кийган, кийимлари кир-чир эди. Юзидан дув-дув ёш оқар, ичкари киришга ботинолмай турарди.
— Сизга нима керак? — деди миссис Дэвидсон ўқрайиб.
— Мистер Дэвидсон билан гаплашсам майлими? — деди Томпсон ҳаяжонланганидан нафаси бўғилиб.
Миссионер ўрнидан туриб у томон юрди.
— Кираверинг, мисс Томпсон, — деди у хушмуомалалик билан. — Хўш, хизмат?
Мисс Томпсон хонага кирди.
— Ўт… ўткан куни сизга айтган гапларим учун ҳам, бошқалари учун ҳам кечирим сўрайман. Бир оз қизишиб кетибман. Мени кечиринг.
— Э, ҳечқиси йўқ. Мен бунақа ҳақоратларга парво ҳам қилмайман.
Мисс Томпсон қулларга хос итоаткорона бир ҳаракат билан миссионер сари юрди.
— Сиз мени енгдингиз. Енгилганимни тан оламан. Энди мени Сан-Францискога қайтиб кетишга мажбур қилмайсиз-а?
Дэвидсоннинг хушмуомалалиги бир зумда йўқолди, овози дағаллашди.
— Нега сиз у ёққа қайтишни хоҳламаяпсиз?
Мисс Томпсон қўрққанидан елкаларини қисиб олди.
— Адашмасам, ота-онам ўша ерда яшайди. Улар мени бу аҳволда кўришини хоҳламайман. Ўша ердан бошқа истаган жойингизга боришга тайёрман.
— Нега Сан-Францискога қайтишни хоҳламаяпсиз?
— Айтдим-ку.
Миссионер олдинга эгилиб, Томпсонга тикилиб қаради ва чақнаётган катта-катта кўзлари аёлнинг қалбига қадалаётгандек туюлди. Кейин у бирдан чуқур нафас олди.
— Ахлоқсизлар турмаси.
Мисс Томпсон инграб юборди, кейин тиз чўкиб унинг оёғига тармашди.
— Мени у ёққа қайтариб юборманг. Худо ҳаққи, онт ичаман, бу ёғига яхши аёл бўламан. Қайтиб ёмон йўлга кирмайман.
Мисс Томпсоннинг упа суртилган юзларидан дув-дув ёш оқар, у тинмай ёлворарди. Миссионер эгилиб унинг бошини кўтариб, ўзига қарашга мажбур қилди.
— Ҳамма гап ўша — ахлоқсизлар турмасида, тўғрими?
— Уларнинг қўлига тушиб қолмай деб бу ёққа қочганман, — деди хоним ўпкасини босолмай. — Агар хитлар ушлаб олса, уч йилга қамалиб кетаман.
Дэвидсон уни қўйиб юборди, Томпсон ерга йиқилиб уввос солиб йиғлади. Доктор Макфейл ўрнидан сакраб турди.
— Шуни билатуриб уни ортга қайтишга мажбурлай олмайсиз, — деди у. — Унга имкон беринг. Хоним ҳаётини янгидан бошламоқчи.
— Мен унга ҳаётидаги энг зўр имкониятни туҳфа этаман. Тавба қилдими, энди жазога ҳам чидаб берсин.
Мисс Томпсон миссионернинг гапини нотўғри тушуниб, бошини кўтарди. Унинг қайғули кўзларида умид учқунлари порлади.
— Мени қўйиб юборасизми?
— Йўқ. Сиз сешанба куни Сан-Францискога жўнайсиз.
Мисс Томпсон инграб юборди, кейин этни жунжиктирадиган бир қайғули товушда чинқириб, бошини ерга ура бошлади. Доктор Макфейл югуриб бориб уни турғазишга уринди.
— Ўзингизни тутинг. Яхшиси, хонангизга боринг-да, ётиб дам олинг. Мен бирон дори топиб тушаман.
Доктор хонимни ўрнидан турғазди ва пастга суяб тушди. Ёрдамлашишни хоҳламаган миссис Дэвидсон ва хотинидан ғазабланди. Метис савдогар зинада турган экан, биргалашиб Томпсонни каравотга ётқизишди.
Хоним инграб, тинмай кўз ёш тўкар, ҳушидан кетадиган аҳволда эди.

Доктор укол қилди. Кейин ҳолдан тойиб асабийлашган бир ҳолатда тепага кўтарилди.
— Уни каравотга ётқизишга тўғри келди, — деди у хонага чиққач.
Хонимлар ва Дэвидсон у чиқиб кетганда қандай ўтиришган бўлишса, ҳамон ўша ҳолатда эдилар. Афтидан, докторнинг йўғида гаплашмаган, қимир этмагандилар.
— Сизни кутиб тургандим, — деди Дэвидсон ғалати, совуқ оҳангда.
— Йўлдан озган синглимиз учун ҳаммангиз мен билан бирга дуо ўқишингларни хоҳлайман.
У токчадан Инжилни олди-да, кечки овқат тановул қилинган стол ёнига келиб ўтирди. Ўали идиш-товоқ йиғиштирилмаган эди, миссионер чойнакни нарироқ сурди. Кейин йўғон, жарангдор ва таъсирли овозда
уларга Исо Масиҳнинг хиёнаткор аёл билан мулоқоти ҳақидаги бобни ўқиб берди.
— Энди ҳаммамиз тиз чўкиб, суюкли синглимиз Сэди Томпсон ҳаққига дуо ўқиймиз.
Миссионер Худодан гуноҳкор аёлга раҳм-шафқат тилаб, ғайрати

жўшиб, узундан-узоқ дуо ўқий бошлади. Миссис Макфейл билан миссис Дэвидсон кўзларини юмиб, тиз чўкишди. Ноқулай аҳволда қолган доктор ҳам ўнғайсизланиб истар-истамас тиз чўкди. Миссионер воизлардек куйиб-пишиб дуо ўқир, ҳаддан ташқари таъсирланганидан кўз ёшлари юзини юварди. Ташқарида эса ёмғир шафқатсиз қуйиб ёғар, бунда одам зотига хос қаҳру ғазаб мужассамдек эди.
Ниҳоят, Дэвидсон қироатини тўхтатди. Кейин бир оз жим турди-да:
— Энди Lord’s prayer дуосини такрорлаймиз, — деди.
Дуони ўқиб бўлишгач, улар Дэвидсон билан бирга қадларини ростлашди. Миссис Дэвидсоннинг юзи синиқиб, маъюс тортиб қолганди. У тинчланган, кўнгли ором олаётганди. Лекин Макфейллар ўзларини ноқулай
сеза бошладилар. Улар нигоҳларини қаёққа қаратишни билолмасдилар.
— Мен пастга тушиб, мисс Томпсоннинг ҳолидан хабар олиб келаман,— деди доктор Макфейл.
У хонимнинг эшигини тақиллатганди, эшикни Ҳорн очди. Мисс Томпсон тебранма курсида овоз чиқармай йиғлаб ўтирарди.
— Нима қилиб ўтирибсиз? — ўшқирди Макфейл. — Сизга ётиб дам олинг, дегандим-ку.
— Ётолмайман. Мен мистер Дэвидсонни кўришим керак.
— Вой бечорагина-ей, бунинг нима фойдаси бор? Барибир, унинг раҳмини келтиролмайсиз.
— У менга, қачон чақиртирсанг дарров етиб келаман, деган.
Макфейл савдогарни имлади.
— Бориб миссионерни чақириб келинг.
Савдогар юқорига чиқиб кетгач, доктор мисс Томпсоннинг ёнида жимгина кутиб турди. Дэвидсон кириб келди.
— Сизни бу ерга чақиртирганим учун мени кечиринг, — деди хоним миссионерга маъюс нигоҳ ташлаб.
— Мен чақиртирасиз деб кутиб тургандим. Илтижоларим Худога етиб боришини билардим.

Улар бир лаҳза бир-бирига тикилиб қолишди, кейин хоним кўзини олиб қочди. У гапираётганда ҳам нигоҳини четга тикиб турди.
— Мен ахлоқсиз аёл эдим. Энди тавба қилишни хоҳлайман.
— Худога шукр! Худога шукр! Илтижоларимизни эшитибди.
Миссионер Макфейл билан савдогарга юзланди:
— Бизни ёлғиз қолдиринглар. Илтижоларимиз Худога етиб борганини миссис Дэвидсонга айтинглар.
Улар хонадан чиқиб, эшикни ёпишди.
— Ё, тавба! — деди савдогар.
Ўша куни кечқурун доктор Макфейлнинг кўзига уйқу келмади, миссионернинг зинадан кўтарилаётганини эшитиб, соатига қаради. Соат икки бўлганди. Лекин миссионер шундан кейин ҳам ухлагани йўқ. Доктор ҳолдан тойиб ухлаб қолгунча уларнинг хоналарини ажратиб турган ёғоч девор ортидан Дэвидсоннинг овоз чиқариб тиловат қилаётганини эшитиб ётди.

Эртаси куни тонгда миссионернинг афт-ангорини кўриб Макфейл ҳайрон қолди. Дэвидсоннинг юзи баттар оқариб кетган, бироқ кўзларида ғайритабиий ўт чақнарди. Афтидан, у қувончини ичига сиғдиролмаётган эди.
— Ҳозироқ пастга тушинг-да, Сэдини кўринг, — деди у. — Эҳтимол, тани соғаймагандир, лекин қалби ўзгаргани аниқ.
Докторнинг мадори қуриб, жини қўзиб турганди.
— Кеча у билан ярим тунгача қолиб кетдингиз, — деди у.
— Ҳа, Сэди ёлғиз қолишга, менинг кетишимга бардош беролмасди.

— Оғзингиз қулоғингизда-ю, — деди доктор ижирғаниб. Қувончдан Дэвидсоннинг кўзлари порларди.
— Мен Худонинг марҳаматига ноил бўлдим. Кеча тунда адашган қалбни Тангримнинг меҳрибон қўлларига топширишга лойиқ кўрилдим.
Мисс Томпсон оромкурсида ўтирарди. Каравот йиғиштирилмаган, хона тўзиб ётарди. У рисоладагидек кийинишга уринмаган ҳам, эгнига кир халатни илиб, сочларини наридан-бери турмаклаганди. Юзини ҳўл сочиқ билан артган бўлса-да, йиғлайверганидан юз-кўзи шишиб кет- ганди. Унинг афт-ангорига қараб бўлмасди.
Доктор хонага кирганда Томпсон унга маъносиз нигоҳини тикди. Хонимнинг шашти қайтиб, юраги безиллаб қолганди.
— Мистер Дэвидсон қани? — деб сўради у.
— Уни кўрмоқчи бўлсангиз ҳозироқ келади, — деди Макфейл энсаси қотиб. — Мен сизнинг аҳволингиздан хабар олгани кирувдим.
— Аҳволим яхши. Хавотирланманг.
— Бирор нима едингизми?
— Ҳорн қаҳва келтирди.
Мисс Томпсон безовталаниб эшикка қаради.
— У тезроқ келармикан, у ёнимда бўлса ваҳимам босилгандек бўлади.
— Барибир, сешанба куни кетадиган бўлдингизми?
— Ҳа, у кетишинг керак, деяпти. Илтимос, унга айтинг, тезроқ кирсин. Сиз менга ёрдам беролмайсиз. Ўозир ундан бошқа ҳеч ким менга ёрдам беролмайди.
— Яхши, — деди доктор Макфейл.

Кейинги уч кун мобайнида миссионер вақтини деярли Сэди Томпсон билан ўтказди. У фақат овқат маҳали даврага қўшиларди. Доктор Макфейл унинг истаб-истамай овқатланаётганини пайқади.
— У бор кучини сарфлаяпти, — деди миссис Дэвидсон зорланиб. — Агар ўзига қарамаса, тинкаси қуриб қолади, лекин у ўзини аямайди.
Миссис Дэвидсоннинг ҳам қути ўчиб, ранги оқариб кетганди. У миссис Макфейлга туни билан мижжа қоқмаётганини айтди. Миссионер мисс Томпсоннинг ёнидан чиққач, силласи қуриганча тиловат қилар, лекин
шундан кейин ҳам анча вақтгача ухлай олмас экан. Бир-икки соат ўтгач, ўрнидан туриб кийинаркан-да, кўрфазни ёқалаб узундан-узоқ пиёда айланаркан. У ғалати тушлар кўраётган эмиш.
— Бугун эрталаб у менга Небраска тоғларини туш кўрганини айтди, — деди миссис Дэвидсон.
— Қизиқ-ку, — деди доктор Макфейл.
Доктор Американи кесиб ўтаётганда поезд деразасидан ўша тоғларни кўрганини яхши эсларди. Дум-думалоқ, сип-силлиқ улкан дўнгликларга ўхшаш бу тоғлар ялангликда дўппайиб турарди. Макфейл уларнинг аёл
сийналарига ўхшашидан ҳайратга тушганини эслади.

Тиним билмаётгани ҳатто Дэвидсоннинг ўзига ҳам оғир тушаётганди. Лекин мислсиз бир ғайрат унинг кучига куч қўшарди. У бояқиш аёл қалбининг туб-тубига яширинган гуноҳни таг-томиригача суғуриб ташлаётганди. Дэвидсон Томпсон билан бирга дуо ўқиб, бирга илтижо қиларди.
— Бу ҳақиқий мўъжиза, — деди миссионер уларга бир куни кечки овқат маҳали. — Бу чиндан-да, қайта туғилиш. Унинг тундек қора қалби ҳозир янги ёққан қордек беғубор. У барча гуноҳларидан пушаймон бўлиб, шундай чиройли тавба қилдики, мен хижолат бўлиб, талмовсираб қолдим. Мен ҳатто унинг кийимига қўл теккизишга ҳам нолойиқман.
— Уни Сан-Францискога қайтариб юборишга юрагингиз қандай дов беради? — деб сўради доктор. — Америка турмасида уч йил ётади. Мен сиз уни бундан сақлаб қоларсиз, деб ўйловдим.

— Наҳотки, тушунмасангиз! Бу ахир зарурат-ку. Сиз мени унга раҳми келмайди, деб ўйлайсизми? Мен уни худди хотиним ёки синглимни яхши кўргандек яхши кўраман. У қамоқда қанча азоб чекса, мен ҳам бу ерда шунча азоб чекаман.
— Бўлмаган гап! —бақириб юборди доктор ўзини тутолмай.
— Сиз тушунмайсиз, чунки сиз сўқирсиз. У гуноҳкор, демак, азоб чекиши керак. Мен унинг қай кўйга тушишини биламан. Уни оч қолдиришади, қийнашади, хўрлашади; ўзига одам қўли билан бериладиган жазоларни
у очиқ чеҳра билан Худо йўлига қурбонлик, деб қабул этишини истайман. У камдан-кам бандасига насиб қиладиган имкониятга эга. Яратганнинг бағри кенг, марҳамати чексиз.

Ҳаяжондан Дэвидсоннинг овози титрай бошлади. У тилига қуйилиб келаётган сўзларни аниқ айтишга қийналиб қолди.
— Кун бўйи у билан бирга ибодатдаман, ёнидан кетсам ҳам ибодатни давом эттираман. Тангрим ундан марҳаматини дариғ тутмас, деб бор кучим билан илтижо қиламан. Унинг қалбида жазоланишга шундай
бир кучли хоҳиш уйғотайки, охир-оқибат ижозат берсам ҳам жазосиз қолишдан ўзи бўйин товласин. Мен машаққатли қамоқ жазоси ўзи учун жон берган Исо Масиҳ пойига қўядиган шукроналик эҳсони эканини
Сэди ҳис этишини истайман.

Кунлар жуда секин ўтарди. Пастдаги қаватда азоб чекаётган бояқиш аёл туфайли уйдагиларнинг бари безовта эди. Мисс Томпсон қонхўр бутпарастларнинг ваҳшиёна маросимга ҳозирлашган қурбонига ўхшарди. У қўрққанидан эсанкираб қолганди. Дэвидсонни бир дақиқа ҳам ёнидан узоқлаштирмас, миссионер олдида ўтиргандагина ўзини дадилроқ сезар, қулдек итоаткорлик билан унга боғланиб қолганди. Хоним тинимсиз йиғлар, Инжилни ўқир ва тавба қиларди. Баъзан ҳолдан тойиб бепарво бўлиб қолар, кейин бу азоблардан қутулишнинг бирдан-бир чорасидек туюлган оғир жазони кутишга чоғланарди. У ўзини исканжага олган бу ғайритабиий қўрқувга ортиқ бардош беролмасди. Гуноҳлари ҳақида ўйлайвериб ўзига оро беришни ҳам унутганди, эгнида пала-партиш тикилган халат, сочлари тўзғиган, иркит бир аҳволда хонасида судралиб юрарди. Тунги кўйлагини тўрт кундан бери ечмаган, пайпоқ ҳам киймаганди. Хонаси тўзиб ётарди. Ёмғир эса аёвсиз қуярди. Охир-оқибат, осмонда сув тугаб битадигандек туюлса-да, лекин ёмғир ақлдан оздирадиган даражада тиним билмай тунука томни тарақлатарди.

Ҳамма нарса намиқиб, зах тортиб кетган, деворларни ҳам, ерда ётган пойабзалларни ҳам пўпанак босганди. Уйқусиз тунларда пашшалар жон аччиғида тинимсиз ғўнғилларди.
— Ёмғир ҳеч бўлмаса бир кунгагина тўхтаганда ҳам аҳвол бунчаликка бормасди, — деди доктор Макфейл.
Ҳаммалари сешанба кунини, Сан-Францискога йўл оладиган кеманинг Сиднейдан келишини кутишарди. Асаблар чидаб бўлмас даражада таранглашганди. Доктор Макфейлнинг тинчи шу қадар бузилган эдики,шу бадбахт аёлдан қутулишни ўйлашнинг ўзиёқ юрагини афсус-надоматлару қаҳр-ғазабдан аритадигандек туюларди. Бўладиган ишнинг тезроқ бўлгани яхши. Кема жўнаб кетгач, эркин нафас олишини доктор сезиб турарди. Сэди Томпсон губернаторнинг идорасида ишлайдиган бир хизматчи кузатуви остида кема бортига чиқиши керак эди. Бу одам душанба куни кечқурун келди ва мисс Томпсонга эрталаб соат ўн бирга тайёр бўлиб туришни тайинлади. Дэвидсон хонимнинг ёнида эди.
— Ҳаммасига ўзим кўз-қулоқ бўламан. Уни кема бортига ўзим чиқариб қўяман, — деди у.
Мисс Томпсон индамади.

Доктор Макфейл шамни ўчириб, ўрмалаб пашша қайтаргич тўрнинг тагига киргач, эркин нафас олди.
— Худога шукр, ҳаммаси ортда қолди. Эртага шу пайтда у кетган бўлади.
— Миссис Дэвидсоннинг ҳам хурсанд бўлиши аниқ. Миссионернинг тинкаси қуриб кетди, деяётганди, — деди миссис Макфейл. — Аёл буткул ўзгарди.
— Ким?
— Сэди-да, мен бундай бўлишига ишонмагандим, бунинг иложи йўқ, деб ўйловдим. Бу одамни итоаткорликка ундайди.
Доктор Макфейл индамади ва кўп ўтмай ухлаб қолди. Роса ҳолдан тойгани боис, у ҳар доимгидан кўра қотиб ухлади.
Доктор тонгда билагига тегинган қўлдан уйғониб кетди. Сапчиб тушиб, каравоти ёнида турган Ҳорнни кўрди. Савдогар шовқин солманг,дегандек бармоғини лабларига босиб, докторни имлаб чақирди. Доим каноп шим кийиб юрадиган Ҳорн ялангоёқ, эгнида шу ерликларнинг лава-лавасидан бўлак ҳеч вақо йўқ эди. У ёввойиларга ўхшаб қолганди.
Доктор каравотдан тураётиб савдогарнинг бадани расм билан тўлиб кетганини кўрди. Ҳорн айвонга юринг, деб ишора қилгач, унинг ортидан ташқарига йўналди.
— Шовқин солманг, — шивирлади савдогар. — Ёрдамингиз керак. Плашни елкангизга ташлаб, оёғингизга бир нима илиб олинг. Тезроқ.
Доктор Макфейлнинг миясидан “ярқ” этиб мисс Томпсонга бирор кор-ҳол бўлган, деган фикр ўтди.
— Нима бўлди? Асбоб-анжомларимни оливолайми?
— Фақат тезроқ.
Доктор ўғринча ётоқхонага қайтиб кириб, кўйлак-иштонининг устидан сув ўтмайдиган плашни, оёғига эса таги резина туфлисини кийди. Кейин улар оёқ учида зинадан пастга тушдилар. Катта йўлга қараган эшик очиқ бўлиб, эшик ёнига тубжойликлардан беш-олти киши йиғилганди.
— Нима бўлди ўзи? — саволини такрорлади Макфейл.
— Ортимдан юринг, — деди Ҳорн.
Доктор савдогарга эргашди. Тубжойликлар ҳам тўдалашиб уларнинг ортидан юришди. Йўлни кесиб ўтиб, соҳилга чиқишганда докторнинг кўзи сув бўйида бир ниманинг атрофида уймалашиб турган тубжойликлар тўдасига тушди. Қолган йигирма ярдча масофани улар шоша-пиша босиб ўтишди. Докторни кўрган одамлар унга йўл беришди. Савдогар уни олдинга ўтказди ва докторнинг кўзи мудҳиш бир манзарага, ярми сувдан чиқиб турган Дэвидсоннинг жасадига тушди. Макфейл энгашди-да — у фавқулодда вазиятларда эсанкираб қоладиганлар тоифасидан эмасди — жасадни ағдарди. Мурданинг кекирдаги қулоғигача кесилган, ўнг қўлида эса сиқимлаб ушлаган устара бор эди.
— Жасад совиб қолибди, — деди доктор. — Ўлганига анча бўлган кўринади.
— Ишга кетаётган йигитлардан бири унинг бу ерда ётганини ҳозиргина кўрибди, келиб менга айтди. Наҳотки, у ўзини-ўзи ўлдирган бўлса?
— Ҳа. Кимдир полицияга хабар бериши керак.
Ҳорн маҳаллий тилда бир нима деган эди, иккита йигит югуриб кетди.
— Полиция келгунча жасад шу ерда қолиши керак, — деди доктор.
— Улар мурдани уйимга олиб бормайди. Мен уни уйимга киритмайман.
— Расмийлар нима деса сиз шуни қиласиз, — деди доктор ғижиниб.
— Жасадни ўликхонага олиб боришса керак, ҳарқалай.
Улар жойларидан жилмай кута бошладилар. Савдогар лава-лавасининг букланган четидан папирос чиқариб, докторга ҳам узатди. Улар мурдага тикилганча, тамаки тутатишди. Доктор Макфейлнинг боши қотди.
— У нега бундай қилди экан-а? — деб сўради Ҳорн.

Доктор елкасини қисди. Кўп ўтмай денгиз пиёда аскарининг кузатуви остида замбил кўтарган маҳаллий полициячилар, уларнинг ортидан икки нафар денгиз зобити ва флот доктори етиб келишди. Ҳаш-паш дегунча
ҳамма иш бажарилди.
— Энди хотинига билдириш керак, — деди зобитлардан бири.
— Келганингиздан фойдаланиб мен уйга бориб кийимимни алмаштираман. Менингча, хотини уни бу аҳволда кўрса, кўтаролмайди. У ёқ-бу ёғини эпақага келтиргунча хотинига кўрсатмай турган маъқул.
— Тўғри айтасиз, — деди флот доктори.
Макфейл қайтганда хотини кийинаётганди.
— Миссис Дэвидсон эридан роса хавотирланяпти, — деди у докторни кўргач. — Миссионер ухлагани ҳам келмабди. Дэвидсон хоним соат иккида унинг мисс Томпсоннинг хонасидан чиққанини сезибди, лекин миссионер ташқарига чиқиб кетибди. Ахир, шу пайтгача санғиб юрган бўлса, ўлгудай ҳолдан тойгани аниқ.
Доктор Макфейл хотинига рўй берган воқеани айтиб берди ва ундан бу шумхабарни миссис Дэвидсонга эҳтиёткорлик билан етказишни сўради.
— У нега бундай қилади, ахир? — деди миссис Макфейл ўтакаси ёрилиб.
— Билмайман.
— Лекин мен айтолмайман. Айтолмайман.
— Айтишинг керак.
У кўзлари жовдираб эрига бир қараб қўйди-да, ташқарига йўналди.
Доктор хотинининг миссис Дэвидсоннинг хонасига кирганини эшитди. Кейин бир дақиқа нафас ростлади ва соқолини олиб ювинди. Кийингач, каравотга ўтириб хотинини кута бошлади. Ниҳоят, миссис Макфейл кириб келди.
— Миссис Дэвидсон эрини кўрмоқчи, — деди у.
— Уни ўликхонага олиб кетишди. Хоним билан бирга борганимиз маъқул. У бу хабарни қандай қабул қилди?
— Менингча, эсанкираб қолди. Йиғламади. Лекин дир-дир титраяпти.
— Ҳозироқ борганимиз маъқул.
Эшигини тақиллатишлари билан миссис Дэвидсон чиқиб келди. Хонимнинг ранги бўздай оқариб кетган, лекин кўзида бир томчи ҳам ёш йўқ эди. Докторга у ўта хотиржамдек туюлди. Ҳеч ким оғиз очмади ва улар жимгина йўлга тушишди. Ўликхонага етиб боришганда миссис Дэвидсон тилга кирди.
— Уни бир ўзим кириб кўришимга ижозат беринглар.

Улар четроққа чиқиб туришди. Тубжойлик бир киши миссис Дэвидсонни ичкарига киритиб, ортидан эшикни ёпди. Макфейллар ўтириб кута бошладилар. Бир-икки нафар оқтанли уларнинг ёнига келиб шивирлашиб гаплашишди. Доктор Макфейл фожеа ҳақида билганларини айтди. Ниҳоят, эшик секингина очилиб, миссис Дэвидсон ташқарига чиқди. Бир зум ўртага жимлик чўкди.
— Энди қайтсак бўлади, — деди миссис Дэвидсон.
Унинг овози тиниқ ва қатъий эди. Хонимнинг нигоҳларидаги ифодани доктор Макфейл тушунмади. Миссис Дэвидсоннинг бўзарган юзида қаҳр қотган эди. Улар бир-бир қадам ташлаб, жимгина ортга қайтишди ва ниҳоят, четида уйлари жойлашган ҳалқа йўлни айланиб ўтишди. Бир пайт миссис Дэвидсон оҳ тортиб юборди. Учаласи ҳам қоққан қозиқдай таққа тўхтаб қолишди. Ҳеч кутилмаган бир садо уларнинг қулоғини
қоматга келтирди. Шунча пайтдан бери овози чиқмаган граммофондан ёқимсиз рақс куйи варангларди.
— Бу нима? — дея чинқирди ўтакаси ёрилаёзган миссис Макфейл.
— Юраверинглар, — деди миссис Дэвидсон.
Улар зинадан кўтарилиб даҳлизга киришди. Мисс Томпсон эшигининг ёнида бир денгизчи билан гап сотиб турарди. У бутунлай ўзгариб қолган, тавбасига таяниб, бўйин эгган аёлга ҳечам ўхшамас эди. Хоним пўрим бўлиб кийиниб олганди: эгнида оқ либос, пахтали пайпоқ кийган оёғидаги баланд пошнали ялтироқ қўнжи калта этигидан семиз болдирлари дўппайиб чиқиб турарди. Сочлари ҳафсала билан тараб-турмакланган, бошига ола-була гулли саватдай шляпасини қўндирган.Ёноқлари пуштирангга, қоши қоп-қора, лаблари тўқ-қизилга бўялганди. Хоним кўкрагини кериб турарди. Мисс Томпсон тағин улар илк бора кўрган ўша шаллақи суюқоёққа айланганди. Эшикдан киришлари ҳамоно Томпсон хохолаб уларни масхаралаб кула бошлади. Кейин, миссис Дэвидсон беихтиёр тўхтаб қолганда, у оғзига сўлагини йиғди-да, тупуриб юборди. Миссис Дэвидсон титраб-қақшаб ортга ўгирилди, унинг ёноқлари қип-қизариб кетганди. Кейин у қўллари билан юзини бекитганча юқорига югурди.

Доктор Макфейл ўзини таҳқирлангандек ҳис этди ва мисс Томпсоннинг ортидан унинг хонасига бостириб кирди.
— Бу нима қилиқ, жин урсин? — дея ўшқирди у. — Анави лаънати матоҳни ўчиринг.
Доктор граммофоннинг ёнига бориб пластинкани суғуриб олди. Мисс Томпсон унга ўгирилди.
— Нима, сиз ҳам менга тирғалмоқчимисиз, доктор? Хонамда сизга бало борми?
— Бу нима деганингиз? — бақириб юборди Макфейл. — Нимага шама қилаяпсиз?
Миссис Томпсон қаддини ростлади. Унинг юзидаги истеҳзони ҳам, жавобидаги нафратни ҳам тасвирлашга тил ожиз эди.
— Эҳ, эркаклар! Сенларнинг сассиқ тўнғиздан фарқинг йўқ! Ҳамманг бир гўрсан. Тўнғизлар!
Доктор Макфейл чуқур тин олди. У ҳаммасини тушунди.

Somerset Moem
YOMG’IR
Ingliz tilidan Alisher Otaboev tarjimasi

Taniqli ingliz yozuvchisi Uil`yam Somerset Moem (inglizchada: William Somerset Maugham; 1874, Parij — 1965, Nitstsa) Parijda, ingliz elchixonasida xizmat qilgan yurist oilasida tug’ilgan. Bolaligidayoq ota-onasidan ajralgan Somerset Angliyadagi qarindoshlari qo’lida tarbiyalanadi. Dastlab Geydelberg universitetida adabiyot va falsafa yo’nalishida, keyinchalik Londondagi tibbiyot maktabida tahsil ko’rgan. Moemning shu yillarda kechirgan hayoti materiallari asosida yozilgan «Lambetlik Liza» (1897) romani mashhur. Shundan keyin Moem vrachlik ixtisosidan voz kechib, yozuvchilik bilan shug’ullangan. U asosan Frantsiyaning janubiy tomonlarida yashab, 60 yillik adabiy faoliyati davomida ko’plab roman, hikoya, pesa, adabiy-tanqidiy etyud va memuar asarlar yozgan.Moem 1-jahon urushi yillarida Britaniya razvedkasining xodimi sifatida bir qancha mamlakatlar, shu jumladan, Rossiyada ham bo’lgan va «Eshenden yoki Britaniya agenti» (1928) hikoyalar to’plamida shu haqda naql qiladi.
Moem ilk p`esasi — «Ledi Frederik» (1907) ning katta muvaffaqiyat qozonganidan rag’batlanib, «Noma’lumlik» (1920), «Sadoqatli xizmati uchun» (1932) va «Sheppi» (1933) p`esalarini yozgan. Uning p`esalarida 20-a.ning 1-yarmidagi ingliz jamiyati hayoti manzaralari aks etgan.Somerset Moem «Oy va choychaqa» (1919), «Shirin kulcha va pivo» (1930), «Teatr» (1937) va boshqa romanlar muallifi.Adibning «Insoniy ehtiroslar zalvori» (1915) avtobiografiy romani, ayniqsa, mashhur bo’lib, unda roman qahramoni — yosh yigit va u bilan to’qnashgan kishilar talqinidagi nozik psixologizm hayot manzaralarining keng tasviri bilan tutashgan holda asarga o’zgacha badiiy latofat bag’ishlagan. «Notanish odam Parijda» va «Oy va choychaqa» romanlari o’zbek tiliga tarjima qilingan.

aqt allamahal bo’lib qolgan, ertaga tongda qirg’oq ko’zga tashlanishi kerak edi. Doktor Makfeyl trubkasini yondirib, panjaraga suyangancha ko’kdan Janubiy Xoch yulduzlar turkumini qidira boshladi. Janggohda o’tgan ikki yil va juda uzoq bitgan yaradan so’ng u hech bo’lmasa yil-o’n ikki oy tinchgina yashash uchun Apiaga ketayotganiga suyunib, sayohatga chiqqanidan beri o’zini ancha tetik his qilayotgandi. O’sha kuni kechqurun Pago-Pago orolida kemadan tushadigan yo’lovchilar sharafiga odmigina raqs kechasi uyushtirilgan, pianolaning yoqimsiz sadosi uning qulog’ida hamon jaranglardi. Lekin hozir kema sahna sokin edi. Doktor nariroqda, uzun o’rindiqda er-xotin Devidsonlar bilan gurunglashayotgan ayolini ko’rib, o’sha yoqqa yurdi. Fonus yoniga o’tirib shlyapasini yechgan doktorning tepakal boshidagi malla sochlari sepkilli sariq yuziga juda mos edi. Yoshi qirqlarga borgan, yuzi kaftdekkina bu odam juda tartibli va bir oz jizzaki. Doim past ovozda, shotlandcha shevada gapirardi.

Makfeyllar va missioner er-xotin Devidsonlar kemaga chiqishganidan beri o’zlarini bir-birlariga yaqin tutishar, bu yaqinlikni qiziqishlari bir xil odamlarning do’stligidan ko’ra ko’proq fe’l-atvorlaridagi o’xshashlik bilan izohlash mumkin edi. Makfeyllar ham, Devidsonlar ham tamaki chekiladigan xonaga qamalib olib ertalabdan kechgacha poker yoki brij o’ynab ichkilikbozlik qiladiganlarni yoqtirmasdilar. Devidsonlarning butun boshli kemada faqat o’zi va eri bilan do’stlashganidan missis Makfeylning boshi ko’kka yetdi, hatto tortinchoq, lekin aqlli doktor ham beixtiyor bu iltifotdan xushnud bo’ldi. Aslida u o’sha oqshom kayutada xotinining jig’iga tegmoqchi edi.

— Missis Devidson, agar sizlar bo’lmaganingizda safarimiz qanday o’tardi, — deya gap boshladi yasama sochini berilib tarayotgan missis Makfeyl. — Aytishicha, bu kemada faqat bizlar ularning e’tiboriga tushibmiz.
— Missionerlarning bunchalik o’zlariga bino qo’yganini bilmagan ekanman.
— Bu o’ziga bino qo’yish emas. Missis Devidsonning nima demoqchiligini men darrov angladim. Axir, Devidsondek odamlarga tamaki chekiladigan xonadagi qalang’i-qasang’ilar bilan o’tirish yarashmaydi-ku.
— Ular targ’ib qiladigan din asoschisining o’zi bunchalik ayirmachi bo’lmagan, — dedi doktor Makfeyl miyig’ida kulib.
— Din haqida yengil-yelpi gaplarni gapirma, deb senga necha marta aytganman, — dedi xotini. — Shu fe’ling menga hech yoqmaydi-da, Alek. Sen odamning yaxshi-yomonini ajratolmaysan.

Makfeyl ko’m-ko’k ko’zlari bilan xotiniga bir qarab qo’ydi-da, indamadi. Uzoq yillik turmush uni xotini bilan qulog’i tinch yashashi uchun bir gapdan qolish kerakligiga o’rgatgandi. U xotinidan avval kiyimini yechdi-da, tepadagi osma karavotga chiqib, uyqusini keltirish uchun kitob o’qiy boshladi.

Ertasi kuni subhidamda doktor Makfeyl kema sahnaga chiqqanida kema qirg’oqqa yaqinlashib qolgandi. U
sohilga intiq bo’lib tikildi. Oppoq qumli ensizgina qirg’oq boshdan-oyoq daraxt va buta bosgan tepaliklarga tutashib ketgan, qalin va yam-yashil kokos daraxtlari suvgacha tushib borgandi. Daraxtlar orasida samoaliklarning shox-shabbadan tiklangan kulbalari, orolning har joy-har joyida esa qubbalari yaltirab chog’roq cherkovlar ko’zga tashlanardi. Doktorning yoniga missis Devidson keldi. U qora libosda, bo’ynidagi tilla taqinchoqqa kichkina xoch osilgandi. Missis Devidson qo’ng’ir sochlari tartib bilan turma- klangan, ko’m-ko’k, zag’chanikidek ko’zlariga gardishsiz ko’zoynak taqqan jikkakkina ayol edi. Yuzi qo’ynikidek cho’zinchoq bo’lsa-da, o’zi befarosat emas, aksincha, o’ta tiyrak ayolligi sezilib turardi. U xuddi qushdek chaqqon harakatlanar, lekin hammadan ham uning doim bir maromdagi shang’illagan ovozi kishini ajablantirar, quloqqa nuqul bir xil eshi- tiladigan bu tovush parmaning tirillashidek asabni egovlardi.

— Bu yerlarda siz o’zingizni uydagidek his etsangiz kerak, — dedi doktor Makfeyl odatiga ko’ra xiyol jilmayib.
— Bizning orollarimiz bunaqa emas, tekis. Ular marjon orollar. Bular esa vulqondan paydo bo’lgan. Bizlarnikiga yetish uchun yana o’n kun suzish kerak.
— Bu tomonlarda bir oroldan boshqasiga borish bir ko’chadan narigisiga o’tishdek gap bo’lsa kerak, — dedi doktor hazillashib.
— Bir oz bo’rttirib yubordingiz. Lekin janubiy dengizlarda odam masofani boshqacha his eta boshlaydi. Shu ma’noda gapingiz to’g’ri.
Doktor Makfeyl xo’rsinib qo’ydi.

— Yaxshiyam bizni bu orolga yuborishmagan ekan, — gapida davom etdi missis Devidson. — Bu yerda ishlash azob deyishadi. Kemalarning shovqini odamning miyasini egovlarkan; ustiga-ustak, orolda harbiy dengiz floti bor, bu mahalliy aholiga yomon ta’sir qiladi. Biz ishlaydigan hududda bunaqa qiyinchiliklar uchramaydi. Bir-ikkita olib-sotar bor-u, ularning yurish-turishi doim nazoratimizda, agar biror nomaqbul ishga qo’l ursa, o’z oyog’i bilan oroldan juftagini rostlaydigan qilib tanobini tortib qo’yamiz.
Missis Devidson ko’zoynagini burniga bosib, o’tkir nigohini yam-yashil orolga qadadi.
— Bu yerda unaqangi tartib o’rnatish amrimahol. Pago-Pagodek orolda ishlashdan asragani uchun Xudoga ming qatla shukr.

Devidsonlar missionerlik qiladigan hudud Samoaning shimolidagi bir-biridan xiyla olisda joylashgan orollardan iborat ekan. Mister Devidson oroldan-orolga kichkina qayiqda uzoq suzar, bunaqa paytlari missis Devidson boshqarmada qolib missiyani o’zi boshqararkan. Bu ayolning shijoat bilan toat-ibodat marosimini boshqarishini ko’z oldiga keltirib doktorning yuragi uvishib ketdi. Xonim mahalliy xalqning axloqsizligi haqida ko’zlari ola-kula bo’lib shunchalik vahima bilan gapirardiki, uning jo’shqin nutqini bo’lishning mutlaqo iloji yo’q edi. Missis Devidson odob-axloq masalalariga juda qattiq qarardi. Endi tanishgan paytlarida xonim doktorga shunday degandi:
— Bilsangiz, orollarga birinchi marta kelganimizda bu yerliklarning to’y marosimini ko’rib tepa sochimiz tikka bo’lgan, buni sizga aytishga tilim bormaydi. Missis Makfeylga aytaman, o’zi sizga gapirib beradi.

Keyin doktor Makfeyl kema sahnadagi shezlongda missis Devidson xotini bilan ikki soatcha berilib suhbatlashganiga guvoh bo’ldi. Badantarbiya qilib, ularning ko’z o’ngida u yoqdan-bu yoqqa yurib turgan doktorning qulog’iga labi-labiga tegmay javrayotgan missis Devidsonning hayajonli ovozi uzoqdagi sharsharaning shovullaganidek eshitildiki, xotinining og’zi ochilib, rangi quv o’chganidan vahimali gaplarni eshitayotgani sezilib turardi. Oqshom bo’lmada xotini nafasini ichiga yutib, eshitganlarini oqizmay-tomizmay doktorga so’zlab berdi.
— Xo’sh, sizga nima devdim? — deb so’radi ertasi kuni ertalab hovliqqancha missis Devidson. — Hayotingizda hech bunaqa irganch narsalarni eshitganmisiz? Nega sizga bularni aytolmaganimni endi tushungandirsiz? Doktor bo’lsangiz ham aytolmadim-da.

Xonim doktorga sinchkov tikildi, eshitganlari unga qanday ta’sir etganini tezroq bilmoqchi edi.
— Bilasizmi, birinchi marta bu orollarga kelganimizda yuragimiz orqaga tortib ketgan. Ishonsangiz, qishloqlarda birorta ham bokira qiz topilmasdi.
Missis Devidson “bokira” so’zini alohida uqtirib aytdi.
— Mister Devidson ikkimiz uzoq maslahatlashib, avvalambor, raqsga tushishni man etish kerak, degan qarorga keldik. Mahalliy aholi raqs desa o’zini tomdan tashlardi.
— Yoshligimda menga ham raqs tushish yoqardi, — dedi doktor Makfeyl.
— Kecha kechqurun missis Makfeylni raqsga taklif qilganingizda payqadim. Erkak kishining o’z xotini bilan raqs tushishining ayb joyi yo’g’-u, lekin xotiningiz unamaganini ko’rib men yengil tortdim. Menimcha, bunday paytlarda chetroqda turganimiz ma’qul.
— Qanaqa paytlarda?
Missis Devidson oynak taqqan ko’zlari bilan unga bir qarab qo’ydi-da, savolini eshitmaganga oldi.

— Bu narsalarga oqtanlilar har xil qaraydi, — deya gapini davom ettirdi Devidson xonim. — Lekin shaxsan men mister Devidsonning xotini begona kishi bilan raqs tushishiga jimgina qarab turadigan erkaklarga sira tushunmayman, degan gapiga to’la qo’shilaman. O’zimga kelsak, turmushga chiqqanimdan beri biror marta raqs tushmaganman. Ammo orolliklarning raqsi mutlaqo boshqa masala. Bunaqa uyatsiz raqsga tushgan odamning axloqi buzilmay qolmaydi. Yaratganga shukrki, biz mana shu rasvogarchilikka chek qo’ydik, aniq aytishim mumkin, biz tomonda sakkiz yildan beri birorta odam raqsga tushgani yo’q.
Missis Makfeyl davraga qo’shilgan mahal kema bandargohning og’ziga yaqin kelib, keskin burildi-da, bug’ chiqarib sekingina ichkariga suzdi. Bu uch tomoni yam-yashil pasttepaliklar bilan o’ralgan, ichiga jangovar kemalar floti ham sig’ib ketadigan ulkan bandargoh edi.

Dengiz shamoli esib turadigan bandargoh og’ziga yaqin joyda gubernatorning tomorqali uyi ko’rinar, uzun dastakda AQSH bayrog’i shalpayib turardi. Kema tartib bilan qurilgan uch-to’rtta ayvonli uy va tennis kortining yonidan o’tdi-da, omborxonali qirg’oqqa yetib to’xtadi. Missis Devidson qo’li bilan qirg’oqdan ikki-uch yuz yard narida langar tashlagan, ularni Apiaga eltishi kerak bo’lgan kichikroq yelkanli kemani ko’rsatdi. Qirg’oq atrofdagi orollarda yashovchi, quloqni qomatga keltirib shovqin ko’tarayotgan, serg’ayrat va xushchaqchaq tubjoyliklar bilan gavjum edi. Ularning ayrimlari shunchaki aylanib yurishar, boshqalari esa Sidneyga yo’l olayotgan sayohatchilarga ananas, har biri bilakdek-bilakdek keladigan banan, tut po’stlog’idan tikilgan kiyim-kechak, chig’anoq yoki akula tishidan yasalgan munchoq, sopol piyolacha va o’yinchoq-harbiy qayiqchalarni ayirboshlashni taklif qilish bilan andarmon edilar. Bashang kiyingan, soqoli qirtishlangan amerikalik olifta dengizchilar olomon orasida daydishar, uch-to’rt amaldor ham shu yerda edi. Yuklarini kemadan tushirishayotganda Makfeyllar va missis Devidson olomonni kuzatib turishdi. Doktor Makfeyl orollik bolalar va o’smirlarning badanidagi o’simtayu yara-chaqalardan aziyat chekishini payqadi. Katta, beso’naqay qo’lini shalviratib yoki ko’ngilni aynitadigan darajada tasqara oyog’ini sudrab yurgan odamlarda birinchi bor teri berchligi kasalligi alomatlarini ko’rarkan, doktorning ko’zi chaqnab ketdi. Erkaklar ham, ayollar ham lava-lava kiyib olishgandi.

— Bu uyatsizlarning kiyimiga qarang, — dedi missis Devidson. — Mister Devidson buni qonun bilan taqiqlash kerak, deb hisoblaydi. Beliga bir parcha qizil latta bog’lagan odamni axloqqa o’rgatib bo’ladimi?
— Ob-havoga mos-da, — dedi doktor yuzidagi terni artib.
Erta tongda kemadan tushgan bo’lsalar ham havo nihoyatda dim edi. Tepaliklar bilan o’ralgan Pago-Pagoda g’ir etgan shabada yo’q.
— O’zimizning orollarda, — dedi missis Devidson shang’illab, — lava-lavani yo’q qildik hisob. Bir-ikkita qariya kiyishi mumkinu, lekin boshqa hech kim kiymaydi. Ayollarning barini uzun ko’ylakka, erkaklarni bo’lsa shim va mayka kiyishga o’rgatdik. Orollarga keliboq mister Devidson ma’ruzalarining birida o’nga kirgan har bir bola ishton kiymaguncha orolliklar chinakam nasroniy bo’lolmaydilar, dedi.

Shu payt xonim zag’cha ko’zlarini bandargohning og’ziga yopirilib kelayotgan qop-qora bulutlarga qadadi. Yomg’ir tomchilay boshladi.
— Panaroq joyga o’tmasak bo’lmaydi-yov, — dedi u.
Uchovlon olomonga qo’shilib ustiga qovurg’asimon tunuka yopilgan ulkan ayvonga kirishganda jala quya boshlagandi. Bir ozdan keyin mister Devidson ham keldi. U sayohat vaqtida Makfeyllarga ancha iltifot ko’rsatgan bo’lsa-da, xotinidek odamshavanda emasdi, kemada ko’p vaqtini kitob o’qib o’tkazardi. Kamgap va badqovoqroq missionerning xushmuomalaligi nasroniylik talabidan ekani sezilib turardi. Tabiatan og’ir-bosiq, hatto biroz mahzun qiyofali bu odamning ko’rinishi ham ajabtovur edi: o’zi novcha va ozg’in, uzun qo’l-oyoqlari shalviragan, yuzi ichiga botib, yonoq suyaklari bo’rtib chiqqandi. Rangi arvohnikidek oppoq missionerning ehtirosli, qalin lablari kishida g’alati taassurot qoldirardi. Sochlari yelkasiga tushgan, ich-ichiga botgan qop-qora, katta- katta ko’zlari ma’yus, uzun barmoqli qo’llari nozik edi. Bularning bari uni ulug’vor ko’rsatardi. Lekin mister Devidsonning eng hayratlanarli xislati — unda har qanday odamni ham bo’ysundiradigan ichki shijoat bor edi. Bu xislati atrofdagilarga kuchli ta’sir qilar, hatto biroz hayiqtirardi ham. U kimgadir sirdosh bo’ladiganlar xilidan emasdi.

Hozir mister Devidson xunuk xabar keltirgandi. Pago-Pagoda ko’pincha kanaklarning umriga zomin bo’ladigan qizamiq avjiga chiqqan, kasallik sayohatchilarni Apiaga eltadigan yelkanli kema jamoasi orasida ham tarqalgandi. Qizamiqqa chalingan dengizchini qirg’oqqa olib chiqib, maxsus shifoxonaga yotqizishgan bo’lsa ham, Apiadan telegraf orqali yelkanli kemadagi qolgan dengizchilarning soppa-sog’ ekanligi aniqlanmaguncha kema bandargohga kiritilmaydi, degan buyruq yuborilgandi.
— Demak, bu yerda kamida yana o’n kun turamiz.
— Lekin men Apiaga tezroq yetib borishim kerak, — dedi doktor Makfeyl.
— Boshqa iloji yo’q. Agar kemada yana kasalga chalinganlar chiqmasa, faqat oqtanli yo’lovchilar bilan suzishga ruxsat beriladi, mahalliy aholini tashish esa uch oyga ta’qiqlangan.

— Bu yerda mehmonxona bormi? — so’radi missis Makfeyl.
Devidson miyig’ida kuldi.
— Yo’q.
— Unda nima qilamiz?
— Men gubernator bilan gaplashdim. Bir savdogar qirg’oqqa yaqin joydagi uyidan ijaraga xona berarkan. Menimcha, yomg’ir tinishi bilan o’sha yoqqa borib, gaplashib ko’rish kerak. Qulaylikdan umid yo’q. O’tishga karavot, boshimiz ustida tom bo’lsa bas, shunga shukr qilishimiz kerak.

Lekin yomg’ir tinay demasdi va ular soyabonu yomg’irpo’shlarga o’ranib yo’lga tushishdi. Shahar hokimlikka qarashli uch-to’rtta bino va bir-ikkita do’kondan iborat edi, ichkariroqda — kokos daraxtlari va otquloqlar orasida orolliklarning uylari ko’zga chalinib turardi. Ular qidirgan uygacha bandargohdan besh daqiqacha yurilarkan. Bu ikki qavatli, har qavatida keng ayvoni bor, tomi qovurg’asimon tunuka bilan yopilgan sinchli uy edi. Egasining ismi Horn, o’zi metis, orollik xotini va bir etak qora-qura bolalari bor. Horn uyning birinchi qavatidagi do’konda konserva va mato sotardi. Savdogar mehmonlarga ko’rsatgan xonalarda uy jihozlari deyarli yo’q edi. Makfeyllar joylashgan xonada pashshaga
qarshi yirtiq to’r bilan o’ralgan uvadasi chiqqan eski karavot, liqillab qolgan kursi va qo’lyuvgich bor edi, xolos. Ular ko’zlari jovdirab xonani ko’zdan kechirishdi. Yomg’ir hanuz tinmay quyardi.

— Jomadondan faqat eng zarur buyumlarni olamiz, — dedi missis Makfeyl.
U jomadonni ochayotganda xonaga missis Devidson kirib keldi. Xonim juda harakatchan, chaqqon bo’lib qolgan, xonalarning abgorligi unga zig’ircha ham ta’sir etmagandi.
— Sizlarga maslahatim, hoziroq igna bilan ip olib to’rni yamanglar, yo’qsa, bugun tun bo’yi uxlolmaysizlar, — dedi u.
— Bu yerda pashsha shunchalik ko’pmi? — deb so’radi doktor Makfeyl. — Hozir pashsha mavsumi. Apiada hali gubernator kechaga taklif etsa, hamma ayollarga haligi… quyi a’zolarini berkitish uchun yostiq jildi berishlarini ko’rasizlar.
— Qani endi yomg’ir birpasga tinsa, — dedi missis Makfeyl. — Quyosh chiqmasa xonani epaqaga keltirishga qo’l ham bormaydi.
— Eh-he, quyoshni hali uzoq kutasiz. Pago-Pago Tinch okeanidagi yomg’ir eng ko’p yog’adigan joylardan. Bulutlar nuqul tepaliklar va ko’rfaz ustiga yopiriladi. Har yili bu vaqtda yomg’ir yog’ishi tayin.

Missis Devidson xonaning ikki tomonida nima qilarini bilmay mo’ltirab turgan Makfeyllarga bir-bir qaradi-da, labini qimtidi. Ularni o’z qanoti ostiga olishi kerakligini tushundi. Bunaqa bo’shang odamlar uning asabini o’ynatar, lekin, odatda, hamma narsani tartibga solmaguncha xonimning ko’ngli tinchimasdi.
— Bo’lmasa, menga igna bilan ip beringlar, narsalarni joy-joy qilguningizcha to’rlaringni o’zim yamay. Tushlik soat birda. Doktor Makfeyl, siz bandargohga borib, og’ir yuklaringizni quruq joyga o’tkazishibdimi, yo’qmi, qarab keling. Bu orolliklar yuklaringizni yomg’irda qoldirib ketaverishadi.

Doktor yomg’irpo’shini yopinib, zinadan pastga tushdi. Eshikning yonida mister Horn ularni boyagina orolga keltirgan kema boshqaruvchisi va bortda bir necha marta ko’zi tushgan ikkinchi klass yo’lovchisi bilan gurunglashib turardi. Ust-boshi kir-chir, yuzini ajin bosgan, pak-pakana kema darg’asi unga qarab boshini qimirlatdi.
— Qizamiq tarqalgani yomon bo’ldi-da, doktor, — dedi boshqaruvchi.
— Darrov joylashib olibsizlar-da?
Betakallufroq ekanmi, deb o’yladi doktor, lekin uning o’zi kamsuqum va bosiq odam edi, shu bois ranjimadi.
— Ha, yuqori qavatdan xona oldik.
— Miss Tompson ham sizlar bilan birga Apiaga ketmoqchi ekan, uni bu yerga yetaklab kelaverdim.

Kema darg’asi bosh barmog’i bilan yonida turgan ayolga ishora qildi. Bu ochiq-sochiq kiyingan yigirma yetti yoshlardagi semiz xotin edi. Egnida oppoq libos, boshida katta oq shlyapa. Oq paypoqli yo’g’on boldirlari mayin teridan tikilgan uchi o’tkir loklangan oq etigining qo’njidan do’ppayib chiqib turardi. U Makfeylga qarab makkorona jilmaydi.
— Manavi nusxa katalakday xona uchun mendan kuniga bir yarim dollar olmoqchi, — dedi xonim shang’illab.
— Axir, bu ayol mening do’stim-ku, Jo, — dedi kema darg’asi. — Bir dollardan ortiq to’lolmaydi. Rozi bo’lavering.

Savdogar mudom jilmayib turadigan baq-baqaloq yuvvosh odam edi.
— Unda men bir o’ylab ko’ray, mister Svan. Missis Horn bilan maslahatlashay. Agar narxni tushira olsak, rozi bo’laman.
— Meni laqillataman, deb ovora bo’lmang, — dedi miss Tompson.
— Buni hozir hal qilamiz. Xona uchun kuniga bir dollardan ortiq bir sent ham bermayman.
Doktor Makfeyl jilmaydi. Xonimning bezrayib savdolashayotganidan zavqi keldi. Doktorning o’zi esa qancha so’rashsa, indamay beradiganlar xilidan edi. U savdolashishdan ko’ra, ortig’i bilan to’lashni ma’qul ko’rardi. Savdogar xo’rsindi.
— Mayli, mister Svan hurmati, roziman.
— Bu boshqa gap, — dedi miss Tompson. — Hoziroq xonaga kirib qittak-qittak ichamiz. Mister Svan, anavi sakvoyajni keltiring, ichida zo’r javdar arog’i bor. Siz ham kiring, doktor.
— Rahmat, men kirolmayman, — dedi doktor. — Yuklarimdan xabar olish uchun pastga tushayotgandim.

U yomg’irga chiqdi. Yomg’ir butun ko’rfaz bo’ylab sharillab quyar, ro’paradagi qirg’oq deyarli ko’rinmay qolgandi. Doktor badaniga faqat lava-lava kiygan, katta soyabon ko’targan uch-to’rtta orollikning yonidan o’tdi. Shoshilmay viqor bilan qadam tashlab borayotgan orolliklar jilmayib unga tushunarsiz tilda salom berishdi.
Doktor ortga qaytganda tushlik vaqti bo’lgan, savdogarning mehmonxonasida dasturxon yasatilgandi. Yashash uchun emas, obro’ uchun jihozlangan bu xona juda dim edi. Devorlariga gulli chiybaxmal qoplangan, shiftning o’rtasiga pashshalardan asrash uchun sariq qog’oz bilan o’ralgan tillarang qandil osilgan edi. Devidson yo’q edi.
— U gubernatornikiga mehmonga ketgan, — dedi missis Devidson. — Gubernator tushlikka ushlab qolgan bo’lsa kerak.

Orollik qizcha laganda qovurilgan go’sht keltirdi va ko’p o’tmay mehmonlardan hol so’rash uchun savdogarning o’zi ham kirib keldi.
— Yangi qo’shni kelibdi-da, mister Horn? — dedi doktor Makfeyl.
— Ijaraga xona olgan, xolos, — dedi savdogar. — O’zi alohida ovqatlanadi.
U ikkala xonimga ko’zlari jovdirab qaradi.
— Sizlarga xalal bermasligi uchun uni pastki qavatga joylashtirdim. Hech kimga zarari tegmaydi.
— Kemada kelgan yo’lovchilardan bo’lsa kerak-da? — so’radi missis Makfeyl.
— Ha, mem, ikkinchi klass kayutada kelgan. Apiaga borayotgan ekan. O’sha yoqda hisobchi bo’lib ishlamoqchi emish.
— O’-ho’!

Savdogar chiqib ketgach, Makfeyl gap boshladi:
— Meningcha, xonasida yolg’iz o’zi ovqatlanayotganidan xonim xursand bo’lmasa kerak.
— Agar ikkinchi klass yo’lovchisi bo’lsa, xursand emasligi aniq, — dedi missis Devidson. — Kimligini hecham eslolmayapman.
— Kema darg’asi uni boshlab kelganda o’sha yoqda edim. Ayolning ismi — Tompson.
— Kecha kechqurun kema boshqaruvchisi bilan raqs tushgan ayol emasmi? — so’radi missis Devidson.
— O’sha bo’lishi kerak, — dedi missis Makfeyl. — O’ynayotganiniko’ruvdim. Shaddodroqdek tuyuldi menga.
— Bu juda bema’ni odat, — dedi missis Devidson.
So’ngra gap boshqa mavzuga ko’chdi. Tushlikdan keyin esa, saharda turib holdan toyishgani bois, ular uxlagani tarqalishdi. Uyg’onganlarida osmonni qora bulut qoplagan bo’lsa-da, yomg’ir yog’mayotgandi. Ular amerikaliklar ko’rfaz yoqalab qurgan katta yo’l bo’ylab sayrgachiqishdi.

Sayrdan qaytishsa, Devidson endi kelib turgan ekan.
— Bu yerda ikki haftacha qolib ketamiz, shekilli, — dedi u qovog’ini uyib. — Gubernator bilan gaplashdim, hech qanday yordam
berolmayman, deyapti.
— Mister Devidson tezroq ishga qaytishni o’ylayapti, — dedi xotini unga xavotir aralash ko’z tashlab.
— Orollardan ketganimizga ham bir yil bo’ldi, — dedi Devidson ayvonda u yoqdan bu yoqqa yurib. — Missiya ishlarini mahalliy missionerlar zimmasiga yuklab ketuvdik, ular vazifalariga panja orasidan qarashmagan bo’lishsin-da, ishqilib, deb rosa xavotirlanyapman.
Mahalliy missionerlar haqida bir og’iz ham yomon gap aytmoqchi emasman, Xudo asrasin, bari esli-hushli, insofli, chin nasroniylar — ayrim nasroniylarning ularga tenglashishiga hali ancha bor — lekin ularda shijoat yetishmaydi. Dinni bir marta himoya qilishi mumkin, ikki marta himoya qilishi mumkin, lekin doimo himoya qila olishmaydi. Agar missiyani mahalliy missionerga ishonib topshirsangiz, u qanchalik ishonchli odam bo’lmasin, vaqti kelib razolatga yo’l qo’yganiga guvoh bo’lasiz.

Mister Devidson hamon tik turardi. Novcha va ozg’in gavdasi, bo’zargan yuzidagi katta-katta chaqnoq ko’zlari kishida kuchli taassurot qoldirardi. Jazavaga tushib qo’llarini silkitishi va jarangdor ovozi gaplarining samimiy ekanini tasdiqlab turardi.
— Ishlarim qalashib yotgan bo’lsa kerak. Men darhol ishga kirishaman. Modomiki, daraxt chirigan ekan, uni kesib, olovga tashlash kerak.

Kun botib, kechki ovqatdan keyin choy ichilgach, kichkina mehmonxonada xonimlar bir nimalarni tikib, doktor Makfeyl esa trubkasini tutatib o’tirganda missioner ularga orollarda bajargan yumushlari haqida gurung berdi.
— Bizlar bu orollarga kelganimizda mahalliy aholi gunoh-savob nima ekanini bilmasdi, — dedi u. — Muqaddas ta’limotlarni bot-bot buzib, ayb ishga qo’l urishayotganini xayollariga ham keltirishmasdi. Meningcha, faoliyatimdagi eng qiyin ish mahalliy aholida gunohkorlik hissini uyg’otish bo’ldi.

Devidson xotinini uchratgunga qadar besh yil Sulaymon orollarida ishlaganidan Makfeyllar allaqachon xabardor edi. U paytlari missis Devidson Xitoyda missionerlik bilan mashg’ul bo’lgan, ular Bostonda, missionerlar qurultoyida ishtirok etgan kunlari tanishgandilar. To’ydan so’ng ularni orollarga safarbar qilishgan va o’shandan buyon eru xotin shu yerda ter to’kishardi.

Mister Devidsonning gaplarini tinglab, insonning mislsiz jasoratiga qoyil qolish mumkin edi. Devidson tibbiy missioner bo’lgani bois, uni istalgan paytda istalgan orolga chaqirishlari hech gap emasdi. Yomg’irlar mavsumida Tinch okeanida to’fon ko’tarilganda hatto kit ovlovchi kemalarda suzish ham xavfli bo’lsa-da, Devidson ko’pincha qayiqda yo’lga chiqar, bu esa o’lim bilan o’ynashishdek gap edi. Kasallik yoki baxtsiz hodisa haqida xabar kelsa, u hecham ikkilanib o’tirmasdi. Tirik qolish uchun necha marta tun bo’yi qayig’idan suvni to’kib tashlashga majbur bo’lgan, missis Devidson esa uni bir necha bor o’ldiga chiqargandi.

— Ba’zan bormang, hech bo’lmasa, havo ochilishini kuting, deb yalinardim, — dedi missis Devidson. —
Lekin gapimga quloq solmasdi. Mister Devidson juda qaysar, biror narsaga ahd qildimi, bas, uni yo’lidan qaytarishning sira iloji yo’q.
— O’zim Xudoga ishonib tavakkal qilishdan qo’rqsam, mahalliy aholini haq yo’lga qanday boshlayman? — hayqirdi Devidson. — Men
qo’rqmayman, qo’rqmayman. Ular bilishadi: agar boshlariga musibat tushib, menga xabar yuborishsa-yu, yetib borishning imkoni bo’lsa, men albatta yetib boraman.
Yaratganning yo’lida zahmat cheksam-u, Xudo menga madad bermaydi, deb o’ylaysizmi? Shamol Uning buyrug’i bilan esadi, to’lqinlar Uning amri bilan jo’shadi.

Doktor Makfeyl qo’rqoqroq odam edi. Jangovar safdagi tibbiy bo’linmada jarrohlik qilayotganda snaryadlarning xandaqlar ustidan chinqirib uchib o’tishiga hecham ko’nikolmas, qoshidan oqqan ter ko’zoynagini namlar — shunday tang holatda qaltirayotgan qo’llarini o’ziga bo’ysundirishga zo’r berib urinardi. Missionerga qarab turib, u xiyol seskanib ketdi va:
— Qaniydi, men ham hech qachon qo’rqmaganman, deb ayta olsam edi, — dedi.
— Qaniydi, siz Xudoga ishonaman, deya olsangiz, — dedi unga javoban missioner.
O’sha kuni kechqurun gapdan gap chiqib missioner xotini bilan orollarga endi kelgan davrlarini xotirlay boshladi.
— Ba’zan missis Devidson ikkimiz bir-birimizga termilardik,ko’zimizdan duv-duv yosh oqardi. Ertayu kech tinim bilmay ishlasak ham biror-bir natijaga erisholmayotgandek edik. O’shanda yonimda xotinim bo’lmaganda, nima qilardim, bilmayman. Ruhim cho’kib, bariga qo’l siltay deb turgan paytlarimda, u menga matonat va umid bag’ishlardi.

Missis Devidson boshini egib, qo’lidagi matoga qaradi va ozg’in yanoqlari xiyol qizargandek bo’ldi. Qo’llari bilinar-bilinmas titrab, gapirishga majoli kelmadi.
— Bizga hech kim yordam berolmasdi. Biz yolg’iz edik, o’zimiznikilardan minglab mil uzoqda, zulmat iskanjasida edik. Holdan toyib, tushkunlikka tushgan paytlarimda missis Devidson ishlarini bir chetga surib qo’yardi-da, Injilni qo’liga olib, xuddi go’dakni allalagandek ko’nglim xotirjam tortguncha o’qib berardi. Keyin kitobni yopardi-da: “Biz nima bo’lsa ham ularni qutqaramiz”, derdi. Shunda Xudoning madadi bilan o’zimda ishonch paydo bo’lganini his qilardim va: “Ha, Yaratganning ko’magi bilan men ularni qutqaraman. Ularni qutqarishim kerak”, derdim.

Devidson stolga yaqin keldi va xuddi mehrob ravog’i qarshisida turgandek uning yoniga turib oldi.
— Ishonsangiz, mahalliy aholi fahsh botqog’iga shunchalik botgan ediki, qo’l urayotgan ishlari g’irt axloqsizlik ekanini ularga sira tushuntirib bo’lmasdi. Shunda ular odatlanib qolgan tabiiy amallarni gunoh deb e’lon qilishga majbur bo’ldik. Xiyonat, yolg’on gapirish, o’g’rilik kabi ayb ishlarga qo’shib, badanni ko’z-ko’z etish, raqs tushish, cherkovga bormaslikni ham gunohlar qatoriga qo’shdik. Qizlarga ko’kragi ochiq yurishni, erkaklarga shalvar kiymay yurishni taqiqladim.
— Qanday qilib? — deb so’radi doktor Makfeyl qiziqsinib.
— Jarima tayinladim. Axir, odamlarga qo’l urayotgan ishlari noto’g’ri ekanini ko’rsatishning birdan-bir yo’li ularni jazolash. Cherkovga borishmasa, raqs tushishsa, ochiq-sochiq yurishsa, jarimaga tortdim. Har bir gunoh uchun ma’lum miqdorda jarima belgilab, pul yoki mehnat evaziga undirdim. Nihoyat, ularning aqlini kirgizdim.
— Biror marta bo’lsa ham jarima to’lashdan bosh tortishmadimi?
— Bosh tortib ko’rishsin-chi, — dedi missioner.
— Mister Devidsonga qarshi chiqish uchun otning kallasidek yurak kerak, — dedi uning xotini labini qimtib.
Doktor Makfeyl Devidsonga bezovtalanib qaradi. Eshitgan gaplari uni ajablantirgan bo’lsa ham, e’tiroz bildirishga botinolmadi.
— Shuni esdan chiqarmangki, oxirgi chora sifatida men ularni cherkov jamoasi a’zoligidan mahrum qilishim mumkin edi.
— Ular buni ko’ngliga og’ir olishmasmidi?

Devidson xiyol jilmayib, qo’llarini bir-biriga ishqab qo’ydi.
— A’zolikdan mahrum bo’lgach, ular o’zlari yetishtirgan kokos yong’oqlarining mag’zini sota olishmaydi-da. Dengizchilar ovlagan baliqdan ulush tegmaydi. Bu degani, och qolishadi. Shunday ekan, albatta, og’ir olishadi-da.
— Bularga Fred Olson haqida ham gapirib bering, — dedi missis Devidson.

Missioner chaqnab turgan ko’zlarini doktor Makfeylga qadadi.
— Fred Olson orollarda uzoq yillar yashagan daniyalik savdogar edi. Olib sotar bo’lsa ham, xiylagina badavlat edi. Bizning orollarga kelishimiz uni unchalik xursand qilmadi. Chunki bu odam sira o’z bilganidan qolmasdi. Mahalliy aholidan olgan kokos mag’ziga o’zboshimchalik bilan haq to’lar, biror narsa yoki aroq berib yuboraverardi. U shu yerlik ayolga uylangan, biroq unga oshkora xiyonat qilardi. Buning ustiga aroqxo’r edi. Uni to’g’ri yo’lga boshlamoqchi bo’ldim, quloq solmadi. Ustimdan kuldi.

Oxirgi jumlalarni aytganda Devidsonning ovozi yo’g’onlashdi, keyin u bir muddat jimib qoldi. Bu tahlikali jimlik edi.
— Oradan ikki yil o’tgach, u kasodga uchradi. Chorak asr yiqqan biso- tidan ayrildi. Men uni yengdim, nihoyat, Olson tilanchidek oldimga emaklab kelib, Sidneyga qaytishga izn berishimni so’rab yalindi.
— Uning mister Devidsonning oldiga qay ahvolda kelganini bir ko’rganingizda edi, — dedi missionerning xotini.
— Olson bir paytlari baq-baqaloq, yo’g’on gavdali odam edi, tovushi ham baland chiqardi. Lekin mening oldimga kelgan qaltiroq savdogar- da o’sha saxt-sumbatdan asar ham qolmagandi. Olson birdaniga qarib qolgandi.

Devidson o’yga tolib, tashqaridagi tun qorong’uligiga tikildi. Yana yomg’ir yog’a boshlagandi. Kutilmaganda pastki qavatdan shovqin eshitildi va Devidson o’girilib savol nazari bilan xotiniga qaradi. Bu allaqanday kuyni uzuq-yuluq qilib, quloqni qomatga keltirib varanglayotgan grammofon tovushi edi.
— Bu nima? — so’radi missioner.

Missis Devidson ko’zoynagini burniga qattiqroq bosdi.
— Ikkinchi klass yo’lovchilaridan bittasi shu uydan xona olgan. Shovqin o’sha xonadan kelyapti, shekilli.
Ular jimgina quloq tutishdi va ko’p o’tmay to’pir-to’pir boshlandi — pastdagilar raqs tushishardi. Keyin musiqa sadosi o’chib, shisha idishlarning qopqoqlari paqqillab otilgani va vag’ir-vug’ur ovozlar eshitildi.
— Xonim kemadagi do’stlari sharafiga xayrlashuv bazmi uyushtirgan ko’rinadi, — dedi doktor Makfeyl. — Kema soat o’n ikkida jo’naydi, shundaymi?
Devidson indamay soatiga qaradi.
— Tayyormisiz? — dedi u xotiniga.
Missis Devidson tikishini yig’ishtirib, o’rnidan turdi.
— Ha, tayyorman.
— Uxlashga hali erta-ku? — dedi doktor.
— O’qiydigan ancha-muncha narsamiz bor, — tushuntirdi missis Devidson. — Qaerda bo’lmaylik, uxlashdan avval Injildan bir parcha o’qiymiz-da, sharhlari bilan yod olib, atroflicha tahlil qilamiz. Bu xotirani zo’r charxlaydi.

Er-xotinlar bir-birlariga xayrli tun tilashdi. Doktor bilan missis Makfeyl yolg’iz qolishdi. Ikkalasi ham bir necha daqiqa indamay o’tirdilar.
— Qartani opkelay, — dedi doktor nihoyat.
Missis Makfeyl unga ikkilanibroq qaradi. Devidsonlar bilan bo’lgan suhbat uni bir oz xijolatga solgandi. Lekin xonim qarta o’ynamay turaylik, Devidsonlar kirib qolishlari mumkin, deyishga iymandi. Qartani olib kelib, suzayotgan eriga qarab xonim o’zini aybdordek sezdi. Pastda esa bazm to’xtamasdi.

Ertasi kuni havo ochilib ketdi va ikki hafta Pago-Pagoda qo’l qovushtirib o’tirishga mahkum etilgan Makfeyllar fursatni boy bermaslikka qaror qilishdi. Ular bandargohga borib qutilaridan bir nechta kitob oldilar. Doktor harbiy dengizchilar shifoxonasining bosh shifokorini chaqirib, u bilan birgalikda kasalxonadagi barcha bemorlarni ko’rib, aylanib chiqdi. Gubernatorga ham tashrif qog’ozi yubordilar. Yo’lda miss Tompsonni uchratdilar. Doktor shlyapasini qo’liga olib salomlashganda xonim baland va xushchaqchaq ovozda: “Xayrli tong, doktor”, dedi. Miss Tompson xuddi kechagidek oppoq libos kiygan, uzun poshnali yaltiroq oq etigining qo’njidan do’ppayib chiqib turgan bo’liq boldirlari kishida g’alati taassurot qoldirardi.
— Meningcha, kiyimi o’ziga yarashmabdi, — dedi missis Makfeyl. — Ko’rinishidan g’irt tuturuqsiz xotinga o’xshaydi.
Makfeyllar uyga qaytishganda miss Tompson ayvonda savdogarning qora-qura bolalaridan biri bilan o’ynab o’tirgandi.
— Unga biror nima de, — shivirladi doktor xotiniga. — U bu yerda yolg’iz, ko’rmaganga olsak bag’ritoshlik bo’ladi.

Missis Makfeyl noqulay ahvolda qoldi, lekin u erining gapini ikki qilishga odatlanmagandi.
— Bir uyda turarkanmiz-da, — dedi u soxta halimlik bilan.
— Bunaqa kaftdek shaharda tiqilib yashash azob-a? — dedi miss Tompson. — Omadingiz bor ekan, xona topdingiz, deyishganiga o’laymi yana. Men bu yerliklarning uyida yasholmayman, biror chora ko’rish kerak-da, axir. Nega mehmonxona qurishmaydi bular, hayronman.

Ular yana bir-ikki og’iz gaplashishdi. Ovozini ko’tarib gap sotishni xush ko’radigan miss Tompsonning g’iybatlashgisi kelayotgani sezilib turardi, lekin missis Makfeyl gapga chechan emasdi.
— Mayli, biz endi yuqoriga chiqishimiz kerak, — dedi u biroz turishgach.
Kun botib, ular kechki ovqatga o’tirishganda, Devidson kirib kelib:
— Pastdagi ayol ikkita dengizchi bilan o’tiribdi. Ular bilan qanday qilib tanishib oldiykan, hayronman, — dedi.
— U tortinib o’tirmaydi, — dedi missis Devidson.
Behuda o’tgan zerikarli kun hammalarini holdan toydirgandi.
— Agar shu ikki hafta ham shunday o’tadigan bo’lsa, oxiriga borib qay ko’yga tushamiz, — dedi doktor Makfeyl.
— Birdan-bir to’g’ri yo’l kunni har xil yumushlarga taqsimlash, — deb so’z qotdi missioner. — Men yodlashga bir necha soat, takrorlashga bir necha soat ajrataman, havo ochiq bo’ladimi, yomg’ir yog’adimi, baribir — yog’in mavsumida yomg’irga termilib o’tirishdan foyda yo’q — bir-ikki soat dam olaman.

Doktor Makfeyl suhbatdoshiga xavotir aralash qarab qo’ydi. Devidsonning rejasi uning yuragini siqqandi. Ular yana qovurilgan go’sht yeyishayotgandi. Chamasi, oshpaz boshqa ovqat pishirishni bilmasdi. Keyin pastdan yana grammofonning shovqini eshitila boshladi. Devidson asabiylashib o’rnidan sapchib turdi-yu, lekin hech nima demadi. Erkaklarning g’o’ldiragan ovozi eshitildi. Miss Tompsonning mehmonlari mashhur bir qo’shiqqa jo’r bo’lishayotgandi, ko’p o’tmay xonimning quloqni qomatga keltiruvchi shang’i ovozi ham eshitildi. Kulgi-yu, baqir-chaqir avjiga chiqdi. Gapni gapga qovushtirishga urinayotgan tepadagi to’rtovlon esa stakanlarning jarangi va kursilarning g’ichirlashini eshitib o’tirishga majbur edi. Pastda ancha-muncha odam yig’ilgani sezilib turar, miss Tompson bazm uyushtirgandi.
— Qiziq, ularning barini bir xonaga qanday sig’dirarkan, — dedi missis Makfeyl missionerning tibbiyot mavzuidagi suhbatini bo’lib.

Bu gap xonimning nimani o’ylayotganidan dalolat berardi. Yuzining uchayotganiga qaraganda tabobat haqida gapirayotgan missionerning xayoli ham o’sha yoqda edi. Bir mahal, doktor frontda orttirgan tajribasini gapirayotgandi, missioner hayqirgancha o’rnidan irg’ib turdi.
— Nima bo’ldi, Alfred? — deb so’radi missis Devidson.
— Bunga shak-shubha bo’lishi mumkin emas! Shu paytgacha xayolimga kelmaganini qarang-a. Tompson iveleylik.
— Yo’g’-e?
— U Honoluluda kemaga chiqdi. Bu — aniq. Tompson hunarini shu yerda ham davom ettiryapti. Mana shu yerda!
Devidson oxirgi jumlani g’azab bilan aytdi.

— “Iveley” degani nima? — so’radi missis Makfeyl. Missioner qayg’uli nigohini unga qadadi va ovozi nafratdan titrab ketdi.
— Honolulu yuzidagi zahm. Fohishalar dahasi. Tamaddunimizga isnod keltirgan joy. Iveley Honoluluning bir chekkasida joylashgan. Qorong’ida bandargoh yoqalab o’tgan ko’chalar bo’ylab yurib, omonat ko’prikdan o’tsangiz, o’nqir-cho’nqir, qarovsiz yo’lning ro’parasidan chiqasiz, keyin fonusga ko’zingiz tushadi. Yo’lning har ikki tomonida mashina qo’yiladigan maxsus joylar bor, eshik-ayvoni yaltir-yultir bezatilgan, ichkarisidan doim pianola sadosi taralib turadigan qovoqxonalar, sartaroshxona va tamaki do’konlari bor. Havo ham qiy-chuv va orziqib kutilgan xursandchilik shavqi bilan to’la bo’ladi. Keyin bir jinko’cha bo’ylab yurib o’ngga yoki
chapga burilasiz-da — yo’l Iveleyni ikkiga bo’lgan — dahaga kirib bo- rasiz. Bu yerda ikki qator qilib qurilib, orasiga keng va tekis yo’lak solingan, hafsala bilan yashil rangga bo’yalgan ayvonli uychalar bor.
Daha xuddi ko’kalamzor shaharchaga o’xshaydi. Tartib bilan qurilgan bu serhasham va orasta makonda etni junjiktiradigan nimadir bor edi; hali hech qachon aysh-ishratga bo’lgan ehtiyoj bu qadar bekamu ko’st bir
me’yorga solinmagandi. Yo’lak xira fonus bilan yoritilgan, lekin uychalarning ochiq derazalaridan tushayotgan chiroq yorug’i bo’lmasa, baribir, g’ira-shira ko’rinardi. Erkaklar derazalari qarshisida kitob o’qib yoki biror narsa tikib o’tirgan, ko’pchiligi ularga e’tibor ham bermayotgan ayollarga qarab u yoqdan-bu yoqqa salanglashar, ayollar orasida ham, erkaklar orasida ham turli millat vakillari uchrardi. Bandargohdagi
oddiy va harbiy kemalardan tushgan amerikalik qovog’i soliq mast dengizchilar, orollarga joylashtirilgan polklarning oqtanli va qoratanli askarlari, ikki-uch kishilashib yurgan yaponlar, gavayliklar, uzun rido
kiygan xitoyliklar, g’alati bosh kiyimli filippinliklar — bari shu yerda edi. Hammalari go’yo g’amga botgandek indamay yurishar, ularni nafs qiynardi.

— Bu Tinch okeanidagi eng bijg’igan rasvo joy! — hayqirdi Devidson jazavaga tushib. — Missionerlar bunga qarshi ko’p yillar tashviqot qilishdi va nihoyat, mahalliy matbuot ishga kirishdi. Politsiya qimirlamadi ham. Ularning bahonasini bilasiz. Bu illatni yengib bo’lmaydi, shunday ekan, eng to’g’ri yo’l uni chegaralab, nazoratda ushlab turish lozim, deyishadi. Aslida esa, hammasi poraxo’r. Qovoqxona egalaridan, qo’shmachilardan, fohishalarning o’zidan ham pora olishardi. Lekin, oxir-oqibat, ular chora ko’rishga majbur bo’lishdi.
— Men bu haqda Honoluluda kemada tarqatilgan gazetalarda o’qigandim, — dedi doktor Makfeyl.
— Gunohga botgan Iveley aynan biz bu yerga kelgan kuni bekitildi. Butun aholisi odil sudga tortildi. Bir ko’rishdayoq bu ayolning aslida kim ekanligini payqamaganimga hayronman.
— Gap bu yoqda ekan-da, — dedi missis Makfeyl. — Men kema jo’nashiga bir necha daqiqa qolganda uning bortga chiqqanini yaxshi
eslayman. Sal bo’lmasa kech qolardi-ya, degan fikr xayolimdan o’tgani ham esimda.
— Bu yerga kelishga qanday haddi sig’di! — baqirdi Devidson jazavaga tushib. — Men bunga yo’l qo’ymayman.
U eshikka yo’naldi.
— Nima qilmoqchisiz? — undan so’radi Makfeyl.
— Nima qilardim? Pastga tushib bariga chek qo’yaman. Men bu uyni…
U xonimlarning ko’ngliga og’ir botmaydigan so’zni qidirib qoldi. Uning ko’zlari chaqnar, hovliqqanidan rang-quti o’chgan, yuzi battar bo’zarib ketgandi.
— Pastdagi vag’ir-vug’urga qaraganda, u yerda kamida uch-to’rtta erkak bor, — dedi doktor. — Hoziroq u yoqqa kirilsa, shoshqaloqlik bo’lmasmikan?
Missioner unga o’qrayib qaradi-da, churq etmay xonadan otilib chiqib ketdi.
— Agar mister Devidson o’ziga biror ziyon yetishidan cho’chib burchini bajarishga botinolmaydi, deb o’ylasangiz, demak, u kishini yaxshi bilmas ekansiz, — dedi uning xotini.

Keyin xonim mushtlarini asabiy qisib, bo’rtib chiqqan yonoqlari xiyol qizarib pastdan eshitilayotgan tovushlarga quloq tuta boshladi. Hammaning qulog’i ding edi. Missionerning yog’och zinadan tapillab tushgani va pastki xonaning eshigini sharaqlatib ochgani eshitildi. Birdan qo’shiq sadosi tindi, lekin grammofon g’ichirlab bemaza bir kuyni chalishda davom etardi. Keyin Devidsonning ovozi eshitildi va og’ir bir narsa qarsillab quladi. Musiqa tindi. Missioner grammofonni polga uloqtirgandi. Keyin yana Devidsonning ovozi eshitildi, gaplarini ilg’ab olish qiyin edi. So’ng miss Tompsonning quloqni qomatga keltirib shang’illagani eshitildi va go’yo xonadagilar bari bir yo’la kekirdaklarini cho’zib o’shqirayotgandek qiy-chuv ko’tarildi. Missis Devidson xo’rsinib qo’ydi-da, mushtlarini qattiqroq qisdi. Doktor Makfeyl nima qilarini bilmay dam unga, dam xotiniga qarardi. Doktorning pastga tushgisi kelmas, ammo xonimlar undan shuni kutishyaptimi, yo’qmi — bilishni istardi. Keyin pastda musht zarbini eslatuvchi tovush eshitildi va baqir-chaqir avjiga chiqdi. Chamasi, Devidsonni xonadan uloqtirishgandi. Eshik sharaqlab yopildi. Bir muddat jimlik cho’kdi va zinadan chiqayotgan Devidsonning qadam tovushi eshitildi. U xonasiga o’tib ketdi.
— Uning oldiga boray-chi, — dedi missis Devidson va o’rnidan turib tashqariga yo’naldi.
— Yordamim kerak bo’lsa, chaqirarsiz, — dedi missis Makfeyl va miss Devidson xonadan chiqqach qo’shib qo’ydi: — Missioner jabrlanmagan, deb umid qilaman.
— Bo’lmasa, nega birovlarning ishiga burnini tiqadi? — dedi doktor Makfeyl.
Ular bir muddat jim o’tirishdi, keyin yana grammofonning varanglagani va bemaza qo’shiqqa atay baqirib jo’r bo’layotgan ovozlar eshitildi-yu, ikkalasi ham seskanib tushdi.

Ertasi kuni missis Devidson rangida rang yo’q, holsiz bir alpozda yurdi. Boshi og’riyotganini aytib nolidi. U bir oqshomda qarib munkillab qolganga o’xshardi. Xonim missis Makfeylga missioner tun bo’yi mijja qoqmadi, deb aytdi. Missioner qattiq bezovtalanib, soat beshda o’rnidan turibdi-da, tashqariga chiqib ketibdi. Unga pivo quyilgan idishni uloqtirishgan, bulg’angan ust-boshidan qo’lansa hid anqirdi. Lekin missis Devidson miss Tompson haqida gapirganida ko’zlarida sovuq uchqun chaqnadi.
— U hali mister Devidsonni tahqirlagan kunni alam bilan eslaydi, — dedi xonim. — Mister Devidson judayam bag’rikeng inson, boshiga tashvish tushgan biror-bir odam hali uning huzuridan tasalli topmay ketmagan, ammo gunoh bor joyda u shafqatsiz, chindan g’azabi qaynagan damda undan yomoni yo’q.
— Yo’g’-e, nima qiladi? — so’radi missis Makfeyl.
— Bilmayman, lekin men miss Tompsonning o’rnida bo’lishni hecham istamasdim.
Missis Makfeyl seskanib ketdi. Jikkakkina bu ayolning o’ziga ishonch bilan gapirishida odamni xavotirga soladigan nimadir bor edi. O’sha kuni tongda ular birga tashqariga chiqishayotgandi, zinadan yonma-yon tusha
boshlashdi. Miss Tompsonning eshigi ochiq edi va ular kir xalat kiyib olgan xonimning qozonda nimadir pishirayotganini ko’rishdi.
— Xayrli tong, — dedi u. — Mister Devidsonning ahvoli yaxshimi?

Ikkovlon go’yo miss Tompsonni ko’rmagandek churq etmay g’oz yurish qilib uning yonidan o’tib ketishdi.
Lekin xonim xoxolab kula boshlagach, ularning yuzlari bo’zardi. Missis Devidson yalt etib unga qaradi.
— Menga gap otishga qanday haddingiz sig’di? — deb qichqirdi u. — Meni haqorat qilganingiz uchun sizni bu yerdan haydattiraman.
— Mister Devidsonni men chaqirmadim-ku, to’g’rimi?
— Unga javob bermang, — shivirladi shoshib missis Makfeyl.
Ular tez-tez yurib, gaplari Tompson xonimga eshitilmaydigan joygacha borishdi.
— Surbet, surbet! — birdan koyinishga tushdi missis Devidson. G’azabdan nafasi bo’g’ilib qolay dedi.

Ular sayr qilib qaytishayotganida miss Tompsonning qirg’oq tarafga borayotganini ko’rishdi. Xonim, odatdagidek, yasanib olgan, go’yo ularni tahqirlamoqchi bo’lgandek didsizlarcha rangdor gullar taqib tashlangan katta oq shlyapani boshiga qo’ndirgan. Yonidan o’tishganida miss Tompson ularga qarab shodon qiyqirdi va yaqinroqda turgan ikkita amerikalik dengizchi o’zlariga o’qrayib qaragan xonimlarni ko’rib iljayishdi. Ular uyga kirib kelishganda yomg’ir yog’a boshlagandi.
— Tompsonning shuncha yasangani bir pul bo’ladigan bo’ldi-da, — dedi missis Devidson nafratomuz, kinoya bilan. Devidson kirib kelganida ular tushlik ovqatni yarimlatishgandi.

Missionerning ust-boshi jiqqa ho’l bo’lsayam kiyimini almashtirmadi. Qovog’ini uyib jimgina joyiga o’tirdi-da, ovqatdan bir-ikki qoshiq yegan bo’lib, qiyalab yog’ayotgan yomg’irga termuldi. Missis Devidson miss Tompsonga ikki marta ro’baro’ kelishganini aytganda u javob qaytarmadi.
Qovog’ining battarroq uyulgani xotinining gapini eshitganidan darak berib turardi, xolos.
— Mister Hornni uni haydab chiqarishga majbur qilsak-chi? — deb so’radi missis Devidson. — Bizni tahqirlashiga yo’l qo’yolmaymiz, axir.
— Chamamda, uning boshqa boradigan joyi yo’q, — dedi Makfeyl.
— Shu yerliklarning birortasi bilan yashayveradi.
— Bunaqa havoda bularning kulbasida yashashning o’zi bo’lmaydi.
— Men bir kulbada yillab turganman, — dedi missioner.
Qoratanli qizaloq, odatdagidek, hazmi taom uchun qovurilgan banan olib kirganida Devidson unga dedi:
— Miss Tompsondan so’ra-chi, uning oldiga qachon kirsam bo’larkan.
Qizaloq uyalinqirab bosh irg’adi-da, chiqib ketdi.
— U bilan uchrashib nima qilasan, Alfred? — so’radi missionerning xotini.

— Uning oldiga borish mening burchim. Men unga yetarlicha imkon bermayturib ishga kirishmayman.
— Sen uni yaxshi bilmaysan. U seni haqorat qiladi.
— Mayli, haqorat qilsin. Yuzimga tupursa ham mayli. Uning qalbi hali o’lmagan, men shu qalbni qutqarish uchun bor kuchimni sarflashim kerak.

Fohishaning masxaraomuz kulgisi missis Devidsonning quloqlari ostida hamon jaranglardi.
— U haddidan oshib ketgan.
— Xudoning marhamatiga erisholmaydigan darajada haddidan oshganmi? — Kutilmaganda missionerning ko’zlari yiltirab ovozi mayinlashdi. — Yo’q. Bo’lishi mumkin emas. Gunohkor gunohga do’zaxning tubidan-da tubanroq botsa ham Iso undan mehrini darig’ tutmaydi.

Qizaloq xabar keltirdi:
— Miss Tompson alangali salom yo’llab, agar taqsir Devidson ish vaqtida kelmasa, xonim u bilan istalgan paytda uchrashishga tayyor ekanini aytdi.
Davradagilar xabarni qovoq uyib, sukut saqlab eshitishdi, doktor Makfeyl kulib yuborishdan o’zini zo’rg’a tiyib qoldi. Miss Tompsonning surbetligidan zavqlanganini sezdirib qo’ysa, xotini undan ranjishi mumkinligini doktor bilardi.

Ular ovqatni gap-so’zsiz yeb bo’lishdi. Keyin xonimlar yana hunarlari bilan mashg’ul bo’ldilar, missis Makfeyl urush boshlanganidan buyon to’qiyotgan son-sanoqsiz jun bo’yinbog’larining navbatdagisiga urinayotgandi. Doktor trubkasini tutatdi. Devidson esa parishon nigohini stolga qadagancha kursisida qilt etmay o’tirardi. Bir ozdan so’ng u o’rnidan turdi-da, bir so’z demay xonadan chiqib ketdi. Ular missionerning pastga tushib eshikni taqillatgani va miss Tompsonning “Kiring” degan shang’illagan ovozini eshitishdi. Missioner uning oldida bir soatcha qolib ketdi. Doktor Makfeyl esa yomg’irni kuzatardi. Yomg’ir uning asabiga tega boshlagandi. Bu yomg’ir bizning mayin yog’adigan ingliz yomg’irimizga o’xshamas, shafqatsiz va unda tabiatning allaqanday ibtidoiy buzg’unchi kuchi mujassam edi. Shivillab yog’ish o’rniga chelaklab quyilayotgan bu yomg’irdan xuddi osmon toshayotgandek tuyular, qovurg’asimon tunuka tomni to’xtovsiz taraqlatib, kishini aqldan ozdiray derdi. Quturib yog’ayotganini, to’xtamayotganini ko’rib turib, beixtiyor dod solgingiz kelar, suyaklaringiz mayishib qolgandek, o’zingizni behol, umidsiz va nochor his qilardingiz.

Missioner qaytgach, Makfeyl u tomonga o’girildi. Xonimlar boshlarini ko’tarishdi.
— Unga ming bitta imkoniyat berdim. Tavba qil, deb rosa yalindim. Bu ayol emas, iblisning aynan o’zi ekan.
Shunday deb Devidson jimib qoldi va doktor Makfeyl uning ko’zlari olayib, siniqqan yonoqlari bo’rtib chiqqanini payqadi.
— Endi Iso sudxo’ru sarroflarni Xudoning uyidan haydash uchun qo’liga olgan darrani ishlatish payti keldi, — dedi missioner va xona ichida u yoqdan bu yoqqa yura boshladi. Uning lablari qimtilgan, qop-qora qoshlari chimirilgan edi.
— Agar dunyoning narigi chetiga qochsa ham ortidan quvib boraman endi.
Devidson shartta burildi-da, xonadan chiqib ketdi. Ular missionerning yana zinadan pastga tushayotganini eshitishdi.
— U nima qilmoqchi? — so’radi missis Makfeyl.
— Bilmayman, — dedi missis Devidson ko’zoynagini artarkan. — Xudo yo’lida zahmat chekayotganida men undan hech narsa so’ramayman.

Xonim xo’rsinib qo’ydi.
— Nima bo’ldi sizga?
— U endi tinkasi quriguncha tinchimaydi. Erim o’zini ayash nimaligini bilmaydi.
Doktor Makfeyl missioner erishgan ilk natijalar haqida o’zlari ijarada turgan uyning egasi — metis savdogardan eshitdi. Savdogar do’koni yonidan o’tib ketayotgan doktorni to’xtatib, gurunglashish uchun ayvonga chiqdi.
Uning etli yuzida xavotir alomatlari bor edi.
— Taqsir Devidson oldimga kelib nega miss Tompsonga xona berganimni so’radi, — dedi u. — Axir, men ijaraga qo’yayotganimda bu ayolning aslida qanaqaligini bilmasdim-ku. Odamlar mendan ijaraga xona
so’raganda men ularning to’lashga puli bor-yo’qligi bilan qiziqaman, xolos. Miss Tompson esa bir haftalik ijara haqini oldindan to’lab qo’ygan.

Doktor Makfeyl bu g’avg’oga aralashmoqchi emasdi.
— Har nima bo’lgandayam bu sizning uyingiz. Boshpana berganingiz uchun sizdan juda minnatdormiz, — dedi u.
Horn unga ishonqiramay qaradi. Makfeyl missioner tarafidami, yo’qmi, buni u aniq bilmasdi.
— Missionerlar bari bir-birini qo’llab-quvvatlaydi, — dedi u sekingina. — Agar ularga biror savdogar yoqmasa, tamom, boyaqishning do’konini yopib juftakni rostlashdan boshqa iloji qolmaydi.
— Devidson miss Tompsonni haydashingizni xohlayaptimi?
— Yo’q. Missioner, agar Tompson o’zini odob doirasida tutsa, mendan buni iltimos qilolmasligini aytdi. U menga nisbatan adolatli bo’lmoqchi ekan. Men xonimning oldiga boshqa hech kim kelmaydi, deb so’z berdim. Hozirgina miss Tompsonning yoniga borib, bor gapni unga aytdim.
— U nima dedi?
— Meni bo’ralatib so’kdi.

Eski kanop shim kiygan savdogar o’ng’aysizlanib, aftini burishtirdi.
U miss Tompsonning o’ta beadab ayol ekaniga amin bo’lgandi.
— Meningcha, Tompson xonim ketsa kerak. Oldiga odam kelib turmasa, bu yerda qolishi dargumon.
— Uning shu atrofdagi kulbalardan boshqa boradigan joyi yo’q. Lekin missionerlar tish qayrab turgan paytda mahalliy aholi uni uyiga kiritmaydi.
Doktor Makfeyl to’xtovsiz quyayotgan yomg’irga qaradi.
— Menimcha, havoning ochilishini kutishdan naf yo’q, — dedi u.
Kechqurun to’rtovlon mehmonxonada o’tirishganda Devidson kollejda o’qigan davrini gapirib berdi. Pul topish uchun u ta’til paytida duch kelgan joyda ishlayvergan ekan. Pastki qavat jim-jit edi. Miss Tompson xonachasida yolg’iz o’tirgandi. Shu payt kutilmaganda grammofonning tovushi eshitildi. Xonim yolg’izlik azobidan qutulish uchun baribir grammofonni qo’ygandi. Lekin qo’shiq aytadigan odam bo’lmagani uchun kuy ham qayg’uli eshitilardi. Bu go’yo e’tibor bermasligini so’rab Devidsonga qilingan iltijoga o’xshardi. U pinagini buzmay hikoyasini davom ettirdi. Grammofon sadosi ham tinmadi. Miss Tompson bir plastinkaning ketidan boshqasini qo’yardi. Qorong’ulik va sukunat uning asabiga tegayotgandek edi go’yo. G’ir etgan shamol yo’q, havo dim edi. Makfeyllar xonasiga uxlagani kirib ketishdi, biroq hech uyqulari kelmadi. Ular chivindan himoyalanib tortilgan to’rning ortida pashshalarning bezovta g’o’ng’illashini eshitib, ko’zlari chaqchayib yonma-yon yotishardi.

— Bu nima? — pichirladi tuyqusdan missis Makfeyl.
Yog’och devorning ortidan Devidsonning ovozi kelayotgandi. Bu bir maromda g’o’ldirab chiqayotgan, qat’iy ohangdagi tovush edi. Devidson miss Tompsonning qalbini qutqarish uchun ovoz chiqarib duo o’qiyotgandi.
Oradan ikki-uch kun o’tdi. Endi, yo’lda miss Tompsonga ro’baro’ kelishganda, xonim soxta samimiyat bilan jilmayib salomlashmas, xuddi ularni ko’rmayotgandek pardozlangan yuzini burib, xo’mrayib o’tib ketardi. Savdogar Makfeylga uning boshqa joydan ijaraga uy olaman, deb bekorga ovora bo’lganini aytdi. Kechqurunlari miss Tompson grammofoniga har xil plastinkalarni qo’yar, lekin endi xursandchiligining soxtaligi sezilib turardi. Raqs kuyi xuddi umidsizlik navosidek yurakni ezib uzuq-yuluq eshitilardi. U yakshanba kuni grammofonni qo’yganda Devidson muqaddas kunda musiqani darhol o’chirishini so’rab oldiga Hornni jo’natdi. Grammofon ovozi o’chdi va yomg’irning tunuka tomni tinmay taraqlatayotganini aytmaganda uyga sukunat cho’kdi.

— Meningcha, miss Tompson xiyla quyilib qoldi, — dedi ertasi kuni savdogar Makfeylga. — U mister Devidsonning nimalarni rejalashtirayotganini bilmaydi, shuning uchun taysallab turibdi.
O’sha kuni tongda xonimga Makfeylning ham ko’zi tushgan, uning burnini jiyirmayotganini ko’rib doktor ajablangandi. Miss Tompsonning yuzida xavotir bor edi. Metis doktorga ko’z qirini tashladi.
— Mister Devidsonning nima qilayotganidan xabaringiz bo’lmasa
kerak-a? — yurak yutib so’radi u.
— Yo’q, xabarim yo’q.
Missionerning sirli bir ishni boshlaganini doktor ham tusmollab turgan bir paytda Hornning bu savoli g’alati tuyuldi. Makfeylga Devidson miss Tompsonning atrofini asta-sekin to’r bilan o’rab olayotgandek,
vaqti-soati yetganda ipni tortadigandek tuyulardi.
— Missioner miss Tompsonga aytib qo’yishimni tayinladi, agar xonim uni ko’rishni istasa, chaqirtirishi hamonoq yetib borarkan, — dedi savdogar.
— Bu gapni yetkazganingizda miss Tompson nima dedi?
— Indamadi. Men ham gapirishini kutib o’tirmadim. Aytishim kerak bo’lgan gapni aytdim-u qaytib chiqdim. Chamamda, u yig’lagudek bo’lib qoldi.
— Yolg’izlik uni ezayotgani tayin, — dedi doktor. — Ustiga-ustak yomg’ir ham. Har qanday odamning asabini ishdan chiqarishga shularning o’zi kifoya, – gapida davom etdi u ijirg’anib. — Xudo qarg’agan bu joyda
yomg’ir hech to’xtaydimi o’zi?
— Yog’in mavsumida tinmay yog’adi. Yiliga uch yuz dyuym. Bilasizmi, hamma gap ko’rfazning shaklida. Bu ko’rfaz Tinch okeanidagi yomg’irni butkul yig’ib oladigandek tuyuladi.
— Ming la’nat bunday ko’rfazgayu uning shakli-shamoyiliga, — dedi doktor.

Keyin pashsha chaqqan joylarini qashishga tushdi. U juda asabiylashayotgandi. Yomg’ir to’xtab quyosh chiqqan paytlari g’ir etgan shamol esmas,hamma yoq xuddi issiqxonadagidek dim va zax bo’lar, go’yo atrofdagi o’t-o’lan vahimali shiddat bilan o’sayotgandek tuyulardi; badaniga rasm solib, sochlarini bo’yab olgan, betashvish va quvnoq, bolalarcha sodda mahalliy aholining yuzida yovuz bir ifodani payqagandek bo’lardingiz. Ular yalang
oyoqlari bilan mayda qadam tashlab ortingizdan yurganda beixtiyor o’girilib qarardingiz. Ular istalgan paytda ketingizdan pusib kelib, uzun xanjarlarini ikki kuragingiz orasiga sanchadigandek tuyulardi. Ularning kirtaygan ko’zlarida qanday qora niyatlar yashiringanini payqash qiyin edi. Bu odamlarning Misr ibodatxonalari devoridagi rasmlarni eslatuvchi qiyofalarida o’ta qadim va mudhish bir ifoda bor edi.
Missioner mudom qayoqqadir borib kelardi. U band edi, lekin Mak- feyllar Devidsonning nima bilan mashg’ulligini bilishmasdi. Horn doktorga uning har kuni gubernatorning oldiga borayotganini aytdi va bir kuni missionerning o’zi ham gubernator haqida so’z ochdi.

— U juda qat’iyatli odamdek ko’rinadi, — dedi Devidson. — Lekin aslida unda matonatdan asar ham yo’q.
— Demak, gubernator siz xohlayotgan ishni qilmoqchi emas, — dedi doktor hazil aralash.
Missioner jilmaymadi.
— Men uning to’g’ri yo’l tutishini istayman, xolos. Aslida, odamni bunga undash shart emas-ku.
— Lekin nima to’g’ri-yu, nima noto’g’riligi haqidagi fikrlar bir-biridan farq qilishi mumkin.
— Agar birovning oyog’i chiriy boshlagan bo’lsa, shu oyoqni kesib tashlaymi, yo’qmi, deb ikkilanayotgan odamga jim qarab turarmidingiz?
— Oyoqning chirishi — aniq bir xastalik.
— Jaholat-chi?
Devidsonning aynan nima ish qilib qo’ygani ko’p o’tmay oshkor bo’ldi.

O’sha kuni to’rtovlon endigina ovqatlanishgan, hali tushki hordiqqa tarqalishmagandi. Issiqda xonimlar va doktor tush mahali dam olishga majbur bo’lar, Devidson esa tamballarga xos bu odatni yoqtirmasdi. Bir
payt eshik lang ochildi-da, miss Tompson kirib keldi. U xonadagilarga ko’z yugurtirib, keyin Devidsonning ustiga bostirib bordi.
— Gubernatorga men haqimda nima deding, o’v, iflos? — vajohat bilan o’shqira ketdi xonim.
Keyin oraga bir lahzalik jimlik cho’kdi. Missioner bo’sh kursini oldinga surdi.
— O’tiring, miss Tompson. O’zim ham siz bilan yana bir marta gaplashmoqchi bo’lib turuvdim.
— Voy, haromi-yey.
Miss Tompson shaloq so’zlarni aytib, bo’ralatib so’kinishga tushdi. Devidson yuvosh nigohini undan uzmasdi.
— Ustimga yog’dirayotgan haqoratlaringiz menga ta’sir qilmaydi,miss Tompson, — dedi u. — Lekin, o’tinaman, bu yerda xonimlar ham borligini unutmang.

Bu paytga kelib g’azab otiga mingan Tompsonning ko’zi yoshga to’lgandi. Yuzi qip-qizarib, bo’g’riqib ketgan, u xuddi bo’g’ilib qolganga o’xshardi.
— Nima bo’ldi o’zi? — deb so’radi doktor Makfeyl.
— Boyagina bir nusxa keldi. Uning aytishicha, men birinchi kelgan kemaga o’tirib, bu yerdan tuyog’imni shiqillatishim kerak emish.
Missionerning ko’zida uchqun “yilt” etgandek bo’ldi. Lekin hissiz yuzi o’zgarmadi.
— Bunaqa ahvolda gubernatorning qolishingizga ruxsat berishini kutish noo’rin, — dedi
u.
— Bu sening ishing, — chinqirib yubordi miss Tompson. — Meni laqillataman, deb ovora bo’lma. Bu sening ishing.
— Sizni aldash niyatim yo’q. Vakolatidan kelib chiqib chora ko’rishga uni men undagandim.
— Nega meni hech o’z holimga qo’ymaysan? Senga zararim tegmagan-ku, axir.
— Ishonaverin g, agar zarari ngi z tek k anda ham xafa bo’lib o’tirmasdim.
— Meni bu xaroba shaharda uzoq vaqt qolmoqchi, deb o’ylaysanmi? Nima, men kechagina cho’ldan chiqib kelgan odamga o’xshaymanmi?
— Unda nimadan norozi bo’lyapsiz, tushunmadim, — dedi missioner.

Miss Tompson jazavaga tushib bir nimalar deb o’shqirdi-da, xonadan chiqib ketdi. Oraga jimlik cho’kdi.
— Gubernatorning nihoyat ishga kirishganini eshitish ko’ngilga tasalli beradi, — dedi Devidson. — Gubernator qat’iyatsiz, bo’shang odam. Bu ayol bor-yo’g’i ikki hafta turadi, keyin agar Apiaga ketsa, bu yog’i mening ishim emas, Apia Britaniya qaramog’ida, degandi u.
Missioner o’rnidan turib xonaning u yog’idan, bu yog’iga yura boshladi.
— Qo’lida hokimiyat bor odamning o’z vazifasini bajarishdan bo’yin tovlashidan yomoni yo’q. Ular xuddi o’z ko’zlari bilan ko’rmagan gunohni gunoh emas, degandek fikrlaydilar. Anavi ayolning turgan-bitgani g’alva, bu muammoni shunday qoldirib bo’lmaydi. Axiri gubernatorga ochiqchasiga gapirishga majbur bo’ldim.
Devidsonning qoshlari chimirildi va katta iyagi bo’rtib, basharasi qat’iy va vahimali tus oldi.
— Bu bilan nima demoqchisiz? — dedi doktor.
— Bizning missiyamiz Vashingtonning ta’sirisiz to’la kuchga ega emas. Gubernatorga, agar ustidan shikoyat tushsa, oqibati chatoq bo’lishini eslatib qo’ydim.
— Miss Tompson qachon ketishi kerak? — dedi doktor bir oz jim turgach.
— San-Frantsiskoga boradigan kema Sidneydan bu yerga yanagi seshanba yetib kelishi kerak. U o’sha kemada ketadi.
Ungacha hali besh kun bor edi. Ertasi kuni Makfeyl biror foydali ish topish umidida deyarli har kuni ertalab boradigan shifoxonasidan sekin-sekin qadam tashlab qaytayotgan edi, zinadan chiqaverishda uni metis savdogar to’xtatdi:
— Kechirasiz, doktor Makfeyl, miss Tompsonning mazasi yo’q. Uni bir ko’rib qo’ymaysizmi?
— Albatta.

Horn doktorni ayolning xonasiga boshlab bordi. Miss Tompsonning o’qishga ham, tikishga ham hafsalasi
yo’q edi. U bir nuqtaga tikilgancha, kursisida yalpayib o’tirardi. Egnida oppoq libos, boshida gullar qadalgan katta shlyapa. Makfeyl uning upa surtilgan yuzi sarg’ayib, so’lg’in bo’lib qolganini payqadi.
— Mazangiz qochgani yomon bo’libdi-da, — dedi doktor.
— E-y, men kasal emasman. Sizda zarur gapim borligi uchun surishtirgandim. Meni San-Frantsiskoga boradigan kemada jo’natib yuborishmoqchi.

Xonim Makfeylga qaradi, doktor uning nigohida nogahoniy qo’rquvni ilg’adi. Miss Tompson titrayotgan qo’llarini qisdi. Savdogar eshik yonida quloq solib turardi.
— Tushunarli, — dedi doktor.
Xonim qult etib yutindi.
— Hozir mening San-Frantsiskoga borishim noqulayroq. Kecha tushdan keyin gubernatorga boruvdim, o’zi bilan uchrasholmadim. Yordamchisini ko’rdim, u o’sha kemada ketishdan boshqa ilojim yo’qligini aytdi. Gu- bernator bilan uchrashmoqchi bo’lib bugun tongda uyining yonida kutib turdim, tashqariga chiqqach, oldiga bordim. Uning men bilan gaplashgisi kelmadi, lekin hol-joniga qo’ymaganimdan keyin, agar taqsir Devidson rozi bo’lsa, Sidneyga boradigan kema kelguncha shu yerda qolishimga e’tirozi yo’qligini aytdi.

Miss Tompson xavotir aralash doktorga qarab jim qoldi.
— Lekin men nima qila olaman? — dedi Makfeyl.
— Devidsondan so’rab ko’rasizmi, degandim. Xudoni o’rtaga qo’yib qasam ichaman, agar qolishimga ijozat bersa, o’zimni risoladagidek tutaman. Agar u xohlasa, uydan ko’chaga ham chiqmayman. Ikki haftaga chidasa bo’ldi.
— Undan so’rab ko’raman.
— Missioner rozi bo’lmaydi, — dedi Horn. — Seshanba kuni u sizni haydaydi, shunday ekan, taqdirga tan berishdan boshqa ilojingiz yo’q.
— Unga Sidneydan ish toparkan, deb ayting, doimiy ish demoqchiman. Men ko’p narsa so’ramayapman.
— Qo’limdan kelganicha urinib ko’raman, — dedi doktor.
— Keyin menga javobini ayting, xo’pmi? Shu ish biryoqli bo’lmaguncha joyimda tinch o’tirolmayman.
Bu iltimos doktorni xursand qilmadi, shu tufayli Makfeyl boshqacha yo’l tutishga kirishdi. Xotiniga miss Tompsonning iltimosini aytib, missis Devidson bilan gaplashishini so’radi. Missionerning qattiqqo’lligi sezilib turar, miss Tompson Pago-Pagoda yana ikki hafta qolsa hech kimga ziyoni tegmasdi. Ammo doktor, elchilar singari, bu ishining yakuniga tayyor emas edi. Missioner darhol uning qoshiga keldi.
— Missis Devidson menga Tompson bilan gaplashganingizni aytdi, —dedi u.

Bunday kutilmagan hamladan so’ng doktor Makfeyl ochiqchasiga gapirishga majbur bo’lgan tortinchoq odamlarga xos g’azabni ko’nglida tuya boshladi. U asabiylashayotganini sezdi va yuzi qizarib ketdi.
— Miss Tompson San-Frantsiskoga emas, Sidneyga borsa, bundan nima o’zgaradi, hayronman. Bu yerda o’zini risoladagidek tutishga va’da berib turgan paytda uni haydash g’irt zolimlik, — dedi doktor.
Missioner unga o’qrayib qaradi.
—U nega San-Frantsiskoga qaytishni xohlamayapti?
— So’raganim yo’q, — to’ng’illadi Makfeyl. — Men birovning ishiga hadeb burun suqavermaslik kerak, deb hisoblayman.

Harqalay, bu xiyla qo’pol javob edi.
— Gubernator Tompsonga oroldan jo’naydigan birinchi kemaga o’tirib, bu yerdan ketishni buyurgan. U xizmat burchini bajardi, xolos. Men uning ishiga aralashmayman. Anavi ayolning bu yerda qolishi xavfli.
— Siz shafqatsiz, zolim odamsiz.
Xonimlar doktorga xavotir aralash tikilib qolishdi, lekin missioner jilmaygach, ularning endi dahanaki jang boshlanib ketadi, deb bekorga cho’chishgani ayon bo’ldi.
— Men haqimda bunday fikrga kelganingizdan juda afsusdaman, doktor Makfeyl. Ishoning, boyaqish ayolni o’ylab. yuragim tilka-pora bo’lyapti, men o’z burchimni bajarishga urinyapman, xolos.

Doktor churq etmadi. U qovog’ini uyib, derazaga termulib turardi. Tashqarida esa yomg’ir yog’ayotgandi va
ko’rfazning naryog’idagi daraxtlar orasidan mahalliy qishloqchaning kulbalari ko’rinib turardi.
— Yomg’ir tinganidan foydalanib, bir aylanib kelaman, — dedi doktor.
— Istagingizni qila olmaganim uchun jahlingiz chiqmasin, — dedi Devidson ma’yus jilmayib. — Sizga hurmatim baland, doktor, agar men haqimda yomon fikrga borsangiz xafa bo’laman.
— Siz o’zingizga shunchalik yuqori baho berasizki, mening fikrim sizga zig’irchayam ta’sir etmaydi, — e’tiroz bildirdi Makfeyl.

— Shu yerda meni mot qildingiz, — miyig’ida kulib qo’ydi Devidson. Doktor Makfeyl bekordan-bekor qo’pol gapirgani uchun o’zidan ranjib pastga tushganda miss Tompson eshigini qiya ochib, uni kutib turgandi.
— Xo’sh, — dedi xonim, — u bilan gaplashdingizmi?
— Ha, lekin, afsuski, missioner rozi bo’lmadi, — dedi doktor ko’zini olib qochib.
Xonim ho’ngrab yig’lab yubordi, doktor unga ko’z qirini tashladi. Miss Tompsonning yuzi dokadek oqarib ketgandi. Bu Makfeylni cho’chitib yubordi va qo’qqisdan uning miyasiga bir fikr keldi.
— Lekin hali umidingizni uzmay turing. Menimcha, ularning sizga bu muomalasi g’irt pastkashlik, gubernatorning yoniga o’zim bormoqchiman.
— Hozirmi?
Makfeyl bosh irg’adi. Xonimning yuzi yorishdi.

— Juda yaxshi ish bo’lardi. Ishonchim komil, agar siz tarafimni olsangiz, u qolishimga ruxsat beradi. Xudo haqqi, shu yerda ekanman, quyushqondan chiqadigan biror qiliq qilmayman. Nega gubernatorning qoshiga bormoqchiligini doktor Makfeylning o’zi ham aniq bilmasdi. Aslida, miss Tompsonning muammosi uni mutlaqo o’ylantirmayotgandi. Missioner uning g’azabini qo’zitgandi, doktor esa bir jini qo’zisa oxirigacha kurashardi. Borsa, gubernator uyida ekan. U mo’yloviga oq tushgan, gavdali, kelishgan dengizchi edi, egniga oq tikdan tikilgan gardsiz rasmiylibos kiygandi.
— Bizlar bilan bir uyda ijarada turgan ayol masalasida keluvdim, — dedi doktor. — Uning ismi Tompson.
— Bu ayol haqida bir dunyo gap eshitdim, doktor Makfeyl, — dedi gubernator jilmayib. — Unga yanagi hafta seshanba kuni bu yerdan ketishni buyurdim, qo’limdan kelgani shu.
— Bunchalik qattiqqo’llik qilmang, xonim Sidneyga ketishi uchun San-Frantsiskodan kema kelguncha shu yerda qolishiga ruxsat bering. Uning o’zini risoladagidek tutishiga men kafilman.

Gubernator hamon jilmayib turar, lekin ko’zlari qisilib, nigohi jiddiylashayotgandi.
— Jon-jon deb iltimosingizni qondirardimu, doktor, lekin men buyruqni berib bo’lganman, endi uni o’zgartirolmayman.
Doktor vaziyatni yotig’i bilan tushuntirishga kirishgandi, gubernatorning yuzidagi tabassum butkul yo’qoldi. U Makfeylning gaplarini chetga qarab, istar-istamas tingladi. Doktor gaplari unga mutlaqo ta’sir etmayotganini tushundi.
— Xonimni noqulay ahvolga solganimdan afsusdaman, ammo u seshanba kuni kemada jo’nab ketishi kerak, tamom-vassalom.
— Ammo qachon jo’nab ketishining nima farqi bor?
— Kechirasiz-u, doktor, lekin men rasmiy faoliyatim borasida tegishli hukumat vakillarigagina hisobot beraman.

Makfeyl unga o’qrayib qaradi. Keyin Devidsonning gubernatorga do’q-po’pisa qilgani haqida aytgan gaplarini esladi. Gubernatorning gap ohangida allaqanday sarosima bor edi.
— Devidson — birovlarning ishiga burun suqaveradigan hovliqma, — dedi Makfeyl g’ijinib.
— Bu gap oramizda qolsin-u, mister Devidson menda ham unchalik yaxshi taassurot qoldirgani yo’q, — dedi gubernator. — Lekin mahalliy aholi orasiga ancha-muncha askar joylashtirilgan, bunday joyda miss Tompsondek ayolning turishi xavfli ekanini eslatib qo’yishga uning haqqi bor. Buni tan olmay ilojim yo’q.
U o’rnidan turdi va Makfeyl ham qo’zg’alishga majbur bo’ldi.
— Kechirasiz, zarur ishlarim bor. Missis Makfeylga mening nomimdan salom aytib qo’ying.

Doktor gubernator huzuridan tushkun kayfiyatda qaytdi. Miss Tompson kutib turganini bilgani uchun qo’lidan hech ish kelmaganini aytishga istihola qilib, uyga orqa eshikdan kirdi va zinadan o’g’ridek oyoq uchida
ko’tarildi.
Kechki ovqat mahali doktor behalovat, ichini it tirnasa-da churq etmay o’tirdi, missioner esa aksincha, xushchaqchaq va sergap edi. Makfeylga Devidson g’olibona masrur nigoh bilan qarab-qarab qo’yayotgandek tuyuldi.
Kutilmaganda doktorning miyasiga gubernator bilan uchrashib biror ish chiqara olmaganimdan missionerning xabari bor, shekilli, degan o’y keldi. Devidson buni qay go’rdan eshita qoldiykan? Bu odamda qandaydir bir yovuz kuch bor edi. Kechki ovqatdan so’ng Makfeyl Hornning ayvonda o’tirganini ko’rib, u bilan laqillashmoqchi bo’lgandek tashqariga chiqdi.
— Xonim, gubernator bilan uchrashibdimi-yo’qmi, deb so’rayapti, — dedi shivirlab savdogar.
— Uchrashdim. Lekin u rozi bo’lmadi. Ming afsus, qo’limdan boshqa hech nima kelmaydi.
— Uning rozi bo’lmasligini bilardim. Ular missionerlarga qarshi chiqishga botina olishmaydi.
— Nima haqda gaplashyapsizlar? — dedi davraga qo’shilish uchun tashqariga chiqqan Devidson muloyim jilmayib.
— Apiaga yetib olishlaring uchun kamida yana bir hafta kutishlaringga to’g’ri keladi, deb turuvdim, — dedi savdogar pinagini buzmay.
Horn ketgach, ular mehmonxonaga qaytib kirishdi. Mister Devidson taomdan keyin, odatda, bir soatcha hordiq chiqarardi. Shu payt eshik taqillagandek bo’ldi.
— Kiravering, — dedi missis Devidson o’zining shang’illagan tovushida.
Lekin eshik ochilavermagach, xonim o’rnidan turib uni ochdi. Bo’sag’ada miss Tompson turardi. Uning aft-angori tanib bo’lmas darajada zgarib ketgandi. Endi u xonimlarni yo’lda mazax qilgan betgachopar shallaqi emas, irodasi singan qo’rqoq ayol edi. Uning odatda yaxshilab turmaklab qo’yiladigan sochi bo’yniga yopishib to’zg’ib yotar, egniga xalat, oyog’iga tungi shippak kiygan, kiyimlari kir-chir edi. Yuzidan duv-duv yosh oqar, ichkari kirishga botinolmay turardi.
— Sizga nima kerak? — dedi missis Devidson o’qrayib.
— Mister Devidson bilan gaplashsam maylimi? — dedi Tompson hayajonlanganidan nafasi bo’g’ilib.
Missioner o’rnidan turib u tomon yurdi.
— Kiravering, miss Tompson, — dedi u xushmuomalalik bilan. — Xo’sh, xizmat?
Miss Tompson xonaga kirdi.
— O’t… o’tkan kuni sizga aytgan gaplarim uchun ham, boshqalari uchun ham kechirim so’rayman. Bir oz qizishib ketibman. Meni kechiring.
— E, hechqisi yo’q. Men bunaqa haqoratlarga parvo ham qilmayman.
Miss Tompson qullarga xos itoatkorona bir harakat bilan missioner sari yurdi.
— Siz meni yengdingiz. Yengilganimni tan olaman. Endi meni San-Frantsiskoga qaytib ketishga majbur qilmaysiz-a?
Devidsonning xushmuomalaligi bir zumda yo’qoldi, ovozi dag’allashdi.
— Nega siz u yoqqa qaytishni xohlamayapsiz?
Miss Tompson qo’rqqanidan yelkalarini qisib oldi.
— Adashmasam, ota-onam o’sha yerda yashaydi. Ular meni bu ahvolda ko’rishini xohlamayman. O’sha yerdan boshqa istagan joyingizga borishga tayyorman.
— Nega San-Frantsiskoga qaytishni xohlamayapsiz?
— Aytdim-ku.
Missioner oldinga egilib, Tompsonga tikilib qaradi va chaqnayotgan katta-katta ko’zlari ayolning qalbiga qadalayotgandek tuyuldi. Keyin u birdan chuqur nafas oldi.
— Axloqsizlar turmasi.
Miss Tompson ingrab yubordi, keyin tiz cho’kib uning oyog’iga tarmashdi.
— Meni u yoqqa qaytarib yubormang. Xudo haqqi, ont ichaman, bu yog’iga yaxshi ayol bo’laman. Qaytib yomon yo’lga kirmayman.
Miss Tompsonning upa surtilgan yuzlaridan duv-duv yosh oqar, u tinmay yolvorardi. Missioner egilib uning boshini ko’tarib, o’ziga qarashga majbur qildi.
— Hamma gap o’sha — axloqsizlar turmasida, to’g’rimi?
— Ularning qo’liga tushib qolmay deb bu yoqqa qochganman, — dedi xonim o’pkasini bosolmay. — Agar xitlar ushlab olsa, uch yilga qamalib ketaman.
Devidson uni qo’yib yubordi, Tompson yerga yiqilib uvvos solib yig’ladi. Doktor Makfeyl o’rnidan sakrab turdi.
— Shuni bilaturib uni ortga qaytishga majburlay olmaysiz, — dedi u. — Unga imkon bering. Xonim hayotini yangidan boshlamoqchi.
— Men unga hayotidagi eng zo’r imkoniyatni tuhfa etaman. Tavba qildimi, endi jazoga ham chidab bersin.
Miss Tompson missionerning gapini noto’g’ri tushunib, boshini ko’tardi. Uning qayg’uli ko’zlarida umid uchqunlari porladi.
— Meni qo’yib yuborasizmi?
— Yo’q. Siz seshanba kuni San-Frantsiskoga jo’naysiz.
Miss Tompson ingrab yubordi, keyin etni junjiktiradigan bir qayg’uli tovushda chinqirib, boshini yerga ura boshladi. Doktor Makfeyl yugurib borib uni turg’azishga urindi.
— O’zingizni tuting. Yaxshisi, xonangizga boring-da, yotib dam oling. Men biron dori topib tushaman.
Doktor xonimni o’rnidan turg’azdi va pastga suyab tushdi. Yordamlashishni xohlamagan missis Devidson va xotinidan g’azablandi. Metis savdogar zinada turgan ekan, birgalashib Tompsonni karavotga yotqizishdi.
Xonim ingrab, tinmay ko’z yosh to’kar, hushidan ketadigan ahvolda edi.

Doktor ukol qildi. Keyin holdan toyib asabiylashgan bir holatda tepaga ko’tarildi.
— Uni karavotga yotqizishga to’g’ri keldi, — dedi u xonaga chiqqach.
Xonimlar va Devidson u chiqib ketganda qanday o’tirishgan bo’lishsa, hamon o’sha holatda edilar. Aftidan, doktorning yo’g’ida gaplashmagan, qimir etmagandilar.
— Sizni kutib turgandim, — dedi Devidson g’alati, sovuq ohangda.
— Yo’ldan ozgan singlimiz uchun hammangiz men bilan birga duo o’qishinglarni xohlayman.
U tokchadan Injilni oldi-da, kechki ovqat tanovul qilingan stol yoniga kelib o’tirdi. O’ali idish-tovoq yig’ishtirilmagan edi, missioner choynakni nariroq surdi. Keyin yo’g’on, jarangdor va ta’sirli ovozda
ularga Iso Masihning xiyonatkor ayol bilan muloqoti haqidagi bobni o’qib berdi.
— Endi hammamiz tiz cho’kib, suyukli singlimiz Sedi Tompson haqqiga duo o’qiymiz.
Missioner Xudodan gunohkor ayolga rahm-shafqat tilab, g’ayrati

jo’shib, uzundan-uzoq duo o’qiy boshladi. Missis Makfeyl bilan missis Devidson ko’zlarini yumib, tiz cho’kishdi. Noqulay ahvolda qolgan doktor ham o’ng’aysizlanib istar-istamas tiz cho’kdi. Missioner voizlardek kuyib-pishib duo o’qir, haddan tashqari ta’sirlanganidan ko’z yoshlari yuzini yuvardi. Tashqarida esa yomg’ir shafqatsiz quyib yog’ar, bunda odam zotiga xos qahru g’azab mujassamdek edi.
Nihoyat, Devidson qiroatini to’xtatdi. Keyin bir oz jim turdi-da:
— Endi Lord’s prayer duosini takrorlaymiz, — dedi.
Duoni o’qib bo’lishgach, ular Devidson bilan birga qadlarini rostlashdi. Missis Devidsonning yuzi siniqib, ma’yus tortib qolgandi. U tinchlangan, ko’ngli orom olayotgandi. Lekin Makfeyllar o’zlarini noqulay
seza boshladilar. Ular nigohlarini qayoqqa qaratishni bilolmasdilar.
— Men pastga tushib, miss Tompsonning holidan xabar olib kelaman,— dedi doktor Makfeyl.
U xonimning eshigini taqillatgandi, eshikni Horn ochdi. Miss Tompson tebranma kursida ovoz chiqarmay yig’lab o’tirardi.
— Nima qilib o’tiribsiz? — o’shqirdi Makfeyl. — Sizga yotib dam oling, degandim-ku.
— Yotolmayman. Men mister Devidsonni ko’rishim kerak.
— Voy bechoragina-yey, buning nima foydasi bor? Baribir, uning rahmini keltirolmaysiz.
— U menga, qachon chaqirtirsang darrov yetib kelaman, degan.
Makfeyl savdogarni imladi.
— Borib missionerni chaqirib keling.
Savdogar yuqoriga chiqib ketgach, doktor miss Tompsonning yonida jimgina kutib turdi. Devidson kirib keldi.
— Sizni bu yerga chaqirtirganim uchun meni kechiring, — dedi xonim missionerga ma’yus nigoh tashlab.
— Men chaqirtirasiz deb kutib turgandim. Iltijolarim Xudoga yetib borishini bilardim.

Ular bir lahza bir-biriga tikilib qolishdi, keyin xonim ko’zini olib qochdi. U gapirayotganda ham nigohini chetga tikib turdi.
— Men axloqsiz ayol edim. Endi tavba qilishni xohlayman.
— Xudoga shukr! Xudoga shukr! Iltijolarimizni eshitibdi.
Missioner Makfeyl bilan savdogarga yuzlandi:
— Bizni yolg’iz qoldiringlar. Iltijolarimiz Xudoga yetib borganini missis Devidsonga aytinglar.
Ular xonadan chiqib, eshikni yopishdi.
— YO, tavba! — dedi savdogar.
O’sha kuni kechqurun doktor Makfeylning ko’ziga uyqu kelmadi, missionerning zinadan ko’tarilayotganini eshitib, soatiga qaradi. Soat ikki bo’lgandi. Lekin missioner shundan keyin ham uxlagani yo’q. Doktor holdan toyib uxlab qolguncha ularning xonalarini ajratib turgan yog’och devor ortidan Devidsonning ovoz chiqarib tilovat qilayotganini eshitib yotdi.

Ertasi kuni tongda missionerning aft-angorini ko’rib Makfeyl hayron qoldi. Devidsonning yuzi battar oqarib ketgan, biroq ko’zlarida g’ayritabiiy o’t chaqnardi. Aftidan, u quvonchini ichiga sig’dirolmayotgan edi.
— Hoziroq pastga tushing-da, Sedini ko’ring, — dedi u. — Ehtimol, tani sog’aymagandir, lekin qalbi o’zgargani aniq.
Doktorning madori qurib, jini qo’zib turgandi.
— Kecha u bilan yarim tungacha qolib ketdingiz, — dedi u.
— Ha, Sedi yolg’iz qolishga, mening ketishimga bardosh berolmasdi.

— Og’zingiz qulog’ingizda-yu, — dedi doktor ijirg’anib. Quvonchdan Devidsonning ko’zlari porlardi.
— Men Xudoning marhamatiga noil bo’ldim. Kecha tunda adashgan qalbni Tangrimning mehribon qo’llariga topshirishga loyiq ko’rildim.
Miss Tompson oromkursida o’tirardi. Karavot yig’ishtirilmagan, xona to’zib yotardi. U risoladagidek kiyinishga urinmagan ham, egniga kir xalatni ilib, sochlarini naridan-beri turmaklagandi. Yuzini ho’l sochiq bilan artgan bo’lsa-da, yig’layverganidan yuz-ko’zi shishib ket- gandi. Uning aft-angoriga qarab bo’lmasdi.
Doktor xonaga kirganda Tompson unga ma’nosiz nigohini tikdi. Xonimning shashti qaytib, yuragi bezillab qolgandi.
— Mister Devidson qani? — deb so’radi u.
— Uni ko’rmoqchi bo’lsangiz hoziroq keladi, — dedi Makfeyl ensasi qotib. — Men sizning ahvolingizdan xabar olgani kiruvdim.
— Ahvolim yaxshi. Xavotirlanmang.
— Biror nima yedingizmi?
— Horn qahva keltirdi.
Miss Tompson bezovtalanib eshikka qaradi.
— U tezroq kelarmikan, u yonimda bo’lsa vahimam bosilgandek bo’ladi.
— Baribir, seshanba kuni ketadigan bo’ldingizmi?
— Ha, u ketishing kerak, deyapti. Iltimos, unga ayting, tezroq kirsin. Siz menga yordam berolmaysiz. O’ozir undan boshqa hech kim menga yordam berolmaydi.
— Yaxshi, — dedi doktor Makfeyl.

Keyingi uch kun mobaynida missioner vaqtini deyarli Sedi Tompson bilan o’tkazdi. U faqat ovqat mahali davraga qo’shilardi. Doktor Makfeyl uning istab-istamay ovqatlanayotganini payqadi.
— U bor kuchini sarflayapti, — dedi missis Devidson zorlanib. — Agar o’ziga qaramasa, tinkasi qurib qoladi, lekin u o’zini ayamaydi.
Missis Devidsonning ham quti o’chib, rangi oqarib ketgandi. U missis Makfeylga tuni bilan mijja qoqmayotganini aytdi. Missioner miss Tompsonning yonidan chiqqach, sillasi qurigancha tilovat qilar, lekin
shundan keyin ham ancha vaqtgacha uxlay olmas ekan. Bir-ikki soat o’tgach, o’rnidan turib kiyinarkan-da, ko’rfazni yoqalab uzundan-uzoq piyoda aylanarkan. U g’alati tushlar ko’rayotgan emish.
— Bugun ertalab u menga Nebraska tog’larini tush ko’rganini aytdi, — dedi missis Devidson.
— Qiziq-ku, — dedi doktor Makfeyl.
Doktor Amerikani kesib o’tayotganda poezd derazasidan o’sha tog’larni ko’rganini yaxshi eslardi. Dum-dumaloq, sip-silliq ulkan do’ngliklarga o’xshash bu tog’lar yalanglikda do’ppayib turardi. Makfeyl ularning ayol
siynalariga o’xshashidan hayratga tushganini esladi.

Tinim bilmayotgani hatto Devidsonning o’ziga ham og’ir tushayotgandi. Lekin mislsiz bir g’ayrat uning kuchiga kuch qo’shardi. U boyaqish ayol qalbining tub-tubiga yashiringan gunohni tag-tomirigacha sug’urib tashlayotgandi. Devidson Tompson bilan birga duo o’qib, birga iltijo qilardi.
— Bu haqiqiy mo»jiza, — dedi missioner ularga bir kuni kechki ovqat mahali. — Bu chindan-da, qayta tug’ilish. Uning tundek qora qalbi hozir yangi yoqqan qordek beg’ubor. U barcha gunohlaridan pushaymon bo’lib, shunday chiroyli tavba qildiki, men xijolat bo’lib, talmovsirab qoldim. Men hatto uning kiyimiga qo’l tekkizishga ham noloyiqman.
— Uni San-Frantsiskoga qaytarib yuborishga yuragingiz qanday dov beradi? — deb so’radi doktor. — Amerika turmasida uch yil yotadi. Men siz uni bundan saqlab qolarsiz, deb o’ylovdim.

— Nahotki, tushunmasangiz! Bu axir zarurat-ku. Siz meni unga rahmi kelmaydi, deb o’ylaysizmi? Men uni xuddi xotinim yoki singlimni yaxshi ko’rgandek yaxshi ko’raman. U qamoqda qancha azob cheksa, men ham bu yerda shuncha azob chekaman.
— Bo’lmagan gap! —baqirib yubordi doktor o’zini tutolmay.
— Siz tushunmaysiz, chunki siz so’qirsiz. U gunohkor, demak, azob chekishi kerak. Men uning qay ko’yga tushishini bilaman. Uni och qoldirishadi, qiynashadi, xo’rlashadi; o’ziga odam qo’li bilan beriladigan jazolarni
u ochiq chehra bilan Xudo yo’liga qurbonlik, deb qabul etishini istayman. U kamdan-kam bandasiga nasib qiladigan imkoniyatga ega. Yaratganning bag’ri keng, marhamati cheksiz.

Hayajondan Devidsonning ovozi titray boshladi. U tiliga quyilib kelayotgan so’zlarni aniq aytishga qiynalib qoldi.
— Kun bo’yi u bilan birga ibodatdaman, yonidan ketsam ham ibodatni davom ettiraman. Tangrim undan marhamatini darig’ tutmas, deb bor kuchim bilan iltijo qilaman. Uning qalbida jazolanishga shunday
bir kuchli xohish uyg’otayki, oxir-oqibat ijozat bersam ham jazosiz qolishdan o’zi bo’yin tovlasin. Men mashaqqatli qamoq jazosi o’zi uchun jon bergan Iso Masih poyiga qo’yadigan shukronalik ehsoni ekanini
Sedi his etishini istayman.

Kunlar juda sekin o’tardi. Pastdagi qavatda azob chekayotgan boyaqish ayol tufayli uydagilarning bari bezovta edi. Miss Tompson qonxo’r butparastlarning vahshiyona marosimga hozirlashgan qurboniga o’xshardi. U qo’rqqanidan esankirab qolgandi. Devidsonni bir daqiqa ham yonidan uzoqlashtirmas, missioner oldida o’tirgandagina o’zini dadilroq sezar, quldek itoatkorlik bilan unga bog’lanib qolgandi. Xonim tinimsiz yig’lar, Injilni o’qir va tavba qilardi. Ba’zan holdan toyib beparvo bo’lib qolar, keyin bu azoblardan qutulishning birdan-bir chorasidek tuyulgan og’ir jazoni kutishga chog’lanardi. U o’zini iskanjaga olgan bu g’ayritabiiy qo’rquvga ortiq bardosh berolmasdi. Gunohlari haqida o’ylayverib o’ziga oro berishni ham unutgandi, egnida pala-partish tikilgan xalat, sochlari to’zg’igan, irkit bir ahvolda xonasida sudralib yurardi. Tungi ko’ylagini to’rt kundan beri yechmagan, paypoq ham kiymagandi. Xonasi to’zib yotardi. Yomg’ir esa ayovsiz quyardi. Oxir-oqibat, osmonda suv tugab bitadigandek tuyulsa-da, lekin yomg’ir aqldan ozdiradigan darajada tinim bilmay tunuka tomni taraqlatardi.

Hamma narsa namiqib, zax tortib ketgan, devorlarni ham, yerda yotgan poyabzallarni ham po’panak bosgandi. Uyqusiz tunlarda pashshalar jon achchig’ida tinimsiz g’o’ng’illardi.
— Yomg’ir hech bo’lmasa bir kungagina to’xtaganda ham ahvol bunchalikka bormasdi, — dedi doktor Makfeyl.
Hammalari seshanba kunini, San-Frantsiskoga yo’l oladigan kemaning Sidneydan kelishini kutishardi. Asablar chidab bo’lmas darajada taranglashgandi. Doktor Makfeylning tinchi shu qadar buzilgan ediki,shu badbaxt ayoldan qutulishni o’ylashning o’ziyoq yuragini afsus-nadomatlaru qahr-g’azabdan aritadigandek tuyulardi. Bo’ladigan ishning tezroq bo’lgani yaxshi. Kema jo’nab ketgach, erkin nafas olishini doktor sezib turardi. Sedi Tompson gubernatorning idorasida ishlaydigan bir xizmatchi kuzatuvi ostida kema bortiga chiqishi kerak edi. Bu odam dushanba kuni kechqurun keldi va miss Tompsonga ertalab soat o’n birga tayyor bo’lib turishni tayinladi. Devidson xonimning yonida edi.
— Hammasiga o’zim ko’z-quloq bo’laman. Uni kema bortiga o’zim chiqarib qo’yaman, — dedi u.
Miss Tompson indamadi.

Doktor Makfeyl shamni o’chirib, o’rmalab pashsha qaytargich to’rning tagiga kirgach, erkin nafas oldi.
— Xudoga shukr, hammasi ortda qoldi. Ertaga shu paytda u ketgan bo’ladi.
— Missis Devidsonning ham xursand bo’lishi aniq. Missionerning tinkasi qurib ketdi, deyayotgandi, — dedi missis Makfeyl. — Ayol butkul o’zgardi.
— Kim?
— Sedi-da, men bunday bo’lishiga ishonmagandim, buning iloji yo’q, deb o’ylovdim. Bu odamni itoatkorlikka undaydi.
Doktor Makfeyl indamadi va ko’p o’tmay uxlab qoldi. Rosa holdan toygani bois, u har doimgidan ko’ra qotib uxladi.
Doktor tongda bilagiga tegingan qo’ldan uyg’onib ketdi. Sapchib tushib, karavoti yonida turgan Hornni ko’rdi. Savdogar shovqin solmang,degandek barmog’ini lablariga bosib, doktorni imlab chaqirdi. Doim kanop shim kiyib yuradigan Horn yalangoyoq, egnida shu yerliklarning lava-lavasidan
bo’lak hech vaqo yo’q edi. U yovvoyilarga o’xshab qolgandi.
Doktor karavotdan turayotib savdogarning badani rasm bilan to’lib ketganini ko’rdi. Horn ayvonga yuring, deb ishora qilgach, uning
ortidan tashqariga yo’naldi.
— Shovqin solmang, — shivirladi savdogar. — Yordamingiz kerak. Plashni yelkangizga tashlab, oyog’ingizga bir nima ilib oling. Tezroq.
Doktor Makfeylning miyasidan “yarq” etib miss Tompsonga biror kor-hol bo’lgan, degan fikr o’tdi.
— Nima bo’ldi? Asbob-anjomlarimni olivolaymi?
— Faqat tezroq.
Doktor o’g’rincha yotoqxonaga qaytib kirib, ko’ylak-ishtonining ustidan suv o’tmaydigan plashni, oyog’iga esa tagi rezina tuflisini kiydi. Keyin ular oyoq uchida zinadan pastga tushdilar. Katta yo’lga qaragan eshik ochiq bo’lib, eshik yoniga tubjoyliklardan besh-olti kishi yig’ilgandi.
— Nima bo’ldi o’zi? — savolini takrorladi Makfeyl.
— Ortimdan yuring, — dedi Horn.
Doktor savdogarga ergashdi. Tubjoyliklar ham to’dalashib ularning ortidan yurishdi. Yo’lni kesib o’tib, sohilga chiqishganda doktorning ko’zi suv bo’yida bir nimaning atrofida uymalashib turgan tubjoyliklar to’dasiga tushdi. Qolgan yigirma yardcha masofani ular shosha-pisha bosib o’tishdi. Doktorni ko’rgan odamlar unga yo’l berishdi. Savdogar uni oldinga o’tkazdi va doktorning ko’zi mudhish bir manzaraga, yarmi suvdan chiqib turgan Devidsonning jasadiga tushdi. Makfeyl engashdi-da — u favqulodda vaziyatlarda esankirab qoladiganlar toifasidan emasdi — jasadni ag’dardi. Murdaning kekirdagi qulog’igacha kesilgan, o’ng qo’lida esa siqimlab ushlagan ustara bor edi.
— Jasad sovib qolibdi, — dedi doktor. — O’lganiga ancha bo’lgan ko’rinadi.
— Ishga ketayotgan yigitlardan biri uning bu yerda yotganini hozirgina ko’ribdi, kelib menga aytdi. Nahotki, u o’zini-o’zi o’ldirgan bo’lsa?
— Ha. Kimdir politsiyaga xabar berishi kerak.
Horn mahalliy tilda bir nima degan edi, ikkita yigit yugurib ketdi.
— Politsiya kelguncha jasad shu yerda qolishi kerak, — dedi doktor.
— Ular murdani uyimga olib bormaydi. Men uni uyimga kiritmayman.
— Rasmiylar nima desa siz shuni qilasiz, — dedi doktor g’ijinib.
— Jasadni o’likxonaga olib borishsa kerak, harqalay.
Ular joylaridan jilmay kuta boshladilar. Savdogar lava-lavasining buklangan chetidan papiros chiqarib, doktorga ham uzatdi. Ular murdaga tikilgancha, tamaki tutatishdi. Doktor Makfeylning boshi qotdi.
— U nega bunday qildi ekan-a? — deb so’radi Horn.

Doktor yelkasini qisdi. Ko’p o’tmay dengiz piyoda askarining kuzatuvi ostida zambil ko’targan mahalliy politsiyachilar, ularning ortidan ikki nafar dengiz zobiti va flot doktori yetib kelishdi. Hash-pash deguncha
hamma ish bajarildi.
— Endi xotiniga bildirish kerak, — dedi zobitlardan biri.
— Kelganingizdan foydalanib men uyga borib kiyimimni almashtiraman. Meningcha, xotini uni bu ahvolda ko’rsa, ko’tarolmaydi. U yoq-bu yog’ini epaqaga keltirguncha xotiniga ko’rsatmay turgan ma’qul.
— To’g’ri aytasiz, — dedi flot doktori.
Makfeyl qaytganda xotini kiyinayotgandi.
— Missis Devidson eridan rosa xavotirlanyapti, — dedi u doktorni ko’rgach. — Missioner uxlagani ham kelmabdi. Devidson xonim soat ikkida uning miss Tompsonning xonasidan chiqqanini sezibdi, lekin missioner tashqariga chiqib ketibdi. Axir, shu paytgacha sang’ib yurgan bo’lsa, o’lguday holdan toygani aniq.
Doktor Makfeyl xotiniga ro’y bergan voqeani aytib berdi va undan bu shumxabarni missis Devidsonga ehtiyotkorlik bilan yetkazishni so’radi.
— U nega bunday qiladi, axir? — dedi missis Makfeyl o’takasi yorilib.
— Bilmayman.
— Lekin men aytolmayman. Aytolmayman.
— Aytishing kerak.
U ko’zlari jovdirab eriga bir qarab qo’ydi-da, tashqariga yo’naldi.
Doktor xotinining missis Devidsonning xonasiga kirganini eshitdi. Keyin bir daqiqa nafas rostladi va soqolini olib yuvindi. Kiyingach, karavotga o’tirib xotinini kuta boshladi. Nihoyat, missis Makfeyl kirib keldi.
— Missis Devidson erini ko’rmoqchi, — dedi u.
— Uni o’likxonaga olib ketishdi. Xonim bilan birga borganimiz ma’qul. U bu xabarni qanday qabul qildi?
— Meningcha, esankirab qoldi. Yig’lamadi. Lekin dir-dir titrayapti.
— Hoziroq borganimiz ma’qul.
Eshigini taqillatishlari bilan missis Devidson chiqib keldi. Xonimning rangi bo’zday oqarib ketgan, lekin ko’zida bir tomchi ham yosh yo’q edi. Doktorga u o’ta xotirjamdek tuyuldi. Hech kim og’iz ochmadi va ular jimgina yo’lga tushishdi. O’likxonaga yetib borishganda missis Devidson tilga kirdi.
— Uni bir o’zim kirib ko’rishimga ijozat beringlar.

Ular chetroqqa chiqib turishdi. Tubjoylik bir kishi missis Devidsonni ichkariga kiritib, ortidan eshikni yopdi. Makfeyllar o’tirib kuta boshladilar. Bir-ikki nafar oqtanli ularning yoniga kelib shivirlashib gaplashishdi. Doktor Makfeyl fojea haqida bilganlarini aytdi. Nihoyat, eshik sekingina ochilib, missis Devidson tashqariga chiqdi. Bir zum o’rtaga jimlik cho’kdi.
— Endi qaytsak bo’ladi, — dedi missis Devidson.
Uning ovozi tiniq va qat’iy edi. Xonimning nigohlaridagi ifodani doktor Makfeyl tushunmadi. Missis Devidsonning bo’zargan yuzida qahr qotgan edi. Ular bir-bir qadam tashlab, jimgina ortga qaytishdi va nihoyat, chetida uylari joylashgan halqa yo’lni aylanib o’tishdi. Bir payt missis Devidson oh tortib yubordi. Uchalasi ham qoqqan qoziqday taqqa to’xtab qolishdi. Hech kutilmagan bir sado ularning qulog’ini
qomatga keltirdi. Shuncha paytdan beri ovozi chiqmagan grammofondan yoqimsiz raqs kuyi varanglardi.
— Bu nima? — deya chinqirdi o’takasi yorilayozgan missis Makfeyl.
— Yuraveringlar, — dedi missis Devidson.
Ular zinadan ko’tarilib dahlizga kirishdi. Miss Tompson eshigining yonida bir dengizchi bilan gap sotib turardi. U butunlay
o’zgarib qolgan, tavbasiga tayanib, bo’yin eggan ayolga hecham o’xshamas edi. Xonim po’rim bo’lib kiyinib olgandi: egnida oq libos, paxtali paypoq kiygan oyog’idagi baland poshnali yaltiroq qo’nji kalta etigidan semiz boldirlari do’ppayib chiqib turardi. Sochlari hafsala bilan tarab-turmaklangan, boshiga ola-bula gulli savatday shlyapasini qo’ndirgan.Yonoqlari pushtirangga, qoshi qop-qora, lablari to’q-qizilga bo’yalgandi. Xonim ko’kragini kerib turardi. Miss Tompson tag’in ular ilk bora ko’rgan o’sha shallaqi suyuqoyoqqa aylangandi. Eshikdan kirishlari hamono Tompson xoxolab ularni masxaralab kula boshladi. Keyin, missis Devidson beixtiyor to’xtab qolganda, u og’ziga so’lagini yig’di-da, tupurib yubordi. Missis Devidson titrab-qaqshab ortga o’girildi, uning yonoqlari qip-qizarib ketgandi. Keyin u qo’llari bilan yuzini bekitgancha yuqoriga yugurdi.

Doktor Makfeyl o’zini tahqirlangandek his etdi va miss Tompsonning ortidan uning xonasiga bostirib kirdi.
— Bu nima qiliq, jin ursin? — deya o’shqirdi u. — Anavi la’nati matohni o’chiring.
Doktor grammofonning yoniga borib plastinkani sug’urib oldi. Miss Tompson unga o’girildi.
— Nima, siz ham menga tirg’almoqchimisiz, doktor? Xonamda sizga balo bormi?
— Bu nima deganingiz? — baqirib yubordi Makfeyl. — Nimaga shama qilayapsiz?
Missis Tompson qaddini rostladi. Uning yuzidagi istehzoni ham, javobidagi nafratni ham tasvirlashga til ojiz edi.
— Eh, erkaklar! Senlarning sassiq to’ng’izdan farqing yo’q! Hammang bir go’rsan. To’ng’izlar!
Doktor Makfeyl chuqur tin oldi. U hammasini tushundi.