Жаным бауырым, досым Ұлықбек сені 70 жасқа толған туған күніңмен шын жүректен құттықтаймын! Өмір жасың ұзақ, төрт балаңның дені сау, шығармашылығың нұрлы болсын!
Біз сенімен бірміз, біргеміз. Кеше көктем күндері сенің жаныңда қар жауып, бір сағаттың ішінде біз жаққа салқын тиді. Әйтсе де жүрегімізге суық кірген жоқ! Жүрегіміз туыстық отпен жанды, осы туыстық пен махаббат әрқашан жүрегімізді толтыра берсін!
Улуғбек Эшдавлат
ШЕЪРЛАР
Улуғбек Эшдавлат (Ұлықбек Оразбайұлы Есдәулет) Шарқий Қозоғистон вилоятининг Зайсан туманидаги Улкан Қоратол қишлоғида туғилган. 1977 йилда Қозоғистон Давлат университетининг журналистика факультетини битирган. Қозоғистон Ёзувчилар иттифоқи раиси.
1974 йилда ёш шоирларнинг шеърларидан тузилган “Қанот чиқди” тўпламида илк шеърлари эълон қилинди. Халқаро “Алаш” мукофоти совриндори. 2001 йилда чоп этилган “Кигиз китоби” номли тўплами учун Абай номидаги Давлат мукофотига сазовор бўлди.
Улуғбек Есдавлат – замонавий қозоқ шеъриятининг кўзга кўринган йирик вакилларидан ҳисобланади.
БУЛУТЛАР ВА ЙИЛҚИЛАР
Онамга
Йиллар худди йилқиларга ўхшарлар,
Тошлари бор — нақ тепангдан учарлар.
Туёқ тегиб кетмасми деб бехосдан,
Онанг сени минг ҳадикда қучарлар.
…Болалигим — эндигина эс кирган.
Сиртга чиқдим,
Ташқарида кеч кирган.
Осмондаги лов-лов ёнган булутлар
Огоҳ этмоқ бўлар эди бир сирдан.
Уфқларга ташна, хумор чоқда мен,
Билолмадим булутни ким ёққанин.
Кўрдим бир пайт — йилқиларнинг уюрин
Кўча тўлиб менга томон чопганин.
Йўқ, қочмадим!
Қўрқув ҳам йўқ ўйимда,
Туравердим карахт қотган кўйимда.
Қуюн каби келар эди йилқилар,
Тушмоқчидек менинг-ла нақ ўйинга.
Бир тўп тулпор четлаб ўтди қошимдан,
Қолганлари сакрайверди бошимдан.
Қараб қолдим сағрисига отларнинг,
Осмондаги булутларим яширган.
Дупур-дупур…
Титрар эди замин зир.
Теварагим зўр талотум эди гир.
Тош туёқлар учар экан тепамдан.
Қулоғимга ўткир нидо келди бир!..
Ялт қарадим —
Қўлин чўзиб ушбу он
Турар онам чеҳрасидан қочиб қон.
Қуюндайин кўчар эди йилқилар,
Туёқларнинг орасида — мен омон!..
Йиллар худди йилқиларга ўхшарлар,
Тошлари бор — нақ тепангдан учарлар.
Туёқ тегиб кетмасми деб бехосдан,
Онанг сени минг ҳадикда қучарлар.
Ўшанда уч ёш эканман мен, ёҳу!
Ўттиздаман бу кун —
Дилда ғам-қайғу…
Кеча тағин Онам кирди тушимга,
Турарди мен томон қўлин чўзиб у…
ОЛТОЙ АЁЗИ
Қизил ой ўй босқонини босганда,
Қоялар нақ тунукадай қизарар.
Бамисли ўқ илондайин осмонда
Думли юлдуз оғиб борар!
Чакмонини кийган чолдай индамай
Юлдузларга термилади тун карахт.
Қизилқанот изғиринга чидамай,
Чақмоқдайин қарсиллайди дов-дарахт.
Кенгликларда, қадам етмас жойларда
Яхлаган қор узра шуъла жим инар.
Қават-қават муз боғлаган сойларда
Қасир-қусур муз синар.
Тунд тоғларнинг тинч авзойи бузилди,
Улиб қолди оч қашқирлар бағрида.
Ва бу улиш титраб-титраб узилди,
Сингиб йитди қир-адирлар қаърига.
Изғиринда тўнган итлар ушбу он
Ғингшиганча эшикларни қучарди.
Чўпонларнинг болалари хуш-хандон,
Ой нурида яхмалаклар учарди.
ТУҒИЛГАН КУН
Дастурхонда ҳамма нарса бор, тайин…
Бироқ кампир юрагини дам сайин —
Хавотирлар босар, кўнглин қилар ғаш
Меҳмонларнинг бирортаси келмайин.
Туғилган кун.
Бирортаси келмади…
Кекса дилга изтироблар томади.
Бир ўтириб, бир турганча аланглаб,
Тор кулбага ўз-ўзини қамади.
Бу ёлғизлик етса-да ёшга талай,
Бу кун ёлғиз ўлтиролсин у қалай?!
“Кел-май-ди!” деб соат чиқ-чиқ қиларди,
Турар эди телефон тошбақадай.
Ташга чиқди…
Ой берар кўкка пардоз.
Гир айланиб ифор еллар айтар роз.
Бирам майин эди кўклам оқшоми –
Қушлар сайрар, ҳаво илиқ, бирам соз!
Изҳорини дуркун шохда этиб жам,
Олма гулин тутар унга ушбу дам.
“Қутлуғ бўлсин, бувижон!..” деб бамисли,
Бир томонда бидирларди чашма ҳам.
Юлдузлар ҳам ушбу дам жим турмайин,
Ўпаверди кампирнинг нур манглайин.
Қекса она қучоғин очди аста,
Меҳмонларин қаршилаб олгандайин.
Мирпўлат Мирзо таржималари
ҚОЗОҒИСТОН
Арслондайин ҳайбатлим,
Йўлбарсдайин ғайратлим,
Юксалган ҳур байроқлим,
Қанча юлдуз яшнаттинг,
Қанча булбул сайраттинг,
Қозоғистон, ардоқлим!
Тулпорингнинг чопишин,
Дўмбирангнинг товушин,
Садо берган хонишин,
Дарёларинг оқишин
“Суйдим” десам – бари чин,
Қозоғистон – номусим!
Ҳар бир тоши – муқаддас,
Ҳар увуғи – бир асос,
Қўшиқ айтган юрагин
Куй таратган тиргагин
Сариқ олтин суягинг
Қозоғистон – юрагим!
Оиламсан – чироғим
Тупроғингдир – туморим,
Оламда йўқ ўхшашинг,
Ажойибим, жаннатим.
Боши тоза булоғим,
Босилмайди хуморим,
Қозоғистон – лочиним!
Ойинг туғсин ўнгингдан,
Кунинг туғсун сўлингдан,
Юлдуз ёнсин йўлингдан,
Бошингга бахт қуш қўнсин,
Хидир бўлсин йўлдошинг,
Худойим сени қўлласин,
Қозоғистон – кўз ёшим!..
СЎЗ
Сўз билан юзлашдим. Сўз-ла танишдим.
Сўзга ошиқ бўлиб, мангуга қучдим.
Сўзнинг сеҳри бутун вужудим чулғаб,
Сўз билан боғланиб, сўздан бол ичдим.
Сўздан олов ёқиб, ўчоғим ёқдим.
Сўздан ўқ йўниб, камоним отдим.
Ўктам овоз қучди танҳо малакни,
Қувона кўнгилни қорга ағнаттим.
Сўзга ишондим мен. Сўзга инондим.
Жоним-таним билан сўзга берилдим.
Сўздан ўқ тегди-ку, сўздан йиқилдим,
Сўздан қувват олиб, сўзга енгилдим.
Сўз билан олишдим. Сўзни кемирдим.
Сўздан чарчадим-о, сўздан енгилдим.
Этдан ўттинг-ку, суякка етдинг-ку,
Сўзлагин, сен учун шунча не қилдим?..
ШОИРДАН СОАТ СЎРАМА
Шоирдан соат сўрама,
Кечирмас у ўлчовли умр,
Сен ким бўлсанг-да синама,
Унинг ҳамма гуноҳин кечир.
Умри – олов, ўт ичида,
Улаб яшар тунни тонгга,
Шоирдан соат сўрама,
Унинг вақти мангуликда.
ТАҚДИР
Қишнинг қандай бўларин
Элат қайдан билади?
Қандай қушнинг қўнарин
Дарахт қайдан билади?
Кўзни очиб-юмгунча,
Ўтиб кетар йил қанча.
Босиларсан биқирлаб,
Совугандек қумғонча.
Тирикка ҳеч тинчлик йўқ,
Умр ўтар оташдек чўнг,
Қалб кўзёшга тўлмас йўқ,
Тангри йўлга солган сўнг.
Туш кўрасан, дам олиб,
Тентирайсан уйғониб,
Ҳаловатсиз бу – дунё,
Кўз ёшингга бўялиб.
ДОСТОНГА ЎХШАТМА
Суйганинг қандай дейсан:
Кунни кўру – ўзин кўр,
Тунни кўру – кўзин кўр.
Ойни кўру – қошин кўр,
Дарёни кўр – сочин кўр.
Ой ва юлдуз, кун – бари
Ип эшолмас йўлингда.
Паризод, ҳур қизлари
Сув қуёлмас қўлингга!
Хушфеългина, ёрқин ўй,
Тол хипчиндек узун бўй.
Мумдек болдир лаблари,
Қиз суймаслик гуноҳ-эй?!.
…Суйганинг қандай дейсан!
Қозоқ тилидан Дилафрўз Чориева таржимаси
Aziz qardoshim, do’stim Ulug’bek, seni 70 yoshing bilan chin yurakdan qutlayman! Umring uzoq, to’rt muchaling sog’, ijoding porloq bo’lsin!
Biz sen bilan birmiz, birgamiz. Kuni kecha ayni bahor kunlari sen tomonlarda qor yog’di, soat o’tmay biz tomonlardayaqm sovuq tushdi. Ammo, yuraklarimizga sovuq kirmadi! Yuraklarimiz qondoshlik olovi bilan yashab turibdi, bu qardoshlik, jigarlik hamisha yuraklarimizni toblasin!
Ulug‘bek Eshdavlat
ShЕ’RLAR
Ulug‘bek Eshdavlat (Ұliqbek Orazbayұli Yesdәulet) Sharqiy Qozog‘iston viloyatining Zaysan tumanidagi Ulkan Qoratol qishlog‘ida tug‘ilgan. 1977 yilda Qozog‘iston Davlat universitetining jurnalistika fakultetini bitirgan. Qozog‘iston Yozuvchilar ittifoqi raisi. 1974 yilda yosh shoirlarning she’rlaridan tuzilgan “Qanot chiqdi” to‘plamida ilk she’rlari e’lon qilindi. Xalqaro “Alash” mukofoti sovrindori. 2001 yilda chop etilgan “Kigiz kitobi” nomli to‘plami uchun Abay nomidagi Davlat mukofotiga sazovor bo‘ldi.
Ulug‘bek Yesdavlat – zamonaviy qozoq she’riyatining ko‘zga ko‘ringan yirik vakillaridan hisoblanadi.
BULUTLAR VA YILQILAR
Onamga
Yillar xuddi yilqilarga o‘xsharlar,
Toshlari bor — naq tepangdan ucharlar.
Tuyoq tegib ketmasmi deb bexosdan,
Onang seni ming hadikda qucharlar.
…Bolaligim — endigina es kirgan.
Sirtga chiqdim,
Tashqarida kech kirgan.
Osmondagi lov-lov yongan bulutlar
Ogoh etmoq bo‘lar edi bir sirdan.
Ufqlarga tashna, xumor choqda men,
Bilolmadim bulutni kim yoqqanin.
Ko‘rdim bir payt — yilqilarning uyurin
Ko‘cha to‘lib menga tomon chopganin.
Yo‘q, qochmadim!
Qo‘rquv ham yo‘q o‘yimda,
Turaverdim karaxt qotgan ko‘yimda.
Quyun kabi kelar edi yilqilar,
Tushmoqchidek mening-la naq o‘yinga.
Bir to‘p tulpor chetlab o‘tdi qoshimdan,
Qolganlari sakrayverdi boshimdan.
Qarab qoldim sag‘risiga otlarning,
Osmondagi bulutlarim yashirgan.
Dupur-dupur…
Titrar edi zamin zir.
Tevaragim zo‘r talotum edi gir.
Tosh tuyoqlar uchar ekan tepamdan.
Qulog‘imga o‘tkir nido keldi bir!..
Yalt qaradim —
Qo‘lin cho‘zib ushbu on
Turar onam chehrasidan qochib qon.
Quyundayin ko‘char edi yilqilar,
Tuyoqlarning orasida — men omon!..
Yillar xuddi yilqilarga o‘xsharlar,
Toshlari bor — naq tepangdan ucharlar.
Tuyoq tegib ketmasmi deb bexosdan,
Onang seni ming hadikda qucharlar.
O‘shanda uch yosh ekanman men, yohu!
O‘ttizdaman bu kun —
Dilda g‘am-qayg‘u…
Kecha tag‘in Onam kirdi tushimga,
Turardi men tomon qo‘lin cho‘zib u…
OLTOY AYOZI
Qizil oy o‘y bosqonini bosganda,
Qoyalar naq tunukaday qizarar.
Bamisli o‘q ilondayin osmonda
Dumli yulduz og‘ib borar!
Chakmonini kiygan cholday indamay
Yulduzlarga termiladi tun karaxt.
Qizilqanot izg‘iringa chidamay,
Chaqmoqdayin qarsillaydi dov-daraxt.
Kengliklarda, qadam yetmas joylarda
Yaxlagan qor uzra shu’la jim inar.
Qavat-qavat muz bog‘lagan soylarda
Qasir-qusur muz sinar.
Tund tog‘larning tinch avzoyi buzildi,
Ulib qoldi och qashqirlar bag‘rida.
Va bu ulish titrab-titrab uzildi,
Singib yitdi qir-adirlar qa’riga.
Izg‘irinda to‘ngan itlar ushbu on
G‘ingshigancha eshiklarni quchardi.
Cho‘ponlarning bolalari xush-xandon,
Oy nurida yaxmalaklar uchardi.
TUG‘ILGAN KUN
Dasturxonda hamma narsa bor, tayin…
Biroq kampir yuragini dam sayin —
Xavotirlar bosar, ko‘nglin qilar g‘ash
Mehmonlarning birortasi kelmayin.
Tug‘ilgan kun…
Birortasi kelmadi…
Keksa dilga iztiroblar tomadi.
Bir o‘tirib, bir turgancha alanglab,
Tor kulbaga o‘z-o‘zini qamadi.
Bu yolg‘izlik yetsa-da yoshga talay,
Bu kun yolg‘iz o‘ltirolsin u qalay?!
“Kel-may-di!” deb soat chiq-chiq qilardi,
Turar edi telefon toshbaqaday.
Tashga chiqdi…
Oy berar ko‘kka pardoz.
Gir aylanib ifor yellar aytar roz.
Biram mayin edi ko‘klam oqshomi –
Qushlar sayrar, havo iliq, biram soz!
Izhorini durkun shoxda etib jam,
Olma gulin tutar unga ushbu dam.
“Qutlug‘ bo‘lsin, buvijon!..” deb bamisli,
Bir tomonda bidirlardi chashma ham.
Yulduzlar ham ushbu dam jim turmayin,
O‘paverdi kampirning nur manglayin.
Qeksa ona quchog‘in ochdi asta,
Mehmonlarin qarshilab olgandayin.
Mirpo‘lat Mirzo tarjimalari
QOZOG‘ISTON
Arslondayin haybatlim,
Yo‘lbarsdayin g‘ayratlim,
Yuksalgan hur bayroqlim,
Qancha yulduz yashnatting,
Qancha bulbul sayratting,
Qozog‘iston, ardoqlim!
Tulporingning chopishin,
Do‘mbirangning tovushin,
Sado bergan xonishin,
Daryolaring oqishin
“Suydim” desam – bari chin,
Qozog‘iston – nomusim!
Har bir toshi – muqaddas,
Har uvug‘i – bir asos,
Qo‘shiq aytgan yuragin
Kuy taratgan tirgagin
Sariq oltin suyaging
Qozog‘iston – yuragim!
Oilamsan – chirog‘im
Tuprog‘ingdir – tumorim,
Olamda yo‘q o‘xshashing,
Ajoyibim, jannatim.
Boshi toza bulog‘im,
Bosilmaydi xumorim,
Qozog‘iston – lochinim!
Oying tug‘sin o‘ngingdan,
Kuning tug‘sun so‘lingdan,
Yulduz yonsin yo‘lingdan,
Boshingga baxt qush qo‘nsin,
Xidir bo‘lsin yo‘ldoshing,
Xudoyim seni qo‘llasin,
Qozog‘iston – ko‘z yoshim!..
SO‘Z
So‘z bilan yuzlashdim. So‘z-la tanishdim.
So‘zga oshiq bo‘lib, manguga quchdim.
So‘zning sehri butun vujudim chulg‘ab,
So‘z bilan bog‘lanib, so‘zdan bol ichdim.
So‘zdan olov yoqib, o‘chog‘im yoqdim.
So‘zdan o‘q yo‘nib, kamonim otdim.
O‘ktam ovoz quchdi tanho malakni,
Quvona ko‘ngilni qorga ag‘nattim.
So‘zga ishondim men. So‘zga inondim.
Jonim-tanim bilan so‘zga berildim.
So‘zdan o‘q tegdi-ku, so‘zdan yiqildim,
So‘zdan quvvat olib, so‘zga yengildim.
So‘z bilan olishdim. So‘zni kemirdim.
So‘zdan charchadim-o, so‘zdan yengildim.
Etdan o‘tting-ku, suyakka yetding-ku,
So‘zlagin, sen uchun shuncha ne qildim?..
SHOIRDAN SOAT SO‘RAMA
Shoirdan soat so‘rama,
Kechirmas u o‘lchovli umr,
Sen kim bo‘lsang-da sinama,
Uning hamma gunohin kechir.
Umri – olov, o‘t ichida,
Ulab yashar tunni tongga,
Shoirdan soat so‘rama,
Uning vaqti mangulikda.
TAQDIR
Qishning qanday bo‘larin
Elat qaydan biladi?
Qanday qushning qo‘narin
Daraxt qaydan biladi?
Ko‘zni ochib-yumguncha,
O‘tib ketar yil qancha.
Bosilarsan biqirlab,
Sovugandek qumg‘oncha.
Tirikka hech tinchlik yo‘q,
Umr o‘tar otashdek cho‘ng,
Qalb ko‘zyoshga to‘lmas yo‘q,
Tangri yo‘lga solgan so‘ng.
Tush ko‘rasan, dam olib,
Tentiraysan uyg‘onib,
Halovatsiz bu – dunyo,
Ko‘z yoshingga bo‘yalib.
DOSTONGA O‘XSHATMA
Suyganing qanday deysan:
Kunni ko‘ru – o‘zin ko‘r,
Tunni ko‘ru – ko‘zin ko‘r.
Oyni ko‘ru – qoshin ko‘r,
Daryoni ko‘r – sochin ko‘r.
Oy va yulduz, kun – bari
Ip esholmas yo‘lingda.
Parizod, hur qizlari
Suv quyolmas qo‘lingga!
Xushfe’lgina, yorqin o‘y,
Tol xipchindek uzun bo‘y.
Mumdek boldir lablari,
Qiz suymaslik gunoh-ey?!.
…Suyganing qanday deysan!
Qozoq tilidan Dilafro‘z Choriyeva tarjimasi
