Ўша замон ва ўша макон одамлари сўнгроқ Чойшаб Тутган Пайғамбар номи билан атай бошлаган Ҳаким ҳижратнинг 120 йилида, мелоднинг эса 736 йилида Туркистонда таваллуд топди. Боғлари, токзор ва ўтлоқлари саҳрога маъюс тикилган кўҳна Марв шаҳри унинг ватани эди. Ҳаким сўниб бораётган мана шу шаҳарда вояга етди.

Хорхе ЛУИС БОРХЕС
МАРВЛИК ҲАКИМ,НИҚОБ ТУТГАН БЎЁҚЧИ
Шарифжон Аҳмедов таржимаси

Лотин Америкасининг энг машҳур ёзувчиларидан бири Хорхе Луис Борхес (Jorge Luis Borges) 1899 йилнинг 24 августида Аргентина пойтахти – Буэнос-Айресда туғилган, ўсмирлиги ва ёшлиги Европада ўтган. 1920-йилларда ўз юртига қайтган адиб дастлаб шоир сифатида машҳур бўлади. 1955 йилдан миллий кутубхона директори бўлиб ишлайди. Кўзи кўрмай қолгач, 1973 йили ишдан бўшайди. Бир қанча миллий адабий мукофотлар соҳиби; Италия, Франция, Буюк Британия, Испаниянинг олий мукофотлари совриндори; Сорбоннa, Оксфорд, Колумбия (Нью-Йорк) университетларининг фахрий доктори.
Китоблари: «Буэнос-Айрес жазирамаси» (Fervor de Buenos Aires, 1923), «Қарши томондаги ой» (Luna de enfrente, 1925), «Текширув» (Inquisiciones, 1925), «Менинг умидимдаги ҳажмлар» (El tamaño de mi esperanza, 1926), «Аргентиналиклар тили» (El idioma de los argentines, 1928), «Сан-Мартин майдони дафтари» (Cuaderno San Martín, 1929), «Эваристо Каррьего» (Evaristo Carriego (1930), «Муҳокама» (Discusión, 1932), «Шармандаликнинг умумий тарихи» (Historia universal de la infamia, 1935), «Мангулик тарихи» (Historia de la eternidad, 1936), «Тўқималар» (Ficciones, 1944), «Кашфиёт» (Artificios, 1944), «Алеф» (El Aleph, 1949), «Янги текширувлар» (Otras inquisiciones, 1952), «Бажарувчи» (El Hacedor, 1960), «Бошқа, худди ўзи» (El otro, el mismo, 1964), «Соя мақтови» (Elogio de la sombra, 1969), «Броудининг хабари» (El informe de Brodie, 1970), «Йўлбарслар олтини» (El oro de los tigres, 1972), «Қум китоби» (El libro de arena, 1975), «Кўнгилдаги атиргул» (La rosa profunda, 1975), «Темир танга» (La moneda de hierro, 1976), «Тун эртаги» (Historia de la noche, 1977), «Етти кеча» (Siete noches, 1980), «Сирли хат» (La cifra, 1981), «Данте ҳақида тўққиз эссе» (Nueve ensayos dantescos, 1982), «Шекспир хотираси» (La memoria de Shakespeare, 1983), «Атлас» (Atlas, 1984), «Фитначилар» (Los conjurados, 1985).

Анхелика Окампога бағишланади

Агар адашмасам, хуросонлик Чойшаб Тутган (ёки аниқроғи, Ниқоб Тутган) Пайғамбар – Ал Муқанна ҳақидаги манбалар тўртта эди: а) Болозурий “Ҳалифалар Тарихи”нинг асил ҳолича сақланган муҳтасар баёни; б) Аббосий ҳукмдорларнинг расмий солномачиси Ибн Абу Тоҳир Тайфур қаламига мансуб “Ҳайбат Дарслиги, ёҳуд Аниқлик ва Кузатувлар Китоби”; в) Пайғамбарнинг муқаддас китоби—“Қора Атиргул” ёки “Махфий Атиргул”га тегишли даҳриёна қоидалар инкор этилган “Атиргулнинг Тугатилиши” деб номланувчи арабий қўлёзма; г) Транскаспий темир йўл тармоғи ётқизилиши вақтида муҳандис Андрусов қўлга киритган бир неча мубҳам тангалар. “Тугатилиш”дан олинган айрим парчалар такрорланган форсий байтлари бўлган бу тангалар Теҳрондаги нумизматика музейига тақдим этилди. 1899 йилда топилган ва “Morgenlandisches Archiv”да калтабинлик билан чоп этилган қўлёзма аввал Хорн, сўнгроқ сэр Перси Сайкс томонидан ишончга сазовор эмас деб эълон қилингач, “Атиргул”нинг аслияти батамом ғойиб бўлди.

Ирландиялик фитнакор эҳтиросларига тўла Мур достони Пайғамбар шуҳратини Ғарб ўлкалари узра тараннум этди.

ҚИЗИЛ БЎЁҚ

Ўша замон ва ўша макон одамлари сўнгроқ Чойшаб Тутган Пайғамбар номи билан атай бошлаган Ҳаким ҳижратнинг 120 йилида, мелоднинг эса 736 йилида Туркистонда таваллуд топди. Боғлари, токзор ва ўтлоқлари саҳрога маъюс тикилган кўҳна Марв шаҳри унинг ватани эди. Чанг-тўзонлар соя солмаган маҳаллар у ернинг чошгоҳлари чароғон ва кўзни олувчи. Тўзонлар ялла қурган чоғлар–одамлар хасталикка мубтало, тимқора узум шодалари эса ғуборнинг оқ чойшабига ўранган.

Ҳаким сўниб бораётган мана шу шаҳарда вояга етди. Амакиси уни қаллоб ва риёкорлар ҳунари бўлган бўёқчиликка ўргатгани бизга маълум. Ва бу ҳунар даҳрийлик сафарининг илк дуоибаъдларига асос бўлгани ҳам равшан. “Менинг чеҳрам олтинга йўғрилган (“Тугатилиш”нинг машҳур саҳифаларидан бирида у шундай ёзади), аммо мен қизил бўёқни намиқтириб, иккинчи кеча унга дағал юнгни ботирардим, кечаларнинг учинчисида эса таралган юнгни олрангга бўяб чиқардим. Мамлакат ҳукмдорлари мана шу қонли либослар туфайли ҳамон ўзаро тафовутдалар. Ўспиринликда жондорларнинг асил тусларини ўзгартириб, мен шу тариқа кўнглимни чоғлар эдим. Фариштанинг айтишича, қўй-қўзилар қоплонлардан ранглари билан фарқ қиладилар, аммо қўйларнинг қоплонга айланишлари Яратганга маъқул тадбир экани ҳақида Иблис муттасил менга уқдирар ҳамда у менинг ҳийлам ва бўёқларимдан фойдаланар эди. Энди бўлса мен биламан–Фаришта ҳам, Иблис ҳам адашгандилар ва ҳар қандай ранг жирканчдир”. Ҳижратнинг 146 йилида Ҳаким шаҳардан изсиз ғойиб бўлди. Уйидан эса яксон этилган қозон ва бўёқчилик анжомлари, яна шерозий шамшир ва биринж кўзгу топдилар.

БУҚА

158 йил шаъбон ойи соб бўлар экан, саҳро ҳавоси тиниқ ва мусаффо эди, одамлар эса нафсни ўлдириш фурсатидан ғофил қолмаслик илинжида мағрибдан балқиб чиқаётган рамазон ойига тикилишган. Қуллар, қашшоқлар, судхўр, туя ўғрилари ва қассоблардан иборат бу оломон Марвга элтувчи йўл бўйидаги карвонсарой қаршисида чордона қурганча фалакдан ишорат кутар эди. Улар мағрибга тикилган, мағриб осмони ранги эса саҳрога эш.

Шу дам (офтоби безгакка солишга мойил, ҳилоли эса талваса чақирувчи) саҳронинг тубсиз қаъридан уч нафар кўланка пайдо бўлди. Учовлон ҳам одам, аммо ўртадагисининг боши буқаники эди. Улар яқинлашар экан, карвонсарой қўноқлари ўртадаги одам ниқоб тутгани, бошқа иккиси эса сўқир эканларига эътибор қилишди.

Кимдир биров (1001 кеча эртакларидаги каби) бу ғаройиб манзара сабабини сўради. “Улар сўқирдирлар, — деб жавоб қилди ниқобли одам,- илло менинг юзимни кўрдилар”.

ҚОПЛОН

Аббосийлар йилномачисининг маълум қилишича, саҳродан пайдо бўлган одам (унинг овози мулойим эди ёки ҳайвон ниқоби манзарасида шундай туйилганди) йиғилганларга мурожаат қилди—улар тазаррунинг фақат бир ойи бошланишига интиқдирлар, аммо у бундан ҳам аъло хабар келтирди: одамларнинг бутун умри тавба-тазарру бўлади ва улар шармисор ўлим билан завол топадилар. Яна айтдики, у Усмон ўғли Ҳаким бўлади, Ҳижратнинг 146 йили уйига бир зот ташриф буюриб, таҳорат қилди. Ибодатини адо этгач, бу одам шамшир билан унинг бошини танидан жудо қилди ва бошни фалакка олиб кетди. У зотнинг (бу Жаброил фаришта эди) ўнг қўлида ётган бош Тангрига тақдим этилди. Тангри унга пайғамбарлик мақомини ато қилиб, шу қадар кўҳна каломни ҳам жойладики, буни такрорлаган лаблар куйиб кул бўлгусидир ва раво кўрилган жаннатий шуъла эса ожиз бандалар кўзларини сўқир қилгусидир. Ниқоб тутилганлик боиси шу эди. Барча одамлар янги таълимотни эътироф қилгач, улар учун Чеҳра намоён бўлади ва шунда одамлар ҳам худди фаришталар тавоф қилганлари каби сўқир бўлишдан ҳайиқмай, унга эътиқод қилиш саодатига етадилар. Ўзининг элчилик мақомидан огоҳ этган Ҳаким одамларни муқаддас уруш—“жиҳод”га ва шаҳидлик бахтига даъват қилди.

Қуллар, гадой ва судхўрлар, туя ўғрилари ва қассоблардан иборат оломон унга ишонишдан бош тортди; кимдир: “Жодугар!” деб қичқирди, яна биров—“Қаллоб!”

Карвонсарой қўноқларидан бирининг шикорга ўргатилган қоплони бор эди. Қоплон қафасдан қутулиб чиққани маълум. Ниқобли пайғамбар ва шерикларидан бошқа ҳамма атрофга тирақайлаб қочиб қолишган. Қайтиб келгач эса жондор кўр бўлиб қолган эди. Йиртқичнинг ялтироқ, ўлик кўзларини кўрган одамлар Ҳакимнинг оёқлари остига йиқилишди ва унинг илоҳий қудратига шаҳодат келтиришди.

НИҚОБ ТУТГАН ПАЙҒАМБАР

  Аббосийларнинг расмий солномачиси Ниқоб Тутган Ҳакимнинг Хуросондаги муваффақиятлари ҳақида иштиёқсиз ҳикоя қилади. Кетма-кет мағлубиятлар ва довруқли саркардасининг чормих этилгани туфайли интиқом талвасасида бўлган бу музофот Шуълакор Чеҳра таълимотини бир интиқлик ила қабул қилди ва бу йўлда моли-ю жонини ҳам аямади. (Ҳаким ўша пайтдаёқ буқа ниқобини қимматбаҳо дурлар қадалган тўрт қабатли оқ шойи чойшабга алмаштирди. Аббосий ҳукмдорларнинг тимсолий ранги қора эди. Ҳаким бўлса, Муҳофаза Ниқоби, ялов ҳамда саллалар учун бунга қарама-қарши оқ рангни танлади.) Муҳораба мавсуми Ҳаким учун муваффақиятли бошланди. Тўғри, “Аниқлик Китоби”да Ҳалифа қўшинлари ҳамиша ва ҳар жойда зафар қучганлари шарафланади, бироқ бундай зафарлар оқибати кўп ҳолларда саркардалар истеъфоси ва мустаҳкам қўрғонлар ташлаб чиқилишидан иборатлиги ҳам кўп нарсани ойдинлаштиради. 161 йил ражаб ойи охирида шавкатли Нишопур ўз дарвозаларини Ниқоб Тутган Пайғамбар учун очиб берди; 162 йил бошланишида Астробод шаҳри ҳам худди шундай йўл тутди. Ҳакимнинг муҳорабалардаги иштироки (анча омадли бошқа Пайғамбар сингари) жадалнинг қоқ марказида малла туя ўркачида ўтирганча Илоҳга аталган сураларни қироат этишдан иборат эди. Атрофида найзалар жасадига муштоқ бўлиб учиб ўтса-да, бирортаси унга заҳмат етказмасди. Афтидан унинг ўзи хатарларга интиқ эди—тунларнинг бирида саройи атрофида изғиб юрган бир неча моховга чалинганларни ичкарига таклиф қилди ва уларнинг ҳар биридан бўса олиб, зар ва кумуш инъом этди.

Мулкни бошқариш заҳматларини у беш-олти яқин сафдошларига топшириб қўйган, ўзи эса тафаккур қилиш ва оромга мойил эди; 114 нафар сўқир жувондан иборат харами унинг илоҳий вужуди эҳтиёжларини қондириш учун мўлжалланган эди.

МУДҲИШ КЎЗГУЛАР

Улар ҳар қанча нокамтар ёҳуд жоҳил бўлмасинлар, Ислом ҳамиша Худонинг ишончли элчиларига нисбатан бағрикенглик кўрсатиб келган. Фақат шарти шуки, уларнинг тарғиботи анъанага дахл этмасин. Эҳтимол, бизнинг пайғамбар бу каби бағрикенглик ортидан келувчи манфаатдан воз кечмас эди, бироқ унинг издошлари, унинг зафарлари ва Ҳалифанинг – у пайтлар Муҳаммад ал Маҳдий ҳалифаликда эди – ошкора ғазаби уни яққол шаккокликка етаклади. Куфр уни бадном қилди, аммо у ўзининг хос эътиқоди асосларини, гарчанд гностиклар таълимоти садолари сезилиб турган бўлса ҳам, шакллантиришга улгурди.

Ҳакимнинг космогонияси асосини аллақандай шаффоф Худо забт этган. Бу Худонинг илоҳий моҳияти шажара, шунингдек, исм ва қиёфани ўзига раво кўрмайди. Бу Худо ўзгаришлар илмидан сабоқ олмаган, бироқ ундан тарқалган тўққиз кўланка ҳаракатга келиши ҳамон биринчи осмонни тўлдириб, бу осмонга ҳукмронлик қилади. Айни илоҳий шода унда ҳам фаришталар, илоҳий қудрат ва тахтиравонлар бўлган иккинчисини пайдо қилади, булар ҳам ўз навбатида қуйироқда бўлган, дастлабкининг бақамти монанди бошқа осмонни вужудга келтиради. Айни иккинчи илоҳий бурж учинчисида аксланади, учинчиси—қуйироқдагисида, шу тариқа 999 чига қадар. Буларнинг барчасини дастлабки осмон ҳукмдори—бошқа кўланкалар кўланкасининг кўланкаси—бошқаради ва унинг илоҳийлик маҳражи йўққа баробардир.

Биз яшаётган Ер—бу шунчаки бир нуқсон, нўноқларча ўхшатишга ҳаракат. Кўзгу ва бола туғишлар жирканчдир, илло бу нуқсонни кўпайтириб-мустаҳкамлайдилар. Бош фазилат—нафрат. Бу фазилатга бизни икки йўл элтади (шу жойда пайғамбар бизга эркин танлаш ҳуқуқини лозим кўради): нафсни жиловлаш ёҳуд бошбошдоқлик, вужудни сийлаш ёҳуд бокиралик.

Ҳаким тақдимотидаги жаннат ва дўзах бундан-да мудҳишроқ. “Каломни инкор қилувчилар учун, Беназир Ниқоб ва Чеҳрани инкор қилувчилар учун (“Яширин Атиргул”да битилган дуоибаъд шундай жаранглайди) мен ғаройиб Дўзах ваъда қиламан, илло уларнинг ҳар бири 999 оташ салтанатига ҳукмронлик қилади, ва ҳар бир салтанатда 999 оловли тоғ, ҳар бир тоғда 999 оловли минора, ҳар бир минорада 999 оловли хосхона, ҳар бир хосхонада 999 оловли тўшак, ҳар бир тўшакда эса унинг ўзи ётади ва (унинг чеҳраси ва унинг овозига эга) 999 олов чулғаган одам уни мангу азоблайди”. Бошқа бир ўринда бунинг тасдиғига дуч келамиз: “Бу ҳаётда сизлар биргина вужуд азобларига дучорсизлар; аммо қалбингиз ва хаёлларингизда адоқсиз кўп вужудлар азобига гирифторсизлар”. Жаннат тасвирлари эса тафсилотлардан ҳоли. “У жой ҳамиша зим-зиё зимистон, атрофдаги тош косалар обиҳаётга тўла ҳамда бу жаннат фароғати—айрилиқ, воз кечишлар ва уйқусида туш кўраётганларнинг айрича фароғатидан бошқа нарса эмас”.

ЧЕҲРА

Ҳижратнинг 163 ва Шуълакор Чеҳранинг бешинчи йилида Ҳалифа қўшинлари Саномда Ҳакимни қамал қилди. Озиқ-овқат ва шаҳидлар етарли эди, бунинг устига фаришталар илоҳий лашкарининг кўмаги кутилаётган эди. Қамал остидаги қалъа бўйлаб тасодифан мудҳиш хабар тарқалди. Айтишларича, зинокорликда гумон қилинган харамдаги аёллардан бирини бўғиб ўлдираётганларида, бояқиш жонҳолатда пайғамбарнинг ўнг қўлида жимжилоғи, бармоқларида эса тирноғи йўқлигини айтиб қичқирган. Бу овоза лашкар орасида яшиндек тарқалди. Баланд айвонда, кўзни қамаштирувчи офтоб остида Ҳаким илоҳдан ғалаба ёҳуд унинг аломатини сўраш билан машғул эди. Шу дам ёмғирга қарши чопаётган каби бошларини қуйи эгиб, садоқатли икки саркарда унга яқинлашди ва бирдан қимматбаҳо дурлар қадалган Ниқобни тортиб олишди.

Атрофдаги барча ҳайратдан қалқиб тушди. Самода, меърожда бўлиб қайтган Ҳаворийнинг чеҳраси чиндан ҳам оппоқлиги билан, доғли мохов хасталигига хос алоҳида оқлиги билан ҳайратга соларди. Бу чеҳра шу қадар шишинқираган ва беўхшовлигидан чиндан ниқобга ўхшарди. Қошдан нишона қолмаган, ўнг кўзининг пастки қовоғи қарияларники каби қуриган ёноққа қадар осилиб тушган, хасталик лабларни ҳам омон қўймаган. Ҳаддан зиёд шишган бурун баайни арслонники каби эди.

Ҳаким сўнгги чора сифатида макрини ишга солиб ҳайқирди: “Сизларнинг жирканч гуноҳларингиз менинг шуъламни кўришга қўймаётир…”

Уни эшитиб ўтирмадилар ва найза санчдилар.

Xorxe LUIS BORXES
MARVLIK HAKIM,NIQOB TUTGAN BO’YOQCHI
Sharifjon Ahmedov tarjimasi

Lotin Amerikasining eng mashhur yozuvchilaridan biri Xorxe Luis Borxes (Jorge Luis Borges) 1899 yilning 24 avgustida Argentina poytaxti – Buenos-Ayresda tug’ilgan, o’smirligi va yoshligi Yevropada o’tgan. 1920-yillarda o’z yurtiga qaytgan adib dastlab shoir sifatida mashhur bo’ladi. 1955 yildan milliy kutubxona direktori bo’lib ishlaydi. Ko’zi ko’rmay qolgach, 1973 yili ishdan bo’shaydi. Bir qancha milliy adabiy mukofotlar sohibi; Italiya, Frantsiya, Buyuk Britaniya, Ispaniyaning oliy mukofotlari sovrindori; Sorbonna, Oksford, Kolumbiya (N`yu-York) universitetlarining faxriy doktori.Kitoblari: «Buenos-Ayres jaziramasi» (Fervor de Buenos Aires, 1923), «Qarshi tomondagi oy» (Luna de enfrente, 1925), «Tekshiruv» (Inquisiciones, 1925), «Mening umidimdagi hajmlar» (El tamano de mi esperanza, 1926), «Argentinaliklar tili» (El idioma de los argentines, 1928), «San-Martin maydoni daftari» (Cuaderno San Martin, 1929), «Evaristo Karr`ego» (Evaristo Carriego (1930), «Muhokama» (Discusion, 1932), «Sharmandalikning umumiy tarixi» (Historia universal de la infamia, 1935), «Mangulik tarixi» (Historia de la eternidad, 1936), «To’qimalar» (Ficciones, 1944), «Kashfiyot» (Artificios, 1944), «Alef» (El Aleph, 1949), «Yangi tekshiruvlar» (Otras inquisiciones, 1952), «Bajaruvchi» (El Hacedor, 1960), «Boshqa, xuddi o’zi» (El otro, el mismo, 1964), «Soya maqtovi» (Elogio de la sombra, 1969), «Broudining xabari» (El informe de Brodie, 1970), «Yo’lbarslar oltini» (El oro de los tigres, 1972), «Qum kitobi» (El libro de arena, 1975), «Ko’ngildagi atirgul» (La rosa profunda, 1975), «Temir tanga» (La moneda de hierro, 1976), «Tun ertagi» (Historia de la noche, 1977), «Yetti kecha» (Siete noches, 1980), «Sirli xat» (La cifra, 1981), «Dante haqida to’qqiz esse» (Nueve ensayos dantescos, 1982), «Shekspir xotirasi» (La memoria de Shakespeare, 1983), «Atlas» (Atlas, 1984), «Fitnachilar» (Los conjurados, 1985).

Anxelika Okampoga bag’ishlanadi

Agar adashmasam, xurosonlik Choyshab Tutgan (yoki aniqrog‘i, Niqob Tutgan) Payg‘ambar – Al Muqanna haqidagi manbalar to‘rtta edi: a) Bolozuriy “Halifalar Tarixi”ning asil holicha saqlangan muhtasar bayoni; b) Abbosiy hukmdorlarning rasmiy solnomachisi Ibn Abu Tohir Tayfur qalamiga mansub “Haybat Darsligi, yohud Aniqlik va Kuzatuvlar Kitobi”; v) Payg‘ambarning muqaddas kitobi—“Qora Atirgul” yoki “Maxfiy Atirgul”ga tegishli dahriyona qoidalar inkor etilgan “Atirgulning Tugatilishi” deb nomlanuvchi arabiy qo‘lyozma; g) Transkaspiy temir yo‘l tarmog‘i yotqizilishi vaqtida muhandis Andrusov qo‘lga kiritgan bir necha mubham tangalar. “Tugatilish”dan olingan ayrim parchalar takrorlangan forsiy baytlari bo‘lgan bu tangalar Tehrondagi numizmatika muzeyiga taqdim etildi. 1899 yilda topilgan va “Morgenlandisches Archiv”da kaltabinlik bilan chop etilgan qo‘lyozma avval Xorn, so‘ngroq ser Persi Sayks tomonidan ishonchga sazovor emas deb e’lon qilingach, “Atirgul”ning asliyati batamom g‘oyib bo‘ldi.

Irlandiyalik fitnakor ehtiroslariga to‘la Mur dostoni Payg‘ambar shuhratini G‘arb o‘lkalari uzra tarannum etdi.

QIZIL BO‘YOQ

O‘sha zamon va o‘sha makon odamlari so‘ngroq Choyshab Tutgan Payg‘ambar nomi bilan atay boshlagan Hakim hijratning 120 yilida, melodning esa 736 yilida Turkistonda tavallud topdi. Bog‘lari, tokzor va o‘tloqlari sahroga ma’yus tikilgan ko‘hna Marv shahri uning vatani edi. Chang-to‘zonlar soya solmagan mahallar u yerning choshgohlari charog‘on va ko‘zni oluvchi. To‘zonlar yalla qurgan chog‘lar–odamlar xastalikka mubtalo, timqora uzum shodalari esa g‘uborning oq choyshabiga o‘rangan.

Hakim so‘nib borayotgan mana shu shaharda voyaga yetdi. Amakisi uni qallob va riyokorlar hunari bo‘lgan bo‘yoqchilikka o‘rgatgani bizga ma’lum. Va bu hunar dahriylik safarining ilk duoiba’dlariga asos bo‘lgani ham ravshan. “Mening chehram oltinga yo‘g‘rilgan (“Tugatilish”ning mashhur sahifalaridan birida u shunday yozadi), ammo men qizil bo‘yoqni namiqtirib, ikkinchi kecha unga dag‘al yungni botirardim, kechalarning uchinchisida esa taralgan yungni olrangga bo‘yab chiqardim. Mamlakat hukmdorlari mana shu qonli liboslar tufayli hamon o‘zaro tafovutdalar. O‘spirinlikda jondorlarning asil tuslarini o‘zgartirib, men shu tariqa ko‘nglimni chog‘lar edim. Farishtaning aytishicha, qo‘y-qo‘zilar qoplonlardan ranglari bilan farq qiladilar, ammo qo‘ylarning qoplonga aylanishlari Yaratganga ma’qul tadbir ekani haqida Iblis muttasil menga uqdirar hamda u mening hiylam va bo‘yoqlarimdan foydalanar edi. Endi bo‘lsa men bilaman–Farishta ham, Iblis ham adashgandilar va har qanday rang jirkanchdir”. Hijratning 146 yilida Hakim shahardan izsiz g‘oyib bo‘ldi. Uyidan esa yakson etilgan qozon va bo‘yoqchilik anjomlari, yana sheroziy shamshir va birinj ko‘zgu topdilar.

BUQA

158 yil sha’bon oyi sob bo‘lar ekan, sahro havosi tiniq va musaffo edi, odamlar esa nafsni o‘ldirish fursatidan g‘ofil qolmaslik ilinjida mag‘ribdan balqib chiqayotgan ramazon oyiga tikilishgan. Qullar, qashshoqlar, sudxo‘r, tuya o‘g‘rilari va qassoblardan iborat bu olomon Marvga eltuvchi yo‘l bo‘yidagi karvonsaroy qarshisida chordona qurgancha falakdan ishorat kutar edi. Ular mag‘ribga tikilgan, mag‘rib osmoni rangi esa sahroga esh.

Shu dam (oftobi bezgakka solishga moyil, hiloli esa talvasa chaqiruvchi) sahroning tubsiz qa’ridan uch nafar ko‘lanka paydo bo‘ldi. Uchovlon ham odam, ammo o‘rtadagisining boshi buqaniki edi. Ular yaqinlashar ekan, karvonsaroy qo‘noqlari o‘rtadagi odam niqob tutgani, boshqa ikkisi esa so‘qir ekanlariga e’tibor qilishdi.

Kimdir birov (1001 kecha ertaklaridagi kabi) bu g‘aroyib manzara sababini so‘radi. “Ular so‘qirdirlar, — deb javob qildi niqobli odam,- illo mening yuzimni ko‘rdilar”.

QOPLON

Abbosiylar yilnomachisining ma’lum qilishicha, sahrodan paydo bo‘lgan odam (uning ovozi muloyim edi yoki hayvon niqobi manzarasida shunday tuyilgandi) yig‘ilganlarga murojaat qildi—ular tazarruning faqat bir oyi boshlanishiga intiqdirlar, ammo u bundan ham a’lo xabar keltirdi: odamlarning butun umri tavba-tazarru bo‘ladi va ular sharmisor o‘lim bilan zavol topadilar. Yana aytdiki, u Usmon o‘g‘li Hakim bo‘ladi, Hijratning 146 yili uyiga bir zot tashrif buyurib, tahorat qildi. Ibodatini ado etgach, bu odam shamshir bilan uning boshini tanidan judo qildi va boshni falakka olib ketdi. U zotning (bu Jabroil farishta edi) o‘ng qo‘lida yotgan bosh Tangriga taqdim etildi. Tangri unga payg‘ambarlik maqomini ato qilib, shu qadar ko‘hna kalomni ham joyladiki, buni takrorlagan lablar kuyib kul bo‘lgusidir va ravo ko‘rilgan jannatiy shu’la esa ojiz bandalar ko‘zlarini so‘qir qilgusidir. Niqob tutilganlik boisi shu edi. Barcha odamlar yangi ta’limotni e’tirof qilgach, ular uchun Chehra namoyon bo‘ladi va shunda odamlar ham xuddi farishtalar tavof qilganlari kabi so‘qir bo‘lishdan hayiqmay, unga e’tiqod qilish saodatiga yetadilar. O‘zining elchilik maqomidan ogoh etgan Hakim odamlarni muqaddas urush—“jihod”ga va shahidlik baxtiga da’vat qildi.

Qullar, gadoy va sudxo‘rlar, tuya o‘g‘rilari va qassoblardan iborat olomon unga ishonishdan bosh tortdi; kimdir: “Jodugar!” deb qichqirdi, yana birov—“Qallob!”

Karvonsaroy qo‘noqlaridan birining shikorga o‘rgatilgan qoploni bor edi. Qoplon qafasdan qutulib chiqqani ma’lum. Niqobli payg‘ambar va sheriklaridan boshqa hamma atrofga tiraqaylab qochib qolishgan. Qaytib kelgach esa jondor ko‘r bo‘lib qolgan edi. Yirtqichning yaltiroq, o‘lik ko‘zlarini ko‘rgan odamlar Hakimning oyoqlari ostiga yiqilishdi va uning ilohiy qudratiga shahodat keltirishdi.

NIQOB TUTGAN PAYG‘AMBAR

Abbosiylarning rasmiy solnomachisi Niqob Tutgan Hakimning Xurosondagi muvaffaqiyatlari haqida ishtiyoqsiz hikoya qiladi. Ketma-ket mag‘lubiyatlar va dovruqli sarkardasining chormix etilgani tufayli intiqom talvasasida bo‘lgan bu muzofot Shu’lakor Chehra ta’limotini bir intiqlik ila qabul qildi va bu yo‘lda moli-yu jonini ham ayamadi. (Hakim o‘sha paytdayoq buqa niqobini qimmatbaho durlar qadalgan to‘rt qabatli oq shoyi choyshabga almashtirdi. Abbosiy hukmdorlarning timsoliy rangi qora edi. Hakim bo‘lsa, Muhofaza Niqobi, yalov hamda sallalar uchun bunga qarama-qarshi oq rangni tanladi.) Muhoraba mavsumi Hakim uchun muvaffaqiyatli boshlandi. To‘g‘ri, “Aniqlik Kitobi”da Halifa qo‘shinlari hamisha va har joyda zafar quchganlari sharaflanadi, biroq bunday zafarlar oqibati ko‘p hollarda sarkardalar iste’fosi va mustahkam qo‘rg‘onlar tashlab chiqilishidan iboratligi ham ko‘p narsani oydinlashtiradi. 161 yil rajab oyi oxirida shavkatli Nishopur o‘z darvozalarini Niqob Tutgan Payg‘ambar uchun ochib berdi; 162 yil boshlanishida Astrobod shahri ham xuddi shunday yo‘l tutdi. Hakimning muhorabalardagi ishtiroki (ancha omadli boshqa Payg‘ambar singari) jadalning qoq markazida malla tuya o‘rkachida o‘tirgancha Ilohga atalgan suralarni qiroat etishdan iborat edi. Atrofida nayzalar jasadiga mushtoq bo‘lib uchib o‘tsa-da, birortasi unga zahmat yetkazmasdi. Aftidan uning o‘zi xatarlarga intiq edi—tunlarning birida saroyi atrofida izg‘ib yurgan bir necha moxovga chalinganlarni ichkariga taklif qildi va ularning har biridan bo‘sa olib, zar va kumush in’om etdi.

Mulkni boshqarish zahmatlarini u besh-olti yaqin safdoshlariga topshirib qo‘ygan, o‘zi esa tafakkur qilish va oromga moyil edi; 114 nafar so‘qir juvondan iborat xarami uning ilohiy vujudi ehtiyojlarini qondirish uchun mo‘ljallangan edi.

MUDHISH KO‘ZGULAR

Ular har qancha nokamtar yohud johil bo‘lmasinlar, Islom hamisha Xudoning ishonchli elchilariga nisbatan bag‘rikenglik ko‘rsatib kelgan. Faqat sharti shuki, ularning targ‘iboti an’anaga daxl etmasin. Ehtimol, bizning payg‘ambar bu kabi bag‘rikenglik ortidan keluvchi manfaatdan voz kechmas edi, biroq uning izdoshlari, uning zafarlari va Halifaning – u paytlar Muhammad al Mahdiy halifalikda edi – oshkora g‘azabi uni yaqqol shakkoklikka yetakladi. Kufr uni badnom qildi, ammo u o‘zining xos e’tiqodi asoslarini, garchand gnostiklar ta’limoti sadolari sezilib turgan bo‘lsa ham, shakllantirishga ulgurdi.

Hakimning kosmogoniyasi asosini allaqanday shaffof Xudo zabt etgan. Bu Xudoning ilohiy mohiyati shajara, shuningdek, ism va qiyofani o‘ziga ravo ko‘rmaydi. Bu Xudo o‘zgarishlar ilmidan saboq olmagan, biroq undan tarqalgan to‘qqiz ko‘lanka harakatga kelishi hamon birinchi osmonni to‘ldirib, bu osmonga hukmronlik qiladi. Ayni ilohiy shoda unda ham farishtalar, ilohiy qudrat va taxtiravonlar bo‘lgan ikkinchisini paydo qiladi, bular ham o‘z navbatida quyiroqda bo‘lgan, dastlabkining baqamti monandi boshqa osmonni vujudga keltiradi. Ayni ikkinchi ilohiy burj uchinchisida akslanadi, uchinchisi—quyiroqdagisida, shu tariqa 999 chiga qadar. Bularning barchasini dastlabki osmon hukmdori—boshqa ko‘lankalar ko‘lankasining ko‘lankasi—boshqaradi va uning ilohiylik mahraji yo‘qqa barobardir.

Biz yashayotgan Yer—bu shunchaki bir nuqson, no‘noqlarcha o‘xshatishga harakat. Ko‘zgu va bola tug‘ishlar jirkanchdir, illo bu nuqsonni ko‘paytirib-mustahkamlaydilar. Bosh fazilat—nafrat. Bu fazilatga bizni ikki yo‘l eltadi (shu joyda payg‘ambar bizga erkin tanlash huquqini lozim ko‘radi): nafsni jilovlash yohud boshboshdoqlik, vujudni siylash yohud bokiralik.

Hakim taqdimotidagi jannat va do‘zax bundan-da mudhishroq. “Kalomni inkor qiluvchilar uchun, Benazir Niqob va Chehrani inkor qiluvchilar uchun (“Yashirin Atirgul”da bitilgan duoiba’d shunday jaranglaydi) men g‘aroyib Do‘zax va’da qilaman, illo ularning har biri 999 otash saltanatiga hukmronlik qiladi, va har bir saltanatda 999 olovli tog‘, har bir tog‘da 999 olovli minora, har bir minorada 999 olovli xosxona, har bir xosxonada 999 olovli to‘shak, har bir to‘shakda esa uning o‘zi yotadi va (uning chehrasi va uning ovoziga ega) 999 olov chulg‘agan odam uni mangu azoblaydi”. Boshqa bir o‘rinda buning tasdig‘iga duch kelamiz: “Bu hayotda sizlar birgina vujud azoblariga duchorsizlar; ammo qalbingiz va xayollaringizda adoqsiz ko‘p vujudlar azobiga giriftorsizlar”. Jannat tasvirlari esa tafsilotlardan holi. “U joy hamisha zim-ziyo zimiston, atrofdagi tosh kosalar obihayotga to‘la hamda bu jannat farog‘ati—ayriliq, voz kechishlar va uyqusida tush ko‘rayotganlarning ayricha farog‘atidan boshqa narsa emas”.

CHEHRA

Hijratning 163 va Shu’lakor Chehraning beshinchi yilida Halifa qo‘shinlari Sanomda Hakimni qamal qildi. Oziq-ovqat va shahidlar yetarli edi, buning ustiga farishtalar ilohiy lashkarining ko‘magi kutilayotgan edi. Qamal ostidagi qal’a bo‘ylab tasodifan mudhish xabar tarqaldi. Aytishlaricha, zinokorlikda gumon qilingan xaramdagi ayollardan birini bo‘g‘ib o‘ldirayotganlarida, boyaqish jonholatda payg‘ambarning o‘ng qo‘lida jimjilog‘i, barmoqlarida esa tirnog‘i yo‘qligini aytib qichqirgan. Bu ovoza lashkar orasida yashindek tarqaldi. Baland ayvonda, ko‘zni qamashtiruvchi oftob ostida Hakim ilohdan g‘alaba yohud uning alomatini so‘rash bilan mashg‘ul edi. Shu dam yomg‘irga qarshi chopayotgan kabi boshlarini quyi egib, sadoqatli ikki sarkarda unga yaqinlashdi va birdan qimmatbaho durlar qadalgan Niqobni tortib olishdi.

Atrofdagi barcha hayratdan qalqib tushdi. Samoda, me’rojda bo‘lib qaytgan Havoriyning chehrasi chindan ham oppoqligi bilan, dog‘li moxov xastaligiga xos alohida oqligi bilan hayratga solardi. Bu chehra shu qadar shishinqiragan va beo‘xshovligidan chindan niqobga o‘xshardi. Qoshdan nishona qolmagan, o‘ng ko‘zining pastki qovog‘i qariyalarniki kabi qurigan yonoqqa qadar osilib tushgan, xastalik lablarni ham omon qo‘ymagan. Haddan ziyod shishgan burun baayni arslonniki kabi edi.

Hakim so‘nggi chora sifatida makrini ishga solib hayqirdi: “Sizlarning jirkanch gunohlaringiz mening shu’lamni ko‘rishga qo‘ymayotir…”

Uni eshitib o‘tirmadilar va nayza sanchdilar.