Кўчада қоронғилик қуюқлашгач, дераза ортидаги фонус ёнди. Ҳозиргина кириб келган кимсалар таомномани кўздан кечиришарди. Пештахта кунжагида турган Ник Адамс улардан кўз узмасди. Улар емакхонага кириб келишганда у ўша ерда Жорж билан гаплашиб турган эди.

Эрнест ҲЕМИНГУЭЙ
ҚОТИЛЛАР

Эрнест Ҳемингуэй (1899-1961) — Америкалик ёзувчи. 1917 йилдан Канзас-Ситида журналист-репортёр сифатида иш бошлаган. 1-жаҳон уруши қатнашчиси (1914-18). Хемингуей 1928 йилгача Парижда, 1939-60 йилларда Кубада яшади. Дастлабки ҳикоялар китоби — «Бизнинг замонда» (1924). «Қуёш чиқади» (1926, инглизча нашрларда «Фиеста» номи билан чоп этилган),«Алвидо, қурол!» (1929) романларида урушнинг бемисл мантиқсизликлари, инсон ҳақҳуқуқлари, эркига тажовуз, айни пайтда, инсоний мардлик, қадрқиммат ва мухаббатнинг ҳар қандай ёвуз кучлардан устунлиги ёрқин ифодаланган.1930-йилларнинг 1-ярмида Хемингуей ижодида тушкунликни кузатиш мумкин. Шу даврда ёзувчи ҳаёт йўлини қайта мулоҳаза қилиб кўришга, ўз ижодининг муайян йўналишларини аниқлашга интилади. Натижада «Пешиндан кейинги ўлим» (1932), «Африканинг яшил тепаликлари» (1935), «Ғолибга байроқ берилмайди» (1933) ҳикоялар тўплами дунё юзини кўради. «Ҳўкизнинг шохи», «Френсис Макомбернинг бахти», «Килиманжаро қорлари» (1936) ҳикоялари, «Тўқчилик ва йўқчилик» (1937) романида Хемингуей ижодий юксалиши кўзга ташланади. Хемингуей асарларида дастлабки журналистик кузатув ўрнини таҳлилий, қиёсий мулоҳаза ва мушоҳадалар эгаллайди. У ҳар қандай урушни қоралайди, шу туфайли инсоният азият чекаётганига эътибор қаратади. Инсон ҳуқуқлари йўлида, озодлик курашида ёлғиз майдонга тушишнинг ҳалокатли оқибатларга олиб келишини оддий кишилар образи орқали ифодалайди.Хемингуей 1931—39 -йиллари испан халқининг миллий озодлик курашида ҳарбий мухбир сифатида қатнашади. Шу йилларда унинг бир неча очерк ва репортажлари, «Мотам қўнғироғи» (1940) романи чоп этилади. Бу асарлардаги қаҳрамонлар халқ озодлиги йўлида фашизмга қарши курашадилар, инсоният тақдири учун ўзларининг масъул эканликларини қалбан ҳис этадилар, кишилар билан бирга изтиробга тушадилар, хавф-хатардан қутулиш чораларини излайдилар.2-жаҳон урушидан кейин Хемингуей ижодида янги давр бошланган. Бироқ бу даврда юзага келган «Хавфли ёз» ва «Океандаги ороллар» романлари аввалгиларига қараганда бадиий жиҳатдан анча бўш асарлар саналади. Лекин маълум муддат ўтиб, Хемингуей инсоннинг руҳий ҳолатини тадқиқ этиш билан жамиятдаги мавжуд вазиятни очиб беришга қодир асарларни яратди. Бадиий жиҳатдан анча юксак бўлган «Дарёнинг нарёғида, дарахтлар соясида» (1950) романи, «Чол ва денгиз» (1952) қиссаси Хемингуейга катта шуҳрат келтирди. Хемингуей 20-асрда ўзигагина хос бўлган қатий холисликка асосланган характерли услубни яратдики, кейинчалик Америка қитъасидан етишиб чиққан ёзувчилар бу услубга тезтез мурожаат қиладиган бўлишди.«Чол ва денгиз», «Алвидо, қурол!» ва бошқа асарлари ўзбек тилига таржима қилинган. Нобел мукофоти лауреати (1954)

Генри тамаддихонасининг эшиги очилди. Иккита одам кириб пештахта ёнига қўйилган стулларга ўтиришди.
– Нима истайдилар? – деб сўради Жорж.
– Ўзим ҳам билмайман, – деди улардан биттаси. – Эл, сен нима хоҳлайсан?
– Билмайман, – дея жавоб қилди Эл. – Нима олишгаям ҳайронман.
Кўчада қоронғилик қуюқлашгач, дераза ортидаги фонус ёнди. Ҳозиргина кириб келган кимсалар таомномани кўздан кечиришарди. Пештахта кунжагида турган Ник Адамс улардан кўз узмасди. Улар емакхонага кириб келишганда у ўша ерда Жорж билан гаплашиб турган эди.
– Менга олма қайласи ва картошка бўтқаси билан дудланган чўчқа гўшти берақол, – деди биринчиси.
– Дудланган гўшт тайёр эмас ҳали.
– Таомномада нима қилиб турибди тайёр бўлмаса?
– Кечки овқатнинг рўйхати бу, – деб изоҳ берди Жорж. – Олтига тайёр бўлади.
Жорж пештахта тепасидаги осма соатга қаради.
– Энди беш бўпти.
– Қара яхшилаб, бешдан йигирмата ўтибди, – деди иккинчиси.
– Соатимиз йигирма дақиқа олдинда.
– Минг лаънат ўша соатингга, – деди биринчиси. – Ейишга бошқа ниманг бор?
– Ҳар хил бутербродлар бор, – деди Жорж. – Қуймоқли дудланган чўчқа гўшти, қоврилган буйрак, бифштекслар…
– Бўлмаса, менга оқ қайлали товуққа яшил нўхат билан картошка бўтқаси қўшиб келтирақол.
– Буям олтидан бошлаб.
– Нима сўрасам – ҳаммаси олтидан кейин… Қоидаларингдан ўргилдим сенларнинг.
– Қоврилган тухум билан дудланган гўшт олинг, тухумга ийлаб қоврилган биқин гўшти ҳам бор, буйрак…
– Бўпти, тухум билан қоврилган гўшт олиб кел, – деди Эл. Унинг бошида декчасимон телпак, эгнига томоғига қадар тугмаланган қора пальто кийиб олганди. Юзи этсиз, рангпаргина, лабларини қимтиб ўтирарди. Қўлида қўлқоп, бўйнида ипак шарф.
– Менга бўлса, қоврилган тухум билан дудланган чўчқа ёғи, – деди бошқаси. Иккови ҳам бир хилда бўйчан, афти-башараси ўхшамаса ҳам бир хилда кийиниб олишган, шунинг учунми, бир-бирига ўхшашар, икковининг ҳам эгнида тор, узун пальто. Улар пештахтага тирсакларини қўйиб хиёл олдинга эгилганча ўтиришарди.
– Ичишга борми бирон нима? – деб сўради Эл.
– Лимонад, қаҳва, газли сув.
– Ичишга, деб сўраяпман.
– Шу айтганларим бор холос.
– Жуда дилкушо шаҳарча эканми, Эл? – деди бошқаси. – Айтганча, номи нима шаҳарчаларингнинг?
– Саммит.
– Эшитганмисан ҳеч, Макс? – деб сўради Эл.
– Йўқ.
– Кечки пайтларда нима қилишади бу ернинг одамлари? – деб сўради Эл.
– Овқатланишади, – деди Макс. – Ҳаммалари бу ерга келиб донғи кетган тансиқ таомлардан ейишади, нима қилишарди бошқа.
– Тўғри топдингиз, – деди Жорж.
– Сенингча, мен топдимми? – сўради Эл.
– Ҳа.
– Эс-ҳушинг жойида экан сенинг.
– Эҳтимол.
– Ёлғонни ҳам дўндирар экансан-а? – деди Макс. – Ёлғон гапираяпти-ю, Эл?
– Галварс у, – деди бунга жавобан Эл. У Никка юзланди. – Исминг нима сенинг?
– Ник Адамс.
– Буниси наригисидан ҳам бало-ку, – деди Эл. – Нима дединг, Макс?
– Бу шаҳарда тоза йиғилишган экан-да! – деди Макс.
Жорж иккита тақсимчада овқат келтирди, биттасида тухум билан қоврилган дудланган гўшт ва иккинчиси тухумда ийлаб қоврилган чўчқа ёғи. Кейин уларнинг ёнига икки кишилик қилиб сузилган картошка бўтқасини келтириб қўйди-да, ошхона дарчасини қарсиллатиб ёпди.
– Сиз нима сўрагандингиз? – дея сўради Элдан.
– Эсингдан чиқиб қолдими нималиги?
– Қуймоқли дудланган гўшт.
– Ақли бало демабмидим?! – деди Макс. У ўтирган жойида чўзилиб тақсимчани олди. Иккови қўлқопини ечмасдан ейишга тушди. Жорж уларнинг овқат ейишини кузатиб турди.
– Нега бақрайиб қолдинг? – Макс Жоржга ўгирилди.
– Шундай ўзим.
– Шундай, қанақа шундай, нега бунақа қараб қолдинг деяпман, гапир.
Жорж кулиб юборди.
– Кулма бунақа, – деди унга Макс. – Кўриб қолдингми, куласан?
– Хўп бўпти, кулмасам кулмабман, – деди Жорж.
– Эшитдингми, Эл? Бир оғиз гапимни қайтармади-я! – Макс Элга қаради. – Зўр-а!
– Калласи жойида, – деди Эл.
Улар яна овқатланишни давом эттиришди.
– Наригисининг исми нима экан? – деб сўради Эл Максдан.
– Ҳозир биламиз-да, – деди Макс ва баланд овозда чақирди: – Ҳой, ақли расо! Қани, пештахта ортига ўтиб ошнангни ёнига бориб тур-чи.
– Нима бўлди? – деб сўради Ник.
– Ҳеч нима бўлгани йўқ.
– Қани, бўл, бўлақол тезроқ, – деди Эл. Ник пештахтанинг орқасига ўтди.
– Нима гап, нима бўлди? – деб сўради Жорж.
– Ишинг бўлмасин сенинг, – дея жавоб қилди Эл. – Ичкарида, ошхонада ким бор яна?
– Ҳабаш бор.
– Қанақа ҳабаш?
– Ошпаз.
– Чақир уни бу ёққа.
– Нима қиласиз?
– Чақир деяпман, сенга!
– Қаерда эканингизни биласизми?
– Сендан яхши биламан, – деди Макс дегани. – Ҳали эсимизни еб қўйганимиз йўқ, хавотир олма!
– Гапларингдан шунақага ўхшаяпмиз, шекилли, – деди Эл. – Бу мишиқи билан ади-бади айтишиб ўтирибсану боядан бери. Ҳой, менга қара, – деди у Жоржга. – Чақир бу ёққа ҳабашни. Бўл тез!
– Унда ишингиз борми?
– Йўқ. Ақлинг жойида-ку сенинг, доно. Қора ҳабашда нима ишимиз бўлиши мумкин?
Жорж ошхона дарчасини очиб чақирди.
– Сэм! Бир дақиқага бу ёққа чиққин.
Ошхона эшиги очилиб ҳабаш чиқиб келди.
– Нима гап? – деб сўради у.
Пештахта ёнида ўтирганлар уни бошдан-оёқ кўздан кечиришди.
– Бўпти, майли, қора таппи, мана бу ерга келиб тур, – деди Эл.
Ошпаз пешбандини тортиб-тортиб, пештахта ёнида ўтирган нотаниш одамларга қаради.
– Хўп бўлади, сэр, – деди у.
Эл оёқлари баланд курсидан сирғалиб тушди.
– Мен манави иккови билан ошхонага кириб ўтираман, – деди у. – Юр ўчоғингнинг олдига, қораялоқ. Сен ҳам, донолар доноси, юр.
Ник билан ошпазни олдига солиб Эл ошхонага кириб кетди. Макс пештахта олдида, Жоржнинг рўпарасида қолди. У Жорждан эмас, пештахта тепасидаги узун тошойнадан кўзини олмасди. Бу ер илгари тамаддихона ичидаги пивохона бўлган эди.
– Хўш, – деди Макс кўзгудан кўз узмай туриб. – Нега индамаяпсан, доно?
– Мақсадингиз нима ўзи?
– Эшитдингми, Эл? – дея қичқирди Макс. – Манави нима мақсадда келдиларинг, деб сўраяпти. Билгиси келаётган эмиш.
– Нега жавоб бермаяпсан унга, айтавер тўғрисини, – ошхонадан Элнинг зардали овози келди.
– Хўш, мақсадимиз нима, сенингча?
– Мен қайдан билай.
– Ўйлаб топ-чи?!
Гаплашаётган чоқда Макс дам-бадам кўзгуга қараб қўяр эди.
– Сира тополмаяпман.
– Эшитдингми, Эл, нимага келганимизни сира тополмаётган эмиш?
– Бақирмасанг ҳам эшитяпман гапингни, – дея жавоб қилди Эл ичкаридан. У овқат узатиладиган дарчани кўтариб, помидор қайласидан бўшаган шишани тираб қўйди. – Менга қара, сенга айтаяпман, – деди Жоржга қарата, – озгина ўнг томонга сурилгин. – Сен эса, Макс, сал чапга сурил. – У худди суратга олаётган сураткашдек уларни жойлаштирган бўлди.
– Бир отамлашиб қўяйлик, донолар доноси, – деди Макс. – Қисқаси, сенингча, нима қилмоқчимиз биз?
Жорж чурқ этмади.
– Бўлмаса эшит, ўзим айтиб бераман. Биз битта шведни ўлдириш учун келдик. Оле Андресон деган новча шведни танийсанми?
– Танийман.
– У ҳар куни кечки пайт шу ерда овқатланадими?
– Гоҳо-гоҳо келиб қолади, овқатланишга.
– Роппа-роса олтида келадими?
– Агар келадиган бўлса.
– Хўп. Буни ўзимиз ҳам яхши биламиз, – деди Макс. – Бошқа нарсалар ҳақида гаплашайлик. Кинога бориб турасанми?
– Камдан-кам бораман.
– Тез-тез бориб турсанг ёмон бўлмасди. Биласанми нега? Кино айнан сенга ўхшаганлар учун ишланади.
– Нега Оле Андресонни ўлдирмоқчи бўлаяпсизлар? Нима ёмонлик қилди сизларга?
– Ҳозирча ҳеч нарса қилгани йўқ. У бизни танимайди. Бир марта ҳам кўрмаган.
– Бир марта кўради холос, – ошхонадан илова қилди Эл.
– Қисқаси, нега ўлдирмоқчисизлар, сабаби борми? – деб сўради Жорж яна.
– Битта танишимиз илтимос қилди. Дўстнинг гапини ерда қолдириш яхши эмас, энди тушунгандирсан?
– Тилингни тий, – деди Эл ошхонадан. – Шунақаям оғзи бўш бўладими одам.
– Суҳбатдошни зериктирмай ўтирибман-да, тўғрими, донолар доноси?
– Оғзинг бўш жудаям, – дея такрорлади Эл. – Меникилар ўзини зериктирмаётибди, қара, ёнма-ён ётишибди, қўл-оёқлари боғланган, худди монастир мактабида сабоқ олаётган дугоналардек.
– Сен монастир мактабини кўрганмисан?
– Кўрган бўлсам керак.
– Яҳудийларникини кўргансан, билдинг!
Жорж соатига қараб қўйди.
– Агар битта-яримтаси кириб қолса, ошпаз кетган дейсан, мабодо, бу кор қилмаса, ошхонага кириб ўзинг бирон нима тайёрлаб берасан, тушундингми? Ақллисан-ку ўзинг.
– Тушундим, – деб жавоб қилди Жорж. – Кейин-чи, кейин бизни нима қиласизлар?
– Вазиятга қараб ҳал қиламиз, – деди Макс. – Олдиндан бир нарса дейиш қийин.
Жорж соатига кўз ташлади. Олтидан ўн беш дақиқа ўтганди. Кўча эшик очилди. Трамвай ҳайдовчи кирди.
– Ҳорма, Жорж, қалай ишлар? – деди у. – Овқатлансак бўладими?
– Сэм кетганди, – деди Жорж. – Ярим соатда келади.
– Начора, бошқа ерга бориб кўрарман, – деди трамвай ҳайдовчи.
Жорж соатига қаради. Олтидан йигирма дақиқа ўтибди.
– Яша, азамат, – деди Макс. – Қойилман фаҳмингга.
– Ғинг деса, пешонасидан дарча очиб қўйишимни билади-да, – деди Эл ошхонадан.
– Йўқ, бунинг учун эмас. Ўзи зўр йигит. У менга манзур.
Беш дақиқа кам еттида Жорж:
– У энди келмайди, – деди.
Шу орада тамаддихонага яна икки киши кирди. Биттаси ўзим билан олиб кетишга, деб таом сўраган эди, Жорж чўчқа ёғи билан тухум қовуриб бергани ошхонага кириб кетди. Қараса, Эл бошидаги телпагини энсасига суриб дарча олдидаги курсида ўтирибди, кесма милтиғи дераза токчасида ётарди. Ник билан ошпаз орқама-орқа қилиб боғлаб қўйилганча кунжакда ётишарди. Икковининг оғзига сочиқ тиқиб қўйилганди. Жорж таомни пишириб, зарқоғозга ўраб халтага солди-да, ошхонадан чиқди. Хўранда ҳақини тўлаб олиб кетди.
– Худо фаросатдан сиқмагани сезилиб турибди – билмаган нарсаси йўғ-а, – деди Макс. – Овқат пиширади, муомалани ҳам қотиради, қойил. Уйлансанг, хотинчангнинг жони киради.
– Балки шундайдир, – деди Жорж. – Сиз кутаётган Оле Андресон келмаса керак.
– Яна ўн дақиқа кутамиз, – деди Макс.
Макс гоҳ кўзгуга, гоҳ соатига қараб ўтирди. Соат миллари еттини кўрсатарди. Яна беш дақиқа ўтди.
– Кетдик, Эл, – деди Макс. – Кутишдан фойда йўқ. Келмайди барибир.
– Яна беш дақиқа кутайлик-чи, – деди ошхонадан Эл.
Шу беш дақиқа ичида яна бир хўранда келди, Жорж унга ошпаз касал бўлиб қолди, деди.
– Тоби қочган бўлса дарров бошқасини топмайсизми? – деди хўранда. – Тамаддихонами бу ё бошқа жойми?
У чиқиб кетди.
– Кетдик, Эл, – деди Макс.
– Мана бу иккови билан ҳабашни нима қиламиз.
– Нима қилардик, ҳеч нарса.
– Сенингча, ҳеч нарса қилмаганимиз маъқулми?
– Албатта. Бу ерда ҳеч нарса қилолмайсан ҳам.
– Шу менга ёқмаяпти, рости, – деди Эл. – Нотўғри иш бўлаяпти. Сенам булбули гўёдек сайрадинг роса.
– Ҳеч нарса қилмайди, парво қилма, – деди Макс. – Лоақал, озгина кўнгилхушлик ҳам қилиш керак-ку.
– Шундай бўлса ҳам, кўп нарсани гуллаб қўйдинг, очиғи, – деди Эл. У ошхонадан чиқиб келди. Кесма милтиғи белидан пастроқда, узун пальтосининг остида дўппайиб турарди. У қўлқопли қўли билан пальтосининг этагидан пастга тортиб қўйди.
– Бўпти, хайр, донолар доноси, – деди у Жоржга. – Омадинг бор экан.
– Тўғри айтаяпти у, – деди Макс. – Шу омадингни пойгада синаб кўрсанг бўларди.
Улар кўчага чиқишди. Жорж деразадан то фонус ёнидан ўтиб муюлишда бурилишгунга қадар ортларидан қараб турди. Қора костюм билан гавдаларига ёпишиб турган тор пальтоларида улар бир жуфт эстрада раққосларига ўхшар эди.
Жорж ошхонага кириб, Ник билан ошпазнинг қўл-оёғини ечди.
– Етар, чидаёлмайман, – деди Сэм. – Ўлай агар алам қилаяпти.
Ник ўрнидан турди. Унинг оғзига шу чоққача бир марта бўлсин сочиқ тиқишмаган эди.
– Менга қара, – деди у. – Падарига минг лаънат, бу қанақаси, а? – У ҳозиргина рўй берган ҳодисани писанд қилмаётгандек тутмоқчи бўларди ўзини.
– Улар Оле Андресонни ўлдириш учун келишган экан, – деди Жорж. – Овқатлангани келиб қолса, отиб ташлашмоқчи эди.
– Оле Андресонни-я?
– Ҳа.
Ҳабаш бошмалдоғи билан мийиқларини силаб қўйди.
– Даф бўлишдими? – деб сўради у.
– Ҳа, – деди Жорж, – даф бўлишди.
– Жудаям кўнгилсиз иш бўлаяпти-да, – деди ҳабаш. – Мени айтди дерсиз, жуда кўнгилсиз иш.
– Менга қара, – деди Жорж Ник сари юзланиб. – Оле Андресоннинг олдига бориб келасанми?
– Майли.
– Эсинг борми, аралашма бу ишга, – деди Сэм. – Нарироқ юрганинг маъқул бу ғавғодан.
– Агар боргинг келмаса, борма, – деди Жорж.
– Оқибати яхши бўлмайди, – деди Сэм. – Кўнглим сезаяпти, аралашма.
– Албатта, бораман, – деди Ник Жоржга қараб. – Қаерда туради у?
Ошпаз юзини бурди.
– Келиб-келиб, ёш болани тиқасанми шунақа ишга, – дея тўнғиллади ҳабаш.
– У Гиршнинг жиҳозланган уйида яшайди, – дея жавоб қилди Жорж.
– Хўп, мен кетдим.
Кўчада чироқ дарахтларнинг яланғоч шохлари аро йўлкани ёритарди. Ник трамвай излари ёқалаб кетди, кейинги фонус ёнидан тор кўчага бурилди. Муюлишдан тўртинчи уйда Гиршнинг жиҳозланган хоналари жойлашган эди. Ник зинадан чиқиб қўнғироқ тугмасини босди. Эшикни аёл киши очди.
– Оле Андресон шу ерда турадими?
– Унда ишингиз борми?
– Ҳа, уйдами ўзи?
Ник аёлнинг ортидан зина орқали юқорига кўтарилди ва узун йўлакнинг охиригача борди. Аёл эшикни тақиллатди.
– Ким у?
– Сизни сўраб келишибди, жаноб Андресон, – деди аёл.
– Бу мен – Ник Адамсман.
– Киринг.
Ник эшикни очиб ичкарига кирди. Оле Андресон кийимини ечмасдан каравотда ётарди. Бир замонлар у оғир вазнли боксчи бўлган, ётган каравоти унинг гавдасига кичиклик қиларди. Боши остига иккита ёстиқ қўйиб олганди. У Никка қарамади ҳам.
– Нима иш билан келдинг? – деб сўради у.
– Мен Генрининг тамаддихонасида эдим, – деди Ник. – Икки киши келиб, мен билан ошпазнинг қўл-оёғимизни боғлаб ташлашди, кейин сизни ўлдиришга келганларини айтишди.
Бу хабар аҳмоқона бир алжирашга ўхшаб чиқди. Оле Андресон индамади.
– Улар бизни ошхонага қамаб қўйишди, – дея давом этди Ник. – Сиз овқатлангани келганингизда улар сизни отиб ташлашмоқчи эди.
Оле Андресон девордан кўз узмасдан чурқ этмай ётаверди.
– Сизга шуни айтиб қўйишим учун Жорж юборди мени.
– Ҳар ҳолда, бирон чорасини топиш амри маҳол, – деди Оле Андресон.
– Уларнинг кўриниши қанақа эканини тасвирлаб берайми?
– Менга керакмас уларнинг қанақалиги, – деди Оле Андресон. У ҳамон деворга қараб ётарди. – Огоҳлантиргани келганинг учун каттакон раҳмат.
– Арзимайди.
Ник каравотда ётган гавдали одамдан сира кўзини ололмасди.
– Полицияга бориб айтиш керакдир балки?
– Керак эмас, – деди Оле Андресон. – Фойдаси йўқ барибир.
– Сизга бирон ёрдамим тегиши мумкинми?
– Йўқ. Ҳеч ким ёрдам беролмайди.
– Балки оддий ҳазилдир бу?
– Йўқ. Оддий ҳазил эмас.
Оле Андресон ёнбошига ўгирилди.
– Ҳамма гап шундаки, – деди у деворга тикилиб туриб, – мен ўзимни сира қўлга ололмай ётибман, кўчага чиқолмасдан, кун бўйи мана шу аҳвол – ётганим-ётган.
– Шаҳардан чиқиб кетсангиз бўлармиди?
– Йўқ, – деди Оле Андресон. – Улардан қочиб юриш жонимга тегди. – У ҳалиям деворга қараб ётарди. – Энди кеч, ғишт қолипдан кўчди.
– Бирон йўлини қилиб тинчитишнинг иложи йўқми?
– Йўқ, энди кеч. – У ўша-ўша жонсиз овозда гапирарди. – Ҳеч нарса қилиб бўлмайди. Ҳозирча ёта тураман, ўзимни қўлга олган кунимоқ кўчага чиқиб кетаман.
– Майли, менга жавоб, Жорж кутиб қолгандир, – деди Ник.
– Яхши бор, – деди Оле Андресон. – У Никнинг кўзларига қарамасди. – Раҳмат, келганинг учун.
Ник чиқиб кетди. У эшикни ёпаётган чоғда кийимларини ечмай, деворга ўгирилиб ётган Оле Андресонга яна бир бор назар солди.
– Эртаю кеч хонадан чиқмайди, – деди аёл пастга тушганларида. – Тоби йўқми деб минг хаёлларга бораман. Унга, жаноб Андресон, кўчага чиқиб бир айланиб келсангиз бўларди, ҳаво бирам яхшики, десамам бефойда, ўжарлик қилиб ётаверади.
– Уйдан чиққиси йўқ унинг.
– Тоби келмаяпти, шекилли, – деди аёл. – Ачинаркансан киши, у шунақаям яхши одамки. Бир замонлар у боксчи бўлган, биласиз-а?
– Биламан.
– Юз-кўзи айтиб турибди, унинг қанақалигини, – деди аёл. Улар кўча эшик олдида гаплашиб туришарди. – Шунақаям хушмуомала.
– Майли, яхши қолинг, Гирш хоним, – деди Ник.
– Мен Гирш хоним эмасман, – деди аёл. – Гирш хоним уйнинг бекаси. Мен бу ерда хизматчиман холос. Исмим Белл.
– Хайр, Белл хоним, – деди Ник.
– Хайр, – деди аёл.
Ник қоронғи тор кўча орқали муюлишдаги фонус олдига борди, сўнг трамвай изи ёқалаб тамаддихона томон кетди. Жорж пештахта ортида турарди.
– Олени кўрдингми?
– Кўрдим, – деди Ник. – У хонасидан чиқмай ётибди.
Никнинг овозини эшитиб ошпаз ошхона эшигини қия очди.
– Менга керагиям, қизиғиям йўқ бу гапларнинг, – деди у ва эшикни қарсиллатиб ёпди.
– Ҳамма гапни айтдингми унга?
– Албатта, айтдим. Ўзининг ҳам хабари бор экан.
– Нима қилмоқчи энди?
– Ҳеч нима.
– Уни ўлдиришади.
– Эҳтимол, ўлдиришар.
– Чикагода биронта жанжалга аралашиб келганга ўхшайди.
– Бўлиши мумкин.
– Жуда чатоқ бўпти.
– Чатоқ ҳам гапми, расво иш.
Улар жим бўлиб қолишди. Жорж сочиқ олиб пештахтани артди.
– Нима қилган бўлиши мумкин, сенингча?
– Лафзида турмагандир, балки. Бунақа иш учун улар кечиришмайди.
– Мен бу шаҳардан бош олиб кетаман, – деди Ник.
– Тўғри қиласан, – деди Жорж. – Бу ерда тинч яшаб бўлмайди.
– Сира миямдан кетмаяпти, ажали етганини била туриб ўша уйда қанақа ётибди, ҳайронман. Ўйлашга қўрқади одам.
– Сен эса ўйлама, – деди Жорж.

Рус тилидан Олим Отахон таржимаси
«Жаҳон адабиёти», 2014 йил, 12-сон

Ko‘chada qorong‘ilik quyuqlashgach, deraza ortidagi fonus yondi. Hozirgina kirib kelgan kimsalar taomnomani ko‘zdan kechirishardi. Peshtaxta kunjagida turgan Nik Adams ulardan ko‘z uzmasdi. Ular yemakxonaga kirib kelishganda u o‘sha yerda Jorj bilan gaplashib turgan edi.

Ernest Heminguey
QOTILLAR

Ernest Heminguey (1899-1961) — Amerikalik yozuvchi. 1917 yildan Kanzas-Sitida jurnalist-reportyor sifatida ish boshlagan. 1-jahon urushi qatnashchisi (1914-18). Xeminguyey 1928 yilgacha Parijda, 1939-60 yillarda Kubada yashadi. Dastlabki hikoyalar kitobi — «Bizning zamonda» (1924). «Quyosh chiqadi» (1926, inglizcha nashrlarda «Fiyesta» nomi bilan chop etilgan),«Alvido, qurol!» (1929) romanlarida urushning bemisl mantiqsizliklari, inson haqhuquqlari, erkiga tajovuz, ayni paytda, insoniy mardlik, qadrqimmat va muxabbatning har qanday yovuz kuchlardan ustunligi yorqin ifodalangan.1930-yillarning 1-yarmida Xeminguyey ijodida tushkunlikni kuzatish mumkin. Shu davrda yozuvchi hayot yo‘lini qayta mulohaza qilib ko‘rishga, o‘z ijodining muayyan yo‘nalishlarini aniqlashga intiladi. Natijada «Peshindan keyingi o‘lim» (1932), «Afrikaning yashil tepaliklari» (1935), «G‘olibga bayroq berilmaydi» (1933) hikoyalar to‘plami dunyo yuzini ko‘radi. «Ho‘kizning shoxi», «Frensis Makomberning baxti», «Kilimanjaro qorlari» (1936) hikoyalari, «To‘qchilik va yo‘qchilik» (1937) romanida Xeminguyey ijodiy yuksalishi ko‘zga tashlanadi. Xeminguyey asarlarida dastlabki jurnalistik kuzatuv o‘rnini tahliliy, qiyosiy mulohaza va mushohadalar egallaydi. U har qanday urushni qoralaydi, shu tufayli insoniyat aziyat chekayotganiga e’tibor qaratadi. Inson huquqlari yo‘lida, ozodlik kurashida yolg‘iz maydonga tushishning halokatli oqibatlarga olib kelishini oddiy kishilar obrazi orqali ifodalaydi.Xeminguyey 1931—39 -yillari ispan xalqining milliy ozodlik kurashida harbiy muxbir sifatida qatnashadi. Shu yillarda uning bir necha ocherk va reportajlari, «Motam qo‘ng‘irog‘i» (1940) romani chop etiladi. Bu asarlardagi qahramonlar xalq ozodligi yo‘lida fashizmga qarshi kurashadilar, insoniyat taqdiri uchun o‘zlarining mas’ul ekanliklarini qalban his etadilar, kishilar bilan birga iztirobga tushadilar, xavf-xatardan qutulish choralarini izlaydilar.2-jahon urushidan keyin Xeminguyey ijodida yangi davr boshlangan. Biroq bu davrda yuzaga kelgan «Xavfli yoz» va «Okeandagi orollar» romanlari avvalgilariga qaraganda badiiy jihatdan ancha bo‘sh asarlar sanaladi. Lekin ma’lum muddat o‘tib, Xeminguyey insonning ruhiy holatini tadqiq etish bilan jamiyatdagi mavjud vaziyatni ochib berishga qodir asarlarni yaratdi. Badiiy jihatdan ancha yuksak bo‘lgan «Daryoning naryog‘ida, daraxtlar soyasida» (1950) romani, «Chol va dengiz» (1952) qissasi Xeminguyeyga katta shuhrat keltirdi. Xeminguyey 20-asrda o‘zigagina xos bo‘lgan qatiy xolislikka asoslangan xarakterli uslubni yaratdiki, keyinchalik Amerika qit’asidan yetishib chiqqan yozuvchilar bu uslubga teztez murojaat qiladigan bo‘lishdi.«Chol va dengiz», «Alvido, qurol!» va boshqa asarlari o‘zbek tiliga tarjima qilingan. Nobel mukofoti laureati (1954)

Genri tamaddixonasining eshigi ochildi. Ikkita odam kirib peshtaxta yoniga qo‘yilgan stullarga o‘tirishdi.
– Nima istaydilar? – deb so‘radi Jorj.
– O‘zim ham bilmayman, – dedi ulardan bittasi. – El, sen nima xohlaysan?
– Bilmayman, – deya javob qildi El. – Nima olishgayam hayronman.
Ko‘chada qorong‘ilik quyuqlashgach, deraza ortidagi fonus yondi. Hozirgina kirib kelgan kimsalar taomnomani ko‘zdan kechirishardi. Peshtaxta kunjagida turgan Nik Adams ulardan ko‘z uzmasdi. Ular yemakxonaga kirib kelishganda u o‘sha yerda Jorj bilan gaplashib turgan edi.
– Menga olma qaylasi va kartoshka bo‘tqasi bilan dudlangan cho‘chqa go‘shti beraqol, – dedi birinchisi.
– Dudlangan go‘sht tayyor emas hali.
– Taomnomada nima qilib turibdi tayyor bo‘lmasa?
– Kechki ovqatning ro‘yxati bu, – deb izoh berdi Jorj. – Oltiga tayyor bo‘ladi.
Jorj peshtaxta tepasidagi osma soatga qaradi.
– Endi besh bo‘pti.
– Qara yaxshilab, beshdan yigirmata o‘tibdi, – dedi ikkinchisi.
– Soatimiz yigirma daqiqa oldinda.
– Ming la’nat o‘sha soatingga, – dedi birinchisi. – Yeyishga boshqa nimang bor?
– Har xil buterbrodlar bor, – dedi Jorj. – Quymoqli dudlangan cho‘chqa go‘shti, qovrilgan buyrak, bifshtekslar…
– Bo‘lmasa, menga oq qaylali tovuqqa yashil no‘xat bilan kartoshka bo‘tqasi qo‘shib keltiraqol.
– Buyam oltidan boshlab.
– Nima so‘rasam – hammasi oltidan keyin… Qoidalaringdan o‘rgildim senlarning.
– Qovrilgan tuxum bilan dudlangan go‘sht oling, tuxumga iylab qovrilgan biqin go‘shti ham bor, buyrak…
– Bo‘pti, tuxum bilan qovrilgan go‘sht olib kel, – dedi El. Uning boshida dekchasimon telpak, egniga tomog‘iga qadar tugmalangan qora palto kiyib olgandi. Yuzi etsiz, rangpargina, lablarini qimtib o‘tirardi. Qo‘lida qo‘lqop, bo‘ynida ipak sharf.
– Menga bo‘lsa, qovrilgan tuxum bilan dudlangan cho‘chqa yog‘i, – dedi boshqasi. Ikkovi ham bir xilda bo‘ychan, afti-basharasi o‘xshamasa ham bir xilda kiyinib olishgan, shuning uchunmi, bir-biriga o‘xshashar, ikkovining ham egnida tor, uzun palto. Ular peshtaxtaga tirsaklarini qo‘yib xiyol oldinga egilgancha o‘tirishardi.
– Ichishga bormi biron nima? – deb so‘radi El.
– Limonad, qahva, gazli suv.
– Ichishga, deb so‘rayapman.
– Shu aytganlarim bor xolos.
– Juda dilkusho shaharcha ekanmi, El? – dedi boshqasi. – Aytgancha, nomi nima shaharchalaringning?
– Sammit.
– Eshitganmisan hech, Maks? – deb so‘radi El.
– Yo‘q.
– Kechki paytlarda nima qilishadi bu yerning odamlari? – deb so‘radi El.
– Ovqatlanishadi, – dedi Maks. – Hammalari bu yerga kelib dong‘i ketgan tansiq taomlardan yeyishadi, nima qilishardi boshqa.
– To‘g‘ri topdingiz, – dedi Jorj.
– Seningcha, men topdimmi? – so‘radi El.
– Ha.
– Es-hushing joyida ekan sening.
– Ehtimol.
– Yolg‘onni ham do‘ndirar ekansan-a? – dedi Maks. – Yolg‘on gapirayapti-yu, El?
– Galvars u, – dedi bunga javoban El. U Nikka yuzlandi. – Isming nima sening?
– Nik Adams.
– Bunisi narigisidan ham balo-ku, – dedi El. – Nima deding, Maks?
– Bu shaharda toza yig‘ilishgan ekan-da! – dedi Maks.
Jorj ikkita taqsimchada ovqat keltirdi, bittasida tuxum bilan qovrilgan dudlangan go‘sht va ikkinchisi tuxumda iylab qovrilgan cho‘chqa yog‘i. Keyin ularning yoniga ikki kishilik qilib suzilgan kartoshka bo‘tqasini keltirib qo‘ydi-da, oshxona darchasini qarsillatib yopdi.
– Siz nima so‘ragandingiz? – deya so‘radi Eldan.
– Esingdan chiqib qoldimi nimaligi?
– Quymoqli dudlangan go‘sht.
– Aqli balo demabmidim?! – dedi Maks. U o‘tirgan joyida cho‘zilib taqsimchani oldi. Ikkovi qo‘lqopini yechmasdan yeyishga tushdi. Jorj ularning ovqat yeyishini kuzatib turdi.
– Nega baqrayib qolding? – Maks Jorjga o‘girildi.
– Shunday o‘zim.
– Shunday, qanaqa shunday, nega bunaqa qarab qolding deyapman, gapir.
Jorj kulib yubordi.
– Kulma bunaqa, – dedi unga Maks. – Ko‘rib qoldingmi, kulasan?
– Xo‘p bo‘pti, kulmasam kulmabman, – dedi Jorj.
– Eshitdingmi, El? Bir og‘iz gapimni qaytarmadi-ya! – Maks Elga qaradi. – Zo‘r-a!
– Kallasi joyida, – dedi El.
Ular yana ovqatlanishni davom ettirishdi.
– Narigisining ismi nima ekan? – deb so‘radi El Maksdan.
– Hozir bilamiz-da, – dedi Maks va baland ovozda chaqirdi: – Hoy, aqli raso! Qani, peshtaxta ortiga o‘tib oshnangni yoniga borib tur-chi.
– Nima bo‘ldi? – deb so‘radi Nik.
– Hech nima bo‘lgani yo‘q.
– Qani, bo‘l, bo‘laqol tezroq, – dedi El. Nik peshtaxtaning orqasiga o‘tdi.
– Nima gap, nima bo‘ldi? – deb so‘radi Jorj.
– Ishing bo‘lmasin sening, – deya javob qildi El. – Ichkarida, oshxonada kim bor yana?
– Habash bor.
– Qanaqa habash?
– Oshpaz.
– Chaqir uni bu yoqqa.
– Nima qilasiz?
– Chaqir deyapman, senga!
– Qayerda ekaningizni bilasizmi?
– Sendan yaxshi bilaman, – dedi Maks degani. – Hali esimizni yeb qo‘yganimiz yo‘q, xavotir olma!
– Gaplaringdan shunaqaga o‘xshayapmiz, shekilli, – dedi El. – Bu mishiqi bilan adi-badi aytishib o‘tiribsanu boyadan beri. Hoy, menga qara, – dedi u Jorjga. – Chaqir bu yoqqa habashni. Bo‘l tez!
– Unda ishingiz bormi?
– Yo‘q. Aqling joyida-ku sening, dono. Qora habashda nima ishimiz bo‘lishi mumkin?
Jorj oshxona darchasini ochib chaqirdi.
– Sem! Bir daqiqaga bu yoqqa chiqqin.
Oshxona eshigi ochilib habash chiqib keldi.
– Nima gap? – deb so‘radi u.
Peshtaxta yonida o‘tirganlar uni boshdan-oyoq ko‘zdan kechirishdi.
– Bo‘pti, mayli, qora tappi, mana bu yerga kelib tur, – dedi El.
Oshpaz peshbandini tortib-tortib, peshtaxta yonida o‘tirgan notanish odamlarga qaradi.
– Xo‘p bo‘ladi, ser, – dedi u.
El oyoqlari baland kursidan sirg‘alib tushdi.
– Men manavi ikkovi bilan oshxonaga kirib o‘tiraman, – dedi u. – Yur o‘chog‘ingning oldiga, qorayaloq. Sen ham, donolar donosi, yur.
Nik bilan oshpazni oldiga solib El oshxonaga kirib ketdi. Maks peshtaxta oldida, Jorjning ro‘parasida qoldi. U Jorjdan emas, peshtaxta tepasidagi uzun toshoynadan ko‘zini olmasdi. Bu yer ilgari tamaddixona ichidagi pivoxona bo‘lgan edi.
– Xo‘sh, – dedi Maks ko‘zgudan ko‘z uzmay turib. – Nega indamayapsan, dono?
– Maqsadingiz nima o‘zi?
– Eshitdingmi, El? – deya qichqirdi Maks. – Manavi nima maqsadda keldilaring, deb so‘rayapti. Bilgisi kelayotgan emish.
– Nega javob bermayapsan unga, aytaver to‘g‘risini, – oshxonadan Elning zardali ovozi keldi.
– Xo‘sh, maqsadimiz nima, seningcha?
– Men qaydan bilay.
– O‘ylab top-chi?!
Gaplashayotgan choqda Maks dam-badam ko‘zguga qarab qo‘yar edi.
– Sira topolmayapman.
– Eshitdingmi, El, nimaga kelganimizni sira topolmayotgan emish?
– Baqirmasang ham eshityapman gapingni, – deya javob qildi El ichkaridan. U ovqat uzatiladigan darchani ko‘tarib, pomidor qaylasidan bo‘shagan shishani tirab qo‘ydi. – Menga qara, senga aytayapman, – dedi Jorjga qarata, – ozgina o‘ng tomonga surilgin. – Sen esa, Maks, sal chapga suril. – U xuddi suratga olayotgan suratkashdek ularni joylashtirgan bo‘ldi.
– Bir otamlashib qo‘yaylik, donolar donosi, – dedi Maks. – Qisqasi, seningcha, nima qilmoqchimiz biz?
Jorj churq etmadi.
– Bo‘lmasa eshit, o‘zim aytib beraman. Biz bitta shvedni o‘ldirish uchun keldik. Ole Andreson degan novcha shvedni taniysanmi?
– Taniyman.
– U har kuni kechki payt shu yerda ovqatlanadimi?
– Goho-goho kelib qoladi, ovqatlanishga.
– Roppa-rosa oltida keladimi?
– Agar keladigan bo‘lsa.
– Xo‘p. Buni o‘zimiz ham yaxshi bilamiz, – dedi Maks. – Boshqa narsalar haqida gaplashaylik. Kinoga borib turasanmi?
– Kamdan-kam boraman.
– Tez-tez borib tursang yomon bo‘lmasdi. Bilasanmi nega? Kino aynan senga o‘xshaganlar uchun ishlanadi.
– Nega Ole Andresonni o‘ldirmoqchi bo‘layapsizlar? Nima yomonlik qildi sizlarga?
– Hozircha hech narsa qilgani yo‘q. U bizni tanimaydi. Bir marta ham ko‘rmagan.
– Bir marta ko‘radi xolos, – oshxonadan ilova qildi El.
– Qisqasi, nega o‘ldirmoqchisizlar, sababi bormi? – deb so‘radi Jorj yana.
– Bitta tanishimiz iltimos qildi. Do‘stning gapini yerda qoldirish yaxshi emas, endi tushungandirsan?
– Tilingni tiy, – dedi El oshxonadan. – Shunaqayam og‘zi bo‘sh bo‘ladimi odam.
– Suhbatdoshni zeriktirmay o‘tiribman-da, to‘g‘rimi, donolar donosi?
– Og‘zing bo‘sh judayam, – deya takrorladi El. – Menikilar o‘zini zeriktirmayotibdi, qara, yonma-yon yotishibdi, qo‘l-oyoqlari bog‘langan, xuddi monastir maktabida saboq olayotgan dugonalardek.
– Sen monastir maktabini ko‘rganmisan?
– Ko‘rgan bo‘lsam kerak.
– Yahudiylarnikini ko‘rgansan, bilding!
Jorj soatiga qarab qo‘ydi.
– Agar bitta-yarimtasi kirib qolsa, oshpaz ketgan deysan, mabodo, bu kor qilmasa, oshxonaga kirib o‘zing biron nima tayyorlab berasan, tushundingmi? Aqllisan-ku o‘zing.
– Tushundim, – deb javob qildi Jorj. – Keyin-chi, keyin bizni nima qilasizlar?
– Vaziyatga qarab hal qilamiz, – dedi Maks. – Oldindan bir narsa deyish qiyin.
Jorj soatiga ko‘z tashladi. Oltidan o‘n besh daqiqa o‘tgandi. Ko‘cha eshik ochildi. Tramvay haydovchi kirdi.
– Horma, Jorj, qalay ishlar? – dedi u. – Ovqatlansak bo‘ladimi?
– Sem ketgandi, – dedi Jorj. – Yarim soatda keladi.
– Nachora, boshqa yerga borib ko‘rarman, – dedi tramvay haydovchi.
Jorj soatiga qaradi. Oltidan yigirma daqiqa o‘tibdi.
– Yasha, azamat, – dedi Maks. – Qoyilman fahmingga.
– G‘ing desa, peshonasidan darcha ochib qo‘yishimni biladi-da, – dedi El oshxonadan.
– Yo‘q, buning uchun emas. O‘zi zo‘r yigit. U menga manzur.
Besh daqiqa kam yettida Jorj:
– U endi kelmaydi, – dedi.
Shu orada tamaddixonaga yana ikki kishi kirdi. Bittasi o‘zim bilan olib ketishga, deb taom so‘ragan edi, Jorj cho‘chqa yog‘i bilan tuxum qovurib bergani oshxonaga kirib ketdi. Qarasa, El boshidagi telpagini ensasiga surib darcha oldidagi kursida o‘tiribdi, kesma miltig‘i deraza tokchasida yotardi. Nik bilan oshpaz orqama-orqa qilib bog‘lab qo‘yilgancha kunjakda yotishardi. Ikkovining og‘ziga sochiq tiqib qo‘yilgandi. Jorj taomni pishirib, zarqog‘ozga o‘rab xaltaga soldi-da, oshxonadan chiqdi. Xo‘randa haqini to‘lab olib ketdi.
– Xudo farosatdan siqmagani sezilib turibdi – bilmagan narsasi yo‘g‘-a, – dedi Maks. – Ovqat pishiradi, muomalani ham qotiradi, qoyil. Uylansang, xotinchangning joni kiradi.
– Balki shundaydir, – dedi Jorj. – Siz kutayotgan Ole Andreson kelmasa kerak.
– Yana o‘n daqiqa kutamiz, – dedi Maks.
Maks goh ko‘zguga, goh soatiga qarab o‘tirdi. Soat millari yettini ko‘rsatardi. Yana besh daqiqa o‘tdi.
– Ketdik, El, – dedi Maks. – Kutishdan foyda yo‘q. Kelmaydi baribir.
– Yana besh daqiqa kutaylik-chi, – dedi oshxonadan El.
Shu besh daqiqa ichida yana bir xo‘randa keldi, Jorj unga oshpaz kasal bo‘lib qoldi, dedi.
– Tobi qochgan bo‘lsa darrov boshqasini topmaysizmi? – dedi xo‘randa. – Tamaddixonami bu yo boshqa joymi?
U chiqib ketdi.
– Ketdik, El, – dedi Maks.
– Mana bu ikkovi bilan habashni nima qilamiz.
– Nima qilardik, hech narsa.
– Seningcha, hech narsa qilmaganimiz ma’qulmi?
– Albatta. Bu yerda hech narsa qilolmaysan ham.
– Shu menga yoqmayapti, rosti, – dedi El. – Noto‘g‘ri ish bo‘layapti. Senam bulbuli go‘yodek sayrading rosa.
– Hech narsa qilmaydi, parvo qilma, – dedi Maks. – Loaqal, ozgina ko‘ngilxushlik ham qilish kerak-ku.
– Shunday bo‘lsa ham, ko‘p narsani gullab qo‘yding, ochig‘i, – dedi El. U oshxonadan chiqib keldi. Kesma miltig‘i belidan pastroqda, uzun paltosining ostida do‘ppayib turardi. U qo‘lqopli qo‘li bilan paltosining etagidan pastga tortib qo‘ydi.
– Bo‘pti, xayr, donolar donosi, – dedi u Jorjga. – Omading bor ekan.
– To‘g‘ri aytayapti u, – dedi Maks. – Shu omadingni poygada sinab ko‘rsang bo‘lardi.
Ular ko‘chaga chiqishdi. Jorj derazadan to fonus yonidan o‘tib muyulishda burilishgunga qadar ortlaridan qarab turdi. Qora kostyum bilan gavdalariga yopishib turgan tor paltolarida ular bir juft estrada raqqoslariga o‘xshar edi.
Jorj oshxonaga kirib, Nik bilan oshpazning qo‘l-oyog‘ini yechdi.
– Yetar, chidayolmayman, – dedi Sem. – O‘lay agar alam qilayapti.
Nik o‘rnidan turdi. Uning og‘ziga shu choqqacha bir marta bo‘lsin sochiq tiqishmagan edi.
– Menga qara, – dedi u. – Padariga ming la’nat, bu qanaqasi, a? – U hozirgina ro‘y bergan hodisani pisand qilmayotgandek tutmoqchi bo‘lardi o‘zini.
– Ular Ole Andresonni o‘ldirish uchun kelishgan ekan, – dedi Jorj. – Ovqatlangani kelib qolsa, otib tashlashmoqchi edi.
– Ole Andresonni-ya?
– Ha.
Habash boshmaldog‘i bilan miyiqlarini silab qo‘ydi.
– Daf bo‘lishdimi? – deb so‘radi u.
– Ha, – dedi Jorj, – daf bo‘lishdi.
– Judayam ko‘ngilsiz ish bo‘layapti-da, – dedi habash. – Meni aytdi dersiz, juda ko‘ngilsiz ish.
– Menga qara, – dedi Jorj Nik sari yuzlanib. – Ole Andresonning oldiga borib kelasanmi?
– Mayli.
– Esing bormi, aralashma bu ishga, – dedi Sem. – Nariroq yurganing ma’qul bu g‘avg‘odan.
– Agar borging kelmasa, borma, – dedi Jorj.
– Oqibati yaxshi bo‘lmaydi, – dedi Sem. – Ko‘nglim sezayapti, aralashma.
– Albatta, boraman, – dedi Nik Jorjga qarab. – Qayerda turadi u?
Oshpaz yuzini burdi.
– Kelib-kelib, yosh bolani tiqasanmi shunaqa ishga, – deya to‘ng‘illadi habash.
– U Girshning jihozlangan uyida yashaydi, – deya javob qildi Jorj.
– Xo‘p, men ketdim.
Ko‘chada chiroq daraxtlarning yalang‘och shoxlari aro yo‘lkani yoritardi. Nik tramvay izlari yoqalab ketdi, keyingi fonus yonidan tor ko‘chaga burildi. Muyulishdan to‘rtinchi uyda Girshning jihozlangan xonalari joylashgan edi. Nik zinadan chiqib qo‘ng‘iroq tugmasini bosdi. Eshikni ayol kishi ochdi.
– Ole Andreson shu yerda turadimi?
– Unda ishingiz bormi?
– Ha, uydami o‘zi?
Nik ayolning ortidan zina orqali yuqoriga ko‘tarildi va uzun yo‘lakning oxirigacha bordi. Ayol eshikni taqillatdi.
– Kim u?
– Sizni so‘rab kelishibdi, janob Andreson, – dedi ayol.
– Bu men – Nik Adamsman.
– Kiring.
Nik eshikni ochib ichkariga kirdi. Ole Andreson kiyimini yechmasdan karavotda yotardi. Bir zamonlar u og‘ir vaznli bokschi bo‘lgan, yotgan karavoti uning gavdasiga kichiklik qilardi. Boshi ostiga ikkita yostiq qo‘yib olgandi. U Nikka qaramadi ham.
– Nima ish bilan kelding? – deb so‘radi u.
– Men Genrining tamaddixonasida edim, – dedi Nik. – Ikki kishi kelib, men bilan oshpazning qo‘l-oyog‘imizni bog‘lab tashlashdi, keyin sizni o‘ldirishga kelganlarini aytishdi.
Bu xabar ahmoqona bir aljirashga o‘xshab chiqdi. Ole Andreson indamadi.
– Ular bizni oshxonaga qamab qo‘yishdi, – deya davom etdi Nik. – Siz ovqatlangani kelganingizda ular sizni otib tashlashmoqchi edi.
Ole Andreson devordan ko‘z uzmasdan churq etmay yotaverdi.
– Sizga shuni aytib qo‘yishim uchun Jorj yubordi meni.
– Har holda, biron chorasini topish amri mahol, – dedi Ole Andreson.
– Ularning ko‘rinishi qanaqa ekanini tasvirlab beraymi?
– Menga kerakmas ularning qanaqaligi, – dedi Ole Andreson. U hamon devorga qarab yotardi. – Ogohlantirgani kelganing uchun kattakon rahmat.
– Arzimaydi.
Nik karavotda yotgan gavdali odamdan sira ko‘zini ololmasdi.
– Politsiyaga borib aytish kerakdir balki?
– Kerak emas, – dedi Ole Andreson. – Foydasi yo‘q baribir.
– Sizga biron yordamim tegishi mumkinmi?
– Yo‘q. Hech kim yordam berolmaydi.
– Balki oddiy hazildir bu?
– Yo‘q. Oddiy hazil emas.
Ole Andreson yonboshiga o‘girildi.
– Hamma gap shundaki, – dedi u devorga tikilib turib, – men o‘zimni sira qo‘lga ololmay yotibman, ko‘chaga chiqolmasdan, kun bo‘yi mana shu ahvol – yotganim-yotgan.
– Shahardan chiqib ketsangiz bo‘larmidi?
– Yo‘q, – dedi Ole Andreson. – Ulardan qochib yurish jonimga tegdi. – U haliyam devorga qarab yotardi. – Endi kech, g‘isht qolipdan ko‘chdi.
– Biron yo‘lini qilib tinchitishning iloji yo‘qmi?
– Yo‘q, endi kech. – U o‘sha-o‘sha jonsiz ovozda gapirardi. – Hech narsa qilib bo‘lmaydi. Hozircha yota turaman, o‘zimni qo‘lga olgan kunimoq ko‘chaga chiqib ketaman.
– Mayli, menga javob, Jorj kutib qolgandir, – dedi Nik.
– Yaxshi bor, – dedi Ole Andreson. – U Nikning ko‘zlariga qaramasdi. – Rahmat, kelganing uchun.
Nik chiqib ketdi. U eshikni yopayotgan chog‘da kiyimlarini yechmay, devorga o‘girilib yotgan Ole Andresonga yana bir bor nazar soldi.
– Ertayu kech xonadan chiqmaydi, – dedi ayol pastga tushganlarida. – Tobi yo‘qmi deb ming xayollarga boraman. Unga, janob Andreson, ko‘chaga chiqib bir aylanib kelsangiz bo‘lardi, havo biram yaxshiki, desamam befoyda, o‘jarlik qilib yotaveradi.
– Uydan chiqqisi yo‘q uning.
– Tobi kelmayapti, shekilli, – dedi ayol. – Achinarkansan kishi, u shunaqayam yaxshi odamki. Bir zamonlar u bokschi bo‘lgan, bilasiz-a?
– Bilaman.
– Yuz-ko‘zi aytib turibdi, uning qanaqaligini, – dedi ayol. Ular ko‘cha eshik oldida gaplashib turishardi. – Shunaqayam xushmuomala.
– Mayli, yaxshi qoling, Girsh xonim, – dedi Nik.
– Men Girsh xonim emasman, – dedi ayol. – Girsh xonim uyning bekasi. Men bu yerda xizmatchiman xolos. Ismim Bell.
– Xayr, Bell xonim, – dedi Nik.
– Xayr, – dedi ayol.
Nik qorong‘i tor ko‘cha orqali muyulishdagi fonus oldiga bordi, so‘ng tramvay izi yoqalab tamaddixona tomon ketdi. Jorj peshtaxta ortida turardi.
– Oleni ko‘rdingmi?
– Ko‘rdim, – dedi Nik. – U xonasidan chiqmay yotibdi.
Nikning ovozini eshitib oshpaz oshxona eshigini qiya ochdi.
– Menga keragiyam, qizig‘iyam yo‘q bu gaplarning, – dedi u va eshikni qarsillatib yopdi.
– Hamma gapni aytdingmi unga?
– Albatta, aytdim. O‘zining ham xabari bor ekan.
– Nima qilmoqchi endi?
– Hech nima.
– Uni o‘ldirishadi.
– Ehtimol, o‘ldirishar.
– Chikagoda bironta janjalga aralashib kelganga o‘xshaydi.
– Bo‘lishi mumkin.
– Juda chatoq bo‘pti.
– Chatoq ham gapmi, rasvo ish.
Ular jim bo‘lib qolishdi. Jorj sochiq olib peshtaxtani artdi.
– Nima qilgan bo‘lishi mumkin, seningcha?
– Lafzida turmagandir, balki. Bunaqa ish uchun ular kechirishmaydi.
– Men bu shahardan bosh olib ketaman, – dedi Nik.
– To‘g‘ri qilasan, – dedi Jorj. – Bu yerda tinch yashab bo‘lmaydi.
– Sira miyamdan ketmayapti, ajali yetganini bila turib o‘sha uyda qanaqa yotibdi, hayronman. O‘ylashga qo‘rqadi odam.
– Sen esa o‘ylama, – dedi Jorj.

Rus tilidan Olim Otaxon tarjimasi
«Jahon adabiyoti», 2014 yil, 12-son