28 август — Йоҳан Вольфганг Гётенинг таваллуд куни
Жаҳон адабиётининг ёрқин сиймоларидан бири Йоҳан Вольфганг Гёте (1749-1832) шоир ва драматург, адабиётшунос, ҳуқуқшунос ва шарқшунос, файласуф, табиатшунос ва давлат арбоби ҳамда «Ёш Вертернинг изтироблари, «Ғарбу Шарқ девони», «Фауст» сингари боқий асарлар, шунингдек, 3 мингдан зиёд шеърлар муаллифидир.
Йоҳан Вольфганг Гёте
ҲИКМАТЛАР
Мирзаали Акбаров тайёрлаган
Гёте Йоҳан Вольфганг (1749.28.8, Франкфурт-майн — 1832.22.3, Веймар) — немис ёзувчиси ва мутафаккири. Янги давр немис адабиётининг асосчиси. Ижоди 18-асрнинг 70—80-йиллари Германияда мавжуд бўлган «Бўрон ва ҳужум» адабий ҳаракатида иштирок этишдан бошланган. Шу даврда Гёте «Гец фон Берлихинген» (1773), «Прометей» (1773) каби драмалар ва лирик шеърлар яратди.
Гёте адабий фаолиятининг илк даврига мансуб «Ёш Вертернинг изтироблари» (1774) романи ўша давр немис адабиётида катта воқеа бўлди. Асарда илғор немис ёшлар авлодининг ижтимоий фожиаси ўз аксини топган. 1786—88 йилларда Гёте Италияга сафар қилади. Шу даврда у «Ифигения Тавридда» (1779— 81), «Эгмонт» (1788), «Торквато Тассо» (1780—89) каби драмалар ёзади. «Шеърият ва ҳақиқат» автобиографик китоби (1811—33), «Вильхельм Майстернинг ўқиш йиллари» (1793—96), «Вильхельм Майстернинг дарбадарлик йиллари» (1821—29) романларида инсон билан жамият ўртасидаги муносабат масаласи акс этган.
Гёте Шарқ мамлакатлари тарихи, маданияти, адабиётини чуқур ўрганади, Фирдавсий, Фаридиддин Аттор, Румий, Низомий, Саъдий, Ҳофиз, Жомий каби шоирлар ижоди билан танишади. Бу пайтда Ибн Сино, Улуғбек, Алишер Навоий ижодларидан намуналар немис тилига таржима қилинган эди. Гёте «Мағрибу машриқ девони»ни (1814—19) Шарқ шеъриятидан илҳомланиб ёзган. Девон «Муғаннийнома», «Ҳофизнома», «Ишқнома», «Тафриқнома», «Ранжнома», «Ҳикматнома», «Зулайхонома», «Темурнома», «Соқийнома», «Маталнома», «Форсийнома», «Хулднома» каби 12 бўлимдан иборат. Девонда «булбул», «ҳур», «фатво», «муғанний», «муфти», «тилсим», «мирзо», «дарвеш» каби сўзларни аслиятда қўллайди.
Гётенинг «Фауст» фожиаси (1768—1832) жаҳон адабиётидаги шоҳ асарлардан ҳисобланади. Бу асар Гётенинг бутун ижодий фаолияти давомидаги изланишларининг самараси бўлди.
Гёте фалсафа, ҳуқуқшунослик, ботаника, геология, геодезия соҳаларига оид асарлар ҳам яратган.
Гёте шеърларини ўзбек тилига таржима қилиш 20-асрнинг йигирманчи йилларидан бошланган (Чўлпон, Ойбек, Шайхзода ва б.). Кейинчалик Гётенинг «Фауст» (Эркин Вохидов таржимаси, 1972—75), «Мағрибу машриқ девони» (С. Салим Бухорий таржимаси, 1985—90), «Ёш Вертернинг изтироблари» (Я. Эгамова таржимаси, 1975) каби асарлари ўзбек тилида нашр этилган.
Гёте ижоди ҳақида ўзбек адабиётшунос ва танқидчилари (В. Зоҳидов, И. Ғафуров, О. Оллоберганов, Я. Эгамова, Пошали Усмон угли ва б.) адабий-танқидий макрлалар ёзишган. Германиянинг маърифий-маданий тадқиқотлар олиб борувчи нуфузли маркази Гёте номи билан аталади. Гёте институтининг филиаллари жаҳоннинг 78 мамлакатида, шу жумладан Тошкентда ҳам фаолият кўрсатмоқда (1998 йилдан).
Ўғрилар орасида энг хавфлиси – аҳмоқлар. Улар вақтингни ўғирлагани камдек,кайфиятингни ҳам бузади.
Чироқ ёнган жойда ёғ доғи, шам ёнган жойда мум сўхтаси қолади; фақат осмон ёритқичларигина соф,беқолдиқ нур сочади.
Дўстни алдагандан кўра унга алданган яхшироқ.
Қаёққa кетаётганини билмаган одам узоққа бора олмайди.
Агар маймунлар зерика бошлаганда эди, аллақачон одамга айланган бўларди.
Меҳнат аҳли дунёни қўл билан, илс аҳли эса мия билан бошқаришг интилади. Бунга ким қанчалик эришяпти – ҳар кимнинг ўзига ҳавола.
Лайлакнинг кўнглидан нелар кечаётганини чумчуқ қайдан билсин?
Бирваракайига тенглик ва озодлик ваъда қилаётган қонун чиқарувчилар ё инқилобчи, ё хаёлпараст ёки фирибгарлардир.
Буюклик мукофот ёки жазо олишни ўйлаб ўтирмай ҳаракат қилишдадир.
Томошабинга ҳам гўё аёлдек муносабатда бўлинг — унга ўзи билан тенглаша оладиган кимса борлигига ҳеч тоқат қилолмайди.
Ёшликдан кўп нарса кутган одам хато қилмайди. Фақат у қалбан нени ҳис этган бўлса, унинг ижросини ҳам ташқаридан эмас,қалбидан изламоғи керак,холос.
Биз шу қадар калтабинмизки, ўзимизни доим ҳақ деб биламиз; шу тариқа доно кишилар ҳам наинки адашади, балки атайлаб хатога йўл қўяди,деган нотўғри фикр пайдо бўлади.
Ҳақиқат шундай улкан,мислсиз машъалаки,ёнидан ўтаётганда беихтиёр кўзлар қамашади, ҳатто бирон жойимни куйдирмасмикан, деган ҳадик пайдо бўлади кишида.
Ҳамма одамлар озодликка чиқди дегунча хатога йўл қўяди: кучлилар ошириб юборса,кучсизлар беписандлик қилади.
Хурофот,бидъат – инсонга хос иллат. Ундан буткул қутулмоқчи бўлсангиз ҳам вужудингизнинг пана-пучмоқларига бекиниб олади-да, сўнг бехос пайдо бўлиб қолаверади.
Ақл ёки тасодиф тўғри йўлга сола билмайдиган тентаклик йўқ; тентаклик ёхуд тасодиф йўлдан ура олмайдиган ақл ҳам.
Ўзимизни бошқалар ўрнига қўйиб кўрганимизда,уларга нисбатан рашк ва нафратимиз барҳам топган; бошқаларни ўз ўрнимизга қўйиб кўрганимизда эса кибр-ҳаво ва манманлик хийла камайган бўлур эди.
Йўлбарсга қўйиб берсанг, қоннинг таъмини буғуга тушунтирмоқчи бўлади.
Одамларнинг ахлоқан бузилишига мос равишда адабиёт ҳам айниб боради.
Мундоқ олиб қараганда, бутун фалсафа чигал,дудмал тилда баён этилган Инсон тафаккуридир.
Қалб ҳаммага, ирода айримларга, санъатни ҳис қилишдек нозик дид эса камдан-кам одамга ато этилган.
Кўпинча ота-боболаримизнинг ҳикматли гапларини такрорлаб юрамиз, ўзимизча талқин қиламиз. Бироқ улар ўз даврида бутунлай бошқача маъно-мазмун касб этганини ўйлаб ҳам кўрмаймиз.
Аксарият хатолар ожизликдан далолат.
Ингичка соч толаси ҳам кўланка ташлайди.
Камалак ҳам узоқ вақт товланиб турса, одамлар унга ҳам қарамай қўйган бўларди.
Ҳар тонг ҳаётдан хурсандлик кутиб уйғонмасак, оқшом янги умидлар билан уйқуга кетмасак эди,кийиниш ва ечиниш ҳам бизга малол келарди.
Кимки хавфдан огоҳ бўлатуриб, гунгдек миқ этмай юрса, билингки,ўша – душман.
Аёл зоти билан ўйлаб муомала қилинг. Чунки у эгик қовурғадан яралган. Қодир Эгамнинг иродаси – шу. Мабодо уни тўғриламоқчи бўлсангиз, синдириб қўясиз. Ўз ҳолига ташлаб қўйсангиз баттар майишиб кетади.
Ҳар бир айтилган сўз тескари маъно уйғотади.
Бурчинг нима ўзи у? Шу куннинг талаби.
Одам ҳеч қачон алданмайди, ўзини ўзи алдайди, холос.
Нотўғри нарсанинг устунлиги шундаки, у ҳадеб алжийвериш учун мавзу бўла олади; ҳақиқат эса дарров амалда намоён бўлиши керак, акс ҳолда унинг қадри қолмайди.
Ақлли жавоб олмоқчи бўлсанг, ақлли савол бер.
Юксак мақсадлар юзага чиқмай қолган тақдирда ҳам — биз учун амалга ошган иккинчи даражали мақсадлардан кўра қимматлироқдир.
Мақсадга яқинлашган сайин машаққат ортиб боради. Лекин ҳар бир киши юлдузларга ўхшаб сокинлик билан, шошмасдан, бироқ белгиланган мақсад сари узлуксиз интилган ҳолда, ўз йўлларини босиб ўтиши керак.
Инсон бўлиш — курашчи бўлмоқликдир.
Натижа — ишга берилган баҳо.
Энг кулгили хоҳиш, — бу барчага ёқиш истаги.
Ишонтириш — ҳар қандай илмнинг ибтидоси эмас, балки интиҳосидир.
Жанжаллашаётган икки кишининг қайси бири ақллироқ бўлса, ўша айбдор.
Ҳеч нарса йўқотмайдиган одам бўлиш — ўта даҳшатлидир.
Донишмандлик — фақат ҳақиқатда.
Ҳаёт, гарчи у лаҳза бўлса ҳам, бурчдир.
Бекор ўтган умр, бу — барвақт ўлим топиш демакдир.
Тажрибалар — бизнинг абадий ҳаёт муаллимимиз.
Излаган одам адашиши мумкин.
Кимки кўп нарсага эришмоқчи бўлса, ўз олдига катта талаблар қўйиши лозим.
Бегона юрт Ватан бўла олмайди.
Мукаммал санъат асари, бу — инсон руҳий оламининг инъикосидир, у шу маънода табиат фарзанди ҳисобланади.
Агар тутуриқсиз нарса дид билан тасвирланган бўлса, у ҳам завқ уйғотади, ҳам нафрат.
Нимаики ўзига жалб этмас экан, у жонсиздир.
Ғазаб учун далилнинг кераги йўқ. У фақат сабаб ахтаради.
Ақлли кишилар-бебаҳо қомус.
Фаол жоҳилликдан даҳшатлироқ нарса йўқ.
Ким сабрли бўлса-ўша ҳақдир.
Инсон дунёни қанчалик билса, ўзлигини ҳам шунчалик англайди.
Инсон тушуниб бўлмайдиган нарсаларни ҳам тушуниши мумкинлигига инонмоғи лозим, акс ҳолда, у булар ҳақида фикр юритмай қўйган бўлур эди.
Турли-туман тарбиявий ҳикоятлар ва ҳикматли сўзларни тўплаш тенгсиз давлатдир.
Ҳар куни ақалли битта қўшиқ эшитиш, яхши расм кўриш ва иложи бўлса, истаган бир ҳикматли сўзни ўқиб олиш даркор.
Киши узлатда яшай олмайди, унга жамоат керак.
Фақат одамлар орасидагина киши ўз-ўзини англашга қодир.
Кишининг танҳо қолиши, айниқса, у якка ўзи ишласа, беҳад ёмон; агар у бирон-бир нарсага эришмоқчи бўлса, унга ҳамдардлик ва маънавий ёрдам керак.
Айнан бошқаларнинг хайрихоҳлигидан баҳра топган ҳолдагина ҳаёт нашъали бўлади.
Ҳамиша қаҳрамон бўлиш мумкин эмасдир, лекин ҳамиша инсон бўлиб қолиш мумкин.
Ўзи ҳақида ҳукм чиқаришни ўрганмаган одам бошқалар ҳақида ҳукм чиқаролмайди.
Яқин кишиларимизга ўзларига муносиб муомала қилиб, биз уларни баттар бузамиз. Агар биз уларга ўзларидан кўра яхшироқ одамлар, дея ёндашсак, уларни биз янада яхшироқ бўлишга мажбур этамиз.
Барча камчиликларидан қатъи назар, одамлар ҳар нарсадан ҳам кўпроқ меҳрга сазовордирлар.
Гўзаллик -ҳар ерда орзу қилинган меҳмон.
Бенаф яшашдан бевақт ўлим афзал.
Кимки курашса гар эрк ва ҳаёт деб, ўшанга лойиқдир эрк ҳам, ҳаёт ҳам.
Айниқса, вақтни бой бериш билимдон одамга қимматга тушади.
Ҳадеб ўйлайверган одам ҳамиша ҳам тўғри қарорга келавермайди.
На бўйсунишга, на ўзининг нимага қодирлигини кўрсатиш учун буйруқ беришга эҳтиёжи йўқ кишигина чинакам бахтиёр ва улуғвордир.
Зўр қувончга фақат катта меҳнат билан эришиш мумкин.
Ҳатто қабр ёқасида ҳам умид яшайди.
Инсон ўз бурчини бажарар экан, ўзи мажбуран қилаётган ишига ҳам муҳаббат билан қарайди.
Қўлидан келадиган ишга эмас, ўзи тушунмайдиган ишга қўл урган киши бахтсиздир.
Ҳеч қандай ишга дабдаба билан киришмаслик керак: тантанаворлик иш тугаганда ярашади.
Ҳали ёш эканмиз, хато ҳам фойдадан холи эмас, фақат уни то қаригунча судраб юрмасак бўлгани.
Нарсаларга қизиқишинг йўқолса, хотирангдан ҳам айриласан.
Хурсанд одамга бутун олам қувноқ кўринади.
Ўзини ақлли кўрсатишга уринган аҳмоқдан ҳам хатарлироқ кимса йўқ.
Кимки ўзга тилларни билмаса, ўз тилини ҳам яхши тушунмайди.
Ишонч билан гапир, ана шунда сўз ҳам, тингловчиларни маҳлиё этиш ҳам ўз-ўзидан кела қолади.
Мухолифинг билан баҳслаша туриб, ўз ожизлигингни англай бошладингми, баҳсни тўхтат, акс ҳолда, қанча кўп гапирганинг сайин баттар бемаъни аҳволга тушаверасан.
Энг яхши санъат асарларини вақт-вақти билан такрор синчиклаб кўриб турмоқ зарур; уларда кўз илғамас теранлик яширинган бўлади.
Ўртамиёна китобларни керагидан ортиқ ўқиб, беҳуда вақт сарфлайдилар. Аслида ҳайратланган нарсангнигина ўқишинг лозим.
Ҳаётга инон, ахир у ҳар қандай китобдан ҳам яхшироқ таълим беради-ку.
Меҳнатсиз чинакам буюклик бўлиши мумкин эмас.
Фақат тажрибагина бизни ҳаёт неъматларини қадрлашга ўргатади.
Буюк одамдан биз, аввало, ҳақиқатга муҳаббатни талаб қиламиз.
Давлатингдан айрилсанг — кўп нарса йўқотасан,
Номусингдан айрилсанг — кўп нарса йўқотасан,
Мардлигингдан айрилсанг — ҳамма нарсангни йўқотасан.
Ўз номукаммаллигингни англашинг камолотга етаклайди.
Кимки дунёда ўз дўстлари борлигини билмас экан, дунё ҳам уни билиши шарт эмас.
Чинакам маслакдошлар узоқ вақт аччиқлашиб юролмайдилар; улар ахир бир кун ярашиб оладилар.
Ота дунёдан кўз юмганда, болаларига ота ўрнини боса оладиган аёл чинакам онадир.
Ошиқлар висолига ҳамиша вақт етмайди.
Аждодлар ҳурматини чин қалбдан бажо келтирувчи киши бахтлидир.
Ўзингни ўз қобилиятингдан устун қўйишинг ҳам, ўзингни камситишинг ҳам ярамайди.
Ҳар қандай киши ҳам ўзи тушунадиган нарсага қулоқ солади.
Қўрқоқ хавф ўтганидан кейингина дўқ-пўписа қилади.
Камчилиги, айниқса, руҳий камчилиги бор кишилар доимо ўзлари ҳақида юқори фикрда бўладилар. Гўё сахий табиат кимни бошида ақлдан қисган бўлса, ўша камчиликни тўлдириш учун манманликни қўшимча чора сифатида юборгандек.
Ўлимдан қўрқиш ҳам, қўрқмаслик ҳам мумкин, у — муқаррар нарса.
Наҳот муҳаббат билан ақл ўртасида бирон-бир умумийлик бўлса!
Зиддият ва хушомад бор жойда суҳбат қовушмайди.
Ишқибозлик-қусур ёки фазилатнинг юқори даражадаги кўринишидир.
Бизнинг майл-ҳавасларимизни Қақнус қушга ўхшатиш мумкин. Бири ёниб битса, шу заҳоти кул ичидан яна янгиси чиқиб келаверади.
Ихтиёрий боғлиқлик энг гўзал ҳолатдир, уни муҳаббатсиз қандай тасаввур қилиш мумкин?!
Санъат қийин ва эзгу ишлар билан шуғулланади.
Манзилга яқинлашганинг сайин қийинчиликлар янада орта боради.
Энг ингичка соч толасининг ҳам сояси бор.
Агар инсон табиатан олижаноб бўлмаганида, у ер юзидаги энг улуғ мавжудот бўла олмас эди.
Кимки ўз умри интиҳосини ибтидоси билан боғлай олса, у энг бахтиёр инсондир.
Манба: “Тафаккур” журнали, 2011,3-сон./ «Ma’rifat» gazetasi
Яна шу мавзуда: Йоҳан Валфганг Гёте. «Ғарбу Шарқ девони»дан: Беҳиштнома
Yohan-Volfgang Gyote
HIKMATLAR
Mirzaali Akbarov tayyorlagan
Gyote Yohan Volfgang (1749.28.8, Frankfurt-mayn — 1832.22.3, Veymar) — nemis yozuvchisi va mutafakkiri. Yangi davr nemis adabiyotining asoschisi. Ijodi 18-asrning 70—80-yillari Germaniyada mavjud bo’lgan «Bo’ron va hujum» adabiy harakatida ishtirok etishdan boshlangan. Shu davrda Gyote «Gets fon Berlixingen» (1773), «Prometey» (1773) kabi dramalar va lirik she’rlar yaratdi.
Gyote adabiy faoliyatining ilk davriga mansub «Yosh Verterning iztiroblari» (1774) romani o’sha davr nemis adabiyotida katta voqea bo’ldi. Asarda ilg’or nemis yoshlar avlodining ijtimoiy fojiasi o’z aksini topgan. 1786—88 yillarda Gyote Italiyaga safar qiladi. Shu davrda u «Ifigeniya Tavridda» (1779— 81), «Egmont» (1788), «Torkvato Tasso» (1780—89) kabi dramalar yozadi. «She’riyat va haqiqat» avtobiografik kitobi (1811—33), «Vil`xel`m Maysterning o’qish yillari» (1793—96), «Vil`xel`m Maysterning darbadarlik yillari» (1821—29) romanlarida inson bilan jamiyat o’rtasidagi munosabat masalasi aks etgan.
Gyote Sharq mamlakatlari tarixi, madaniyati, adabiyotini chuqur o’rganadi, Firdavsiy, Farididdin Attor, Rumiy, Nizomiy, Sa’diy, Hofiz, Jomiy kabi shoirlar ijodi bilan tanishadi. Bu paytda Ibn Sino, Ulug’bek, Alisher Navoiy ijodlaridan namunalar nemis tiliga tarjima qilingan edi. Gyote «Mag’ribu mashriq devoni»ni (1814—19) Sharq she’riyatidan ilhomlanib yozgan. Devon «Mug’anniynoma», «Hofiznoma», «Ishqnoma», «Tafriqnoma», «Ranjnoma», «Hikmatnoma», «Zulayxonoma», «Temurnoma», «Soqiynoma», «Matalnoma», «Forsiynoma», «Xuldnoma» kabi 12 bo’limdan iborat. Devonda «bulbul», «hur», «fatvo», «mug’anniy», «mufti», «tilsim», «mirzo», «darvesh» kabi so’zlarni asliyatda qo’llaydi. Gyotening «Faust» fojiasi (1768—1832) jahon adabiyotidagi shoh asarlardan hisoblanadi. Bu asar Gyotening butun ijodiy faoliyati davomidagi izlanishlarining samarasi bo’ldi. Gyote falsafa, huquqshunoslik, botanika, geologiya, geodeziya sohalariga oid asarlar ham yaratgan.
Gyote she’rlarini o’zbek tiliga tarjima qilish 20-asrning yigirmanchi yillaridan boshlangan (Cho’lpon, Oybek, Shayxzoda va b.). Keyinchalik Gyotening «Faust» (Erkin Voxidov tarjimasi, 1972—75), «Mag’ribu mashriq devoni» (S. Salim Buxoriy tarjimasi, 1985—90), «Yosh Verterning iztiroblari» (YA. Egamova tarjimasi, 1975) kabi asarlari o’zbek tilida nashr etilgan.
Gyote ijodi haqida o’zbek adabiyotshunos va tanqidchilari (V. Zohidov, I. G’afurov, O. Olloberganov, YA. Egamova, Poshali Usmon ugli va b.) adabiy-tanqidiy makrlalar yozishgan. Germaniyaning ma’rifiy-madaniy tadqiqotlar olib boruvchi nufuzli markazi Gyote nomi bilan ataladi. Gyote institutining filiallari jahonning 78 mamlakatida, shu jumladan Toshkentda ham faoliyat ko’rsatmoqda (1998 yildan).
O’g’rilar orasida eng xavflisi – ahmoqlar. Ular vaqtingni o’g’irlagani kamdek,kayfiyatingni ham buzadi.
Chiroq yongan joyda yog’ dog’i, sham yongan joyda mum so’xtasi qoladi; faqat osmon yoritqichlarigina sof,beqoldiq nur sochadi.
Do’stni aldagandan ko’ra unga aldangan yaxshiroq.
Qayoqqa ketayotganini bilmagan odam uzoqqa bora olmaydi.
Agar maymunlar zerika boshlaganda edi, allaqachon odamga aylangan bo’lardi.
Mehnat ahli dunyoni qo’l bilan, ils ahli esa miya bilan boshqarishg intiladi. Bunga kim qanchalik erishyapti – har kimning o’ziga havola.
Laylakning ko’nglidan nelar kechayotganini chumchuq qaydan bilsin?
Birvarakayiga tenglik va ozodlik va’da qilayotgan qonun chiqaruvchilar yo inqilobchi, yo xayolparast yoki firibgarlardir.
Buyuklik mukofot yoki jazo olishni o’ylab o’tirmay harakat qilishdadir.
Tomoshabinga ham go’yo ayoldek munosabatda bo’ling — unga o’zi bilan tenglasha oladigan kimsa borligiga hech toqat qilolmaydi.
Yoshlikdan ko’p narsa kutgan odam xato qilmaydi. Faqat u qalban neni his etgan bo’lsa, uning ijrosini ham tashqaridan emas,qalbidan izlamog’i kerak,xolos.
Biz shu qadar kaltabinmizki, o’zimizni doim haq deb bilamiz; shu tariqa dono kishilar ham nainki adashadi, balki ataylab xatoga yo’l qo’yadi,degan noto’g’ri fikr
paydo bo’ladi.
Haqiqat shunday ulkan,mislsiz mash’alaki,yonidan o’tayotganda beixtiyor ko’zlar qamashadi, hatto biron joyimni kuydirmasmikan, degan hadik paydo bo’ladi kishida.
Hamma odamlar ozodlikka chiqdi deguncha xatoga yo’l qo’yadi: kuchlilar oshirib yuborsa,kuchsizlar bepisandlik qiladi.
Xurofot,bid’at – insonga xos illat. Undan butkul qutulmoqchi bo’lsangiz ham vujudingizning pana-puchmoqlariga bekinib oladi-da, so’ng bexos paydo bo’lib
qolaveradi.
Aql yoki tasodif to’g’ri yo’lga sola bilmaydigan tentaklik yo’q; tentaklik yoxud tasodif yo’ldan ura olmaydigan aql ham.
O’zimizni boshqalar o’rniga qo’yib ko’rganimizda,ularga nisbatan rashk va nafratimiz barham topgan; boshqalarni o’z o’rnimizga qo’yib ko’rganimizda esa kibr-havo va
manmanlik xiyla kamaygan bo’lur edi.
Yo’lbarsga qo’yib bersang, qonning ta’mini bug’uga tushuntirmoqchi bo’ladi.
Odamlarning axloqan buzilishiga mos ravishda adabiyot ham aynib boradi.
Mundoq olib qaraganda, butun falsafa chigal,dudmal tilda bayon etilgan Inson tafakkuridir.
Qalb hammaga, iroda ayrimlarga, san’atni his qilishdek nozik did esa kamdan-kam odamga ato etilgan.
Ko’pincha ota-bobolarimizning hikmatli gaplarini takrorlab yuramiz, o’zimizcha talqin qilamiz. Biroq ular o’z davrida butunlay boshqacha ma’no-mazmun kasb
etganini o’ylab ham ko’rmaymiz.
Aksariyat xatolar ojizlikdan dalolat.
Ingichka soch tolasi ham ko’lanka tashlaydi.
Kamalak ham uzoq vaqt tovlanib tursa, odamlar unga ham qaramay qo’ygan bo’lardi.
Har tong hayotdan xursandlik kutib uyg’onmasak, oqshom yangi umidlar bilan uyquga ketmasak edi,kiyinish va yechinish ham bizga malol kelardi.
Kimki xavfdan ogoh bo’laturib, gungdek miq etmay yursa, bilingki,o’sha – dushman.
Ayol zoti bilan o’ylab muomala qiling. Chunki u egik qovurg’adan yaralgan. Qodir Egamning irodasi – shu. Mabodo uni to’g’rilamoqchi bo’lsangiz, sindirib qo’yasiz. O’z
holiga tashlab qo’ysangiz battar mayishib ketadi.
Har bir aytilgan so’z teskari ma’no uyg’otadi.
Burching nima o’zi u? Shu kunning talabi.
Odam hech qachon aldanmaydi, o’zini o’zi aldaydi, xolos.
Noto’g’ri narsaning ustunligi shundaki, u hadeb aljiyverish uchun mavzu bo’la oladi; haqiqat esa darrov amalda namoyon bo’lishi kerak, aks holda uning qadri
qolmaydi.
Aqlli javob olmoqchi bo’lsang, aqlli savol ber.
Yuksak maqsadlar yuzaga chiqmay qolgan taqdirda ham — biz uchun amalga oshgan ikkinchi darajali maqsadlardan ko’ra qimmatliroqdir.
Maqsadga yaqinlashgan sayin mashaqqat ortib boradi. Lekin har bir kishi yulduzlarga o’xshab sokinlik bilan, shoshmasdan, biroq belgilangan maqsad sari uzluksiz intilgan holda, o’z yo’llarini bosib o’tishi kerak.
Inson bo’lish — kurashchi bo’lmoqlikdir.
Natija — ishga berilgan baho.
Eng kulgili xohish, — bu barchaga yoqish istagi.
Ishontirish — har qanday ilmning ibtidosi emas, balki intihosidir.
Janjallashayotgan ikki kishining qaysi biri aqlliroq bo’lsa, o’sha aybdor.
Hech narsa yo’qotmaydigan odam bo’lish — o’ta dahshatlidir.
Donishmandlik — faqat haqiqatda.
Hayot, garchi u lahza bo’lsa ham, burchdir.
Bekor o’tgan umr, bu — barvaqt o’lim topish demakdir.
Tajribalar — bizning abadiy hayot muallimimiz.
Izlagan odam adashishi mumkin.
Kimki ko’p narsaga erishmoqchi bo’lsa, o’z oldiga katta talablar qo’yishi lozim.
Begona yurt Vatan bo’la olmaydi.
Mukammal san’at asari, bu — inson ruhiy olamining in’ikosidir, u shu ma’noda tabiat farzandi hisoblanadi.
Agar tuturiqsiz narsa did bilan tasvirlangan bo’lsa, u ham zavq uyg’otadi, ham nafrat.
Nimaiki o’ziga jalb etmas ekan, u jonsizdir.
G’azab uchun dalilning keragi yo’q. U faqat sabab axtaradi.
Aqlli kishilar-bebaho qomus.
Faol johillikdan dahshatliroq narsa yo’q.
Kim sabrli bo’lsa-o’sha haqdir.
Inson dunyoni qanchalik bilsa, o’zligini ham shunchalik anglaydi.
Inson tushunib bo’lmaydigan narsalarni ham tushunishi mumkinligiga inonmog’i lozim, aks holda, u bular haqida fikr yuritmay qo’ygan bo’lur edi.
Turli-tuman tarbiyaviy hikoyatlar va hikmatli so’zlarni to’plash tengsiz davlatdir.
Har kuni aqalli bitta qo’shiq eshitish, yaxshi rasm ko’rish va iloji bo’lsa, istagan bir hikmatli so’zni o’qib olish darkor.
Kishi uzlatda yashay olmaydi, unga jamoat kerak.
Faqat odamlar orasidagina kishi o’z-o’zini anglashga qodir.
Kishining tanho qolishi, ayniqsa, u yakka o’zi ishlasa, behad yomon; agar u biron-bir narsaga erishmoqchi bo’lsa, unga hamdardlik va ma’naviy yordam kerak.
Aynan boshqalarning xayrixohligidan bahra topgan holdagina hayot nash’ali bo’ladi.
Hamisha qahramon bo’lish mumkin emasdir, lekin hamisha inson bo’lib qolish mumkin.
O’zi haqida hukm chiqarishni o’rganmagan odam boshqalar haqida hukm chiqarolmaydi.
Yaqin kishilarimizga o’zlariga munosib muomala qilib, biz ularni battar buzamiz. Agar biz ularga o’zlaridan ko’ra yaxshiroq odamlar, deya yondashsak, ularni biz yanada yaxshiroq bo’lishga majbur etamiz.
Barcha kamchiliklaridan qat’i nazar, odamlar har narsadan ham ko’proq mehrga sazovordirlar.
Go’zallik -har yerda orzu qilingan mehmon.
Benaf yashashdan bevaqt o’lim afzal.
Kimki kurashsa gar erk va hayot deb, o’shanga loyiqdir erk ham, hayot ham.
Ayniqsa, vaqtni boy berish bilimdon odamga qimmatga tushadi.
Hadeb o’ylayvergan odam hamisha ham to’g’ri qarorga kelavermaydi.
Na bo’ysunishga, na o’zining nimaga qodirligini ko’rsatish uchun buyruq berishga ehtiyoji yo’q kishigina chinakam baxtiyor va ulug’vordir.
Zo’r quvonchga faqat katta mehnat bilan erishish mumkin.
Hatto qabr yoqasida ham umid yashaydi.
Inson o’z burchini bajarar ekan, o’zi majburan qilayotgan ishiga ham muhabbat bilan qaraydi.
Qo’lidan keladigan ishga emas, o’zi tushunmaydigan ishga qo’l urgan kishi baxtsizdir.
Hech qanday ishga dabdaba bilan kirishmaslik kerak: tantanavorlik ish tugaganda yarashadi.
Hali yosh ekanmiz, xato ham foydadan xoli emas, faqat uni to qariguncha sudrab yurmasak bo’lgani.
Narsalarga qiziqishing yo’qolsa, xotirangdan ham ayrilasan.
Xursand odamga butun olam quvnoq ko’rinadi.
O’zini aqlli ko’rsatishga uringan ahmoqdan ham xatarliroq kimsa yo’q.
Kimki o’zga tillarni bilmasa, o’z tilini ham yaxshi tushunmaydi.
Ishonch bilan gapir, ana shunda so’z ham, tinglovchilarni mahliyo etish ham o’z-o’zidan kela qoladi.
Muxolifing bilan bahslasha turib, o’z ojizligingni anglay boshladingmi, bahsni to’xtat, aks holda, qancha ko’p gapirganing sayin battar bema’ni ahvolga tushaverasan.
Eng yaxshi san’at asarlarini vaqt-vaqti bilan takror sinchiklab ko’rib turmoq zarur; ularda ko’z ilg’amas teranlik yashiringan bo’ladi.
O’rtamiyona kitoblarni keragidan ortiq o’qib, behuda vaqt sarflaydilar. Aslida hayratlangan narsangnigina o’qishing lozim.
Hayotga inon, axir u har qanday kitobdan ham yaxshiroq ta’lim beradi-ku.
Mehnatsiz chinakam buyuklik bo’lishi mumkin emas.
Faqat tajribagina bizni hayot ne’matlarini qadrlashga o’rgatadi.
Buyuk odamdan biz, avvalo, haqiqatga muhabbatni talab qilamiz.
Davlatingdan ayrilsang — ko’p narsa yo’qotasan,
Nomusingdan ayrilsang — ko’p narsa yo’qotasan,
Mardligingdan ayrilsang — hamma narsangni yo’qotasan.
O’z nomukammalligingni anglashing kamolotga yetaklaydi.
Kimki dunyoda o’z do’stlari borligini bilmas ekan, dunyo ham uni bilishi shart emas.
Chinakam maslakdoshlar uzoq vaqt achchiqlashib yurolmaydilar; ular axir bir kun yarashib oladilar.
Ota dunyodan ko’z yumganda, bolalariga ota o’rnini bosa oladigan ayol chinakam onadir.
Oshiqlar visoliga hamisha vaqt yetmaydi.
Ajdodlar hurmatini chin qalbdan bajo keltiruvchi kishi baxtlidir.
O’zingni o’z qobiliyatingdan ustun qo’yishing ham, o’zingni kamsitishing ham yaramaydi.
Har qanday kishi ham o’zi tushunadigan narsaga quloq soladi.
Qo’rqoq xavf o’tganidan keyingina do’q-po’pisa qiladi.
Kamchiligi, ayniqsa, ruhiy kamchiligi bor kishilar doimo o’zlari haqida yuqori fikrda bo’ladilar. Go’yo saxiy tabiat kimni boshida aqldan qisgan bo’lsa, o’sha kamchilikni to’ldirish uchun manmanlikni qo’shimcha chora sifatida yuborgandek.
O’limdan qo’rqish ham, qo’rqmaslik ham mumkin, u — muqarrar narsa.
Nahot muhabbat bilan aql o’rtasida biron-bir umumiylik bo’lsa!
Ziddiyat va xushomad bor joyda suhbat qovushmaydi.
Ishqibozlik-qusur yoki fazilatning yuqori darajadagi ko’rinishidir.
Bizning mayl-havaslarimizni Qaqnus qushga o’xshatish mumkin. Biri yonib bitsa, shu zahoti kul ichidan yana yangisi chiqib kelaveradi.
Ixtiyoriy bog’liqlik eng go’zal holatdir, uni muhabbatsiz qanday tasavvur qilish mumkin?!
San’at qiyin va ezgu ishlar bilan shug’ullanadi.
Manzilga yaqinlashganing sayin qiyinchiliklar yanada orta boradi.
Eng ingichka soch tolasining ham soyasi bor.
Agar inson tabiatan olijanob bo’lmaganida, u yer yuzidagi eng ulug’ mavjudot bo’la olmas edi.
Kimki o’z umri intihosini ibtidosi bilan bog’lay olsa, u eng baxtiyor insondir.
Manba: “Tafakkur” jurnali, 2011,3-son./ «Ma’rifat» gazetasi
Yana shu mavzuda: Yohan Valfgang Gyote. «G’arbu Sharq devoni»dan: Behishtnoma
