Жасур Кенгбоевнинг “Ҳавочин” деган ҳикоясини ўқидим. Тушунолганим: ҳаётда рўй бермайдиган, қўл билан ушлаб бўлмайдиган гап, аммо чин гап. Бу миқти, рамзий ҳикоядаги кўнгил оғриқларини, юрак забтини, ғуссали истеҳзони, ўкинчу умидни қайси тилда ўқисак ҳам ўз изини қолдиради. Кўнгилнинг таржимаси кўнгил бўлади. Шакл топган тили, равон ифодаси, бадиий нияти таралган сочдай тўкис, тугал.Бу шахсий фикрим, албатта. Бор-ку, бўляпти-ку, демоқчиман (Шодмонқул Саломнинг «Кўнгил обидасига йўл» мақоласидан) .
Жасур Кенгбоев
ҲАВОЧИН
Ҳикоя
Жасур Кенгбоев 1985 йил 19 ноябрда Қашқадарё вилояти Чироқчи туманидаги Кўкдала қишлоғида туғилган. 2003-2007 йилларда Ўзбекистон Давлат жаҳон тиллари университети халқаро журналистика факультетида ўқиган. 2009 йил ушбу факультетнинг магистратурасини тамомлаган.
Иқтидорли талабалари учун таъсис этилган Алишер Навоий номидаги давлат стипендианти. Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги – ЎзАда шарҳловчи, «Жамият» газетасида бўлим мудири бўлиб ишлаган. Айни пайтда «Оила даврасида» газетасида бош муҳаррир ўринбосари лавозимида меҳнат қилмоқда. Ҳикоялари турли тўплам ва марказий нашрларда чоп этилган.
Агар Они унутса банда они,
Тирик эрмас агарчи бўлса жони.
Сўфи Оллоёр
р сайёрасида нималар бўлмайди. Ҳа, ўлимдан қўрққан умр кўрмас.
Қанча умрим қолди? Билмайман. Билиб ҳам нима қиламан? Менга фарқи борми? Яна бир огоҳлантириш сигнали келса, тамом, ўламан. Ҳисобимда қанча пул борлигини ҳозир аниқ айтолмайман. Ҳар қалай бир-икки кунлик ҳавога етади. Эҳ, ўртоқ Чирскин!.. Ўзимга-ку, раҳмим келмайди. Сени кўзим қиймайди-да, дўстим…
* * *
Бошимнинг оғриғи босилмаяпти. Ишламайдиган нарса оғриса, жуда алам қилади. Агар имкони топилса эди, калламни кимга бўлса-да, бериб юборардим. Албатта, текинга. Бошимга манави лаш-лушни осишганидан бери шу ўй тинчлик бермайди. Муттасил оғриқ ҳам шундан бўлса керак. Кўзимни очолмайман. Очсам, худди бурнимнинг тагида бир қора қурт осилиб тургандай, у ҳар нафасда бурнимдан кириб, бутун аъзои баданимни ит мисол шилимшиқ манфур жағлари билан ғажиётгандай, шундоқ ҳам қисилаётган нафасимни баттар бўғар, танамда оқаётган рангсиз қонга бир томчи-бир томчи заҳар туфлаётгандай, заҳарланган қон жисмимни оний лаҳзада маҳв этаётгандай; бундан бошим телбаларча айланар, оғриқ зўрайишидан икки кўзим ва қулоғимдан бошқа жойларим жонсиз таёқ сингари қотгандай туюларди. Кўзим кўрган нарсаларни чала англайман, миям худди улкан бир қопни кўтарганча, сайёра яғрини устида номаълум манзил томон кетаётган қоқсуяк, ожиз бир чолга ўхшаб қолди. Ўлдирсанг – ўлдир, тезлатма, дейди. Унга буйруқ бериб бўларканми?
Эҳ, бир дақиқа манави сабилга ҳаво беришмаса эди, қийналмасдим. Ахир, тўкилгандан томчилаган ёмон экан. Ҳавочинни бурнимга осишган пайтларда кун санардим. Кейин соат. Ҳозир эса сония ҳисоблайман.
Ўзимни кўрай десам, кўнглим бормайди. Нарцислик пайтлар аллақачон ўтиб бўлган. Термулган кўйи нафратим ошади. Ойна айбдормикин? Ойна, аввало, ғирт телба-тескари нусхангни кўрсатади. Ўнг кўзинг чапи билан, чап кўзинг эса ўнги билан жиққамушт бўлади. Суратингни томоша қиласан, сийратингдан-да йиғлайсан. Айниқса, мана, бурнинг остида ҳавочининг бўлса!
Ўзига-ўзи ўлим тилаган одамни ёмон кўрардим. Бугун бу ҳолат қолган ҳаётимнинг мазмунига айланган. Умрни ҳисоблай бошлаганимдан бери унинг нақадар узун эканига шубҳам қолмади.
Узун йўлни тез босиб ўтиш мумкинми?
Бу ҳақда ҳеч ўйлаб кўрмаган эканман. Бир машҳур одамнинг ал-жабр каби ҳаётда ҳам энг тўғри йўл энг қисқа йўлдир, деган гапини ўқиган эдим. Агар мен ўша аблаҳларга қўрс, лекин ҳақ гапларни айтмаганимда эди, бурнимга ҳавочин осишмас, мен ҳам телба-тескари йўллардан гандираклаб, эгри кўчалардан насиба излаб дайдиб юрар, ҳар учраган нокасни, гарчи нолойиқ бўлса ҳам, ҳурмат қилар, ширинроқ сўз айтишга мажбур бўлар, ҳамма қатори қотган муомалада бўлар, оқибат, ўз сўзим, юзимни ўзим ер билан яксон қилар, қиёфам денгизини исқирт чириндиларга тўлган кўлмакдай булғаган бўлардим. Юзсизлик – ўзсизлик, ўзсизлик эса қорақўнғизникидан ҳам баттар ҳаёт демакдир. Одамлар кўрганда кўнгли айниб, бурнини жийиради, эслаганда башараси бужмайиб, қусгиси келади.
Хўш, бурнингга ҳавочин тақишса яхшими? Биламан, тўкилган қайта тўлмайди. Бироқ ер қаърига батамом сингиб ҳам кетмас экан. Мана, синголмаяпман. Ўлиш ҳам осонмас экан. Ўлим шоҳу гадога баробар, дейдиганлар жуда адашади. Ўлим — ҳақ. Бироқ сен ўзинг истаганингда ўлолмаслик жуда катта ноҳақликдир. Бугун ана шу ноҳақлик мени қийнаётир. Ўйлаш азобидан қутулишнинг бир йўли нафас олмасликдир.
Бу хаёл энг сўнгги қарордек туюлади менга. Нафас олмаслик ўлим эканини яхши биламан. Бунга уриниб кўрарканман, бир неча сонияда кўзларим намланади. Қўлларим бўйнимга югуради. Томирларим бўрта бошлайди. Вужудимда лаззатли бир титроқ сезаман. Миямда бир тозариш рўй беради, кўкрак қафасимданми, товонимданми чиққан бир енгил эпкин бўғзимга келиб қотади. Сўнг унга оёқ-қўлим бармоқларидаги тирноқлардан яшин тезлигида шундай бир нимарса келиб қўшиладики, наҳот, руҳим парчалари бўғзимда, жиғилдонимда бирлашди? У нега муаллақ қолди, отилиб чиқиб кетмаяпти?
Қорним, томоғимда вулқондек бир шамол бўрон солади.
Оний дақиқа довули нафратим алангасини бирпасда ўчирди-қўйди. Мен енгилдим…
Эсимни олган бир ҳикмат мағзи кўнглимни пора-пора қила бошлайди. Зардушт халққами ё халқ Зардуштгамиди-е, шундай деган экан: «Букридан унинг букрисини олиб қўйишганда, унинг руҳини олиб қўйган бўлишади. Кўрга унинг кўз нурини қайтариб беришганда, у ер юзида шунчалар кўп бемазагарчиликларни кўрадики, оқибатда у кўзини тузатган табибни қарғайди. Чўлоқни чопишга ярайдиган қилиб даволаган унга энг оғир зиён етказади, зеро, у иллатлар қувиб ўтиб кетолмайдиган даражада тез югуришга муяссар бўлармикин?».
Мен бу чоғда букримни қайтаришларини, кўр кўзимни беришларини, чўлоқ оёғимни бошқатдан ҳадя қилишларини сўрамас эдим.
Мен абадий йўл тусаяпман! Абадий манзил! Тушунаяпсизми?
Айни дамда мен йўлга чиқиш жилвасидан маст ҳолга тушганида, манзилига етишдан кўра қайтиб келиш ҳақида кўп ўйлайдиган одамлар тоифасидан эмаслигимни сезиб қолдим. Тўғри-да, ҳозиринг – жонинг, ҳозиринг – ҳаётинг, ҳозиринг – тақдиринг. Бошқаси чўпчакдек кўринади менга. Биламан, сиз абадий маконга элтадиган ягона куч томонидан сийланган барча нарсанинг икки томони бор дерсиз: туғилиш ва ўлиш, яхшилик ва ёмонлик, катта ва кичик, кеча ва кундуз, покизалик ва жирканчлик…
Агар бурнингизга ҳавочин осишса, бошқача фикрлай бошлайсиз: ҳаёт, яъни туғилиш – ўлимга тайёргарлик вақти; инсоният ўйлаб топган ахлоқий мезонлар – жазосиз қолмайдиган яхшилик эса ёмонликнинг айнан ўзгинаси; туғилган митти гўдак улғаяди, катта бўлиб, вояга етгач, тағин кичрайиб боради, демак, катталик асли кичикликдир; кеча кундуз деган мавҳумотнинг чегарасини билиш учун киприклар юмилган оний лаҳза очилса, ундан асар ҳам қолмайди; покизалик жирканчликнинг хаёлдай учқур, филникидай баҳайбат оёқлари етмаган жой, таассуфки, бундай жой қанча қолди ўзи?
Хуллас, ўзимга кучим етмади. Бўғриқиш зарби гарданим деворларини бузолмади. Жоним муаллақ қолди. Ўзига кучи етмаган одам бошқаларни қандай идора қиларди? Буни хаёлига ҳам келтирмасин!
Ўзи, бу кучни ким ато қилади одамга? Ягона кучми? Нега у менга бермаган? Қизғанган? Бошқаларга сахийлик қилган-да? Йўқ. Менимча, менга фақат гапириш учунгина куч берганга ўхшайди. Оқибат, мана, ўтирибман ҳавочинни бурнимга қўндириб. Ўзни маҳв этмоққа куч ҳам, ирода ҳам топилмаяпти. Чораси, йўли битта – чидаш, қаттиқ чидаш. Бу бир азоб. Худо яратган ҳаводан ўпкангни тўлдириб нафас ололмайсан; ҳавочиннинг нина учидек келадиган тешигидан кирган ҳаво билан кифояланасан, аниқроғи, шунга мажбурсан. Миянгда фақат бир фикр чарх ураверади: ҳаво, ҳаво, ҳаво… Қўлинг ишга бормайди. Бундоқ олганда, бу хонада иш ҳам йўқ. Нимқоронғи зулматдайин хона. Бир стол ва стул, ранги ўчиб кетган дераза ромларини чирмаб олган, сўлаёзган чирмовуқсифат гулнинг иккита тувагидан бош¬қа ҳеч вақо йўқ.
Деразадан мўралайсан. Шу тобда ўзингни жилла қурса касал мушукка ўхшатолсанг ҳам суюнасан, бундан баттари эмаслигидан хурсанд бўласан. Кўчада ҳаёт қайнайди. Яғири чиқиб кетган торгина асфальт йўлдан одамлар тинмай ўтади. Ҳаммаси асабий кўринади. Бирортаси туртиниб кетса, нақ шапалоқ тортиб юборишдан ҳам тап тортмайди. Оғир сумка кўтарган кампир ҳар куни кўчани шовқинга тўлдириб ўтади:
– Ифлослар, ярамаслар! Боламни ўлдиришди… Болагинамни ўлдиришди… Ер ютгурлар…
Бу кўчанинг доимий йўловчилари кампирнинг гапларига парво ҳам қилмайди. Янгилари бўлса, бири ҳайратда, бири ажабсиниб, бири эса қаҳр билан унга тикилади. Чап оёғини сал оқсаброқ босадиган, эгнида кулранг плаш, бошидан қишин-ёзин тушмайдиган ҳаворанг момиқ рўмолли кампирнинг қарғишлари менга ёд бўлиб кетган. Эшитсам, охирги пайтлар негадир завқланаман. Мени бу ерга келтиришларидан аввал, ҳавочин тақишларидан олдин ҳам билардим кампирнинг ўғли ҳақида…
* * *
Ҳавочинимни тортиб-тортиб кўрдим. Фойдаси бўлмади. Темирсифат металл қирралари юзим, бўйним аралаш бошимга оғриқ берди. Сабилнинг ҳеч тирқиши йўқки, секингина очиб, тўйиб-тўйиб нафас олсам. Қўлингга чипқон чиққурлар шунақаям шафқатсизларча ясайдими бу матоҳни?
«Емоқнинг қусмоғи бор». Буни қанча есанг, шунча қусасан, деб тушунардим. Яъни «емоқ», «қусмоқ»да ҳам МУВОЗАНАТ бор, деб ўйлар эдим. Чумолиникидек «бурун»дан нафас олиб, филникидек «бурун»дан нафас чиқараётган ҳозирги кезда бу борада ҳам адашганимни ҳис этдим. Кам-кам еб, кўп-кўп қусаётганимни ўйлаб, кўзимга нам югурди…
«Хурсанд бўласан-а, – дедим ўзимга ўзим. – Кул, кулавер… Тилингга ақлинг, ақлингга кучинг етмагандан кейин кулавер. Бировларнинг устидан кулиб ўлиб кетасан…»
Кутилмаганда ўртоқ Чирскин товуш бериб қолди. Хаёлим қочиб, ўйдан тўхтадим. Деразанинг рафига қўйганим – гугурт қутисини қўлимга олдим. Секин очишим билан ўртоқ Чирскин дийдиёни бошлаб юборди. Типирчилаб-типирчилаб ташқарига интиларди. Буткул қўйиб юбордим. Озодликка чиққан ўртоқ Чирскин узо-о-о-қ чириллади. «Ана энди исмингга муносиб бўлдинг, укам».
Ўртоқ Чирскин чигиртка зоти орасида энг ботири, чўнг чидамлиси бўлса керак. У билан дастлабки танишувимиздаёқ буни сезгандим. Бурнимга ҳавочин осишгандан роппа-роса бир ҳафта ўтган куни тушга яқин юрагим роса сиқилганидан, қолаверса, миямга ўтириб қолган эски бир фикр – гўёки очсам, тўйибгина нафас оламан деган ўй билан деразани очдим. Дераза ортидаги темир панжара оралаб келаётган, кўкрагимга теккан енгил эпкиндан, таассуфки, нафас ололмадим. Жиғибийроним чиқиб, ташқарига, ҳаёт гуркираётган кўчага нафрат билан қараб турар эдим. Кутилмаганда ердан чиқдими, ойдан тушдими – билмайман, бир нарса қаттиқ келиб қабоғимга урилди. Кўзимдан ўт чақнаб кетди. Жон аччиғида қалтираб қолган қўлим билан ушлаб уни отиб юбордим. Қарасам, полга юзтубан тушган нарса, мана шу, чигиртка экан. Оёқларим билан эзғиламоқчи бўлиб қадам ташлашимни биламан, сабил, жонингдан ўргилай, ўлмаган экан, забт билан учиб яна кўзимни нишонга олди. Бу сафар етиб келмасданоқ уриб туширдим. Кейин у анча вақт, бориб хаскашга ўхшаб кетадиган оёқчасидан ушлаб кўргунимча қимир этмай ётди. Бир оёғидан тутиб, кўтарар эканман, иккинчиси билан роса қўлимни тирнаб қаршилик кўрсатди. Бундай жасоратини кўргач, ҳар қандай жаллод ҳам унинг жиноятини кечириб юборса керак, деб ўйладим худди ўзимни мисол қилгандай. Юрагингга балли, жонивор. Мабодо юрагинг иккита эмасми?
Қабоғимдаги оғриқ жонимдан ўтавергач, чигирткани барибир ўлдиргим келди. Кейин… ўйланиб қолдим. Куни билан сония санайман, нафас етишмайди. Гаплашадиган одам ҳам йўқ, эрмак ҳам. Боз устига, бундоқ ўйласам, «чигиртка ҳамласи» дамларида ҳаво, нафас олиш ҳақида ўйламаётган эканман. Ана энди каллам ишлаб кетди. Эрмак топилганидан беҳад суюндим… «Энди менга ҳамроҳ ҳам ўзинг, ҳамхона ҳам ўзинг, биродар ҳам ўзинг».
Ҳамроҳимга ном топиш учун уч кунимни сарфладим. (Дўстинг учун уч кунлик умр нима деган гап? Ҳозир борлиғимни шунга бағишлашим ҳам мумкин-ку, ахир?) Эҳ-ҳе, қанча буюк инсонларнинг, ҳатто қариндош-уруғларимнинг, энг яқин дўстларимнинг номини унга қўймоқчи бўлдим. Исмларни бир-бир эслар эканман, э-э, нимасини айтай, арзимади… Ҳамроҳ бўлгандан кейин улуғвор, забардаст исм топишим керак. У шунга муносиб. Чирскин деган номда тўхтадим. Луғавий маъноси луғатда йўқ бўлиши мумкин. Майли-да. Чигирткалар ичра ноёб чигиртканинг исми ҳам оригинал бўлиши керак эмасми, ахир? Унга эҳтиром белгиси сифатида «ўртоқ» нисбасини ўйлаб топганимдан сўнггина кўнглим жойига тушди. Дўстимнинг исмини овоз чиқариб, такрорлайман: ўртоқ Чирскин! Ўртоқ Чирскин! Чирскин! Чирскин! Ўртоқ… Ўртоқ…
Шу-шу, мен ўртоқ Чирскинга, ўртоқ Чирскин эса менга ўрганиб қолди. Ўта зерикканимда номини айтишим билан гугурт қутиси ичида типирчилаб қолади. Авайлабгина очаман-да, ҳар куни уч мартадан уни озодликка чиқараман. У хонани гир айланиб чиқади. Сўнг дераза рафига қўниб, мен ташлаган нон ушоқларини, овқат қолдиқларини ейишга тушади. Томоша қилиб, ҳузурланаман. Унга нисбатан шунча вақт мана шу хонада туриб сезмаган бир ҳис – меҳрим товланиб кетади…
* * *
«Ифлослар, ярамаслар! Боламни ўлдиришди… Ёлғизгина болагинамни ўлдиришди… Ер ютгурлар…»
* * *
«Ўртоқ Чирскин! Мен ўладиганга ўхшайман».
«Дунё – орзу-ҳавас уйи, биродар, ўлмайсан. Узоқ яшайсан».
«Нималар деяпсан? Мен шунча йил яшасам-да, МУВОЗАНАТларни тушунолмадим, ақлим етмади».
«Бурнинг ёпилгач, кўзинг очилмадими?»
«Нималар деяпсан, ўртоқ Чирскин? Анави кампирнинг қарғишларини қачонгача деразадан эшитиб ўтираман?»
«Сўнгги нафасинггача, биродар…»
* * *
Ҳар куни эрталаб уйим остонасидан чиқар эканман, погонимга қўндирилган кичик юлдузчаларни силаб қўяман. Атрофдагиларга мағрурона-мағрурона қарайман. «Ҳмм, сен ким-у, мен ким? Ҳаммангнинг тақдиринг қисман бўлса ҳам менинг қўлимда-я. Яшайверларинг жимгина».
Бугун ишхонамдаги ҳамкасбларнинг юзида қандайдир безовталик ва ташвиш аломатларини сездим. Сўрасам, аҳвол чатоқ. Бошлиғимиз мен билан гаплашмоқчи, тақдиримни ҳал қилмоқчи эканини айтишди. Тўғри унинг кабинетига йўл олдим. Котиба «кираверинг», деган ишора қилди.
Эшикни тақиллатиб, сўнг бош суқдим.
Бошлиқ телефонда сўзлашар, кайфияти ҳам анчайин яхши эди. Менга кўзи тушди-ю, авзойи ўзгарди. Кейин ўзим қўнғироқ қиламан, дея гўшакни қўйиб қўйди. Ҳар доим «Фалончиев», деб ҳам сал ҳурмат маъносида, ҳам бир озгина ҳазиллашиб гапирадиган бошлиқ бу сафар бир оғизгина қилиб «Кир!» – деди.
Стулга чўкдим.
– Хўш, нега топшириқни бажармадинг? – деди у сенсирашга ошкора ўтиб.
Жаҳлим чиқса ҳам, унинг авзойидан қўрқдим. Аслида, қилдек айбчам бор эди. Шу боис бошқа такрорланмайди, деб қўя қолдим.
– Нима, сенга бу ер катта холангнинг уйими, чўлоқнинг боласи?!
– Нима? Чўлоқнинг боласи?
Тепа сочим тикка бўлиб кетди. Қалтирай бошладим. Fазабдан кўзимнинг ўти чиқай деди. Титраб кетдим. Ўрнимдан сапчиб туриб тўғри бошлиқнинг олдига бориб, ёқасидан олдим. Энди мен ўзимда эмас эдим. Қайнаб кетган қоним сўзга айланди:
– Энағар, ўғри! Иш – иш, уй – уй. Ишимга онамни қўшма, итдан тарқаган!
Нима қилаётганим, нега бундай деяётганимни аниқ билмасдим. Қаттиқ жаҳл устида бошлиққа мушт туширдим. Кейин яна, яна… У жонҳолатда столи тагидаги учинчи тугмачани босишга улгурибди. «Тревога» сигнали овози эшитила бошлаганда, бошлиғимиз креслосига бошини суяганича жимиб қолди. Менинг кўзим қонга тўлганди…
Ўша куниёқ мени мана шу хонага ташлашди. Топшириққа биноан, бир шарт билан бурнимга ҳавочин тақишди. «Бу аппарат илк бор синовдан ўтаяпти. У ҳар куни бир зайлда пул сарфлайди. Сўнгги чақа қолишидан беш дақиқа аввал сигнал келади. Пул тўланмаса, ҳаво узилади ва сен ўласан. Ўшандай пайтда бошлиқнинг оёғини ялаб, пул сўрамагунингча, бурнингдан ҳавочин олинмайди», дейишди.
Нозирдан эшитишимча, зор қақшаб йиғлаган онамга ўғлингиз дом-дараксиз йўқолиб қолди. Қидираяпмиз, топилиб қолар, дейишибди…
Онам ишонмаслигини билардим.
Ҳавочин билан ўтаётган илк кунларимда онамга жуда ачиндим, раҳмим келди. Ёлғиз ўзи қандай яшаяпти экан, деб роса сиқилдим.
Онам ҳақида ўйлашдан ҳам кўра муҳимроқ, кучлироқ муаммо – нафас олиш масаласига келганда, баъзан ундан хафа бўлардим. Мени шундай характер билан туққани, Ягона куч эса шундай тақдир ато этганидан ҳар иккисидан ҳам ранжир, гоҳ нафратлана бошлардим. Нафратим шу даражага етдики, улар ҳақида бошқа ўйламасликка қарор қилдим…
* * *
«Ифлослар, ярамаслар! Боламни ўлдиришди… Ёлғизгина болагинамни ўлдиришди… Ер ютгурлар…»
Бу таниш овоздан чўчиб ўзимга келдим. Қулоғим ғувилларди. Кўзимга ҳеч нима кўринмади. Мен устида ётган столни ушлаб кўрдим. Ҳеч нима сезмадим. Нафасим сиқиларди. Иситмам чиқаётганга ўхшайди. Ўпкам «шиғ-шиғ» этаётганини эшитдим. Очиқ, лекин ҳеч вақони кўрмаётган кўзларимни тағин юмдим.
Қулоқларимга жуда-жуда олислардан таниш саслар келарди. Билмайман, бу даҳшатли овозми ё овознинг шунчаки даҳшатими… Дўстимни чақираман, таниш сас эса унинг овозини эшиттирмайди:
«Ўртоқ Чирскин!»
«Ифлослар, ярамаслар!..»
«Ўртоқ…»
«Боламни ўлдиришди…»
«…Чирскин!»
«Ёлғизгина болагинамни ўлдиришди…»
«Қаёқдасан?..»
* * *
Чироқнинг ёруғи тагига тушмаса-да, атрофини ёритади…
Тун ярмидан ошганда, нафасим яна қисилиб, бошим гир айланар, кўнглим айниб, қусгим келар, шу тобда ҳаводан бошқа бутун оламни унутган эдим.
Алаҳсий бошладим, беихтиёр ўртоқ Чирскин тунги оромини олаётган гугурт қутисини пайпаслаб топдим. Қўлимга олиб, шивирладим:
– Мабодо ўлиб қолсам, сен нима қиласан? Ҳолинг нима кечади?
Қулоғим остида ўзимникига ўхшаш товуш келади: «Ўлма, отим: ёз келур, йўнғичқа битур…»
Ҳавочинимни юзимга маҳкам босаман…
Jasur Kengboev
HAVOCHIN
Hikoya
Jasur Kengboev 1985 yil 19 noyabrda Qashqadaryo viloyati Chiroqchi tumanidagi Ko’kdala qishlog’ida tug’ilgan. 2003-2007 yillarda O’zbekiston Davlat jahon tillari universiteti xalqaro jurnalistika fakul`tetida o’qigan. 2009 yil ushbu fakul`tetning magistraturasini tamomlagan.Iqtidorli talabalari uchun ta’sis etilgan Alisher Navoiy nomidagi davlat stipendianti. O’zbekiston Milliy axborot agentligi – O’zAda sharhlovchi, «Jamiyat» gazetasida bo’lim mudiri bo’lib ishlagan. Ayni paytda «Oila davrasida» gazetasida bosh muharrir o’rinbosari lavozimida mehnat qilmoqda. Hikoyalari turli to’plam va markaziy nashrlarda chop etilgan.
Agar Oni unutsa banda oni,
Tirik ermas agarchi bo‘lsa joni.
So‘fi Olloyor
er sayyorasida nimalar bo‘lmaydi. Ha, o‘limdan qo‘rqqan umr ko‘rmas.
Qancha umrim qoldi? Bilmayman. Bilib ham nima qilaman? Menga farqi bormi? Yana bir ogohlantirish signali kelsa, tamom, o‘laman. Hisobimda qancha pul borligini hozir aniq aytolmayman. Har qalay bir-ikki kunlik havoga yetadi. Eh, o‘rtoq Chirskin!.. O‘zimga-ku, rahmim kelmaydi. Seni ko‘zim qiymaydi-da, do‘stim…
* * *
Boshimning og‘rig‘i bosilmayapti. Ishlamaydigan narsa og‘risa, juda alam qiladi. Agar imkoni topilsa edi, kallamni kimga bo‘lsa-da, berib yuborardim. Albatta, tekinga. Boshimga manavi lash-lushni osishganidan beri shu o‘y tinchlik bermaydi. Muttasil og‘riq ham shundan bo‘lsa kerak. Ko‘zimni ocholmayman. Ochsam, xuddi burnimning tagida bir qora qurt osilib turganday, u har nafasda burnimdan kirib, butun a’zoi badanimni it misol shilimshiq manfur jag‘lari bilan g‘ajiyotganday, shundoq ham qisilayotgan nafasimni battar bo‘g‘ar, tanamda oqayotgan rangsiz qonga bir tomchi-bir tomchi zahar tuflayotganday, zaharlangan qon jismimni oniy lahzada mahv etayotganday; bundan boshim telbalarcha aylanar, og‘riq zo‘rayishidan ikki ko‘zim va qulog‘imdan boshqa joylarim jonsiz tayoq singari qotganday tuyulardi. Ko‘zim ko‘rgan narsalarni chala anglayman, miyam xuddi ulkan bir qopni ko‘targancha, sayyora yag‘rini ustida noma’lum manzil tomon ketayotgan qoqsuyak, ojiz bir cholga o‘xshab qoldi. O‘ldirsang – o‘ldir, tezlatma, deydi. Unga buyruq berib bo‘larkanmi?
Eh, bir daqiqa manavi sabilga havo berishmasa edi, qiynalmasdim. Axir, to‘kilgandan tomchilagan yomon ekan. Havochinni burnimga osishgan paytlarda kun sanardim. Keyin soat. Hozir esa soniya hisoblayman.
O‘zimni ko‘ray desam, ko‘nglim bormaydi. Nartsislik payt¬lar allaqachon o‘tib bo‘lgan. Termulgan ko‘yi nafratim oshadi. Oyna aybdormikin? Oyna, avvalo, g‘irt telba-teskari nusxangni ko‘rsatadi. O‘ng ko‘zing chapi bilan, chap ko‘zing esa o‘ngi bilan jiqqamusht bo‘ladi. Surating¬ni tomosha qilasan, siyratingdan-da yig‘laysan. Ayniqsa, mana, burning ostida havochining bo‘lsa!
O‘ziga-o‘zi o‘lim tilagan odamni yomon ko‘rardim. Bugun bu holat qolgan hayotimning mazmuniga aylangan. Umrni hisoblay boshlaganimdan beri uning naqadar uzun ekaniga shub¬ham qolmadi.
Uzun yo‘lni tez bosib o‘tish mumkinmi?
Bu haqda hech o‘ylab ko‘rmagan ekanman. Bir mashhur odamning al-jabr kabi hayotda ham eng to‘g‘ri yo‘l eng qisqa yo‘ldir, degan gapini o‘qigan edim. Agar men o‘sha ablahlarga qo‘rs, lekin haq gaplarni aytmaganimda edi, burnimga havochin osishmas, men ham telba-teskari yo‘llardan gandiraklab, egri ko‘chalardan nasiba izlab daydib yurar, har uchragan nokasni, garchi noloyiq bo‘lsa ham, hurmat qilar, shirinroq so‘z aytishga majbur bo‘lar, hamma qatori qotgan muomalada bo‘lar, oqibat, o‘z so‘zim, yuzimni o‘zim yer bilan yakson qilar, qiyofam dengizini isqirt chirindilarga to‘lgan ko‘lmakday bulg‘agan bo‘lardim. Yuzsizlik – o‘zsizlik, o‘zsizlik esa qoraqo‘ng‘iznikidan ham battar hayot demakdir. Odamlar ko‘rganda ko‘ngli aynib, burnini jiyiradi, eslaganda basharasi bujmayib, qusgisi keladi.
Xo‘sh, burningga havochin taqishsa yaxshimi? Bilaman, to‘kilgan qayta to‘lmaydi. Biroq yer qa’riga batamom singib ham ketmas ekan. Mana, singolmayapman. O‘lish ham osonmas ekan. O‘lim shohu gadoga barobar, deydiganlar juda adashadi. O‘lim — haq. Biroq sen o‘zing istaganingda o‘lolmaslik juda katta nohaqlikdir. Bugun ana shu nohaqlik meni qiynayotir. O‘ylash azobidan qutulishning bir yo‘li nafas olmaslikdir.
Bu xayol eng so‘nggi qarordek tuyuladi menga. Nafas olmaslik o‘lim ekanini yaxshi bilaman. Bunga urinib ko‘rarkanman, bir necha soniyada ko‘zlarim namlanadi. Qo‘llarim bo‘ynimga yuguradi. Tomirlarim bo‘rta boshlaydi. Vujudimda lazzatli bir titroq sezaman. Miyamda bir tozarish ro‘y beradi, ko‘krak qafasimdanmi, tovonimdanmi chiqqan bir yengil epkin bo‘g‘zimga kelib qotadi. So‘ng unga oyoq-qo‘lim barmoqlaridagi tirnoqlardan yashin tezligida shunday bir nimarsa kelib qo‘shiladiki, nahot, ruhim parchalari bo‘g‘zimda, jig‘ildonimda birlashdi? U nega muallaq qoldi, otilib chiqib ketmayapti?
Qornim, tomog‘imda vulqondek bir shamol bo‘ron soladi.
Oniy daqiqa dovuli nafratim alangasini birpasda o‘chirdi-qo‘ydi. Men yengildim…
Esimni olgan bir hikmat mag‘zi ko‘nglimni pora-pora qila boshlaydi. Zardusht xalqqami yo xalq Zardushtgamidi-e, shunday degan ekan: «Bukridan uning bukrisini olib qo‘yishganda, uning ruhini olib qo‘ygan bo‘lishadi. Ko‘rga uning ko‘z nurini qaytarib berishganda, u yer yuzida shunchalar ko‘p bemazagarchiliklarni ko‘radiki, oqibatda u ko‘zini tuzatgan tabibni qarg‘aydi. Cho‘loqni chopishga yaraydigan qilib davolagan unga eng og‘ir ziyon yetkazadi, zero, u illatlar quvib o‘tib ketolmaydigan darajada tez yugurishga muyassar bo‘larmikin?».
Men bu chog‘da bukrimni qaytarishlarini, ko‘r ko‘zimni berishlarini, cho‘loq oyog‘imni boshqatdan hadya qilishlarini so‘ramas edim.
Men abadiy yo‘l tusayapman! Abadiy manzil! Tushunayapsizmi?
Ayni damda men yo‘lga chiqish jilvasidan mast holga tushganida, manziliga yetishdan ko‘ra qaytib kelish haqida ko‘p o‘ylaydigan odamlar toifasidan emasligimni sezib qoldim. To‘g‘ri-da, hoziring – joning, hoziring – hayoting, hoziring – taqdiring. Boshqasi cho‘pchakdek ko‘rinadi menga. Bilaman, siz abadiy makonga eltadigan yagona kuch tomonidan siylangan barcha narsaning ikki tomoni bor dersiz: tug‘ilish va o‘lish, yaxshilik va yomonlik, katta va kichik, kecha va kunduz, pokizalik va jirkanchlik…
Agar burningizga havochin osishsa, boshqacha fikrlay boshlaysiz: hayot, ya’ni tug‘ilish – o‘limga tayyorgarlik vaqti; insoniyat o‘ylab topgan axloqiy mezonlar – jazosiz qolmaydigan yaxshilik esa yomonlikning aynan o‘zginasi; tug‘ilgan mitti go‘dak ulg‘ayadi, katta bo‘lib, voyaga yetgach, tag‘in kichrayib boradi, demak, kattalik asli kichiklikdir; kecha kunduz degan mavhumotning chegarasini bilish uchun kipriklar yumilgan oniy lahza ochilsa, undan asar ham qolmaydi; pokizalik jirkanchlikning xayolday uchqur, filnikiday bahaybat oyoqlari yetmagan joy, taassufki, bunday joy qancha qoldi o‘zi?
Xullas, o‘zimga kuchim yetmadi. Bo‘g‘riqish zarbi gardanim devorlarini buzolmadi. Jonim muallaq qoldi. O‘ziga kuchi yetmagan odam boshqalarni qanday idora qilardi? Buni xayoliga ham keltirmasin!
O‘zi, bu kuchni kim ato qiladi odamga? Yagona kuchmi? Nega u menga bermagan? Qizg‘angan? Boshqalarga saxiylik qilgan-da? Yo‘q. Menimcha, menga faqat gapirish uchungina kuch berganga o‘xshaydi. Oqibat, mana, o‘tiribman havochinni burnimga qo‘ndirib. O‘zni mahv etmoqqa kuch ham, iroda ham topilmayapti. Chorasi, yo‘li bitta – chidash, qattiq chidash. Bu bir azob. Xudo yaratgan havodan o‘pkangni to‘ldirib nafas ololmaysan; havochinning nina uchidek keladigan teshigidan kirgan havo bilan kifoyalanasan, aniqrog‘i, shunga majbursan. Miyangda faqat bir fikr charx uraveradi: havo, havo, havo… Qo‘ling ishga bormaydi. Bundoq olganda, bu xonada ish ham yo‘q. Nimqorong‘i zulmatdayin xona. Bir stol va stul, rangi o‘chib ketgan deraza romlarini chirmab olgan, so‘layozgan chirmovuqsifat gulning ikkita tuvagidan bosh¬qa hech vaqo yo‘q. Derazadan mo‘ralaysan. Shu tobda o‘zing¬ni jilla qursa kasal mushukka o‘xshatolsang ham suyunasan, bundan battari emasligidan xursand bo‘lasan. Ko‘chada hayot qaynaydi. Yag‘iri chiqib ketgan torgina asfalt yo‘ldan odamlar tinmay o‘tadi. Hammasi asabiy ko‘rinadi. Birortasi turtinib ketsa, naq shapaloq tortib yuborishdan ham tap tortmaydi. Og‘ir sumka ko‘targan kampir har kuni ko‘chani shov¬qinga to‘ldirib o‘tadi:
– Ifloslar, yaramaslar! Bolamni o‘ldirishdi… Bolaginamni o‘ldirishdi… Yer yutgurlar…
Bu ko‘chaning doimiy yo‘lovchilari kampirning gaplariga parvo ham qilmaydi. Yangilari bo‘lsa, biri hayratda, biri ajabsinib, biri esa qahr bilan unga tikiladi. Chap oyog‘ini sal oqsabroq bosadigan, egnida kulrang plash, boshidan qishin-yozin tushmaydigan havorang momiq ro‘molli kampirning qarg‘ishlari menga yod bo‘lib ketgan. Eshitsam, oxirgi paytlar negadir zavqlanaman. Meni bu yerga keltirishlaridan avval, havochin taqishlaridan oldin ham bilardim kampirning o‘g‘li haqida…
* * *
Havochinimni tortib-tortib ko‘rdim. Foydasi bo‘lmadi. Temirsifat metall qirralari yuzim, bo‘ynim aralash boshimga og‘riq berdi. Sabilning hech tirqishi yo‘qki, sekingina ochib, to‘yib-to‘yib nafas olsam. Qo‘lingga chipqon chiqqurlar shunaqayam shafqatsizlarcha yasaydimi bu matohni?
«Yemoqning qusmog‘i bor». Buni qancha yesang, shuncha qusasan, deb tushunardim. Ya’ni «emoq», «qusmoq»da ham MUVOZANAT bor, deb o‘ylar edim. Chumolinikidek «burun»dan nafas olib, filnikidek «burun»dan nafas chiqarayotgan hozirgi kezda bu borada ham adashganimni his etdim. Kam-kam yeb, ko‘p-ko‘p qusayotganimni o‘ylab, ko‘zimga nam yugurdi…
«Xursand bo‘lasan-a, – dedim o‘zimga o‘zim. – Kul, kulaver… Tilingga aqling, aqlingga kuching yetmagandan keyin kulaver. Birovlarning ustidan kulib o‘lib ketasan…»
Kutilmaganda o‘rtoq Chirskin tovush berib qoldi. Xayolim qochib, o‘ydan to‘xtadim. Derazaning rafiga qo‘yganim – gugurt qutisini qo‘limga oldim. Sekin ochishim bilan o‘rtoq Chirskin diydiyoni boshlab yubordi. Tipirchilab-tipirchilab tashqariga intilardi. Butkul qo‘yib yubordim. Ozodlikka chiqqan o‘rtoq Chirskin uzo-o-o-q chirilladi. «Ana endi ismingga munosib bo‘lding, ukam».
O‘rtoq Chirskin chigirtka zoti orasida eng botiri, cho‘ng chidamlisi bo‘lsa kerak. U bilan dastlabki tanishuvimizdayoq buni sezgandim. Burnimga havochin osishgandan roppa-rosa bir hafta o‘tgan kuni tushga yaqin yuragim rosa siqilganidan, qolaversa, miyamga o‘tirib qolgan eski bir fikr – go‘yoki ochsam, to‘yibgina nafas olaman degan o‘y bilan derazani ochdim. Deraza ortidagi temir panjara oralab kelayotgan, ko‘kragimga tekkan yengil epkindan, taassufki, nafas ololmadim. Jig‘ibiyronim chiqib, tash¬qariga, hayot gurkirayotgan ko‘chaga nafrat bilan qarab turar edim. Kutilmaganda yerdan chiqdimi, oydan tushdimi – bilmayman, bir narsa qattiq kelib qabog‘imga urildi. Ko‘zimdan o‘t chaqnab ketdi. Jon achchig‘ida qaltirab qolgan qo‘lim bilan ushlab uni otib yubordim. Qarasam, polga yuztuban tushgan narsa, mana shu, chigirtka ekan. Oyoqlarim bilan ezg‘ilamoqchi bo‘lib qadam tashlashimni bilaman, sabil, joningdan o‘rgilay, o‘lmagan ekan, zabt bilan uchib yana ko‘zimni nishonga oldi. Bu safar yetib kelmasdanoq urib tushirdim. Keyin u ancha vaqt, borib xaskashga o‘xshab ketadigan oyoqchasidan ushlab ko‘rgunimcha qimir etmay yotdi. Bir oyog‘idan tutib, ko‘tarar ekanman, ikkinchisi bilan rosa qo‘limni tirnab qarshilik ko‘rsatdi. Bunday jasoratini ko‘rgach, har qanday jallod ham uning jinoyatini kechirib yuborsa kerak, deb o‘yladim xuddi o‘zimni misol qilganday. Yuragingga balli, jonivor. Mabodo yuraging ikkita emasmi?
Qabog‘imdagi og‘riq jonimdan o‘tavergach, chigirtkani baribir o‘ldirgim keldi. Keyin… o‘ylanib qoldim. Kuni bilan soniya sanayman, nafas yetishmaydi. Gaplashadigan odam ham yo‘q, ermak ham. Boz ustiga, bundoq o‘ylasam, «chigirtka hamlasi» damlarida havo, nafas olish haqida o‘ylamayotgan ekanman. Ana endi kallam ishlab ketdi. Ermak topilganidan behad suyundim… «Endi menga hamroh ham o‘zing, hamxona ham o‘zing, birodar ham o‘zing».
Hamrohimga nom topish uchun uch kunimni sarfladim. (Do‘sting uchun uch kunlik umr nima degan gap? Hozir borlig‘imni shunga bag‘ishlashim ham mumkin-ku, axir?) Eh-he, qancha buyuk insonlarning, hatto qarindosh-urug‘larimning, eng yaqin do‘stlarimning nomini unga qo‘ymoqchi bo‘ldim. Ism¬larni bir-bir eslar ekanman, e-e, nimasini aytay, arzimadi… Hamroh bo‘lgandan keyin ulug‘vor, zabardast ism topishim kerak. U shunga munosib. Chirskin degan nomda to‘xtadim. Lug‘aviy ma’nosi lug‘atda yo‘q bo‘lishi mumkin. Mayli-da. Chigirtkalar ichra noyob chigirtkaning ismi ham original bo‘lishi kerak emasmi, axir? Unga ehtirom belgisi sifatida «o‘rtoq» nisbasini o‘ylab topganimdan so‘nggina ko‘nglim joyiga tushdi. Do‘stimning ismini ovoz chiqarib, takrorlayman: o‘rtoq Chirskin! O‘rtoq Chirskin! Chirskin! Chirskin! O‘rtoq… O‘rtoq…
Shu-shu, men o‘rtoq Chirskinga, o‘rtoq Chirskin esa menga o‘rganib qoldi. O‘ta zerikkanimda nomini aytishim bilan gugurt qutisi ichida tipirchilab qoladi. Avaylabgina ochaman-da, har kuni uch martadan uni ozodlikka chiqaraman. U xonani gir aylanib chiqadi. So‘ng deraza rafiga qo‘nib, men tashlagan non ushoqlarini, ovqat qoldiqlarini yeyishga tushadi. Tomosha qilib, huzurlanaman. Unga nisbatan shuncha vaqt mana shu xonada turib sezmagan bir his – mehrim tovlanib ketadi…
* * *
«Ifloslar, yaramaslar! Bolamni o‘ldirishdi… Yolg‘izgina bolaginamni o‘ldirishdi… Yer yutgurlar…»
* * *
«O‘rtoq Chirskin! Men o‘ladiganga o‘xshayman».
«Dunyo – orzu-havas uyi, birodar, o‘lmaysan. Uzoq yashaysan».
«Nimalar deyapsan? Men shuncha yil yashasam-da, MUVOZANATlarni tushunolmadim, aqlim yetmadi».
«Burning yopilgach, ko‘zing ochilmadimi?»
«Nimalar deyapsan, o‘rtoq Chirskin? Anavi kampirning qarg‘ishlarini qachongacha derazadan eshitib o‘tiraman?»
«So‘nggi nafasinggacha, birodar…»
* * *
Har kuni ertalab uyim ostonasidan chiqar ekanman, pogonimga qo‘ndirilgan kichik yulduzchalarni silab qo‘yaman. Atrofdagilarga mag‘rurona-mag‘rurona qarayman. «Hmm, sen kim-u, men kim? Hammangning taqdiring qisman bo‘lsa ham mening qo‘limda-ya. Yashayverlaring jimgina».
Bugun ishxonamdagi hamkasblarning yuzida qandaydir bezovtalik va tashvish alomatlarini sezdim. So‘rasam, ahvol chatoq. Boshlig‘imiz men bilan gaplashmoqchi, taqdirimni hal qilmoqchi ekanini aytishdi. To‘g‘ri uning kabinetiga yo‘l oldim.
Kotiba «kiravering», degan ishora qildi.
Eshikni taqillatib, so‘ng bosh suqdim.
Boshliq telefonda so‘zlashar, kayfiyati ham anchayin yaxshi edi. Menga ko‘zi tushdi-yu, avzoyi o‘zgardi. Keyin o‘zim qo‘ng‘iroq qilaman, deya go‘shakni qo‘yib qo‘ydi. Har doim «Falonchiev», deb ham sal hurmat ma’nosida, ham bir ozgina hazillashib gapiradigan boshliq bu safar bir og‘izgina qilib «Kir!» – dedi.
Stulga cho‘kdim.
– Xo‘sh, nega topshiriqni bajarmading? – dedi u sensirashga oshkora o‘tib.
Jahlim chiqsa ham, uning avzoyidan qo‘rqdim. Aslida, qildek aybcham bor edi. Shu bois boshqa takrorlanmaydi, deb qo‘ya qoldim.
– Nima, senga bu yer katta xolangning uyimi, cho‘loqning bolasi?!
– Nima? Cho‘loqning bolasi?
Tepa sochim tikka bo‘lib ketdi. Qaltiray boshladim. Fazabdan ko‘zimning o‘ti chiqay dedi. Titrab ketdim. O‘rnimdan sapchib turib to‘g‘ri boshliqning oldiga borib, yoqasidan oldim. Endi men o‘zimda emas edim. Qaynab ketgan qonim so‘zga aylandi:
– Enag‘ar, o‘g‘ri! Ish – ish, uy – uy. Ishimga onamni qo‘shma, itdan tarqagan!
Nima qilayotganim, nega bunday deyayotganimni aniq bilmasdim. Qattiq jahl ustida boshliqqa musht tushirdim. Ke¬yin yana, yana… U jonholatda stoli tagidagi uchinchi tugmachani bosishga ulguribdi. «Trevoga» signali ovozi eshitila boshlaganda, boshlig‘imiz kreslosiga boshini suyaganicha jimib qoldi. Mening ko‘zim qonga to‘lgandi…
O‘sha kuniyoq meni mana shu xonaga tashlashdi. Topshiriqqa binoan, bir shart bilan burnimga havochin taqishdi. «Bu apparat ilk bor sinovdan o‘tayapti. U har kuni bir zaylda pul sarflaydi. So‘nggi chaqa qolishidan besh daqiqa avval signal keladi. Pul to‘lanmasa, havo uziladi va sen o‘lasan. O‘shanday paytda boshliqning oyog‘ini yalab, pul so‘ramaguningcha, burningdan havochin olinmaydi», deyishdi.
Nozirdan eshitishimcha, zor qaqshab yig‘lagan onamga o‘g‘¬lin¬giz dom-daraksiz yo‘qolib qoldi. Qidirayapmiz, topilib qolar, deyishibdi…
Onam ishonmasligini bilardim.
Havochin bilan o‘tayotgan ilk kunlarimda onamga juda achindim, rahmim keldi. Yolg‘iz o‘zi qanday yashayapti ekan, deb rosa siqildim.
Onam haqida o‘ylashdan ham ko‘ra muhimroq, kuchliroq muammo – nafas olish masalasiga kelganda, ba’zan undan xafa bo‘lardim. Meni shunday xarakter bilan tuqqani, Yagona kuch esa shunday taqdir ato etganidan har ikkisidan ham ranjir, goh nafratlana boshlardim. Nafratim shu darajaga yetdiki, ular haqida boshqa o‘ylamaslikka qaror qildim…
* * *
«Ifloslar, yaramaslar! Bolamni o‘ldirishdi… Yolg‘izgina bolaginamni o‘ldirishdi… Yer yutgurlar…»
Bu tanish ovozdan cho‘chib o‘zimga keldim. Qulog‘im g‘uvillardi. Ko‘zimga hech nima ko‘rinmadi. Men ustida yotgan stolni ushlab ko‘rdim. Hech nima sezmadim. Nafasim siqilardi. Isitmam chiqayotganga o‘xshaydi. O‘pkam «shig‘-shig‘» etayotganini eshitdim. Ochiq, lekin hech vaqoni ko‘rmayotgan ko‘zlarimni tag‘in yumdim.
Quloqlarimga juda-juda olislardan tanish saslar kelardi. Bilmayman, bu dahshatli ovozmi yo ovozning shunchaki dahshatimi… Do‘stimni chaqiraman, tanish sas esa uning ovozini eshittirmaydi:
«O‘rtoq Chirskin!»
«Ifloslar, yaramaslar!..»
«O‘rtoq…»
«Bolamni o‘ldirishdi…»
«…Chirskin!»
«Yolg‘izgina bolaginamni o‘ldirishdi…»
«Qayoqdasan?..»
* * *
Chiroqning yorug‘i tagiga tushmasa-da, atrofini yoritadi…
Tun yarmidan oshganda, nafasim yana qisilib, boshim gir aylanar, ko‘nglim aynib, qusgim kelar, shu tobda havodan boshqa butun olamni unutgan edim.
Alahsiy boshladim, beixtiyor o‘rtoq Chirskin tungi oromini olayotgan gugurt qutisini paypaslab topdim. Qo‘limga olib, shivirladim:
– Mabodo o‘lib qolsam, sen nima qilasan? Holing nima kechadi?
Qulog‘im ostida o‘zimnikiga o‘xshash tovush keladi: «O‘lma, otim: yoz kelur, yo‘ng‘ichqa bitur…»
Havochinimni yuzimga mahkam bosaman…
