Шоир Беназир Муҳаммад  бетакрор рус шоираси Марина Цветаева шеърларини таржима қилар экан, ўз «ёзуви»га содиқ қолади ва таржимада ҳам ўзи шеър ёзишда амал қилган усулларни қўллайди, яъни сўзларни адабий тил нормаларига мос келмаган шаклда ишлатади, ҳатто модерн шеър унсурларидан фойдаланади.  Албатта, бу ҳолат қанчалик ўзини оқлагани ё оқламаганини жиддий мушоҳада қилиш керак. Мен Беназир шеърлари ҳақида ёзганимда бу ҳақда қисман тўхталиб ўтган эдим (Мана бу саҳифада ўқинг).

Марина Цветаева
ИККИ ШЕЪР
Беназир Муҳаммад таржимаси

Бетакрор овозга эга бўлган рус шоираси Марина Цветаева 1892 йили Москва шаҳрида таваллуд топди. Ёш Марина болалигидаёқ немис ва француз тилларини билган, 6 ёшидан шеърлар ёза бошлаган. Унинг илк шеърий тўплами – “Оқшом альбоми” 1910 йилда чоп этилади. Ёш шоира В. Брюсов, М. Волошин, Н. Гумилёв каби таниқли ижодкорлар назарига тушади. Кейин шоиранинг “Сеҳрли чироқ”, “Икки китобдан шеърлар” тўпламлари дунё юзини кўради.
Марина Цветаева 1912 йили рус зобити (офицери) С. Эфронга турмушга чиқади. Шоира Октябр инқилобини нафақат англаб етмайди, қабул қилмайди ҳам. Эри эса хорижга кетиб, муҳожир аксилинқилобчиларга қўшилади. Бу даврда шоира оғир қашшоқликда кун кечиради. Бошига тушган бемисл азоб-уқубатлар туфайли норасида қизидан жудо бўлади ва шоира қалбидаги кучли муҳаббат эри ортидан боришга ундайди ва у Ватанни тарк этади.
Уларнинг оиласи 17 йил давомида муҳожирликда яшайди. 1939 йилда Ватанга қайтишга муваффақ бўладилар. Бироқ катта умидлар билан юртга қайтган Марина Цветаеванинг эри олий жазога ҳукм қилинади,қизи қамоққа олинади. Яқинларидан айрилган шоира вояга етмаган ёлғиз ўғли Георгий билан қолади.
Уруш бошланган пайтда у ўғли билан Кама дарёси бўйидаги Елабуга шаҳрига эвакуация қилинади.Тирикчилик учун иш топиш у ерда шоирага ниҳоятда қийин кечади. Марина Цветаеванинг 1941 йил 26 августда ёзилган «Мени буфетга идиш ювувчи қилиб ишга олишингизни сўрайман», деган аризаси архивда сақланиб қолган. Турмуш машаққатларидан беҳад чарчаган шоира 31 августда ўз жонига қасд қилади.
Шоира вафотидан кейин – бир неча ўн йиллар ўтгач, Евгений Евтушенко шоира ҳақида шундай ёзган эди: “Улкан истеъдод соҳибаси Марина Цветаева шеър қурилишини ислоҳ қилиш борасида Пастернак ва Маяковский билан биргаликда кўп йиллар олдинга кетган шоирдир. Уни ҳамиша ўзига мафтун қилиб келган Ахматова эса анъаналарни ўзида мужассам этганлиги туфайли юксак мақомга эришган бўлса-да, Цветаева юқорида таъкидланган жиҳатига кўра Ахматовадан баланд туради”.
Ташқи дунё билан муроса қила олмаган ва ҳаётда рўшнолик кўрмаган улуғ шоирадан кўплаб теран ва ёрқин асарлар қолди. Бу ижодий меросни лирик шеърлар, ўн етти достон, саккиз шеърий драма, эсдаликлар, тарихий-адабий асарлар ҳамда бадиа ва фалсафий-танқидий мақолалар ташкил этади.
Шоир Беназир Муҳаммад  бетакрор рус шоираси Марина Цветаева шеърларини таржима қилар экан, ўз «ёзуви»га содиқ қолади ва таржимада ҳам ўзи шеър ёзишда амал қилган усулларни қўллайди, яъни сўзларни адабий тил нормаларига мос келмаган шаклда ишлатади, ҳатто модерн шеър унсурларидан фойдаланади.  Албатта, бу ҳолат қанчалик ўзини оқлагани ё оқламаганини жиддий мушоҳада қилиш керак. Мен Беназир шеърлари ҳақида ёзганимда бу ҳақда қисман тўхталиб ўтган эдим (Мана бу саҳифада ўқинг).

1. Ўн Беш Йош

қалбимнинг торида бир мунгли наво
тўлғонур ингранур: ўн беш йош йораб
нечун мен бунчалар улғайибман оҳ
йўқ энди чора

оҳ кеча эди-ку эркин тонгданоқ
ўтлоқда йайрардим билмасдим қайғу
бир қувноқ қизалоқ сочлари пахмоқ
кеча эди-ку

тинглардим баҳорий сасларни эриб
чопқиллаб гулларга белана беғам
менга раво эди ҳар бир ҳайқириқ
ва ҳар бир қадам

олдда нима кутар: омадсизликми
алдовми чарх урар йолғиз бошимда
мен шундай йўқотдим болалигимни
ўн беш йошимда

2. Битик Тош

нигоҳларинг йерга тикиб
ўтиб борурсан ложарам
мен бундаман қолма кетиб
бир пас тўхта йўлчи оғам
(қизғалдоқдан тизиб чамбар)
бир-да ўқи тош дафтарим:
мени Марина дердилар
бунда битилмиш йилларим
буни қабр этма гумон
мен чиқмасман даҳшат солиб
гарси севар эдим чунон
нораво онлар кулмоқни
вужудимда сузарди жон
қўнғир сочим тўзғиб беғам
мен ҳам сендек йўлчи эдим
бир пас тўхта йўлчи оғам
(чиқиб ғамнинг кулбасидан)
мевалар тер шода-шода
билсанг мазор мевасидан
ширин мева йўқ дунйода
аммо бошинг қуйи солма
турма ғамгин сақлаб сукут
аста мен ҳақимда ўйла
астагина мени унут
бир нур сени чулғаб олур
нурга дўнур ичу тошинг
оғам сени ўкситмасин
йер остидан берган товшим

Marina Svetaeva
IKKI SHE’R
Benazir Muhammad tarjimasi

 Betakror ovozga ega bo’lgan rus shoirasi Marina Svetaeva 1892 yili Moskva shahrida tavallud topdi. Yosh Marina bolaligidayoq nemis va frantsuz tillarini bilgan, 6 yoshidan she’rlar yoza boshlagan. Uning ilk she’riy to’plami – “Oqshom al`bomi” 1910 yilda chop etiladi. Yosh shoira V. Bryusov, M. Voloshin, N. Gumilyov kabi taniqli ijodkorlar nazariga tushadi. Keyin shoiraning “Sehrli chiroq”, “Ikki kitobdan she’rlar” to’plamlari dunyo yuzini ko’radi. Marina Svetaeva 1912 yili rus zobiti (ofitseri) S. Efronga turmushga chiqadi.
Shoira Oktyabr inqilobini nafaqat anglab yetmaydi, qabul qilmaydi ham. Eri esa xorijga ketib, muhojir aksilinqilobchilarga qo’shiladi. Bu davrda shoira og’ir qashshoqlikda kun kechiradi. Boshiga tushgan bemisl azob-uqubatlar tufayli norasida qizidan judo bo’ladi va shoira qalbidagi kuchli muhabbat eri ortidan borishga undaydi va u Vatanni tark etadi.
Ularning oilasi 17 yil davomida muhojirlikda yashaydi. 1939 yilda Vatanga qaytishga muvaffaq bo’ladilar. Biroq katta umidlar bilan yurtga qaytgan Marina Svetaevaning eri oliy jazoga hukm qilinadi,qizi qamoqqa olinadi. Yaqinlaridan ayrilgan shoira voyaga yetmagan yolg’iz o’g’li Georgiy bilan qoladi.
Urush boshlangan paytda u o’g’li bilan Kama daryosi bo’yidagi Yelabuga shahriga evakuatsiya qilinadi.Tirikchilik uchun ish topish u yerda shoiraga nihoyatda qiyin kechadi. Marina Svetaevaning 1941 yil 26 avgustda yozilgan «Meni bufetga idish yuvuvchi qilib ishga olishingizni so’rayman», degan arizasi arxivda saqlanib qolgan. Turmush mashaqqatlaridan behad charchagan shoira 31 avgustda o’z joniga qasd qiladi.
Shoira vafotidan keyin – bir necha o’n yillar o’tgach, Yevgeniy Yevtushenko shoira haqida shunday yozgan edi: “Ulkan iste’dod sohibasi Marina Svetaeva she’r qurilishini isloh qilish borasida Pasternak va Mayakovskiy bilan birgalikda ko’p yillar oldinga ketgan shoirdir. Uni hamisha o’ziga maftun qilib kelgan Axmatova esa an’analarni o’zida mujassam etganligi tufayli yuksak maqomga erishgan bo’lsa-da, Svetaeva yuqorida ta’kidlangan jihatiga ko’ra Axmatovadan baland turadi”.
Tashqi dunyo bilan murosa qila olmagan va hayotda ro’shnolik ko’rmagan ulug’ shoiradan ko’plab teran va yorqin asarlar qoldi. Bu ijodiymerosni lirik she’rlar, o’n yetti doston, sakkiz she’riy drama, esdaliklar, tarixiy-adabiy asarlar hamda badia va falsafiy-tanqidiy maqolalar tashkil etadi.
Shoir Benazir Muhammad betakror rus shoirasi Marina Svetaeva she’rlarini tarjima qilar ekan, o’z «yozuvi»ga sodiq qoladi va tarjimada ham o’zi she’r yozishda amal qilgan usullarni qo’llaydi, ya’ni so’zlarni adabiy til normalariga mos kelmagan shaklda ishlatadi, hatto modern she’r unsurlaridan foydalanadi. Albatta, bu holat qanchalik o’zini oqlagani yo oqlamaganini jiddiy mushohada qilish kerak. Men Benazir she’rlari haqida yozganimda bu haqda qisman to’xtalib o’tgan edim (Mana bu sahifada o’qing).

1. O’n Besh Yosh

qalbimning torida bir mungli navo
to’lg’onur ingranur: o’n besh yosh yorab
nechun men bunchalar ulg’ayibman oh
yo’q endi chora

oh kecha edi-ku erkin tongdanoq
o’tloqda yayrardim bilmasdim qayg’u
bir quvnoq qizaloq sochlari paxmoq
kecha edi-ku

tinglardim bahoriy saslarni erib
chopqillab gullarga belana beg’am
menga ravo edi har bir hayqiriq
va har bir qadam

oldda nima kutar: omadsizlikmi
aldovmi charx urar yolg’iz boshimda
men shunday yo’qotdim bolaligimni
o’n besh yoshimda

2. Bitik Tosh

nigohlaring yerga tikib
o’tib borursan lojaram
men bundaman qolma ketib
bir pas to’xta yo’lchi og’am
(qizg’aldoqdan tizib chambar)
bir-da o’qi tosh daftarim:
meni Marina derdilar
bunda bitilmish yillarim
buni qabr etma gumon
men chiqmasman dahshat solib
garsi sevar edim chunon
noravo onlar kulmoqni
vujudimda suzardi jon
qo’ng’ir sochim to’zg’ib beg’am
men ham sendek yo’lchi edim
bir pas to’xta yo’lchi og’am
(chiqib g’amning kulbasidan)
mevalar ter shoda-shoda
bilsang mazor mevasidan
shirin meva yo’q dunyoda
ammo boshing quyi solma
turma g’amgin saqlab sukut
asta men haqimda o’yla
astagina meni unut
bir nur seni chulg’ab olur
nurga do’nur ichu toshing
og’am seni o’ksitmasin
yer ostidan bergan tovshim