Ёзги яктагини елвагайгина қилиб елкасига ташлаган йигит вазминлик билан ариқ бўйлаб пастликка эниб тушди. Соч-соқоли бироз ўсинқираган, паришонхотиру бесаранжом йигит сой бўйида қаққайиб турган бир харсанг устига ўтирди…
Жасур КЕНГБОЕВ
МАКТУБДАН ЧИҚМАГАН МУҲАББАТ
Жасур Кенгбоев 1985 йили туғилган. Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари универстетининг халқаро журналистика факультетини тамомлаган. “Истеъдод мактаби” VII республика ёш ижодкорлар семинари иштирокчиси. 2016 йили “Биринчи китобим” лойиҳасида “Кўҳна белбоғ” номли ҳикоялар тўплами чоп этилган.
Шом чўка бошлаган маҳал қир устида оғир-оғир оёқ товуши келди.
Қибла тараф шафақ тусига кириб борар, бироқ осмон олатасир, худди оёқ товуши эгасининг кўнглидай хижил; қора булутлар оҳиста сизиб келаётган эди. Ҳадемай, ёмғир қуйиб, тупроқдан намхуш бўй таралиб, борлиқ гўё баҳор нафасини олиб келадигандай.
Ёзги яктагини елвагайгина қилиб елкасига ташлаган йигит вазминлик билан ариқ бўйлаб пастликка эниб тушди. Соч-соқоли бироз ўсинқираган, паришонхотиру бесаранжом йигит сой бўйида қаққайиб турган бир харсанг устига ўтирди.
Қўйнидан шам чиқариб, майда тошлар орасига қистирди. Гугурт чақиб, ёндирди. Қош қорайган чоғда шамнинг шуъласи йигитнинг юзини зўрға ёриштирди.
Шам шуъласида оппоқ, этдор юзи, катта-катта, қизаринқираган кўзи, ўрта қалин қоши йигитни ўн тўққиз ёшли йигит эмас, салобатли киши қилиб кўрсатарди.
— Э-э, ўлиблар кетмайдими, — дея ғўдранди йигит ўзига-ўзи.
Нега ундай деди — ўзиям билмади.
Паришонхотирликда шам учига кўрсаткич бармоғини теккизиб, ўйнаб ўтирди. Олов бармоқ қаерга қараб “юрса”, ўша томонга илондай эшилиб бурилаверди. Бармоқ баландга кўтарилган сари олов ҳам ингичкалашиб, “ўсиб” бораверди.
Йигит боя омборхонага кирганида девор кавагига тиқиб қўйилган кўҳна бир миқрозга кўзи тушиб, қизиқиб олган эди, шу эсига тушди-ю, у билан шам сўхтасини авайлаб кесди.
Олов шуъласи баравж олди.
Йигит энди харсангга яктагини тўшаб, булутлар орасидан хирагина жимирлаб турган юлдузли осмонга термулиб ётди. Ўйладики, қани энди ҳозир шаррос қуйиб ёмғир ёғсаю, ичини куйдириб ётган чўғни ўчирса. Лекин бунда уммон тошиб, довул турсаям, бу алангани жиловлаш мушкул эди.
Бир йил олдин, худди мана шу харсанг устида Назокат билан аҳду паймол қилган эди. Ўйлаб қараса, ўшанда ғўр экан. Одам дегани бир йилда шунча ҳам ўзгарадими? Ғам-ғуссага ботиб, хонанишин бўлиб қоладими? Ўша навқирон, қалби муҳаббатдан гўпириб, терисига сиғмай тўлиб-тошган, кўзларидан ўт чақнаб турган йигит қани? Ногоҳ жилмайиб қўйган танишу нотанишга қараб қайта-қайта илжаядиган, муҳаббатдан сармаст, ҳаммага бирдек меҳр кўрсатадиган ўша Акбар қани?
Сўрайверинг: ана, нотавонлардек ўтирибди харсанг устида, аммо ўзини ўзиҳам танимайди.
Қўйнидан бир даста қоғоз чиқарди.
Бир қоғозга, бир шамга қаради.
Хўрсинганча, қоғозларни бирин-кетин шам оловига тута бошлади.
Кўз олдида атрофни ёритаётган шам, оташда куйиб-ёнаётган ёниқ сўз бўлди.
Бу — сўз ҳам эмас, Акбарнинг жизғанакка айланаётган хаста юраги бўлди. Икки қалбни бир-бирига яқинлаштириб, талпинтирган тутантириқ бўлди.
Шеърлариси шуълада ҳавога бир сулув малика суратини чизган куйи осмонга ўрлади…
Ўша оқшом осмон деганлари изтиробга тўлиб кетган шоир қалб нолаларидан фарёд солиб, бўзлагандай қовоғидан қор ёғди.
Йигит манглайига тушган томчини сезмади. Яктаги намхуш тортди. Булутлар забтига олган, милтиллаб турган сўнгги юлдузга қараб, “ўҳ” тортди ва энг сўнгги битигини эшитилар-эшитилмас айтганча, ўрнидан қўзғалди:
“Ёзилдиқ тиғлари аёвсиз ботган
Кўксимга қай малҳам этар кифоя…”
Бу пайтда шам сўнган, харсангтош зулмат ичра йўқолиб бўлган эди. Фақатгина ҳув қир томонда ҳорғин оёқ тувуши узилиб-узилибкелиб, жимирлаган бир қора тус нуқта тун қаърига сингиб кетмоқда эди.
***
“Мен бу шаҳардан кетяпман… Бошқа, каттароқ шаҳарга. Ўша, сен билан илк кўришган анҳор ёнидаги тол тагига бир мактуб қолдирдим. Биламан, қачондир сен ўша жойга борасан. Ўшанда кўзинг тушади ва ўқийсан.
Мен мактубда бирга ўтган кунларимизнинг энг ширин дамлари ҳақида хотираларимни қайд этиб қўйганман. Эслашга қийналадиган эскартишлар бор унда…
Хотирангда бўлса, бир гал осуда ҳаётни, ҳаловатли тонгларни истаётганингни айтгандинг. Кимсасиз бир орол бўлсаю, уфқни томоша қилиб ўтирсанг, осмондаги ғўж юлдузларнинг сувда мавжланишидан завқ олиб, кўнгилга эрк бериб, шеърлар ўқисанг, дегандинг. Хаёллар олисларга олиб кетганди. Энтикиб, ўй сўргандик.
Ўша ўй — ўй экан.
“Йигирманчи асрнинг устидан кулмаган одам ўзини осиши керак” деган экан бир валломат сиёсатдон. Йигирма биринчи асрда ҳам ўша истеҳзо устуворми дейман, билмайман, ҳарқалай, одам техника аталмиш ашқол-дашқол уюмлари орасида қолиб кетяпти. Қалбни қирим босяпти. Роботюраклар ҳар қадамда кўзингга маъносиз, ҳиссиз тикилади. Қорачиқлар меҳр-оқибатдан эмас, пул, матоҳлар жилвасидан хира тортмоқда. Муҳаббат тушунчаси ўт-оташ билан синоним тушмай қўйди. Чўғ устидаги кул мисол сўниб боряпти.
Аммо биламан, очуннинг қай бир пучмоғида тоза қалбли, юрагида ўти бор, кўкси ишқ-муҳаббатдан мосуво бўлмаган одамлар ҳам бор. Мен ўша манзиллар томон йўлга чиқмоқчиман. Ишончим шуки, у мумтоз ўлкаларда, албатта, сен ҳам бўласан.
Осмонимдаги Ой кабиқоронғи йўлимни ёритиб, кўкдан жилмайиб турасан. Ўшанда сен билан адоқсиз суҳбат қураман. Эҳтимол, анҳор бўйида қолдирган мактубимни, мана бу еримда сақлаб келаётган мактубимни ёддан айтиб берарман. Чексиз изтиробларимни баён этарман.
Унгача омон бўл! Руҳ ва танни озод сақла. СЎЗда собитлик ваъдаси чегараларини маҳкам қўриқла.
Ҳурмат билан, Моруа…
199… йил, кузак”
Мактуб шундай якунланган эди.
Ҳафсала билан, ҳуснихат ила битилган мактубни қиз қайта-қайта ўқиди…
Ҳошияга илова сатрлар эса, қалбида ажиб ҳисларни уйғотди:
“Ёзилдиқ тиғлари аёвсиз ботган
Кўксимга қай малҳам этар кифоя…”
“Моруа”!
Қиз йигитни ана шундай атарди. Билмайди, қайсидир асардаги бу исм унга ёқиб қолган эди. Йигит уни “Изабелла” деганида шу исмни жавобан унга тақаб қўйган эди.
Қизнинг титроқ уйғонган кўксида нимадир “чирт” этиб узилгандай бўлди. Мактубдан кўз узолмади. Хат устига томган томчи ёшни кўриб, тўзғиган хаёлларини йиғиб олди.
Туни билан мижжа қоқмади. Дам ёстиққа юзтубан ётар, гоҳ йиғлаб-гоҳ жилмаярди. Кўз ёши — ҳижрон аломати, кулгани — йигит ҳали ҳам унутмабди. Ҳароратли муҳаббатини ҳис қилганию, талпиниб турган юраги дукиллаб, ишқ ўтида тобларди.
Уни ҳамма ташлаб кетган эди. Унутилган одамга айланган эди. Зимистонда ўзини эркинроқ ҳис этарди. Ўйласа, қоронғилик ҳам неъмат экан. Ҳеч нарсани кўрмайсан, илғамайсан. Лекин нималардир борлигини биласан. Тушунасан. Идрок этиб турасан.
Идрокинг ишлаётгани ҳам қизиқ. Қоронғиликда одам тиниқ фикрлайди, ёруғдагидан кўра жонли, табиий, ёрқин хаёллар келади.
Бу қандай содир бўлади — билиш қийин. Аммо қиз ҳис этадики, юрагининг бир қиррасида ёруғлик бор ҳалиям.
Лекин қаерга кетади Моруа? Орадаги муносабатлар атиги бир мактубга битгуликмиди? Шу билан патарат топадими муҳаббат азми? Мабодо, у қайтиб келса-чи? Анҳор бўйидаги ўша манзилига қандай мактуб қолдирди экан?
Назокат сабрсизлик билан тонг отишини кута бошлади.
Эрталаб кўзлари қизариб уйғонган қиз апил-тапил нонушта қилиб, кутубхона баҳона анҳор бўйига қараб ошиқди. Қадамлари ўзига бўйсунмас, шаҳдидан олдин одимларди. Юраги тобора тез-тез урар, бу талпинишлар бир вақтлардагидан кўра, жадаллик касб этар, илдамроқ боргиси, ўша Моруаси қолдирган мактубни тезроқ олгиси, Моруанинг қалбидан кечган ҳисларни танида ҳис этиб кўргиси, ўша яқин ўтмишида туйган титроқларини яна туйгиси, тунлари оромини йўқотиб, ёқимли азоблар ичра бедор тонг оттиргиси келарди.
Ана, ҳув анави дўнгликдан ўтса, у ёғи анҳор. Шаҳарнинг бир четидан, қишлоқсифат посёлкага уланиб кетган анҳор бўйи кундузи гавжум бўлади. Сайрга чиққан қари-қартанг, тушлигини ҳазм қилмоқ истагидаги қориндор амалдорлар, қўл ушлашиб юрганча борлиғини унутаёзган ёш-яланглар ғимир-ғимир қилиб кезиб юради. Бўталар орасидан хилват жой изловчилар ҳам кунда-шунда…
Назокат юраги ҳапқириб борар экан, ишқилиб, ўша қадрдон тол ён-верида одам бўлмасин-да, деган ҳадикда эди. Аммо, қўрққанича бор экан: у ерга яқин жойда беш-олти бекорчихўжа ўтирволиб, қарта сузарди.
Кўнглига ғулғула тушган Назокат қадамини секинлатди: кўзи олазарак, тимирскиланиб юрганини бирор таниш-нотаниш кўрса, маломат қилмасин…
***
Чошгоҳда кутубхонага кириб борди. Дуч келган бир-икки китоб олиб, варақларига бемақсад тикилиб ўтирди. Хаёли ўша кекса тол, унинг қай бир туйнугида қолдирилган ўша соғинчли мактубда бўлди.
“Моруа нималар деб ёзди экан?..”
Назокат паришон ҳолда қанча ўтирди — билмайди. Кутубхона залида одам сийраклашиб қолган, бурчакда баъзилар китоб-журналга қаншарини қўйганча пинакка ҳам кетган, айримлар елимхалтаю қоғозга ўралган егуликни пишиллаб емоқда эди. Тушлик бўлиб қолибди, шекилли. Соатига қаради: мил нақ 14-07 ни кўрсатарди.
Назокат тараддудланди. Қўлидаги ўқилмаган китобларни апил-тапил жойига қўйганча, кутубхонадан ошиғич чиқди.
Кишидан омад бир юз ўгирса, қайта кулиб боқиши қийин бўларкан. Бу гал ҳам тол таги банд экан: қартабозлар энди ёнбошлаволиб, ўйнаб ўтирарди.
“Ит қўриган ерга ўч экан-да”, дея пичирлади ичида Назокат. У шундай дея омади чопмаганидан ичини ит тирнаганича уйига равона бўлди.
“Худонинг эртасиям бор-ку. Бир гап бўлар…”
***
Назокат рўзғор юмушлари билан андармон бўлди, аммо ўй-хаёли ҳамон ўша мажнунтол ва унинг ковагида қолдирилган мактубда эди. Ахир унда Моруаси нима деб ёзиб қолдирган бўлиши мумкин? Нега ўзига бериб қўя қолмади экан? Бунчалар сирли бўлмаса бу йигит? Айрилиққа юраги дов бермадимикан? Ё мактубни қўлига тутқазаётиб, Назокатнинг кўзига қарай олмаслигидан уялдимикан, виждони қийналдимикан?
Афсус, буни билмайди. Билолмай қолди буни…
Назокат бир йил муқаддам анҳор бўйидаги харсанг устида Моруа билан аҳд қилганини эслади. Ўшанда у йигитнинг меҳр тўла кўзларига тик боқиб, бутун вужуди билан ўзига тикилиб турган кўзларга сингиб кетганича, муҳаббат аҳдини берган эди…
Қани ўша аҳд? Қани ўша меҳр товланиб турган нигоҳлар? Қани?
Қани ўша йигит? Қани унинг аҳдга содиқлиги? Қани?
Қани ўша Назокат? Қани унинг аҳдга содиқлиги? Қани?
Умуман, қани ўша муҳаббатнинг ўзи? Қани аҳдга содиқлик? Қани?
Йўқми? Нега йўқ?
Ўртада нима бор ўзи? Нима қолди ораларида?
Анҳорми? Мажнунтолми? Кавакларда сарғайган сарсон-саргардон мактубларми?
Назокатнинг хўрлиги келди. Наҳот ҳаммаси осонгина юз берган бўлса… Ташлаб кетиш шунчалар осонми…
— Назокат?
Ташқаридан онасининг чақиргани эшитилди. Ўй-хаёлларини йиғиштирганча ошхонадан чиқиб келган қизнинг қароғидан ғилт этиб ёш чиқди. Она буни пайқамади.
— Нима қилиб тимирскиланиб юрибсан боядан бери? — деди она. — Тушдан кейин меҳмонлар келади. Тезроқ қимирлаш керак…
— Қандай меҳмон? — деди Назокат.
— Холанг телефон қилди. Бир қўшниси оғиз солаётганмиш. Совчиликка келади…
Назокат юрагини гупиллатиб, интиктириб турган нарса ўрнида ғашлик эгаллади.
— Кимга? — деди ердан кўз узмай.
Онаси мийиғида кулди:
— Бу уйда совчи келадиган яна ким бор? Ҳар ҳолда, менга келмаса керак…
Назокат ноўрин савол бериб қўйганини энди фаҳмлади ва ғашлиги янада ортди. Онаси авайлаб айтса-да, шу пайтга қадар Назокатнинг қалбига бирор марта қўл солиб кўрмаган, бу масалада очиқ гаплашмаган, шу боис, қизининг ўй-хаёлида нима гап борлигидан бехабар, Моруаси ҳақида-ку, буткул билмасди. Шу учун ҳам қизлик уйга совчи келишини шараф билиб, опасининг қўнғироғи тиниши билан уйни саришталашга киришиб кетган, эрига ҳам сим қоқиб, суюнчи олган эди. Бу қурмағур паришонхотир қиз бўлса, ҳали совчи нималигини билмаса…
Тушга яқин жилмайиб келган совчи аталмиш тўрт хотин қовоғи солиқ ҳолда изига қайтди.
Она бечора туғилгандан бери Назокатни биринчи бор шартталик қилганини кўрди, тағин илк совчига ҳунар кўрсатганча “Менинг ваъда берганим бор…” деганидан қаттиқ мутаассир бўлиб, боши хам бўлиб қолди… Қайси она совчи олдига юзсизларча кириб, бундай деган қиздан хафа бўлмаскан…
Ахир кейинчалик — Назокатнинг ўша гапи элга ёйилгач, бу хонадонга совчилар қадами узилгани учун она доим ундан гинадор бўлар, гап-сўзлару пичир-пичирлардан зада бўлиб, юрагига оғриқ кирганида эрига азобли маслаҳатлар солар, бироқ бундан ҳеч бир натижа чиқмагач, она юракўйноғи орттириб олганида қизнинг бахтига аллақачон тушов тушиб улгурган эди.
Илк ва охирги совчи қадами изи босилган ўша кунлари уч-тўрт кун она-қиз бир-бирига гап қўшмай юрди. Назокат бетоб бўлиб, ётиб қолгач, онанинг меҳри ийди…
Қиз аввалига кун сайин, сўнг соат сайин сўниб борарди.
Шифокорлар унинг юрагида қандайдир тешик борлигини аниқлашибди. Тешикми-туйнукми, ҳарқалай, аппарат юрак бўлмасида қора бир доғ пайдо бўлганини кўрсатибди эмиш.
Ота-онаси Назокатнинг шу ёшигача сезилмаган бу хасталик қачон пайдо бўлганию, қандай намоён этганини сезмай қолганидан афсус чекканича қолди.
Узоқ давом этган муолажалардан сўнг Назокатни уйга қайтаришди. Рухсат теккан куни тушдан сўнг у уйдан ташқари чиқишга изн сўради.
Юзига қон югура бошлаган она индамади.
* * *
Назокат одам сийрак хиёбон оралаб, ёлғизоёқ тупроқ йўл орқали жадаллаб кетарди.
Ана, ўша анҳор, ўша кекса тол.
Ҳаво бироз булутли бўлгани учунми, кўчада одам кам, яккам-дуккам чол-кампиру ҳаётдан зериккан уч-тўрт пиёнистани ҳисобга олмаганда, ҳеч зоғ кўринмас, Назокатнинг хаёлида негадир бу ерларда аввалги файз, аввалги шафқдан асар ҳам қолмаган, фақат дайди итларнинггина ерга бағир бериб ётганча, ўтган-қайтганни пинак бузмай кузатиб, онда-сонда ғингшиб қўйишидан ўзга бир сас-садо келмас, доимги шовқин-сурону болаларнинг дунёни кўчириб кетар даражадаги қийқириб ўйнашлари, беқарор ошиқ-мошиқларнинг чекка-чеккаларда, анҳор бўйларида елкама-елка, бир-бирига суянганча ўтириб, борлиққа сингиб кетишлари аллақачон сув каби оқиб кетган вақт измидан ташқарида, энди қайтиб келиши душвор воқелик каби таассурот қолдирмоқда эди.
Назокат толга яқинлашган сайин яна юраги гупиллаб кетди, эҳтимол, у ҳам ҳув бир замонлар, Акбар билан илк кўришган чоғлардаги сармаст дамларни эслаб, энтикиб турганини, аниқроғи, Моруани ўртагандай соғинч уни ҳам ўз забтига олаётганини, дунёда ўзидан-да ёлғиз, ўзидан-да бечораҳол ва қалбан ғарибга айланган кимса йўқ, деб тасаввур этишдек азоб юрак-бағрига туз сепаётганию руҳиятида яккаш бир ғаламис туйғу буларнинг барчасидан қутулиш кераклигини, бугун, ҳозироқ бу учун имкон борлигини кўнглига солаётгани, шу туфайли анави сув, анави анҳор ўз домига тортишга шай ҳолда, чорлаётганини, боягина шифохона ҳовлисидан чиқаётганда пайдо бўлган аллақандай умид учқуни ҳам буткул сўниб, адо бўлаётганини сезиб турарди. Аслида бу сезги Назокатни анчадан бери таъқиб қиларди. Бироқ Моруа қалбига экиб кетган умид, муҳаббат туйғуси уни батамом енгишга куч берар, хаёлига келган ҳар қандай қўрқинчли режаю қора ниятларни кўнглидан қувиб чиқарар, илло, қачонлардир Моруа билан яна қайта топишишга умид боғлар, эҳтимол, йигит тол тагида қолдирган мактубида борар жойи манзилини баён этган бўлса, хат-хабарлашиб, дийдор масофасию вақтини қисқартиришга эришиш илинжи билан яшарди. Мана, оз қолди барига. Ана, кекса толга саноқли қадам!
Қиз толга беш-олти одим қолганда оёқ илди. Ён-атрофга олазарак боқди: ҳеч ким унга эътибор бераётгани йўқ эди. Одамларнинг ўғринча нигоҳидан зада Назокат хотиржам тортганча, дарахт ковагига назар ташлади. Аммо у ерда мактуб йўқ эди. Толни айланиб қаради. Йўқ. Мактуб йўқ!
Моруа қаерга яширди экан хатни?
Назокат ерда ётган шохча билан гўё дарахт тагини хас-хашакдан тозалаётгандай бўлиб, титиб кўрди. Пўстлоқлари орасига қаради: йўқ!
Излаганини топмаганга икки дунё ҳам тор келаркан!
Наҳотки, Моруа ёлғон ёзди? Йўқ, у бундай қилолмайди. У шу пайтга қадар айтганини қилган, қилганини айтиб келган. Айниқса, муҳаббат бобида у ўтирик аралаштирмаган эди. Аммо унда қани у қолдирган мактуб?
Манзил — шу, анҳор — ана, кекса тол — мана! Мактуб қани унда?
Назокат димоғига урилиб, бўғзини куйдираётган аччиқни зўрға босиб турарди. Моруанинг гапларини, соғинган туйғуларини туйиш бахтидан мосуво бўлиб ўтирибди. Ғаддор дунёсида энг сўнгги умид ҳам бунчалик азоб бўлишини танасига ҳис этиб турган чоғида кекса толнинг қалин танасида — одам бўйи келадиган айри шохининг пўстлоғи орасида — тангадай жойда ярқ этиб бир нарса кўринди.
Назокат қоғозга қанчалик фавқулодда чаққонлик билан қўл узатган бўлса, шунча авайлаб олди.
Мана, мактуб!! Моруанинг қалб битиги!
Майда қатланган қоғозни ростлар экан, бутун вужуди билан энтикиб кетди. Юрагининг ҳар уришини аниқ эшитиб, ҳис этиб турарди.
Назокат мактубнинг илк сатрларини ўқишга тушди:
“Изабелла!
Мен сени илк кўрганимда, танамда юрак борлигини ҳис қилганман. Чунки, кўзларингга қараганимда, у гуп-гуп этиб, тез уриб кетган. Билмайман — нега бундай бўлган.
Сен ҳақингда ўйлаган ҳар куним, ҳар оним ҳаётга муҳаббатим ортгани рост.
Назаримда, бу ёруғ оламда фақат икки киши — сен ва мен бор эдим. Бу тентак қалбимни, бу аҳмоқ юрагимни тушунадиган, унинг майлларига қулоқ осадиган, оғриқларини сезадиган ва қувват бера оладиган ягона юрак сенинг вужудингда эканини англаганман. Мен сени топганимда, қанчалик ҳаётсеварга айланган бўлсам, сендан ажралиб қолишдек қўрқувга шунчалик асир бўла бошладим.
Ишонасанми, сенга атаб юзга яқин шеър ёзганман! Бир даста қалб оғриғи!
Кетар чоғим барини оловда ёқдим!
Шеърларимга қўшилиб юрагим ҳам оловда ёниб-куйди!
Нега ёқдим уларни, биласанми?
Сенинг кўзинг тушишидан чўчидим. Уларни ўқиб қолишингдан қўрқдим…
Мени кечир, Назокат! Муҳаббатимиз қоғозга тушишидан кўра, туйғуларимизда яшашини афзал билдим…”
Битик шу ерга келганида ручка пастаси тугаб қолганми, ёзув ранги ўзгарган, эҳтимол, мактуб маънан якунланган-у, сўнг уни давом эттириш истаги устунлик қилиб, ёзув-ёзувга уланганини сезиш қийин эмас эди. Назокат буни дарров фаҳмлади ва ўқишда давом этди:
“Энди қаерга кетаётганим ҳақида айтмасам бўлмас.
Мен Европага, олис бир юртга кетяпман. Ўйнаб-кулишга эмас, албатта.
Тунов куни тунда мазам қочди. Ҳеч учрамаган ҳол — юрагим қаттиқ оғриб қолди. Илгарилари чап кўксимда симиллаган оғриқлар бўлиб турарди. Ҳеч эътибор бермас эдим. Бу сафаргиси жондан ўтди. Шифокорларга кўринган эдим, таҳлиллар ҳушимни учирди: юрагим ишдан чиқаётган эмиш… Шалвираб қолганмиш. Вақтида жарроҳлик амалиёти қилинмаса, омон қолиш мушкул экан.
Дунё кўзимга қоронғи кўриниб кетди.
Устига-устак, меникидай хасталиклар давоси бу ерларда йўқ экан. Операцияга кетадиган пул ҳам каттагина: рақамлар ортига тиркаладиган нолларни айтсам, тилинг гажак бўлиб қолади.
Билсанг керак, Европада бир амаким яшайди. Пулдор одам. Отам унга маслаҳат солди, ялинди. У рози бўлди ва чақирув қоғози юборибди.
Шу сабаб кетяпман…
Омон бўлсам, қайтаман, албатта. Аммо юрагимда бир шубҳа бор. Буюк бир шубҳа… Кечагина ўқидим: меникидек хасталикда жарроҳлик камдан-кам ҳолдагина муваффақиятли ўтар экан… Шу туфайли аросатдаман: буюк бир шубҳа билан буюк бир илинж орасида овораи сармонман.
Бу аросат ҳам майлига, яна бир гап борки, у мени буткул ҳаётдан совитиб, юрагимни каламуш каби жирканч тишлари билан тобора авжга миниб кемирмоқда (энг даҳшатлиси ҳам шу аслида).
Яъни биз иккимиз оила қура олмаймиз…
Буни юрагим оғриган куни тонгда, чой ичар маҳали ота-онамдан эшитдим…”
Мактуб шу ерга келганида ёзувда яна бир узилиш бўлган, “оила қура олмаймиз” деган жумла анчайин ҳафсаласизлик билан, истар-истамас ёзилганга ўхшар, афтидан, Акбар буни минг бир азобда, қўллари қалтираганидан ажиб-бужи этиб битгандай эди.
Назокат ҳам буни қалбан ҳис этдими, кўзидан “ғилт” этиб бир томчи ёш томиб кетди. Қизара бошлаган кўзини рўмолчаси билан артганча, мактубнинг қолганини ўқишга тутинди.
“Оила қуролмаслигимиз сабаби шуки, бундан тўқсон-юз йил аввал менинг катта бобом билан сенинг катта бобонг — уларнинг йигитлик чоғларида — қиз талашган экан. У сулув қиз эса, менинг бобомга теккан. Бундан дарғазаб бўлган сенинг бобонг бутун уруғ-аймоғимизни сўкиб, эл-улус олдида қаттиқ ҳақорат қилган. Ўша адоват оталаримиз қонида ҳам ҳозиргача иссиқ қон бўлиб оқяпти. Мен буни чой ичаётиб, онам сен ҳақингда гап очганида, сени суриштира кетган отамнинг, қилидан қуйруғигача сўраган отамнинг қош-қовоғидан эмас, отангни исмини эшитган онда ғазабдан пиёлани ғижимлаганча, майда-майда қилиб ташлаганида кесилиб кетган қўлидан кўпириб, сизиб чиққан қонда ҳам кўрдим.
Олдимда икки йўл қолганди: ё муҳаббат ва висол ёки оқпадар бўлишу лаънатланган ҳаётга қадам…
Ҳа, бунинг қанчалик оғир эканини тушунсанг эди.
Назокат!
Биламан, бу гапларимни ўқиб, эҳтимол, мендан нафратланаётгандирсан. Қарғаётгандирсан. Аммо…
Мен қайси йўлни танлаганимни, нега танлаганимни ўзинг англашингни, англаганда ҳам ақл билан иш тутиб, мағзини чақишингни истайман.
Эсингда бўлса, бир гал осуда ҳаётни, ҳаловатли тонгларни истаётганингни айтгандинг. Кимсасиз бир орол бўлсаю, уфқни томоша қилиб ўтирсанг, осмондаги ғўж юлдузларнинг сувда мавжланишидан завқ олиб, кўнгилга эрк бериб, шеърлар ўқисанг, дегандинг. Хаёллар олисларга олиб кетганди ўшанда иккимизни ҳам. Энтикиб, ўй сургандик.
Ўша ўй — ўй экан.
Мен ҳам сен орзу қилгандай маконларни истаяпман. Сендан ўзга ҳеч бир одамни кўришни ҳам, гаплашишни ҳам, улар ҳақида ўйлашни ҳам хоҳламаяпман.
Мен учун ҳозир бу ёруғ оламда уч киши бор: сўқиру кар, соқову чўлоққа айланган ЎЗИМ, ҳар нафасда мени таъқиб этиб, асирга айлантираётган, йўлларимни, манзиллариму қадамларимни ўзгалардан айро қилаётган ЁЛҒИЗЛИК аталмиш бир юҳо ва нафас олиб, яшашга умид бағишлаб, юракнинг кемтик жойига малҳам тутиб турган қалб соҳибаси — СЕН.
Шу учун ўзингни ҳам, мени ҳам умидсизликка гирифтор этма. Билгинки, тирик эканман, сенга бўлган соф муҳаббатим юрагимда мудом яшайди. Майли, бу юракка тиғ тегиб, уришдан тўхтаса ҳам, сени деб тўхтайди. Йўлимиз айро тушганда ҳам, қалбимда яшайсан.
Борар манзилимда, юрар йўлимда, ўйлар ўйимда, куйлар куйимда ҳам ўзинг бўласан.
Яна билгинки, осмонимдаги Ой каби қоронғи йўлимни ёритиб, кўкдан жилмайиб турасан. Ўшанда сен билан адоқсиз суҳбат қураман. Эҳтимол, анҳор бўйида қолдираётган мана шу мактубим каби, дарз кетган юрагимда асраётган, ҳали битилмаган мактубларимни ҳам ёддан айтиб берарман. Чексиз изтиробимларимни баён этарман.
Унгача омон бўл, Назокат!
Руҳ ва танни озод сақла. Мендан бошқасига… (Йўқ, уни айтолмайман…)
Ваъда чегараларини маҳкам қўриқла.
Насиб этса, фарзандли бўлсанг, улар қалбига уруғ-аймоқлар орасига низою нафрат эмас, меҳр-оқибат уруғларини қада. Токи, кек сақлаш нималигини билмасин улар…
Мангу видо билан, Моруа…”
Назокат шу жумлаларни ўқир экан, кўзларини юмиб олди. Мижжасидан муттасил оқиб чиқаётган ёш сурмасини юзига оқизиб туширди, ёноқлари қайноқ ва аччиқ ёшдан титрай бошлади…
Лаблари базўр пичирлаб, бир сўз айтди. Бу сўз осмонда ола-тасир бошлаб, довруқ солган момоқалдироқ гумбурлаши остида зўрға эшитилди:
“Ёзилдиқ тиғлари аёвсиз ботган
Кўксимга қай малҳам этар кифоя…”
* * *
Орадан қишу баҳор ўтди.
Ҳайит байрами арафасида эди.
Таниш хонадоннинг кўча дарвозаси олдида икки қатор узун стулга тўшалган қип-қизил бахмал кўрпачаларда белига белбоғ боғлаб, бошига қалпоқ кийган эркаклар, айри столда эса, имом домла қироат қилиб ўтирарди. Ўтган-қайтганлар ҳам дуои фотиҳа қилиб ўтарди.
Расм-русумдан сўнг уч-тўрт киши бир-бирига пичирлашиб гурунг бериб кетарди.
“Раҳматлининг юраги хаста эди, деб эшитгандим…”
“Юракдан кетмабди… Саратон дейишибди-ку”
“Нима бўлсаям, ёлғиз қиз эди. Ҳур кетди-да…”
Шу пайти улар ёнига бир эски велосипед келиб тўхтади.
— Ассалому алайкум, акалар! — деди елкасига каттагина бесунақай сумкани ортиб олган велосипедчи.
— Ва алайкум, ассалом! — деди пичирловчилар.
— Шу орада Собировлар хонадони борми? — деди велосипедчи одам қўлидаги чорбурчак қоғозга қараб, манзилни дона-дона қилиб айтаркан.
— Ҳа… — дейишди одамлар. — Ҳув, ана. Маърака бўлаётган хонадон.
— Ўша хонадонда Назокат деган аёлми, қизми яшайдими? Хат бор эди. Чет элдан… — у шундай дедию жавобни ҳам кутмасдан велосипедини жадал ҳайдаб кетди.
Пичирловчилар бир-бирига тикилиб қолишди. Улардан бири: “Ҳаётнинг ҳазилиям кўп-да…”, деди пичирлаб.
2020 йил, март
Yozgi yaktagini yelvagaygina qilib yelkasiga tashlagan yigit vazminlik bilan ariq bo’ylab pastlikka enib tushdi. Soch-soqoli biroz o’sinqiragan, parishonxotiru besaranjom yigit soy bo’yida qaqqayib turgan bir xarsang ustiga o’tirdi.
Jasur KENGBOEV
MAKTUBDAN CHIQMAGAN MUHABBAT
Shom cho’ka boshlagan mahal qir ustida og’ir-og’ir oyoq tovushi keldi.
Qibla taraf shafaq tusiga kirib borar, biroq osmon olatasir, xuddi oyoq tovushi egasining ko’ngliday xijil; qora bulutlar ohista sizib kelayotgan edi. Hademay, yomg’ir quyib, tuproqdan namxush bo’y taralib, borliq go’yo bahor nafasini olib keladiganday.
Yozgi yaktagini yelvagaygina qilib yelkasiga tashlagan yigit vazminlik bilan ariq bo’ylab pastlikka enib tushdi. Soch-soqoli biroz o’sinqiragan, parishonxotiru besaranjom yigit soy bo’yida qaqqayib turgan bir xarsang ustiga o’tirdi.
Qo’ynidan sham chiqarib, mayda toshlar orasiga qistirdi. Gugurt chaqib, yondirdi. Qosh qoraygan chog’da shamning shu’lasi yigitning yuzini zo’rg’a yorishtirdi.
Sham shu’lasida oppoq, etdor yuzi, katta-katta, qizarinqiragan ko’zi, o’rta qalin qoshi yigitni o’n to’qqiz yoshli yigit emas, salobatli kishi qilib ko’rsatardi.
— E-e, o’liblar ketmaydimi, — deya g’o’drandi yigit o’ziga-o’zi.
Nega unday dedi — o’ziyam bilmadi.
Parishonxotirlikda sham uchiga ko’rsatkich barmog’ini tekkizib, o’ynab o’tirdi. Olov barmoq qayerga qarab “yursa”, o’sha tomonga ilonday eshilib burilaverdi. Barmoq balandga ko’tarilgan sari olov ham ingichkalashib, “o’sib” boraverdi.
Yigit boya omborxonaga kirganida devor kavagiga tiqib qo’yilgan ko’hna bir miqrozga ko’zi tushib, qiziqib olgan edi, shu esiga tushdi-yu, u bilan sham so’xtasini avaylab kesdi.
Olov shu’lasi baravj oldi.
Yigit endi xarsangga yaktagini to’shab, bulutlar orasidan xiragina jimirlab turgan yulduzli osmonga termulib yotdi. O’yladiki, qani endi hozir sharros quyib yomg’ir yog’sayu, ichini kuydirib yotgan cho’g’ni o’chirsa. Lekin bunda ummon toshib, dovul tursayam, bu alangani jilovlash mushkul edi.
Bir yil oldin, xuddi mana shu xarsang ustida Nazokat bilan ahdu paymol qilgan edi. O’ylab qarasa, o’shanda g’o’r ekan. Odam degani bir yilda shuncha ham o’zgaradimi? G’am-g’ussaga botib, xonanishin bo’lib qoladimi? O’sha navqiron, qalbi muhabbatdan go’pirib, terisiga sig’may to’lib-toshgan, ko’zlaridan o’t chaqnab turgan yigit qani? Nogoh jilmayib qo’ygan tanishu notanishga qarab qayta-qayta iljayadigan, muhabbatdan sarmast, hammaga birdek mehr ko’rsatadigan o’sha Akbar qani?
So’rayvering: ana, notavonlardek o’tiribdi xarsang ustida, ammo o’zini o’ziham tanimaydi.
Qo’ynidan bir dasta qog’oz chiqardi.
Bir qog’ozga, bir shamga qaradi.
Xo’rsingancha, qog’ozlarni birin-ketin sham oloviga tuta boshladi.
Ko’z oldida atrofni yoritayotgan sham, otashda kuyib-yonayotgan yoniq so’z bo’ldi.
Bu — so’z ham emas, Akbarning jizg’anakka aylanayotgan xasta yuragi bo’ldi. Ikki qalbni bir-biriga yaqinlashtirib, talpintirgan tutantiriq bo’ldi.
She’rlarisi shu’lada havoga bir suluv malika suratini chizgan kuyi osmonga o’rladi…
O’sha oqshom osmon deganlari iztirobga to’lib ketgan shoir qalb nolalaridan faryod solib, bo’zlaganday qovog’idan qor yog’di.
Yigit manglayiga tushgan tomchini sezmadi. Yaktagi namxush tortdi. Bulutlar zabtiga olgan, miltillab turgan so’nggi yulduzga qarab, “o’h” tortdi va eng so’nggi bitigini eshitilar-eshitilmas aytgancha, o’rnidan qo’zg’aldi:
“Yozildiq tig’lari ayovsiz botgan
Ko’ksimga qay malham etar kifoya…”
Bu paytda sham so’ngan, xarsangtosh zulmat ichra yo’qolib bo’lgan edi. Faqatgina huv qir tomonda horg’in oyoq tuvushi uzilib-uzilibkelib, jimirlagan bir qora tus nuqta tun qa’riga singib ketmoqda edi.
***
“Men bu shahardan ketyapman… Boshqa, kattaroq shaharga. O’sha, sen bilan ilk ko’rishgan anhor yonidagi tol tagiga bir maktub qoldirdim. Bilaman, qachondir sen o’sha joyga borasan. O’shanda ko’zing tushadi va o’qiysan.
Men maktubda birga o’tgan kunlarimizning eng shirin damlari haqida xotiralarimni qayd etib qo’yganman. Eslashga qiynaladigan eskartishlar bor unda…
Xotirangda bo’lsa, bir gal osuda hayotni, halovatli tonglarni istayotganingni aytganding. Kimsasiz bir orol bo’lsayu, ufqni tomosha qilib o’tirsang, osmondagi g’o’j yulduzlarning suvda mavjlanishidan zavq olib, ko’ngilga erk berib, she’rlar o’qisang, deganding. Xayollar olislarga olib ketgandi. Entikib, o’y so’rgandik.
O’sha o’y — o’y ekan.
“Yigirmanchi asrning ustidan kulmagan odam o’zini osishi kerak” degan ekan bir vallomat siyosatdon. Yigirma birinchi asrda ham o’sha istehzo ustuvormi deyman, bilmayman, harqalay, odam texnika atalmish ashqol-dashqol uyumlari orasida qolib ketyapti. Qalbni qirim bosyapti. Robotyuraklar har qadamda ko’zingga ma’nosiz, hissiz tikiladi. Qorachiqlar mehr-oqibatdan emas, pul, matohlar jilvasidan xira tortmoqda. Muhabbat tushunchasi o’t-otash bilan sinonim tushmay qo’ydi. Cho’g’ ustidagi kul misol so’nib boryapti.
Ammo bilaman, ochunning qay bir puchmog’ida toza qalbli, yuragida o’ti bor, ko’ksi ishq-muhabbatdan mosuvo bo’lmagan odamlar ham bor. Men o’sha manzillar tomon yo’lga chiqmoqchiman. Ishonchim shuki, u mumtoz o’lkalarda, albatta, sen ham bo’lasan.
Osmonimdagi Oy kabiqorong’i yo’limni yoritib, ko’kdan jilmayib turasan. O’shanda sen bilan adoqsiz suhbat quraman. Ehtimol, anhor bo’yida qoldirgan maktubimni, mana bu yerimda saqlab kelayotgan maktubimni yoddan aytib berarman. Cheksiz iztiroblarimni bayon etarman.
Ungacha omon bo’l! Ruh va tanni ozod saqla. SO’Zda sobitlik va’dasi chegaralarini mahkam qo’riqla.
Hurmat bilan, Morua…
199… yil, kuzak”
Maktub shunday yakunlangan edi.
Hafsala bilan, husnixat ila bitilgan maktubni qiz qayta-qayta o’qidi…
Hoshiyaga ilova satrlar esa, qalbida ajib hislarni uyg’otdi:
“Yozildiq tig’lari ayovsiz botgan
Ko’ksimga qay malham etar kifoya…”
“Morua”!
Qiz yigitni ana shunday atardi. Bilmaydi, qaysidir asardagi bu ism unga yoqib qolgan edi. Yigit uni “Izabella” deganida shu ismni javoban unga taqab qo’ygan edi.
Qizning titroq uyg’ongan ko’ksida nimadir “chirt” etib uzilganday bo’ldi. Maktubdan ko’z uzolmadi. Xat ustiga tomgan tomchi yoshni ko’rib, to’zg’igan xayollarini yig’ib oldi.
Tuni bilan mijja qoqmadi. Dam yostiqqa yuztuban yotar, goh yig’lab-goh jilmayardi. Ko’z yoshi — hijron alomati, kulgani — yigit hali ham unutmabdi. Haroratli muhabbatini his qilganiyu, talpinib turgan yuragi dukillab, ishq o’tida toblardi.
Uni hamma tashlab ketgan edi. Unutilgan odamga aylangan edi. Zimistonda o’zini erkinroq his etardi. O’ylasa, qorong’ilik ham ne’mat ekan. Hech narsani ko’rmaysan, ilg’amaysan. Lekin nimalardir borligini bilasan. Tushunasan. Idrok etib turasan.
Idroking ishlayotgani ham qiziq. Qorong’ilikda odam tiniq fikrlaydi, yorug’dagidan ko’ra jonli, tabiiy, yorqin xayollar keladi.
Bu qanday sodir bo’ladi — bilish qiyin. Ammo qiz his etadiki, yuragining bir qirrasida yorug’lik bor haliyam.
Lekin qayerga ketadi Morua? Oradagi munosabatlar atigi bir maktubga bitgulikmidi? Shu bilan patarat topadimi muhabbat azmi? Mabodo, u qaytib kelsa-chi? Anhor bo’yidagi o’sha manziliga qanday maktub qoldirdi ekan?
Nazokat sabrsizlik bilan tong otishini kuta boshladi.
Ertalab ko’zlari qizarib uyg’ongan qiz apil-tapil nonushta qilib, kutubxona bahona anhor bo’yiga qarab oshiqdi. Qadamlari o’ziga bo’ysunmas, shahdidan oldin odimlardi. Yuragi tobora tez-tez urar, bu talpinishlar bir vaqtlardagidan ko’ra, jadallik kasb etar, ildamroq borgisi, o’sha Moruasi qoldirgan maktubni tezroq olgisi, Moruaning qalbidan kechgan hislarni tanida his etib ko’rgisi, o’sha yaqin o’tmishida tuygan titroqlarini yana tuygisi, tunlari oromini yo’qotib, yoqimli azoblar ichra bedor tong ottirgisi kelardi.
Ana, huv anavi do’nglikdan o’tsa, u yog’i anhor. Shaharning bir chetidan, qishloqsifat posyolkaga ulanib ketgan anhor bo’yi kunduzi gavjum bo’ladi. Sayrga chiqqan qari-qartang, tushligini hazm qilmoq istagidagi qorindor amaldorlar, qo’l ushlashib yurgancha borlig’ini unutayozgan yosh-yalanglar g’imir-g’imir qilib kezib yuradi. Bo’talar orasidan xilvat joy izlovchilar ham kunda-shunda…
Nazokat yuragi hapqirib borar ekan, ishqilib, o’sha qadrdon tol yon-verida odam bo’lmasin-da, degan hadikda edi. Ammo, qo’rqqanicha bor ekan: u yerga yaqin joyda besh-olti bekorchixo’ja o’tirvolib, qarta suzardi.
Ko’ngliga g’ulg’ula tushgan Nazokat qadamini sekinlatdi: ko’zi olazarak, timirskilanib yurganini biror tanish-notanish ko’rsa, malomat qilmasin…
***
Choshgohda kutubxonaga kirib bordi. Duch kelgan bir-ikki kitob olib, varaqlariga bemaqsad tikilib o’tirdi. Xayoli o’sha keksa tol, uning qay bir tuynugida qoldirilgan o’sha sog’inchli maktubda bo’ldi.
“Morua nimalar deb yozdi ekan?..”
Nazokat parishon holda qancha o’tirdi — bilmaydi. Kutubxona zalida odam siyraklashib qolgan, burchakda ba’zilar kitob-jurnalga qansharini qo’ygancha pinakka ham ketgan, ayrimlar yelimxaltayu qog’ozga o’ralgan yegulikni pishillab yemoqda edi. Tushlik bo’lib qolibdi, shekilli. Soatiga qaradi: mil naq 14-07 ni ko’rsatardi.
Nazokat taraddudlandi. Qo’lidagi o’qilmagan kitoblarni apil-tapil joyiga qo’ygancha, kutubxonadan oshig’ich chiqdi.
Kishidan omad bir yuz o’girsa, qayta kulib boqishi qiyin bo’larkan. Bu gal ham tol tagi band ekan: qartabozlar endi yonboshlavolib, o’ynab o’tirardi.
“It qo’rigan yerga o’ch ekan-da”, deya pichirladi ichida Nazokat. U shunday deya omadi chopmaganidan ichini it tirnaganicha uyiga ravona bo’ldi.
“Xudoning ertasiyam bor-ku. Bir gap bo’lar…”
***
Nazokat ro’zg’or yumushlari bilan andarmon bo’ldi, ammo o’y-xayoli hamon o’sha majnuntol va uning kovagida qoldirilgan maktubda edi. Axir unda Moruasi nima deb yozib qoldirgan bo’lishi mumkin? Nega o’ziga berib qo’ya qolmadi ekan? Bunchalar sirli bo’lmasa bu yigit? Ayriliqqa yuragi dov bermadimikan? Yo maktubni qo’liga tutqazayotib, Nazokatning ko’ziga qaray olmasligidan uyaldimikan, vijdoni qiynaldimikan?
Afsus, buni bilmaydi. Bilolmay qoldi buni…
Nazokat bir yil muqaddam anhor bo’yidagi xarsang ustida Morua bilan ahd qilganini esladi. O’shanda u yigitning mehr to’la ko’zlariga tik boqib, butun vujudi bilan o’ziga tikilib turgan ko’zlarga singib ketganicha, muhabbat ahdini bergan edi…
Qani o’sha ahd? Qani o’sha mehr tovlanib turgan nigohlar? Qani?
Qani o’sha yigit? Qani uning ahdga sodiqligi? Qani?
Qani o’sha Nazokat? Qani uning ahdga sodiqligi? Qani?
Umuman, qani o’sha muhabbatning o’zi? Qani ahdga sodiqlik? Qani?
Yo’qmi? Nega yo’q?
O’rtada nima bor o’zi? Nima qoldi oralarida?
Anhormi? Majnuntolmi? Kavaklarda sarg’aygan sarson-sargardon maktublarmi?
Nazokatning xo’rligi keldi. Nahot hammasi osongina yuz bergan bo’lsa… Tashlab ketish shunchalar osonmi…
— Nazokat?
Tashqaridan onasining chaqirgani eshitildi. O’y-xayollarini yig’ishtirgancha oshxonadan chiqib kelgan qizning qarog’idan g’ilt etib yosh chiqdi. Ona buni payqamadi.
— Nima qilib timirskilanib yuribsan boyadan beri? — dedi ona. — Tushdan keyin mehmonlar keladi. Tezroq qimirlash kerak…
— Qanday mehmon? — dedi Nazokat.
— Xolang telefon qildi. Bir qo’shnisi og’iz solayotganmish. Sovchilikka keladi…
Nazokat yuragini gupillatib, intiktirib turgan narsa o’rnida g’ashlik egalladi.
— Kimga? — dedi yerdan ko’z uzmay.
Onasi miyig’ida kuldi:
— Bu uyda sovchi keladigan yana kim bor? Har holda, menga kelmasa kerak…
Nazokat noo’rin savol berib qo’yganini endi fahmladi va g’ashligi yanada ortdi. Onasi avaylab aytsa-da, shu paytga qadar Nazokatning qalbiga biror marta qo’l solib ko’rmagan, bu masalada ochiq gaplashmagan, shu bois, qizining o’y-xayolida nima gap borligidan bexabar, Moruasi haqida-ku, butkul bilmasdi. Shu uchun ham qizlik uyga sovchi kelishini sharaf bilib, opasining qo’ng’irog’i tinishi bilan uyni sarishtalashga kirishib ketgan, eriga ham sim qoqib, suyunchi olgan edi. Bu qurmag’ur parishonxotir qiz bo’lsa, hali sovchi nimaligini bilmasa…
Tushga yaqin jilmayib kelgan sovchi atalmish to’rt xotin qovog’i soliq holda iziga qaytdi.
Ona bechora tug’ilgandan beri Nazokatni birinchi bor sharttalik qilganini ko’rdi, tag’in ilk sovchiga hunar ko’rsatgancha “Mening va’da berganim bor…” deganidan qattiq mutaassir bo’lib, boshi xam bo’lib qoldi… Qaysi ona sovchi oldiga yuzsizlarcha kirib, bunday degan qizdan xafa bo’lmaskan…
Axir keyinchalik — Nazokatning o’sha gapi elga yoyilgach, bu xonadonga sovchilar qadami uzilgani uchun ona doim undan ginador bo’lar, gap-so’zlaru pichir-pichirlardan zada bo’lib, yuragiga og’riq kirganida eriga azobli maslahatlar solar, biroq bundan hech bir natija chiqmagach, ona yurako’ynog’i orttirib olganida qizning baxtiga allaqachon tushov tushib ulgurgan edi.
Ilk va oxirgi sovchi qadami izi bosilgan o’sha kunlari uch-to’rt kun ona-qiz bir-biriga gap qo’shmay yurdi. Nazokat betob bo’lib, yotib qolgach, onaning mehri iydi…
Qiz avvaliga kun sayin, so’ng soat sayin so’nib borardi.
Shifokorlar uning yuragida qandaydir teshik borligini aniqlashibdi. Teshikmi-tuynukmi, harqalay, apparat yurak bo’lmasida qora bir dog’ paydo bo’lganini ko’rsatibdi emish.
Ota-onasi Nazokatning shu yoshigacha sezilmagan bu xastalik qachon paydo bo’lganiyu, qanday namoyon etganini sezmay qolganidan afsus chekkanicha qoldi.
Uzoq davom etgan muolajalardan so’ng Nazokatni uyga qaytarishdi. Ruxsat tekkan kuni tushdan so’ng u uydan tashqari chiqishga izn so’radi.
Yuziga qon yugura boshlagan ona indamadi.
* * *
Nazokat odam siyrak xiyobon oralab, yolg’izoyoq tuproq yo’l orqali jadallab ketardi.
Ana, o’sha anhor, o’sha keksa tol.
Havo biroz bulutli bo’lgani uchunmi, ko’chada odam kam, yakkam-dukkam chol-kampiru hayotdan zerikkan uch-to’rt piyonistani hisobga olmaganda, hech zog’ ko’rinmas, Nazokatning xayolida negadir bu yerlarda avvalgi fayz, avvalgi shafqdan asar ham qolmagan, faqat daydi itlarninggina yerga bag’ir berib yotgancha, o’tgan-qaytganni pinak buzmay kuzatib, onda-sonda g’ingshib qo’yishidan o’zga bir sas-sado kelmas, doimgi shovqin-suronu bolalarning dunyoni ko’chirib ketar darajadagi qiyqirib o’ynashlari, beqaror oshiq-moshiqlarning chekka-chekkalarda, anhor bo’ylarida yelkama-elka, bir-biriga suyangancha o’tirib, borliqqa singib ketishlari allaqachon suv kabi oqib ketgan vaqt izmidan tashqarida, endi qaytib kelishi dushvor voqelik kabi taassurot qoldirmoqda edi.
Nazokat tolga yaqinlashgan sayin yana yuragi gupillab ketdi, ehtimol, u ham huv bir zamonlar, Akbar bilan ilk ko’rishgan chog’lardagi sarmast damlarni eslab, entikib turganini, aniqrog’i, Moruani o’rtaganday sog’inch uni ham o’z zabtiga olayotganini, dunyoda o’zidan-da yolg’iz, o’zidan-da bechorahol va qalban g’aribga aylangan kimsa yo’q, deb tasavvur etishdek azob yurak-bag’riga tuz sepayotganiyu ruhiyatida yakkash bir g’alamis tuyg’u bularning barchasidan qutulish kerakligini, bugun, hoziroq bu uchun imkon borligini ko’ngliga solayotgani, shu tufayli anavi suv, anavi anhor o’z domiga tortishga shay holda, chorlayotganini, boyagina shifoxona hovlisidan chiqayotganda paydo bo’lgan allaqanday umid uchquni ham butkul so’nib, ado bo’layotganini sezib turardi. Aslida bu sezgi Nazokatni anchadan beri ta’qib qilardi. Biroq Morua qalbiga ekib ketgan umid, muhabbat tuyg’usi uni batamom yengishga kuch berar, xayoliga kelgan har qanday qo’rqinchli rejayu qora niyatlarni ko’nglidan quvib chiqarar, illo, qachonlardir Morua bilan yana qayta topishishga umid bog’lar, ehtimol, yigit tol tagida qoldirgan maktubida borar joyi manzilini bayon etgan bo’lsa, xat-xabarlashib, diydor masofasiyu vaqtini qisqartirishga erishish ilinji bilan yashardi. Mana, oz qoldi bariga. Ana, keksa tolga sanoqli qadam!
Qiz tolga besh-olti odim qolganda oyoq ildi. Yon-atrofga olazarak boqdi: hech kim unga e’tibor berayotgani yo’q edi. Odamlarning o’g’rincha nigohidan zada Nazokat xotirjam tortgancha, daraxt kovagiga nazar tashladi. Ammo u yerda maktub yo’q edi. Tolni aylanib qaradi. Yo’q. Maktub yo’q!
Morua qayerga yashirdi ekan xatni?
Nazokat yerda yotgan shoxcha bilan go’yo daraxt tagini xas-xashakdan tozalayotganday bo’lib, titib ko’rdi. Po’stloqlari orasiga qaradi: yo’q!
Izlaganini topmaganga ikki dunyo ham tor kelarkan!
Nahotki, Morua yolg’on yozdi? Yo’q, u bunday qilolmaydi. U shu paytga qadar aytganini qilgan, qilganini aytib kelgan. Ayniqsa, muhabbat bobida u o’tirik aralashtirmagan edi. Ammo unda qani u qoldirgan maktub?
Manzil — shu, anhor — ana, keksa tol — mana! Maktub qani unda?
Nazokat dimog’iga urilib, bo’g’zini kuydirayotgan achchiqni zo’rg’a bosib turardi. Moruaning gaplarini, sog’ingan tuyg’ularini tuyish baxtidan mosuvo bo’lib o’tiribdi. G’addor dunyosida eng so’nggi umid ham bunchalik azob bo’lishini tanasiga his etib turgan chog’ida keksa tolning qalin tanasida — odam bo’yi keladigan ayri shoxining po’stlog’i orasida — tangaday joyda yarq etib bir narsa ko’rindi.
Nazokat qog’ozga qanchalik favqulodda chaqqonlik bilan qo’l uzatgan bo’lsa, shuncha avaylab oldi.
Mana, maktub!! Moruaning qalb bitigi!
Mayda qatlangan qog’ozni rostlar ekan, butun vujudi bilan entikib ketdi. Yuragining har urishini aniq eshitib, his etib turardi.
Nazokat maktubning ilk satrlarini o’qishga tushdi:
“Izabella!
Men seni ilk ko’rganimda, tanamda yurak borligini his qilganman. Chunki, ko’zlaringga qaraganimda, u gup-gup etib, tez urib ketgan. Bilmayman — nega bunday bo’lgan.
Sen haqingda o’ylagan har kunim, har onim hayotga muhabbatim ortgani rost.
Nazarimda, bu yorug’ olamda faqat ikki kishi — sen va men bor edim. Bu tentak qalbimni, bu ahmoq yuragimni tushunadigan, uning mayllariga quloq osadigan, og’riqlarini sezadigan va quvvat bera oladigan yagona yurak sening vujudingda ekanini anglaganman. Men seni topganimda, qanchalik hayotsevarga aylangan bo’lsam, sendan ajralib qolishdek qo’rquvga shunchalik asir bo’la boshladim.
Ishonasanmi, senga atab yuzga yaqin she’r yozganman! Bir dasta qalb og’rig’i!
Ketar chog’im barini olovda yoqdim!
She’rlarimga qo’shilib yuragim ham olovda yonib-kuydi!
Nega yoqdim ularni, bilasanmi?
Sening ko’zing tushishidan cho’chidim. Ularni o’qib qolishingdan qo’rqdim…
Meni kechir, Nazokat! Muhabbatimiz qog’ozga tushishidan ko’ra, tuyg’ularimizda yashashini afzal bildim…”
Bitik shu yerga kelganida ruchka pastasi tugab qolganmi, yozuv rangi o’zgargan, ehtimol, maktub ma’nan yakunlangan-u, so’ng uni davom ettirish istagi ustunlik qilib, yozuv-yozuvga ulanganini sezish qiyin emas edi. Nazokat buni darrov fahmladi va o’qishda davom etdi:
“Endi qayerga ketayotganim haqida aytmasam bo’lmas.
Men Yevropaga, olis bir yurtga ketyapman. O’ynab-kulishga emas, albatta.
Tunov kuni tunda mazam qochdi. Hech uchramagan hol — yuragim qattiq og’rib qoldi. Ilgarilari chap ko’ksimda simillagan og’riqlar bo’lib turardi. Hech e’tibor bermas edim. Bu safargisi jondan o’tdi. Shifokorlarga ko’ringan edim, tahlillar hushimni uchirdi: yuragim ishdan chiqayotgan emish… Shalvirab qolganmish. Vaqtida jarrohlik amaliyoti qilinmasa, omon qolish mushkul ekan.
Dunyo ko’zimga qorong’i ko’rinib ketdi.
Ustiga-ustak, menikiday xastaliklar davosi bu yerlarda yo’q ekan. Operatsiyaga ketadigan pul ham kattagina: raqamlar ortiga tirkaladigan nollarni aytsam, tiling gajak bo’lib qoladi.
Bilsang kerak, Yevropada bir amakim yashaydi. Puldor odam. Otam unga maslahat soldi, yalindi. U rozi bo’ldi va chaqiruv qog’ozi yuboribdi.
Shu sabab ketyapman…
Omon bo’lsam, qaytaman, albatta. Ammo yuragimda bir shubha bor. Buyuk bir shubha… Kechagina o’qidim: menikidek xastalikda jarrohlik kamdan-kam holdagina muvaffaqiyatli o’tar ekan… Shu tufayli arosatdaman: buyuk bir shubha bilan buyuk bir ilinj orasida ovorai sarmonman.
Bu arosat ham mayliga, yana bir gap borki, u meni butkul hayotdan sovitib, yuragimni kalamush kabi jirkanch tishlari bilan tobora avjga minib kemirmoqda (eng dahshatlisi ham shu aslida).
Ya’ni biz ikkimiz oila qura olmaymiz…
Buni yuragim og’rigan kuni tongda, choy ichar mahali ota-onamdan eshitdim…”
Maktub shu yerga kelganida yozuvda yana bir uzilish bo’lgan, “oila qura olmaymiz” degan jumla anchayin hafsalasizlik bilan, istar-istamas yozilganga o’xshar, aftidan, Akbar buni ming bir azobda, qo’llari qaltiraganidan ajib-buji etib bitganday edi.
Nazokat ham buni qalban his etdimi, ko’zidan “g’ilt” etib bir tomchi yosh tomib ketdi. Qizara boshlagan ko’zini ro’molchasi bilan artgancha, maktubning qolganini o’qishga tutindi.
“Oila qurolmasligimiz sababi shuki, bundan to’qson-yuz yil avval mening katta bobom bilan sening katta bobong — ularning yigitlik chog’larida — qiz talashgan ekan. U suluv qiz esa, mening bobomga tekkan. Bundan darg’azab bo’lgan sening bobong butun urug’-aymog’imizni so’kib, el-ulus oldida qattiq haqorat qilgan. O’sha adovat otalarimiz qonida ham hozirgacha issiq qon bo’lib oqyapti. Men buni choy ichayotib, onam sen haqingda gap ochganida, seni surishtira ketgan otamning, qilidan quyrug’igacha so’ragan otamning qosh-qovog’idan emas, otangni ismini eshitgan onda g’azabdan piyolani g’ijimlagancha, mayda-mayda qilib tashlaganida kesilib ketgan qo’lidan ko’pirib, sizib chiqqan qonda ham ko’rdim.
Oldimda ikki yo’l qolgandi: yo muhabbat va visol yoki oqpadar bo’lishu la’natlangan hayotga qadam…
Ha, buning qanchalik og’ir ekanini tushunsang edi.
Nazokat!
Bilaman, bu gaplarimni o’qib, ehtimol, mendan nafratlanayotgandirsan. Qarg’ayotgandirsan. Ammo…
Men qaysi yo’lni tanlaganimni, nega tanlaganimni o’zing anglashingni, anglaganda ham aql bilan ish tutib, mag’zini chaqishingni istayman.
Esingda bo’lsa, bir gal osuda hayotni, halovatli tonglarni istayotganingni aytganding. Kimsasiz bir orol bo’lsayu, ufqni tomosha qilib o’tirsang, osmondagi g’o’j yulduzlarning suvda mavjlanishidan zavq olib, ko’ngilga erk berib, she’rlar o’qisang, deganding. Xayollar olislarga olib ketgandi o’shanda ikkimizni ham. Entikib, o’y surgandik.
O’sha o’y — o’y ekan.
Men ham sen orzu qilganday makonlarni istayapman. Sendan o’zga hech bir odamni ko’rishni ham, gaplashishni ham, ular haqida o’ylashni ham xohlamayapman.
Men uchun hozir bu yorug’ olamda uch kishi bor: so’qiru kar, soqovu cho’loqqa aylangan O’ZIM, har nafasda meni ta’qib etib, asirga aylantirayotgan, yo’llarimni, manzillarimu qadamlarimni o’zgalardan ayro qilayotgan YoLG’IZLIK atalmish bir yuho va nafas olib, yashashga umid bag’ishlab, yurakning kemtik joyiga malham tutib turgan qalb sohibasi — SEN.
Shu uchun o’zingni ham, meni ham umidsizlikka giriftor etma. Bilginki, tirik ekanman, senga bo’lgan sof muhabbatim yuragimda mudom yashaydi. Mayli, bu yurakka tig’ tegib, urishdan to’xtasa ham, seni deb to’xtaydi. Yo’limiz ayro tushganda ham, qalbimda yashaysan.
Borar manzilimda, yurar yo’limda, o’ylar o’yimda, kuylar kuyimda ham o’zing bo’lasan.
Yana bilginki, osmonimdagi Oy kabi qorong’i yo’limni yoritib, ko’kdan jilmayib turasan. O’shanda sen bilan adoqsiz suhbat quraman. Ehtimol, anhor bo’yida qoldirayotgan mana shu maktubim kabi, darz ketgan yuragimda asrayotgan, hali bitilmagan maktublarimni ham yoddan aytib berarman. Cheksiz iztirobimlarimni bayon etarman.
Ungacha omon bo’l, Nazokat!
Ruh va tanni ozod saqla. Mendan boshqasiga… (Yo’q, uni aytolmayman…)
Va’da chegaralarini mahkam qo’riqla.
Nasib etsa, farzandli bo’lsang, ular qalbiga urug’-aymoqlar orasiga nizoyu nafrat emas, mehr-oqibat urug’larini qada. Toki, kek saqlash nimaligini bilmasin ular…
Mangu vido bilan, Morua…”
Nazokat shu jumlalarni o’qir ekan, ko’zlarini yumib oldi. Mijjasidan muttasil oqib chiqayotgan yosh surmasini yuziga oqizib tushirdi, yonoqlari qaynoq va achchiq yoshdan titray boshladi…
Lablari bazo’r pichirlab, bir so’z aytdi. Bu so’z osmonda ola-tasir boshlab, dovruq solgan momoqaldiroq gumburlashi ostida zo’rg’a eshitildi:
“Yozildiq tig’lari ayovsiz botgan
Ko’ksimga qay malham etar kifoya…”
* * *
Oradan qishu bahor o’tdi.
Hayit bayrami arafasida edi.
Tanish xonadonning ko’cha darvozasi oldida ikki qator uzun stulga to’shalgan qip-qizil baxmal ko’rpachalarda beliga belbog’ bog’lab, boshiga qalpoq kiygan erkaklar, ayri stolda esa, imom domla qiroat qilib o’tirardi. O’tgan-qaytganlar ham duoi fotiha qilib o’tardi.
Rasm-rusumdan so’ng uch-to’rt kishi bir-biriga pichirlashib gurung berib ketardi.
“Rahmatlining yuragi xasta edi, deb eshitgandim…”
“Yurakdan ketmabdi… Saraton deyishibdi-ku”
“Nima bo’lsayam, yolg’iz qiz edi. Hur ketdi-da…”
Shu payti ular yoniga bir eski velosiped kelib to’xtadi.
— Assalomu alaykum, akalar! — dedi yelkasiga kattagina besunaqay sumkani ortib olgan velosipedchi.
— Va alaykum, assalom! — dedi pichirlovchilar.
— Shu orada Sobirovlar xonadoni bormi? — dedi velosipedchi odam qo’lidagi chorburchak qog’ozga qarab, manzilni dona-dona qilib aytarkan.
— Ha… — deyishdi odamlar. — Huv, ana. Ma’raka bo’layotgan xonadon.
— O’sha xonadonda Nazokat degan ayolmi, qizmi yashaydimi? Xat bor edi. Chet eldan… — u shunday dediyu javobni ham kutmasdan velosipedini jadal haydab ketdi.
Pichirlovchilar bir-biriga tikilib qolishdi. Ulardan biri: “Hayotning haziliyam ko’p-da…”, dedi pichirlab.
2020 yil, mart
Jasur rahmat