Уф-ф тортиб бир иш бошлаш яхши эмас. Аммо, бу мавзу масаласи шунчалар оғир ва мушкулки, 100 йиллик сарқитдан ҳамон қутула олмаяпмиз. Қутула олмаётганимизнинг сабаби эса эътиборсизлик, дангасалик ва ўша “уф-ф”…

Анора СОДИҚОВА
УФ-Ф…

Уф-ф тортиб бир иш бошлаш яхши эмас. Аммо, бу мавзу масаласи шунчалар оғир ва мушкулки, 100 йиллик сарқитдан ҳамон қутула олмаяпмиз. Қутула олмаётганимизнинг сабаби эса эътиборсизлик, дангасалик ва ўша “уф-ф”.

Тадбирларни яхши кўрамиз. 21 октябрга оз қолди. Мактабларда, олий ўқув муассасаларида ўзбек тилига давлат тили мақоми берилгани ёдга олинади.

Биз бу тарихий кунни мана 30 йилдан буён нишонлаб келамиз. Аммо, тилимиздан баъзи русча сўзлар асло тушмайди. Хориж сўзларни таржима қилиш тарафдори эмасман. Бироқ, ўзбек тилида ҳам муқобили бўлган баъзи русча сўзлар тилимизга худди ўзимизникидек ўрнашиб кетганига уф-ф-ф дейман, холос. “Просто”, “Привет”, “Короче” уларни яна ўнлаб санаш мумкин… Уф-ф-ф…

Уф-ф, бу муаммо ҳақида оғиз очишнинг ўзи қийин. Тошкент кўчаларида ўзингизни давлат тили ўзбек тили бўлган, Ўзбекистон пойтахтида юргандек ҳис қиласизми? Пештоқига ўзбекча сўзлар битилган дўконларни деярли тополмайсиз. “Мы открылись”, “Скоро”, “Прокат”, “Сдаётся в аренду”, “Скидки”… Оғир хўрсинаман ва яна… Уф-ф-ф тортаман.

Конференциялар, брифинглар, учрашувларга журналист сифатида кўп борамиз. Улар хоҳ кичик доирада, хоҳ йирик расмий кўринишда бўлмасин йиғилганларнинг асосий қисми ўзбек забон мутахассислар бўлишига қарамасдан баъзи тадбирлар рус тилида ўтади. Бу ҳам кўп гапирилиб, ечимга келганда уф-ф…

Журналист сифатида бир қанча расмийлар, амалдорлар билан интервью қилишга тўғри келади. Уларнинг исм-фамилиялари ўзбекча-ю, аммо забонлари … Уф-ф…

Давлат тили ҳақидаги қонунда давлатимизда қонун ва қарорлар ўзбек тилида эълон қилиниши шартлиги кўрсатиб ўтилган, бироқ аксарият қарор, қонунлар аввал рус тилида эълон қилинади, кейин ўзбек тилида. Бу ҳақида кўп ёзамиз, гапирамиз тўғрилашга келганда эса масъуллар ёндашуви ўша – уф-ф…

Тошкентда мактаб болаларини рус синфларига бериш урф бўлган. Бунга рус тилида илмий-оммабоп адабиётларнинг кўплиги ва бошқа сабаблар келтирилади. Ўз тилидан ўзга яна бир тилни ўрганиш зарар эмас, аммо ўша мактаб, боғча болаларининг аксарияти уйларида ўз ота-онаси билан ҳам “Мама”, “Папа”, деб сўзлашадилар.

Ўзбек фарзанди, фарзандингиз сизни ўз тилида “она”, демаса, юрагингиз ачишмайдими? Бу ўз тили, миллатига нисбатан қанчалар ҳурматсизлик эканини тушунтирай дейман-у… Уф-ф…

Ўзбекистондан чет элга расмий делегациялар борганда асосан сўзлашув ёки таржима тили учун ўзбек тили танланадими ёки рус тили?

Холис жавоб қилайлик, жамоат орасида 10 нафар ўзбек, биргина русийзабон бўлса ҳам, сўзлашиш учун рус-тили танланади. Афсуски, инглиз, француз ва бошқа тиллардан ҳам аксарият ҳолларда таржима учун ўзбек тиллигини танламаймиз. Баҳона бисёр, лекин тилимизга, миллатимизга бўлган ҳурматга келганда яна… уф-ф…

Бозорда, дўконда ёки кўчада русийзабон киши ўз тилида бирон савол бериб қолса, тушунмасак, ҳудди маданиятсиз, қолоқ одамдек уяламиз. Бозордаги рус-тилини билмаган сотувчи ҳам аранг русча тушунтиришга уринади. Бу ҳам уларга нисбатан ҳурмат, лекин ўз тилимизга бўлган ҳурматни ҳам талаб қилишга келганда яна… Уф-ф…

Ўзбекистонда тилни ҳимоя қилувчи, унга масъул бўлган ташкилотлар кўп. Ўзбек тилининг қадри бўйича қайғуриш, реклама, ахборот майдонидаги бу каби муаммоларга жавоб берувчи ташкилот агентликлар ҳам бор. Уларга вазифаларини эслатиб, номларини ҳам эринмай тилга олиб қўйсак: Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси, Ўзбекистон ахборот ва оммавий коммуникация агентлиги, тилшунослар, адабиётшунослар, журналистлар… Улар сони кўп, натижа эса… Уф-ф…

Бундан 70 йиллар аввал жадидчилардан бири тилимиздаги муаммоларни қаламга олиб, “Уф-ф” тортиб мақола ёзган экан. Афсуски, орадан салкам 100 йил ўтса-да, бу муаммолар ҳамон долзарб.

Энг оғири, энг ачинарлиси эса баъзи раҳбарлар, тадбиркорлар ёки бошқа омма кўз олдида бўлган шахслардан “Ўзбек” тилини талаб қилсангиз, ўзингиздан айб қидиради. Ўз тилига беҳурмат бўлганини ўхшамас баҳоналар билан тушунтиришга уринади. Гўё ўз тилингизни ўзга давлатда яшаб ҳимоя қилаётганга ёки талаб қилаётгандек ҳис этасиз ўзингизни. Гапнинг индаллоси, ўз тилини билмай туриб, саккизта тилда равон сўзлаша олган ёки на ўз ва бошқа тилда тўлиқ яхши сўзлаша олиб бир миллат бўла олмаганлар дастидан ҳам уф-ф…

Манба: ЎзА

   Uf-f tortib bir ish boshlash yaxshi emas. Ammo, bu mavzu masalasi shunchalar og’ir va mushkulki, 100 yillik sarqitdan hamon qutula olmayapmiz. Qutula olmayotganimizning sababi esa e’tiborsizlik, dangasalik va o’sha “uf-f”…

Anora SODIQOVA
UF-F…

Uf-f tortib bir ish boshlash yaxshi emas. Ammo, bu mavzu masalasi shunchalar og’ir va mushkulki, 100 yillik sarqitdan hamon qutula olmayapmiz. Qutula olmayotganimizning sababi esa e’tiborsizlik, dangasalik va o’sha “uf-f”.

Tadbirlarni yaxshi ko’ramiz. 21 oktyabrga oz qoldi. Maktablarda, oliy o’quv muassasalarida o’zbek tiliga davlat tili maqomi berilgani yodga olinadi.

Biz bu tarixiy kunni mana 30 yildan buyon nishonlab kelamiz. Ammo, tilimizdan ba’zi ruscha so’zlar aslo tushmaydi. Xorij so’zlarni tarjima qilish tarafdori emasman. Biroq, o’zbek tilida ham muqobili bo’lgan ba’zi ruscha so’zlar tilimizga xuddi o’zimiznikidek o’rnashib ketganiga uf-f-f deyman, xolos. “Prosto”, “Privet”, “Koroche” ularni yana o’nlab sanash mumkin… Uf-f-f…

Uf-f, bu muammo haqida og’iz ochishning o’zi qiyin. Toshkent ko’chalarida o’zingizni davlat tili o’zbek tili bo’lgan, O’zbekiston poytaxtida yurgandek his qilasizmi? Peshtoqiga o’zbekcha so’zlar bitilgan do’konlarni deyarli topolmaysiz. “Mы otkrыlisь”, “Skoro”, “Prokat”, “Sdayotsya v arendu”, “Skidki”… Og’ir xo’rsinaman va yana… Uf-f-f tortaman.

Konferentsiyalar, brifinglar, uchrashuvlarga jurnalist sifatida ko’p boramiz. Ular xoh kichik doirada, xoh yirik rasmiy ko’rinishda bo’lmasin yig’ilganlarning asosiy qismi o’zbek zabon mutaxassislar bo’lishiga qaramasdan ba’zi tadbirlar rus tilida o’tadi. Bu ham ko’p gapirilib, yechimga kelganda uf-f…

Jurnalist sifatida bir qancha rasmiylar, amaldorlar bilan intervьyu qilishga to’g’ri keladi. Ularning ism-familiyalari o’zbekcha-yu, ammo zabonlari … Uf-f…

Davlat tili haqidagi qonunda davlatimizda qonun va qarorlar o’zbek tilida e’lon qilinishi shartligi ko’rsatib o’tilgan, biroq aksariyat qaror, qonunlar avval rus tilida e’lon qilinadi, keyin o’zbek tilida. Bu haqida ko’p yozamiz, gapiramiz to’g’rilashga kelganda esa mas’ullar yondashuvi o’sha – uf-f…

Toshkentda maktab bolalarini rus sinflariga berish urf bo’lgan. Bunga rus tilida ilmiy-ommabop adabiyotlarning ko’pligi va boshqa sabablar keltiriladi. O’z tilidan o’zga yana bir tilni o’rganish zarar emas, ammo o’sha maktab, bog’cha bolalarining aksariyati uylarida o’z ota-onasi bilan ham “Mama”, “Papa”, deb so’zlashadilar.

O’zbek farzandi, farzandingiz sizni o’z tilida “ona”, demasa, yuragingiz achishmaydimi? Bu o’z tili, millatiga nisbatan qanchalar hurmatsizlik ekanini tushuntiray deyman-u… Uf-f…

O’zbekistondan chet elga rasmiy delegatsiyalar borganda asosan so’zlashuv yoki tarjima tili uchun o’zbek tili tanlanadimi yoki rus tili?

Xolis javob qilaylik, jamoat orasida 10 nafar o’zbek, birgina rusiyzabon bo’lsa ham, so’zlashish uchun rus-tili tanlanadi. Afsuski, ingliz, frantsuz va boshqa tillardan ham aksariyat hollarda tarjima uchun o’zbek tilligini tanlamaymiz. Bahona bisyor, lekin tilimizga, millatimizga bo’lgan hurmatga kelganda yana… uf-f…

Bozorda, do’konda yoki ko’chada rusiyzabon kishi o’z tilida biron savol berib qolsa, tushunmasak, huddi madaniyatsiz, qoloq odamdek uyalamiz. Bozordagi rus-tilini bilmagan sotuvchi ham arang ruscha tushuntirishga urinadi. Bu ham ularga nisbatan hurmat, lekin o’z tilimizga bo’lgan hurmatni ham talab qilishga kelganda yana… Uf-f…

O’zbekistonda tilni himoya qiluvchi, unga mas’ul bo’lgan tashkilotlar ko’p. O’zbek tilining qadri bo’yicha qayg’urish, reklama, axborot maydonidagi bu kabi muammolarga javob beruvchi tashkilot agentliklar ham bor. Ularga vazifalarini eslatib, nomlarini ham erinmay tilga olib qo’ysak: O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi, O’zbekiston axborot va ommaviy kommunikatsiya agentligi, tilshunoslar, adabiyotshunoslar, jurnalistlar… Ular soni ko’p, natija esa… Uf-f…

Bundan 70 yillar avval jadidchilardan biri tilimizdagi muammolarni qalamga olib, “Uf-f” tortib maqola yozgan ekan. Afsuski, oradan salkam 100 yil o’tsa-da, bu muammolar hamon dolzarb.

Eng og’iri, eng achinarlisi esa ba’zi rahbarlar, tadbirkorlar yoki boshqa omma ko’z oldida bo’lgan shaxslardan “O’zbek” tilini talab qilsangiz, o’zingizdan ayb qidiradi. O’z tiliga behurmat bo’lganini o’xshamas bahonalar bilan tushuntirishga urinadi. Go’yo o’z tilingizni o’zga davlatda yashab himoya qilayotganga yoki talab qilayotgandek his etasiz o’zingizni. Gapning indallosi, o’z tilini bilmay turib, sakkizta tilda ravon so’zlasha olgan yoki na o’z va boshqa tilda to’liq yaxshi so’zlasha olib bir millat bo’la olmaganlar dastidan ham uf-f…

Manba: O’zA