Ойнинг бошида Сурхондарёда бўлиб, кўп азиз жойларни, шу жумладан, Олтинсой туманида, тоғлар қуршовидаги Вахшиворда жойлашган улуғ тасаввуф алломаси ва беназир шоир Сўфи Оллоёр (Оллаҳёр)  кўмилган мозорда бўлиб, пири комил ҳақига дуои фотиҳалар ўқидик. Бу зиёратдан кўнгилларимиз равшан тортиб, бу равшанлик ҳалигача қалбимизни тарк этгани йўқ. Ана шу равшанлик билан сизга бундан қарайб 4 йил аввал интернетга илк маротиба камина томонидан эълон қилинган улуғ бобомиз ғазаллари ва муножотларини тақдим этмоқдамиз.

 Сизга ҳавола этилаётган ғазаллар ва муножотни бундан роппа-роса 32 йил аввал бевақт вафот этган катта салоҳият эгаси бўлмиш танқидчи Баҳодир Содиқ мендек эски қўлёзма ёзувни ўқиёлмайдиган саводсиз учун атайлаб тайёрлаб,тақдим этган эди. Бу ғазаллар билан танишгач, уларга,айниқса, оҳангларига шу қадар маҳлиё бўлган эдимки, буни ўша йиллари ёзган «Девонул луғатит турк» оҳанглари” туркумидаги шеърларимни ўқиган одам сезиб олиши мумкин. Баҳодирнинг қўлёзмаларини бошқа шоирларга ҳам тақдим этган эдим. Улар билан танишганлардан бири – Мирзо Кенжабек ҳам Сўфи Оллоёр “Муножот”идан таъсирланиб,унинг оҳангида ўз “Муножот”ини ёзган эди.

Ҳазрати Сўфи Оллоёр ва уни бизга илк таништирган дўстим Баҳодир Содиқни Меҳрибон Оллоҳ ўз раҳматига олсин.

Хуршид Даврон
2015, март

СЎФИ ОЛЛОҲЁР
ҒАЗАЛЛАР ВА МУНОЖОТ

   Машҳур ўзбек шоири, тасаввуф адабиётининг йирик намояндаси. 1644 йилда Самарқанд вилоятидаги Каттақўрғон шаҳри яқинидаги Минглар қишлоғида туғилган. Ўн ёшларида Бухорога ўқишга боради, 25 ёшида Бухоро божхонасида божгир бўлиб ишлайди. Кейинроқ Шайх Наврўз қўлида 12 йил таҳсил олади. 1721 йилда Сурхондарё Вахшиворида вафот этади ва ўша ерда дафн этилади.
Сўфи Оллоёрнинг “Маслак ул-муттақийн” (“Тақводорлар маслаги”), “Сабот ул-ожизин”, “Махзан ул-мутеъин” (“Мутеълар хазинаси”), “Мурод ул-орифин” асарлари мавжуд. “Баёзи аламкаш”да етмишдан ортиқ шеъри бор. Алломанинг энг машҳур асари “Саботул-ожизин” бўлиб, Саудия Арабистони, Покистон, Туркия каби мамлакатларда чоп этилган. Бир неча марта шарҳлар ёзилган. Асар дастлаб форс-тожик тилида ёзилган. Кейинчалик Сўфи Оллоёрнинг ўзи уни ўзбек тилига шеърий услубда таржима қилган. Ҳажми 12.000 байтдан ортиқ “Саботул-ожизин” асарининг тузилиши ҳам ўзига хос. «Сўфи Аллоҳёр» номи билан ҳам машҳур бўлган ушбу асар 20 аср бошларигача Ўрта Осиё мадрасаларида ўқитиб келинган.
“Маслакул-муттақийн” асари нақшбандия тариқати мужадиддия қўли (тармоғи)нинг назарий манбаси ҳисобланади. Унда сулук одоби, мурид ва муршид муносабатлари янгича талқинда баён қилинган.

ҒАЗАЛЛАР

* * *

Дил — ғамин, хотир — хазин, толеъ – қаро, пешона – шўр,
Қўл – қуруғ, матлаб – узоқ, душман – яқин, жонона – дур*.

Ёр – толиб, ишқи — ғолиб, хасб – монеъ, сабр – оз,
Даҳр – пуркулфат, жафо – кўб, лутф – кам, раҳмат – вўфур.

Зод – ақал, сенсиз – касал, ҳажми ҳаво – тавли амал,
Юз — таалуқ, минг — илал,  ғам – бениҳоят, ғусса — зўр.

Ич – тугун, ҳолат – забун,ҳосил – ҳавас,савдо – жабун,
Йўл узун, аъдо – фузун,этмак – гумон,кетмак – зарур.

Умр – густу пеша суст, хавф – Ҳотам, ғам – нўхуст,
Эл – кучук, юк – нодуруст, водий – хатар, аз ман футур.

Феъл — чаб, ғафлат – ажаб, ғусса – маишат, ғам – тараб,
Тил – сучук, сар – мунқалиб, зоҳир – вараъ, ботин – фужур.

Чашм – тар, рухсора – зар, хуни жигар – оҳи саҳар,
Кош, бул фан бирла, Оллоёр музтар бўлса кўр.

* * *

Жон агар ҳамсуҳбати тандур,жаҳонда ғам ема,
Бул азиз меҳмон боринда ғуссаи олам ема.

Бир қаришлик йўлга кирсанг, қўйма бейўлдош қадам,
Бир мавиз* оллингда ҳозир бўлса, беҳамдам ема,

Икки кунлик лаззати дунёйи бепоён учун
Фикр этиб ғам туъмасини,эй бани Одам,ема,

Тангдаст ўлдум деб,Оллоёр,кўб фикр этмағил,
Юз надомат бирла оламдин кетарсан, ғам ема.

*Мавиз — майиз

* * *

Эй,хуш ул умреки,ўтса бир неча шайдо билан,
Танлари халқ ичра бўлса, диллари мавло билан.

Бағри бийрон,кўзлари гирён ёронларни қўюб,
Ҳайф ўшал умреки, ўтса бизнидек расво билан.

Жон фидойи ул биродарким,бу дунё мулкидин
Кўрмаса бир пул юзини, ўтса истиғно билан.

Аждаҳо бирлан тўқуш қилғон кишини эр деманг,
Эр ўшал эрдурки,турса бандалик тамғо билан.

Токи,Оллоёр,истарсан тириклик иззатин,
Қоч ўшал тандинки,фикри бўлмаса тангло билан.

* * *

Ҳожатим улдур,худоё,по ишим бош айласанг,
Мунда тавфиқ,онда имонимни йўлдош айласанг.

Илкима берсанг асойи ҳиммат, оғзима сано,
Кўнглума ишқ оташин солсанг, кўзум ёш айласанг.

Бор умидим: гарди исёнимни ювғай оби афв,
В-арна* йўқдур чораси қора тош айласанг.

Чеҳраи журмимни ёпғил пардаи исмат билан,
Онда мушкулдур гуноҳим халқ аро фош айласанг.

Гарчи Оллоёр эрур ноқобилу номустақим,
Лутф этиб бир муршиди комилға йўлдош айласанг.

*В-арна — агар

* * *

Тешти кўксум,эзди бағрим доғи ҳижроним мани,
Бу оламда мунча ғамда чиқмаган жоним мани.

Дилда сабрим,юзда шармим,бошда ҳушим қолмади,
Кўзда ёшим,рангда қоним,танда дармоним мани.

Дардга тўлсам,ғамда сўлсам,телба бўлсам ишқида,
Ҳасратида мундоғ ўлсам,йўқдур армоним мани.

Ҳолатим бад,ҳасратим беҳад,фиғоним беъадад,
Қил мадад мандек йиқилғон қулга султоним мани.

Ғуссаи дил,қиссаи мушкулға қолдим ою йил,
Обу гил ичра хижил қолғон тану жоним мани.

Айтур Оллоёр йиғлаб зори ҳаф лайлу наҳор,
Тийри ишқи ёр тўкса кошки қоним мани.

МУНОЖОТ

Холиқо!
Қойилман ўз нуқсонима,
Кўб жафо қилдим ўзумни жонима.
Зоти покингдан иноят бўлмаса,
Ҳеч ишончим йўқ амал қилғонима.

Холиқо!
Қилдим фаоли кундани,
Қилмоғил расво мани – шармандани.
Сен агар раҳмат ниқобин ёпмасанг
Айби кўб,нуқсони кўбдур бандани.

Холиқо!
Тўктум ибодат тосини,
Сан тузарсан бандани кам-кўсини.
Қулларинг булғонса исён лойиға
Оқизурсан мағфират дарёсини.

Холиқо!
Қилдим гуноҳи беадад,
Жон берар ҳолатда сан бергил мадад.
Нафси шайтон илкидин қутқормасанг,
Бўлди мушкул ҳолимизға,ё аҳад!

Холиқо!
Ё аввало,ё охиро,
Нафси шайтон жонима бўлди бало.
Гарчи Оллоёр Ўтарчидур ёмон,
Қўймоғил душман қўлида мубтало.

Холиқо!
Тутдим фароғат хобини,
Истадим дойим жаҳон асбобини.
Гарчи Оллоёр эрур ғарқи гуноҳ,
Оч анго ўлганда раҳмат бобини.

Холиқо!
Умр айладим фоний билан,
Энди банданг зор йилор жони билан.
Гарчи Оллоёр эрур зору забун,
Жонин ол нири имони билан.

Холиқо!
По ишларим бош айласанг,
Хирмани раҳмат манго чош айласанг.
Мунда тавфиқим,чироғим қўлга бер,
Онда имонимни йўлдош айласанг.

Холиқо!
Афв айла ўтган ёшима,
Яхши қулларни ато қил қошима.
Гўр ичинда келса икки сўрғувчи
Онда сен раҳм айла ёлғуз бошима.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Холиқо!
Дийдамға ашки зори бер,
Кўнглума доим муҳаббат ёри бер,
Оби кавсардин мани сероб этиб,
Ҳам манға кўпрук ўтарда ёри* бер.

Холиқо! Лутф эт гадойи зоринға,
Бандадурман,зорман ҳар бир коринға.
Мағфират дарёсиға ғарқоб этиб,
Кўзларим шояста қил дийдоринға.

Холиқо!
Туз айлагайсан роҳимиз,
Мустажоб этгил дуои оҳимиз.
Тонгла ҳайрон бўлса халқ ўз ҳолиға,
Мустафони қил шифоатхоҳимиз.

ТЎРТЛИК

Одамийнинг қадри йўқ бир ерда юрганда омон,
Қадр ўтар аммо жудолиғ бўлса сандин бегумон.
Гарчи Оллоёр Ўтарчидур, эрур ул ҳам ямон,
Онинг ҳам қадри ўтар бир нечаға ўлған замон.

Oyning boshida Surxondaryoda bo’lib, ko’p aziz joylarni, shu jumladan, Oltinsoy tumanida, tog’lar qurshovidagi Vaxshivorda joylashgan ulug’ tasavvuf allomasi va benazir shoir So’fi Olloyor (Ollahyor) ko’milgan mozorda bo’lib, piri komil haqiga duoi fotihalar o’qidik. Bu ziyoratdan ko’ngillarimiz ravshan tortib, bu ravshanlik haligacha qalbimizni tark etgani yo’q. Ana shu ravshanlik bilan sizga bundan qarayb 4 yil avval internetga ilk marotiba kamina tomonidan e’lon qilingan ulug’ bobomiz g’azallari va munojotlarini taqdim etmoqdamiz.

Sizga havola etilayotgan g’azallar va munojotni bundan roppa-rosa 32 yil avval bevaqt vafot etgan katta salohiyat egasi bo’lmish tanqidchi Bahodir Sodiq mendek eski qo’lyozma yozuvni o’qiyolmaydigan savodsiz uchun ataylab tayyorlab,raqdim etgan edi. Bu g’azallar bilan tanishgach, ularga,ayniqsa, ohanglariga shu qadar mahliyo bo’lgan edimki, buni o’sha yillari yozgan «Devonul lug’atit turk» ohanglari” turkumidagi she’rlarimni o’qigan odam sezib olishi mumkin. Bahodirning qo’lyozmalarini boshqa shoirlarga ham taqdim etgan edim. Ular bilan tanishganlardan biri – Mirzo Kenjabek ham So’fi Olloyor “Munojot”idan ta’sirlanib,uning ohangida o’z “Munojot”ini yozgan edi.

Hazrati So’fi Olloyor va uni bizga ilk tanishtirgan do’stim Bahodir Sodiqni Mehribon Olloh o’z rahmatiga olsin.

Xurshid Davron
2015, mart

SO’FI OLLOHYOR
G’AZALLAR VA MUNOJOT

Mashhur o’zbek shoiri, tasavvuf adabiyotining namoyandasi. 1644 yilda Samarqandning Minglar qishlog’ida tug’ilgan. O’n yoshlarida Buxoroga o’qishga boradi, 25 yoshida Buxoro bojxonasida bojgir bo’lib ishlaydi. Keyinroq Shayx Navro’z qo’lida 12 yil tahsil oladi. 1721 yilda Surxondaryo Vaxshivorida vafot etadi. Qabri o’sha yerda. So’fi Olloyorning “Maslakul-muttaqiyn” (“Taqvodorlar maslagi”), “Sabotul-ojizin”, “Maxzanul-mute’in” (“Mute’lar xazinasi”), “Murodul-orifin” asarlari mavjud. “Bayozi alamkash”da yetmishdan ortiq she’ri bor. So’fi Olloyorning mashhur asari “Sabotul-ojizin” bo’lib, Saudiya Arabistoni, Pokiston, Turkiya kabi mamlakatlarda chop etilgan. Bir necha marta sharhlar yozilgan. Asar dastlab fors-tojik tilida yozilgan. Keyinchalik So’fi Olloyorning o’zi uni o’zbek tiliga she’riy uslubda tarjima qilgan. Hajmi 12.000 baytdan ortiq “Sabotul-ojizin” asarining tuzilishi ham o’ziga xos.
“Maslakul-muttaqiyn” asari naqshbandiya tariqati mujadiddiya qo’li (tarmog’i)ning nazariy manbasi hisoblanadi. Unda suluk odobi, murid va murshid munosabatlari yangicha talqinda bayon qilingan.

G’AZALLAR

* * *

Dil — g’amin, xotir — xazin, tole’ – qaro, peshona – sho’r,
Qo’l – qurug’, matlab – uzoq, dushman – yaqin, jonona – dur*.

Yor – tolib, ishqi — g’olib, xasb – mone’, sabr – oz,
Dahr – purkulfat, jafo – ko’b, lutf – kam, rahmat – vo’fur.

Zod – aqal, sensiz – kasal, hajmi havo – tavli amal,
Yuz — taaluq,  ming — ilal,  g’am – benihoyat, g’ussa — zo’r.

Ich – tugun, holat – zabun, hosil – havas, savdo – jabun,
Yo’l uzun, a’do – fuzun,etmak – gumon, ketmak – zarur.

Umr – gustu pesha sust, xavf – Hotam, g’am – no’xust,
El – kuchuk, yuk – nodurust, vodiy – xatar, az man futur.

Fe’l — chab, g’aflat – ajab, g’ussa – maishat, g’am – tarab,
Til – suchuk, sar – munqalib, zohir – vara’, botin – fujur.

Chashm – tar, ruxsora – zar, xuni jigar – ohi sahar,
Kosh, bul fan birla, Olloyor  muztar bo’lsa ko’r.

* * *

Jon agar hamsuhbati tandur,jahonda g’am yema,
Bul aziz mehmon borinda g’ussai olam yema.

Bir qarishlik yo’lga kirsang, qo’yma beyo’ldosh qadam,
Bir maviz* ollingda hozir bo’lsa, behamdam yema,

Ikki kunlik lazzati dunyoyi bepoyon uchun
Fikr etib g’am tu’masini,ey bani Odam,yema,

Tangdast o’ldum deb,Olloyor,ko’b fikr etmag’il,
Yuz nadomat birla olamdin ketarsan, g’am yema.

*Maviz — mayiz

* * *

Ey,xush ul umreki,o’tsa bir necha shaydo bilan,
Tanlari xalq ichra bo’lsa, dillari mavlo bilan.

Bag’ri biyron,ko’zlari giryon yoronlarni qo’yub,
Hayf o’shal umreki, o’tsa biznidek rasvo bilan.

Jon fidoyi ul birodarkim,bu dunyo mulkidin
Ko’rmasa bir pul yuzini, o’tsa istig’no bilan.

Ajdaho birlan to’qush qilg’on kishini er demang,
Er o’shal erdurki,tursa bandalik tamg’o bilan.

Toki,Olloyor,istarsan tiriklik izzatin,
Qoch o’shal tandinki,fikri bo’lmasa tanglo bilan.

* * *

Hojatim uldur,xudoyo,po ishim bosh aylasang,
Munda tavfiq,onda imonimni yo’ldosh aylasang.

Ilkima bersang asoyi himmat, og’zima sano,
Ko’ngluma ishq otashin solsang, ko’zum yosh aylasang.

Bor umidim: gardi isyonimni yuvg’ay obi afv,
V-arna* yo’qdur chorasi qora tosh aylasang.

Chehrai jurmimni yopg’il pardai ismat bilan,
Onda mushkuldur gunohim xalq aro fosh aylasang.

Garchi Olloyor erur noqobilu nomustaqim,
Lutf etib bir murshidi komilg’a yo’ldosh aylasang.

*V-arna — agar

* * *

Teshti ko’ksum,ezdi bag’rim dog’i hijronim mani,
Bu olamda muncha g’amda chiqmagan jonim mani.

Dilda sabrim,yuzda sharmim,boshda hushim qolmadi,
Ko’zda yoshim,rangda qonim,tanda darmonim mani.

Dardga to’lsam,g’amda so’lsam,telba bo’lsam ishqida,
Hasratida mundog’ o’lsam,yo’qdur armonim mani.

Holatim bad,hasratim behad,fig’onim be’adad,
Qil madad mandek yiqilg’on qulga sultonim mani.

G’ussai dil,qissai mushkulg’a qoldim oyu yil,
Obu gil ichra xijil qolg’on tanu jonim mani.

Aytur Olloyor yig’lab zori haf laylu nahor,
Tiyri ishqi yor to’ksa koshki qonim mani.

MUNOJOT

Xoliqo!
Qoyilman o’z nuqsonima,
Ko’b jafo qildim o’zumni jonima.
Zoti pokingdan inoyat bo’lmasa,
Hech ishonchim yo’q amal qilg’onima.

Xoliqo!
Qildim faoli kundani,
Qilmog’il rasvo mani – sharmandani.
Sen agar rahmat niqobin yopmasang
Aybi ko’b,nuqsoni ko’bdur bandani.

Xoliqo!
To’ktum ibodat tosini,
San tuzarsan bandani kam-ko’sini.
Qullaring bulg’onsa isyon loyig’a
Oqizursan mag’firat daryosini.

Xoliqo!
Qildim gunohi beadad,
Jon berar holatda san bergil madad.
Nafsi shayton ilkidin qutqormasang,
Bo’ldi mushkul holimizg’a,yo ahad!

Xoliqo!
YO avvalo,yo oxiro,
Nafsi shayton jonima bo’ldi balo.
Garchi Olloyor O’tarchidur yomon,
Qo’ymog’il dushman qo’lida mubtalo.

Xoliqo!
Tutdim farog’at xobini,
Istadim doyim jahon asbobini.
Garchi Olloyor erur g’arqi gunoh,
Och ango o’lganda rahmat bobini.

Xoliqo!
Umr ayladim foniy bilan,
Endi bandang zor yilor joni bilan.
Garchi Olloyor erur zoru zabun,
Jonin ol niri imoni bilan.

Xoliqo!
Po ishlarim bosh aylasang,
Xirmani rahmat mango chosh aylasang.
Munda tavfiqim,chirog’im qo’lga ber,
Onda imonimni yo’ldosh aylasang.

Xoliqo!
Afv ayla o’tgan yoshima,
Yaxshi qullarni ato qil qoshima.
Go’r ichinda kelsa ikki so’rg’uvchi
Onda sen rahm ayla yolg’uz boshima.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Xoliqo!
Diydamg’a ashki zori ber,
Ko’ngluma doim muhabbat yori ber,
Obi kavsardin mani serob etib,
Ham mang’a ko’pruk o’tarda yori* ber.

Xoliqo! Lutf et gadoyi zoring’a,
Bandadurman,zorman har bir koring’a.
Mag’firat daryosig’a g’arqob etib,
Ko’zlarim shoyasta qil diydoring’a.

Xoliqo!
Tuz aylagaysan rohimiz,
Mustajob etgil duoi ohimiz.
Tongla hayron bo’lsa xalq o’z holig’a,
Mustafoni qil shifoatxohimiz.

TO’RTLIK

Odamiyning qadri yo’q bir yerda yurganda omon,
Qadr o’tar ammo judolig’ bo’lsa sandin begumon.
Garchi Olloyor O’tarchidur, erur ul ham yamon,
Oning ham qadri o’tar bir nechag’a o’lg’an zamon.