Темир дарвозанинг ўртасидаги якка тавақали, энсиз эшикчани очиб ҳовлига кирган Ромиз Жўра ичкарига бир қадам қўйган жойида димоғига гуп этиб урган анвои ҳидлардан нафас ололмай қолдими ёхуд қийғос очилган лолаю лолақизғалдоқлардан кўзлари қамашдими, ноёб хушхабарни эшитгандек эмас, уни ўз кўзлари билан кўриб тургандек азбаройи энтикиб кетди.

Хуршид ДЎСТМУҲАММАД
ЭРТА БАҲОР

Хуршид Дўстмуҳаммад 1951 йили туғилган.  Тошкент давлат университети(ҳозирги Ўзбекистон Миллий университети)нинг журналистика факультетини тамомлаган.
“Жажман”, “Қазо бўлган намоз”, “Озод изтироб қувончлари”, “Ҳамид Аъламовнинг айтолмаган гаплари”, “Беозор қушнинг қарғиши”, “Бозор”, “Донишманд Сизиф” каби асарлари китобхонлар кўнглидан жой олган.
Хуршид Дўстмуҳаммад “Эътироф – 2016” танловида йилнинг энг яхши ёзувчиси деб эътироф этилди.

– Э-э, ҳа-а-а, саломларим бўлси-ин-н!..

Темир дарвозанинг ўртасидаги якка тавақали, энсиз эшикчани очиб ҳовлига кирган Ромиз Жўра ичкарига бир қадам қўйган жойида димоғига гуп этиб урган анвои ҳидлардан нафас ололмай қолдими ёхуд қийғос очилган лолаю лолақизғалдоқлардан кўзлари қамашдими, ноёб хушхабарни эшитгандек эмас, уни ўз кўзлари билан кўриб тургандек азбаройи энтикиб кетди. Таққа тўхтади. Бир нигоҳ ташлашда боғни бошдан адоғ кезиб чиқди. Яна ва яна қаради, разм солди. Нигоҳини тўхтатолмади. Гўё ҳозироқ қараб тўйиб-тўйиб кўриб олмаса кўз ўнгидаги бу ажиб хушхабар-манзара қаёққадир ғойиб бўладигандек.

– … С-с-алом…ларим-м…

Ромиз Жўранинг товуши жуда паст чиқди. Бутун боғ бўйлаб очилган алвон лолазор чўчиб кетмасин деган хавотирда товушини ютиб юборганди у. Гўё тарвақайлаб ўсган гилос дарахтининг остидаги темир сўрида кимдир ором олиб ухлаб ётибди-ю, ўша кимсани чўчитиб юборишдан эҳтиётлангандек, йўқ-йўқ, бутун боғ ажиб бир сеҳрларга лиммо-лим мусиқага рақс тушаяпди-ю, ранго-ранг либосга безанган раққоса… боғни чалғитиб юборишни истамагандек оёқ учида оҳиста икки одим босди. Қадам босди-ю, беҳосдан, ҳа-ҳа, тўппа-тўсиндан боғни қоплаган ранго-ранг лолаю қизғалдоқлар, кўм-кўк чучмомалар жажжи боғча болачаларидек бараварига чапак чалиб юборганидан чўчиб тушди. Лолалар чайқала-чайқала, қип-қизил гулкосалари, ҳали очилиб улгурмаган майин оқиш тукли ғунчаларию ям-яшил япроқлари ва нозик-ниҳол новдалари ерга тегай-тегай дея тебраниб олқишлади.

Ромиз шоир жуда-жуда соғинганди боғини. Соғиниш ҳам гапми, боғини унутиб юборгандек эди, назарида. Унутиш ҳам гапми, батамом оқибатсизлик йўлига ўтган-у, мана, кўз-кўзга тушганда хижолат ўтида ёнаётгандек, изза бўлаётгандек, истиҳола ўтида қоврилаётгандек эди. Аксинча, мўъжиза устидан чиқди у, таъриф-тавсифига сўз топилмайдиган мўъжизага рўпара келди. Ваҳоланки, орада бир қиш ўтди, холос, қиш бўйи у қадам босмади боғга. Қиш фасли ҳеч ким қадам ранжида қилмайди бу томонларга, бирор-ярим қўни-қўшни деганлар тасодифда дайдиб-улоқиб йўли тушиб қолмаса, атроф дала ҳовли кимсасиз аҳволда қишнинг, қор-ёмғирнинг, изғиринли аёзнинг инон-ихтиёрига қолади. Ёлғон бўлмасин, муштипар қоровул хотин икки ўғил, бир қизи билан ҳў-ў сердарахт баланд қирнинг белида кўринаётган ёлғизоёқ йўлка билан бориб-қайтиладиган кулбачада қиш­лайди. Дала ҳовлилар ўшаларнинг қарамоғига ўтади. Кўклам шабадалари дала-қирни айланиб-ўргила бошлади дегунича эса боғ ҳовлиларга ғимир-ғимир, симир-симир, жимир-жимир қон киради-жон киради.

Ромиз Жўра шу ёшга чиқиб ҳеч қачон қишни бу қадар оғир ўтказмаганди. Қиш одатдаги қишлигини қилди – ҳаво совиди, ердан қарийб қор аримади. Қорли-қировли, ҳатто аччиқ изғирин забтига олган оқшом чоғлари пойи пиёда кўча сайрига чиқиш одатини канда қилгани йўқ Ромиз шоир. Уй-жойи иссиққина, бола-чақаси бағрида, хизматига бориб-келиб турди. Лекин юраги сиқилди, фақат нега, нимадан сиқилди, не ҳасратларда бу қадар қисинди – ўзи ҳам билмади, тагига етолмади, тайинли жавоб топмади. Худди барча тушуниксиз дилхунликлари фақат ва фақат дала ҳовли васлига, дийдорига етсагина тарқайдигандек туюлаверди. Боғ ҳовлиси тушларига кирди, тушида ҳам, уйғонгач, ўнгида ҳам ҳадемай баҳор келақолса, дея сабрсизланаверди, дала ҳовлига етиб борган тақдирда адо этилажак юмушларни хаёлан режалаштиришдан чарчамади, ҳатто неча қайта тун ярмида аста иссиқ ўрнидан сирғалиб чиқиб аллапаллага довур “Дачада мўлжалланган ишлар” рўйхатини тузди. Эринмай-нетмай қайта-қайта ёзилган рўйхатларни ноёбу нодир ёзувдек авайлаб, ўқиётган китоби орасига яширди. Қандайдир кўринмас-мавҳум куч унинг бу ният-маслагига етишмоқликка тўсқинлик қилиши муқаррардек бот-бот кўр хавотирга тушди. Тун ярмидан оққан палла ювиниб-покланиб илтижолар ила тонг оттирди.

Хуллас, у боғ ҳовлига борадиган кунини сабр­сизлик билан кутди, бетоқат кутди, маъшуқасидан айрилган ошиқдек кутди. Назарида жонининг бир бўлагига айланган боғ ҳовлиси, ўз қўли билан битта-битталаб тош териб, тупроқ ташиб, лой чангаллаб, мих қоқиб бунёд этган қўшхонали, ғарибгина кулбаси мунғайиб қолгандек туюлди. Неча қайта отланди у бу томонларга, ҳар сафар аёли йўлини тўсди, қўйсангиз-чи, деди, шу совуқда зарилми, шамоллаб-нетиб иш орттириб келасиз, дея изн бермади. Икки-уч дафъа ўғил-қизининг онасига билдирмай йўлга равона бўлиш хаёлига ҳам борди, ахир дала ҳовли жойлашган маскан қочиб кетган эмас, шаҳар сарҳади ошиб яна икки соатлар чамаси мошинасини ғизиллатиб ҳайдаса етиб борадиган манзил… журъати етмади Ромиз Жўранинг. Хотин киши ҳам билиб айтади, қолаверса, кейинги пайтда нозикмизожроқ бўлиб юрибди, иттифоқо фалокат босиб, шамоллаб-нетса борми, хотини айтмоқчи “иш орттирса”, эрта баҳор тугул, айни кўм-кўк кўклам қўшиғи янграган палла ҳам боғ ҳовлига келиш насиб этмай қолиши мумкинлигини ўйлаб юраккинаси орқага тортиб кетди.

Дала ҳовли ҳам уни роса соғинган экан, ўзиям. Шундай бўлишини тахмин қилганди Ромиз шоир, фаразда адашмади. Лекин бу қадар деб ўйламаганди, соғинч деганлари шунчалар алвон ранг­ларга бурканиб, очиқ саҳна тўла чолғулар янглиғ жўр овозда нола чекиб юборади деб кутмаганди. Тўғри-да, ён томонларда – гир атрофда лолалар, лолақизғалдоқлар, яна кўм-кўк, пушти, сариқ, мовий ранг гулчечаклар кутаверганидан, соғинчли ўртанишлардан чўғга, оловга – алангага айланиб кетибди!..

Ромиз Жўра дарвозадан кирган жойида қоққан қозиқдек қимир этмай тураверди. Мана, сиз соғинган боғ ҳовли, шоир, деди овозини чиқариб, бундан қаноат ҳосил қилмади, янаям тантанавор оҳангда айтди: кўзларингиз тўйгунича баҳра олинг, Рамзий жаноблари! Сўлим баҳор ташрифингизга мунтазир! Ўзларининг ҳаппаю ҳалол амлоклари мунтазир пойқадамларига! Олис ва холис ниятлар ижобати, қаранг, нақадар тароватли, нақадар гўзал! Ойдан-да, кундан-да, гўзаллардан-да гўзал!..1

Ромиз Жўра авжига мина бошлаган “шоирлиги”ни амаллаб тўхтатди-да, беҳосдан яна бир қадам босгудай бўлса, боғни оғушига олган ажиб тароватга путур етказиб қўядигандек, ҳуркак қизғалдоқ-қизалоқларнинг уволига қоладигандек бошини гоҳ у ён, гоҳ бу ён буриш-ўгириш билангина кифояланди. Унинг назарида шамол тугул, ҳатто шабада ҳам эсмаётгандек эди, бироқ қуюқ очилган лола-лолақизғалдоқлар белга тепадиган ўт-ўланлару майса-кўкатларга қўшилиб, бири-биридан ажиб ва одамни маст қилувчи ифорлар таратиб, ҳамон ерга теккудек ғамзалар билан тошқин сувдек шовуллаб тебранаётгани ақлини шошириб қўяётган эди. Лолалар ҳар тебранганда жажжи пиёлачаларидаги шудринг томчилари дув-в этиб ерга сочилар, Ромиз Жўранинг назарида лолалар севинч кўз ёшларини тўкаётгандек туюларди.

Лолақизғалдоқлардан бир жуфти тил бириктирдими, чирмовиқдай ачомлашиб энгашганича Ромиз Жўранинг тиззасига бош урди. Шунда Ромиз шоир қўш қизғалдоқ гулкоса ичига разм солди. Чўғдек қизил япроқлар туби – тоғ лоласининг жажжи юраккинаси шу қадар сим-сиёҳ – тим қора бахмал-духобанинг ўзгинаси эканлигини ҳаётида илк бора кўраётган одамдек ҳайратидан тили калимага келмай қолди.

– Соғиндиларингми, лолаларим, қизғалдоқларим? Ёлғизларим? Овунчоқларим?..

Қўшалоқ қизғалдоқ новдаси қад ростлади, зум ўтмай яна боягиндай ачомлашган ҳолда боғ ҳовли хожасининг тиззасига бош урди – кўз ёшидек тиниқ, дур томчилар дувиллаб сочилди.

Ромиз шоирнинг кўзидан ёш тирқираб кетди… Этак томонда қатор саф тортган мирза теракларнинг эндигина ниш ура бошлаган япроқчалари қуёш нурида живирлади, яқин-атрофида қандайдир қушлар шўх ва мастона чуғиллади, “чиғ-чиғ”лашиб оёғининг остидан қувалашиб ўтди, осмон тоқига нақшланган кумушдай оппоқ булут парчалари сезилар-сезилмас сузиб бораётганди. Булутлардан-да оппоқ чинни кабутарлар галаси Ромиз Жўранинг илк ташрифи шарофатига дала ҳовлиси узра кимўзарга қанот қоқиб, тапиллатиб ўйинга тушиб, айлана ясай бошлашди.

Ромиз Жўранинг бетини майин-мулойим шабада сийпалаб ўтди. У ланғиллаган аланга тутган ҳовли манзарасини симириб ичгудай ташналик билан мириқиб-роҳатланиб, тўйиб­ тўйиб кузатди. Пана жойларда лахтак-лахтак қор оролчалари кўлмак сувга ўхшаб жон сақлабди. Чарақлаган офтобнинг заррин нурлари беозор, илмилиқ. Илло, ўт-ўлан чунонам жони кириб ўсибди, ўзиям! Дарахтларнинг танасигача, темир сўрининг остигача, қўш хонали кулбага довур олиб борадиган ёлғизоёқ йўлкагача кўринмай кетибди. Фақат чоққина ҳовузча устига гумбазсимон шамойилда тортилган сувюқмас елим матонинг бир қарашда “турқ”и… қабрни эслатиши Ромиз Жўранинг дилини ғашлади, холос.

Қиш қишлигини қилди деди-ку, ортга сурилгани йўқ, баҳор эса ушбу дала ҳовли соҳибига ўхшаб ошиқмади, балки ҳар иккала фасл боодобликни ўринлатди – бирининг сафари ниҳоясига етаёзган дамларда иккинчиси ҳаёт қўшиғини куйлашга киришди. Илло, нима бўлган тақдирда ҳам, мана, сир очилди – Ромиз Жўра билан баҳорнинг дили, тили, нияти бир экан – икки қалб, икки вужуд кимсасиз масканда қучоқлашгудай, ачомлашгудай бир-бирининг бағрида эриб кетгудай алфозда юзлашиб, дийдорлашиб туришибди! Ҳамон шундай экан, бу ёғи ё остидан, ё устидан, нима бўлса бўлсин, ким нима деса десин, Ромиз Жўра шамолласа шамоллар, тоби қочса қочар, муҳими, эрта баҳорни ўз кўзи билан кўриш бахтига муяссар у. Интиқ кутилган арзанда шодмонликнинг ўзгинаси уни пешвоз чиқиб, қучоқ очиб кутиб олмоқда, шундай экан, айни айём юмушларини бир ҳамлада – ҳа-ҳа, бир ҳамлада битиришга киришса, боғ ҳовли яшнаб кетса, қарсак чалиб юборса, умри жуда-жуда қисқа бўлган лола-лолақизғалдоқларининг дийдорига тўйса, йўлкаларни, ёлғизоёқ йўлкачаларни очиб, саришталаса, ҳадемай япроқ ёзиш айёмига киришадиган олма, анор, нок, гилос, бодом, хурмо, шафтоли ва ҳоказо дарахтлар танасини оқласа, дов-дарахтлар “Оққуш кўли”нинг оҳумисол раққосаларидек ясан-тусан қилиб олса, мўлжалланган ҳар бир иш-юмуш ниҳоясига етгани шарафига чинни кабутарлар галаси табрик ва олқишлар мақомида Рамзий шоирнинг боғ ҳовлиси тепасида айлана ясаб учаверса! Абқарий-й, ё, ҳайратий! Ҳайратий, ё, абқарий-й! Оҳ кучингдан, воҳ жонингдан, э, воҳ-воҳ-ҳ жодуларингдан, ҳаёт!..

Ромиз Жўра тўсатдан қулоғини динг қилди. Жимжитлик ва сукунатни унинг ҳайратланишлари бузаётганди. Борлиқ эса ўйга толгандек, боғ соҳиби ташрифига атай ҳозирлик кўриб, нафасини ич-ичига ютгандек… Ромиз шоир юзини хиёл осмонга қаратиб, кўзларини ярим юмди. У олис-олислардан элас-элас эшитилаётган дилгир кайфият бағишловчи мусиқа тинглаётгандек эди. Вужуди қулоққа айланди – нафас олиши эшитилди. Энтикиб кетди. Хаёлига келган ўйдан чўчиб тушди – хотинининг раъйига юриб, шу сафар ҳам келмай қолганида борми, дала ҳовлисига эрта баҳор ташрифини ўз кўзлари билан кўрмаганида, ўн саккиз ёшли қизнинг бокира нафасидек ҳаволардан тўйиб-тўйиб баҳра олмаганида, ушбу гўзалдан-гўзал манзаранинг тирик шоҳиди бўлмаганида ҳаётининг мазмун-моҳияти – ҳикматини англамоқликни бой бермасмиди?! Аҳволи нима кечарди у ҳолда? Қиш бўйи кутди-ку, ўзи! Айтди-ку, негадир бу сафарги қиш тамомила ўзгача ўтди, Ромиз Жўранинг тоқатлари тоқ бўлди, юраклари чок-чокидан сўкилаёзди. Бутун қиш бўйи баҳорни соғиниб, баҳорга интилиб, унинг ишқида куйиб-ўртаниб кун санади, тун санади. Ёши улғайгани, кексалик-қарилик аломатлари кўнглига ғулғула солди, шекилли, сабр қилолмади, тоқати етмади, гўё шу бугун далага – боғ ҳовлисига чиқиб бормаса, эрта баҳор тароватини ўз кўзлари билан томоша қилмаса, чинакам кўк­ламой аразлаб келмай қўядигандек, қайтиб баҳорнинг дийдорига етишиш насиб этмайдигандек хавотирда юраккинаси ўртанди. Ҳовлиқди. Таваккалига уловга эгар урди.

Фаслнинг инжиқликларига қараб иш тутадиган замонлар ўтиб кетган, бинобарин, андек бемаврид эканига қарамай, Ромиз Жўра енг шимариб бир уннаса, дунёча юмушни ўринлатиб ташлайди. Қарабсизки, чор атрофдаги қўни-қўшнилар келгунга қадар ҳовли қўғирчоқдек ясанади, тўйхонага, айёмхонага айланади. Ромиз Жўранинг ғайратларига офаринлар ёғдиришади ҳали. Ўзлари ҳар йилдагидек пича ҳаяллашганларини хаспўшлаб… уҳ дангаса, уҳ ишёқмас чиқди ҳамсоялари! Важ деса қоп-қоп: ҳали баҳор келганича йўқ, ҳали ердан зах кўтарилганича йўқ, уйлар совуқ, лойгарчилик… шаҳарда хизматчилик. Танбалга баҳона қаҳатми?! Ўзларинг зах, ўзларинг совуқ, ўзларинг дангаса! Ана баҳор, мана баҳор, даламизга-боғимизга чиқинг­лар, марҳабо, барчамизга интизор-муштоқ-ку баҳор!

Умрида икки байт битмаган банда қаердан “шоир”лик мартабасини орттирган – Ромиз Жўранинг ўзи ҳам аниқ-тиниқ билмайди, илло, айни шу тобда… қаранглар, ҳовли ҳо-ов этакка довур қип-қизил кўл мисоли товланиб жилваланар, сал эҳтиётсиз хатти-ҳаракатга йўл қўйгудай бўлса, қирмизи кўл суви лоп этиб аланга олиши муқаррардек ажиб ва ғаройиб манзара!.. Шу хаёл аралаш мўйқалам тутишда уқувсизлигини ўйлаб жони ўртанди. Аттанг, агар мен рассом бўлсам эди, чизиб берардим… Тангри таоло шул мўъжиза санъатдан қисмаганида борми, айни беҳишт сувратига кирган бу чаман, бу чорбоғни тасвирлашда Рерихдан тортиб Тансиқбоевгача, Далидан тортиб Ахмаровгача яхдай сув ичсинлар эди, унинг олдида!..

Орадан бир зум ўтар-ўтмас, жони ўртанаётганини унутишга улгурмай туриб бастакорга айланиб қолишини ва боғнинг ушбу тароватига монанд куй басталашни тусади кўнгли. Хаёли измидан чиққанди унинг, ғайришуурий алфозда ўзини моҳир танбурчидек ҳис эта бошлади, яна сония ўтмай фикридан қайтди – созларнинг сози сато, деди-ю, туйқус жонига игна суқилгандай кўкси жазиллаб ачишди. Ахир танбур ё сатосиз ҳаётининг бир куни-бир лаҳзасини тасаввур қилолмаса, нима жин уриб, кеч кузда дов-дастгоҳни мошинга ортганича шаҳарга жўнаб кетаётиб жондек ширин созини манави кулбада унутиб қолдирди?! Узун қиш бўйи бу айрилиққа қандай дош берди?! Дала ҳовли соғинчидан бу қадар ўртаниблар кетаётганининг боиси шундадир, ҳойнаҳой?! Мана, хайрият, ниҳоят, етиб келди, яхшиям, таваккалига иш тутди, ҳозироқ, ҳаялламай кулбасининг эшигини очади, кира солиб танбурини қозиқдан олади – зах уй ичида нам тортганми-йўқми, қатъи назар, нохунни бармоғига қадайди, йўқ, камонни шайлаб созни созлаб ҳам ўтирмайди – кулбани, лолаю лолақизғалдоққа лиммо-лим тўлган кўл-ҳовлини, бутун атроф-жавонибни, ҳоовв кўриниб турган қорли тоғ чўққиларию ям-яшил либосга бурканган қир-адирларни танбур навоси, сато ноласи тутади – Ромиз Жўра маст бўлиб ўзи янгигина, ҳо-озиргина басталаган “Эрта баҳор” куйини чалади!..

Даставвал бошпанага олиб борадиган йўлни очса, уйга кирса, уст-бошини алмаштирса, омборхонадан меҳнат аслаҳаларини олиб чиқса… шу-да, “Эрта баҳор” куйи, шу-да, ўйноқи танбуру сато нағмасининг авжи осмонларга етгани – эрта баҳор юмушларининг бошлангани!

Ромиз Жўра белига урадиган баландликда ўсган ўт-ўланни дам оёқлари, дам қўллари билан авайлабгина икки томонга букиб, йўл очиб уй томон юрди. Ў-ў, барака, ҳў-ҳў, барака!.. Қиш асноси тупроқ момиқ қор кўрпаси остида мириқиб нафас ростлади, баҳор серёғин келди, момақалдироқ беармон қалдиради – мириқиб ўсди, беармон ўсди бу ўт-ўлан деганлари! Бай-бай, бай-бай!..

Йўлнинг ярмига етар-етмас Ромиз Жўра бир зум тек қотди. Яна беихтиёр бутун вужуди қулоққа айланди. Жимжит, тиқ этган-чирқ этган сас-садо йўқ. Жим туринг-г, шовқинламанг-г, уйғонур уйқудин кўкламой пари! Ҳой, мўйсафид қиш, бас энди, турақол, нари!.. Юзини кўкка тутганича кўксини тўлдириб-тўлдириб нафас олди, минг турфа ўт-ўланнинг анвойи иси димоғини ёриб юборай деди. Ҳузурланганидан ғайришу­урий тарзда кўзлари юмилди.

– Жим туринг-г, шовқинламанг-г…

Тиззасининг кўзи совуқ қотди. Ромиз Жўра шими тиззадан юқорисигача шилта бўлганини кўрди. Тиззадан сув кечиб бораётгандек эти жунжикди. Шудринг батамом тўкилиб улгурмаганини ҳисобга олмабди, пича шошибди. Қўлига таёқ-паёқ олиб, ўша билан йўл очиш хаёлига келмабди. Хотини билгандек айтган экан – эгнингиз ҳўл бўлса қуритолмайсиз, деганди.

Бу ёғи таваккал, деди ўзига ўзи Ромиз Жўра. Йўлида давом этди. Олди очиқ айвонга етди-ю, яланг жойга чиққанидан енгил тортди, оёғини тапиллатиб сиймон ерга урди. Шими, туфлисидан зумрад томчилар ҳар ёнга сачради. Ромиз шоирнинг баданига титроқ югурди. Қўлтиғидаги бўхчани дераза токчасига қўйиб, ортига ўгирилди – лолаю лолақизғалдоқларга, уларга басма-басига очилган чучмомаю бинафшаларга энди айвон томондан кўз югуртириб, ғаройиботга рўпара келган ажнабий сайёҳдек кўзларини узолмай қолди. Инсонга яна қандай мўъжиза керак?! Биров экмаган, уруғини сочмаган бўлса, қиши билан қор остида жон сақлаб ётган-у, ё қуд­ратингдан, қуёш йилт этиб чарақлаган замони гуриллаб кўкка интилган, пориллаб, ловуллаб, чаппар уриб очилган! Дала ҳовлини, атроф-жавонибни, бутун оламни яшнатиб юборган! Рамзий шоир чертмаса ким чертади қувноқ танбур навосини?!

Ромиз Жўра калит шодасини олиб, аввал темир панжара қулфини, сўнг эшик қулфини буради, эшик очилаётиб ғичирлаб-зорланибгина эмас, фарёд чекиб юборди. Ҳижрон азобида қолган ошиқ-маъшуқнинг оҳу нолаларга тўла гина-кудуратидек эшитилди Ромиз шоирнинг қулоғига. Унинг бетига гуп этиб совуқ эпкин урилди. Зах ҳаво уйга биқиниб олган-да қиши билан. Тағин ичкарига кириб узоқ ўтирманг, захлаб ётгандир, деганди аёли. Худди кўргандай айтган экан. У ичкарига қадам босди. Оёғининг остини чаён чаққандек ирғиб тушди. Нам тортган шими тиззаси, болдирига чиппа ёпишди. Эти жунжикди.

– С-саломларим-м…

Ромиз Жўра бу сафар оғзини тўлдириб бутун дала ҳовлини бошига кўтариб салом бериш одатини канда қилди – уй ичига таъзим бажо айлаганда овози акс садо бермай, яланг деворларга сингиб кетди-ўчди. Ўт-ўлан оралаб келатуриб қўзғатиб юборди-да, ҳовли томондан ёпирилган турфа анвойи ҳидлар зумда уй ичини тўлдирди.

– Шудринг селгимаган экан… шимнинг шилтаси чиқди, онаси, – деди у иккала қўлидаги тугунчани пастак курси устига ташлаб.

– Айтмаганмидим?!

– Айтгандинг, айтгандинг. Ҳозир, ўйлаб кўрай, бир зумда чорасини топамиз. Шимнинг почаси тез қурийди. Ечаман, ҳовлига олиб чиқиб офтобга ёяман – қурийди-қолади. Ҳеч ким-ҳеч зоғ йўқ – Рамзий жаноблари бир пас-­ярим пас уйда, йўқ, айвонда ўтира турадилар, йўғ-э, иш кийимларим бор-ку, ўшаларни кийиб оламан, вассалом, онаси.

Ромиз Жўра ҳозиргина олиб келган тугунлардан бирининг боғичини ечаётиб курсидан кўз узолмай қолди. Алмисоқдан қолган, ранг­пар чорбурчак курси боягина етимхонага ташлаб кетилган гўдакдек қунишиб турарди. Болалик кезлари қишин-ёзин сандалга қў­йиларди. Қайта-қайта бўялганидан олачалпоқ тусга кирган, тўрт оёғида базўр қад ростлаб тургани қиёфасидан маълум. Устма-уст тахланган тўртта коса ҳам қарийб курсининг ёшида – қадимги косалардан, тўқ кўкиш гуллари йирик-йирик. Ҳозирги косалар онасидан мерос бу косалар олдида мисоли пиёла. Жавондаги лампа шиша-чи? Волидаи меҳрибони уни ўғил-қизлари битта кўрпа остида қаторлашиб ётадиган уйлари токчасига тун бўйи ёқиб қўяр, бола Рамзиддин кўзи уйқуга юмилгунига қадар сирли бир жумбоққа жавоб топмоқчидек лампа шишанинг майдатароқ тоқили шифтга урилиб турган шуъласидан кўзини узолмасди.

Ойнаванд жавонда чети учган сопол ликопча, ликопча ўртасида нимкоса катталигидаги сап-сариқ идишча – игна-ип, ангишвона сақлаган онаси раҳматли унда… Ромиз Жўра тош қотган девор соатига термилиб қолди. Отаси аллақайси юртга борганида келтирган – қўни-қўшнилар, яқин-йироқлар атайин осма соат томошасига гала-гала бўлиб чиқишган, занг чалинишини ўз қулоғи билан эшитиш ниятида эринмай кутиб ўтиришган уларникида. Хонадоннинг арзандаси эди, энди эса… овлоқ дача мулкига айланганига аллақанча йиллар ўтди. Юрмаса ҳам майли, чиқилламаса ҳам, занг урмаса ҳам майли, деворда турибди-ку, ош-нон талаб қилмаяпти-ку. Аҳён-аҳёнда тикилиб-термилиб қолади Ромиз шоир, шундай дамларда капгири қилт этмаса-да, занг чалмаса-да, соат ҳамиша юриб тургандай, ўғли уйланиши муносабати билан замонавий таъмирдан чиққан уй-жойига сиғмай қолган бу топилмас бисот мутлақо, ҳеч қачон, зинҳор-базинҳор тўхтамайдигандай чиқ-чиқ, чиқ-чиқ, чиқ-чиқ садоси қулоғининг остидан узилмайди…

Ромиз Жўра почалари тиззасига довур шилтаси чиққан шимини алмаштириш ниятида ичкари хона эшигини очди-ю, юраги шув этиб кетди. Не кўз билан кўрсинки, тўрдаги девордан унга ота-онаси тиккасига қараб туришарди! У югуриб девор ёнига борди, икки қўллаб михга илинган суратга талпинди, кечирилмас айб иш қилиб қўйган одамдек вужудидан дувва ҳовур кўтарилди. Баданига қалтироқ турди. Қиш бў­йи-я?! Кимсасиз, совуқ-зах кулбада-я?! Нечун шуни ўйлаб кўрмади-я, наҳот шунчалар бетаъмизликка йўл қўйди-я?!

Ромиз Жўра суратни икки қўллаб тутганича юз-кўзига босди, апил-тапил чанг-ғуборини сидириб ташлаб, узр сўраётгандек энтика-энтика ўпди – суратни қай ҳолатда тутмасин, Ромиз Жўра ҳарчанд нигоҳини олиб қочмасин, отаси билан онаси ундан кўзларини узишмади – кулимсираб, вазмин… миннатдор нигоҳ-ла термилганча қараб тураверишди.

Ромиз Жўра темир каравот чеккасига оҳиста чўкди. Юз йилдан ошган-ов, бу хонадон хизматига ёлланганига! Бу ҳам отаси ва онасидан ёдгорлик… Айтмоқчи, шаҳри азимдаги шоҳона уй-жойларига нимаики сиғмаса, бари шу ерга – дала ҳовлига ташиб келтирилган. Оёқ остидаги кигизни айтмайсизми! Ромиз болалигидаги чангларнинг иси келади ундан. Болалик уйларида, сандалнинг чеккаларига солар эди онаси. Остидан бўйра тўшалган, сўнг кигиз. Намат дейишарди. Ҳозир болалари намат нима эканини билишмайди. Ўғли айтиб қўймайди: ада, уйда шуунча гилам ўрами ётибди чанг босиб, ўша наматни баҳридан ўтақолинг, дегани-деган. Ромиз Жўра ўламан саттор, кўнмайди, намат экан-у, лаби учган пиё­ла, дастаси узилиб тушган обдаста, ичига ёш бола яшириниб олса бўлгудек, энди ҳеч нарсага ярамайдиган хум – ҳамма-ҳаммаси, ҳа-я, ана, қозиқда – икки оёқ-икки тизза ўрни ўйилиб тушаёзган, саждага борган манглай ўрни оқариб кетган гулдор жойнамоз – бирортасининг баҳридан ўтишга юраги дов бермайди, кўнгли бўлмайди, истамайди, ташлаб юбориш тугул, шундай хаёлга борган дам ота-онасига хиёнат қилаётгандек ичлари ўртанади. Отамдан, онамдан нимаики қолган ва уйимизга сиғмаётган бўлса, беринглар, ҳаммасига дачада жой топилади, дейди. Бажонидил опкелади. Ҳар бири отаси ва онасини эслатувчи рўзғор буюмларини соғиниб келдимикан бу сафар Ромизжон, дала ҳовлига?!

– Дача омборхонага айланиб кетди, барака топгур, – дейди аёли норозиланиб.

– Омбор эмас, музей, – дейди отасини ранжитмаслик учун юмшоқроқ қилиб ўғли.

– Лоақал дачани адамми ихтиёрларига қўяйлик, – деб унинг ёнини олади қизи.

Ромиз Жўра қўл учи тегса ғичирлаб кетадиган ёзув курсиси устида қолган бир варақ қоғоздаги таниш хатга кўз югуртирди. Овоз чиқармай ўқиди: “Ушбу ҳужжат ила далолат келтираманким, Хапу-Хапу кўчасидаги Чинниой хонимга қарашли 8-уйда яшовчи, асли хоним афанди бозордан арзонгаровга сотиб олган Пет­рус ўткир савдойилик хасталигига гирифтор бўлган, шу муносабат билан…” Ўзининг дастхати. Қаердан келиб қолди?.. Ромиз Жўра қоғоз остида яна бир варақ борлигини кўрди. Ундаги ёзув­ни ҳижжалади: “Настоящим удостоверяю, что Пётрусь, проживающий по адресу: ул. Хапу-Хапу, 8 у г-жи Чин, приобретенный ею на рынке, страдает острыми приступами безумия и, в связи с этим…”2 Охиригача ўқимай туриб ёдига тушди. Қандайдир важ билан, ёдида йўқ, ёки бекорчиликдами, ўзини синаб кўриш ниятида шу матнни таржима қила бошлаган-у, чала қолганди. “Шизотимия”си нима? “Циклотемия”си-чи?.. Шунга ўхшаш атама сўзлар таржимасига тиши ўтмай чала қолдирганди, чоғи, бошлаган ишини. Тиши ўтганда-чи? Китоб-луғат титкилаб топганда-чи? Бошига урадими бу таржимани?! Гадовачча хастаҳол Петрус жуҳуднинг ташвиши етмаётганди Ромиз Жўра жанобларига?! Шоирлик ҳам эви билан-да, окоси! Қиш бўйи хотиринг­ни бежам қилган ниятингга етай деб турибсан, мана, нақ жаннати наъийм ислари гуркираб, пешвоз кутиб олмоқда. Ана, баҳорой! Мана, кўк­ламой! Бунчалар кўзларинг, кўзларингга қўшилиб идрокларинг қамашди, Ромизбой?!

Шу пайт қаердандир шовқин келди. Ромиз Жўра диққатини жамлади. Ғалати ғала-ғовур эшитилди. Ия, мендан илгари отни қамчилаганлар борга ўхшаб қолди-ю! Ким келдийкин?! Овозлар қай томондан чиқяпти, ўзи? Жалол қўшни – йўқ, Қоравой ака – йўқ, домла – жазирама саратон ҳавога ўт қўймагунича қорасини кўрсатмайди. У ҳолда… Уч-тўрт ҳовли наридан бир қанча эркак-аёлнинг қаҳ-қаҳ отиб кулишгани эшитилди. Мени мазах қилишмаяптими, ишқилиб – хаёлига оралаган гумонни ўша заҳоти унутди Ромиз Жўра. Мошинасоз уста, қўли енгил – бозори чаққон уста, ишнинг кўзини биладиган уста. Қачон қараманг, уч-тўртта шогирдини бошлаб келади. Ўзи тиним билмайди, ўзгаларни ҳам тиндирмайди – ишлатгани-ишлатган.

Ромиз Жўра ҳам шогирдлари қуршовида келмоқчи эди, аёли қўймади, шу изғиринда ўзингиз борганингиз етмагандай, шогирдларингизни қўя туринг, деди, олди – ёз, обборарсиз, деди. Йўқса… Уста мошинасознинг қийқириб бутун дала ҳовли депарасини бошига кўтариб “воҳ-ҳа-ҳо”лаши эшитилди. Демак, олиб келса бўларди. Иккитаси ё учтасига бир оғиз имо қилса, бари беминнат йигитлар – учиб келишарди. Хотини, совуқ кунда узоқ қолиб кетманг, тезда изингизга қайтинг, деб жавраганига қарамай, Ромиз Жўра мўлжаллаган бир дунё юмушни шу куннинг ўзида битириб юборарди. Ҳой, дерди, сен у ишни қил, ҳой, сен бу юмушни уддала, деб ҳар кимнинг вазифасини белгилаб берарди. Эҳ, аттанг! Хотиннинг сўзига кирди-я!.. Дачада шоирлик кетмайди, деб неча қайта ўзига ўзи танбеҳ берганди-я! Бир сафар тор кўчадан дарвозага қадар мошинасида кириб келди-ю, ёмғир ёғиб ўтганини ҳисобга олмаган экан, аробасининг ғилдираги лойга ботди-қўйди. Ҳарчанд уринди, қани энди, “Нексия” тушмагур жойидан жилса! Аксига олиб қўни-қўшнилар йўқ, Ромиз кўмакка ярайдиган эркак излаб кетди. Айланасига бир чақирим юрди эшикма-эшик, йўқ, эркак зоти қолмабди қишлоқда. Қайси эшикка бош суқмасин, хотин-халажнинг минғирлаган овозини эшитди: “Тирикчилик, тоғо, дадаси сафар кетганича дараги йўқ…” Боғ ҳовли ишни пухта қилганники! Бу ерда бировнинг савобию гуноҳи ўзгага бегона. Оббо, Петрусбачча-ей, сенинг доғингда келмагандим… Чала-чулпа қораланган варақдан чакак-чакак бўлиб кетган, ранги заҳил, жони илвираган пажмурда башара мўлтайиб қараб тургандай… Манавиндай беҳишт боғини умрида кўрмаган-да, бола пақир! Шизотимияни ўқиган, циклотемия асрорларидан нажот истаган, оқибати эса… паймона поёнига етаёзган… Манавиндай лолазорларда танию жони яйраб-яшнаб нафас олмаган – баҳра топмаган, танбур-сато чертмаган, муножотлар айтмаган, на бу дунё, на-да… Петрус-с… шизо-циклотемия… ака-ука, эгиз хасталик… танбур, сато… чаманзор… лолазор… лола-а…

– Почча-а!

Ромиз Жўра биров орқадан келиб шапалоқ тортгандек қулоғи шанғиллаб кетди, кўз олди қоронғилашди. Кимдир чақирдими ёхуд қулоғига чалингандек бўлдими, диққатини жамламоққа уринди-ю, афти бужмайди. Хаёли ўзида бўлмаса-да, Омаднинг овозини дарҳол таниди. Қаердан пайдо бўла қолди?! Осмондан тушдими-ердан чиқдими?! Ким чақирди уни бу ерга? Шайтон бошлаб келдимикан ё?.. Ҳар йили, шу ёзда дачангизга бораман, почча, деб бошини қотиради-ю, қадам босмайди. Болтун!.. Опаси билан етаклашиб келишдими ё?..

Ромиз Жўра хаёлида аралаш-қуралашган сўз ўйинини увол қолдиришни истамай, уни тугаллаб қўйди: …Ўзларидан кўрсин! Бадбахт Пет­руслар қавми на бу дунёда, на у дунёда кўради бундай боғларни!..

Ромиз Жўра истар-истамас айвонга чиқди-ю, оёқ остида устма-уст ётган кетмон билан болтага кўзи тушди. Ажабланиб улгурмаган ҳам эдики, бир қўлида белкурак, бошқасида теша кўтарган Омад пайдо бўлди.

– Биламан, почча! Китоб титкилашга тушсангиз дунёни унутасиз. Боғ юмушларини манга қўйиб беринг, ўзим боплайман, илло, сиз ичкарида зах тортиб қолманг-да. Баҳорри юмуши кўп, қаранг, нимадан бошлашши ҳам билмайсан, одам! Тўғрими?

– Ҳар банда, ҳар нарса зиммасида ўз вазифаси, ўз юмуши билан келади дунёга…

Ромиз Жўра шундай деб айвон саҳнида ётган кетмонга термилиб қолди. Отаси раҳматли атай темирчилар устахонасига бориб, қуйдириб келган, “Обидкетмон” деб ном қўйганди – бесўнақайлигини демаса, ҳалиям бинойидай ярайди. Аррага ҳам отасининг дасти теккан… Аслаҳахона қулф эди, Омад тушмагур калитни сўрамади ҳам?..

– Жа, тагдор гап қиласиз-да, почча! – Шанғи овози келди Омаднинг. У уйнинг орқа томонидаги аслаҳа-анжомлар сақланадиган омборчани тарақа-туруқлатиб кавлаштираётган, яна ниманидир излаётган, чакаги эса бирор нафас тинай демасди. – Ман конкрет одамман, конкрет гапираман. Маъноларга тўла тагдор гапингизга келсак, сиз билан биз-ку, бандамиз, тўғри айтдингиз, бу дунёда ҳар бир одамми ўзига яраша юмуши, вазифаси… лўндагина қилиб миссияси дейлик, тушунарли-да, тўғрими?.. Манимча эса, почча, раҳматли отангиздан қолган манави темир-терсакларнинг ҳам… – Ромиз Жўра “Бунча шанғилламаса!” деб кўнглидан ўтказиб улгурмаган ҳам эдики, Омад зипиллаб айвон саҳнида кўринди, шоша-пиша ерда ётган аслаҳаларга кўз югуртирди-ю, таққа тўхтади: – Ия, тешавой жаноблари ўз оёқлари билан чиқибдилар-ку! Ёки, сиз опчиқдийзми? Изламаган жойим қолмади-я!..

– Мен ҳали орқага ўтганимча йўқ… Омборри калити мана…

Омад поччасининг салмоқланиб, ҳатто ортиқча рўй-хуш бермай минғирлашига ҳам, унинг кафтида турган калит шодасига ҳам эътибор қилмади, овозининг борича, лекин калтагина қилиб “Хаҳ-ҳо” дея кулди-қўйди, сўнг ерда ётган аслаҳа-анжомларга қарата сўзамоллиги тутди:

– Тешавой жаноблари… Кетмонали… Арражон-арра! Ҳаммасини миссияси конкрет, поччажон почча! Тўғрими?.. Мана шу инструментлар ҳаммаси ўз вазифасини адо этса, дунёда битмайдиган иш қомайди, демоқчисиз-да, тўғрими?.. Манави ўрмонни, ўт-ўланни лола-поласи билан!.. Ия, тавба, тоғ лоласи, лолақизғалдоқ, бинафшаю чучмомалар бирваракай чаппар уриб очилган боғни биринчи кўришим умримда, почча! Нима бало, боғингизни сеҳрлаб қўйганмисиз, ока?!

– Мен боғни эмас, боғим мени сеҳрлаб қўйди, Омад, боғим.

– Бу жаннати гулзор оралаб ҳурлар ҳам чиқиб келар асталаб денг, почча-а! Аҳ-ҳа-ҳа-ҳе-ей-й!

– Омад тушмагур-ей! Сизга гап бўлса!..

– Ало-омат! Бу ёғига қараб туринг, ҳаммасини шест секундда юмалоқ ёстиқ – гулдур гупп, қип ташлайман!..

Ромиз Жўра қўрқиб кетди, сапчиб Омадга ташланмоқчи, агар у қўлига бирорта аслаҳани тутган бўлса, жон-жаҳди билан юлқиб олмоқчи эди. Хайрият, Ромиз шоирнинг хаёлидан кечган гапи ниҳоясига етиб улгурмай қайниси лип этди-ю, тоғдан тушиб келган шарпадай ғойиб бўлди. Зум ўтмай унинг овози уй орқасидаги майдонча томондан эшитилди.

– Почча! – деб чақирди у уйга ўт тушгандай ҳовлиқиб. – Э, буни қаранг, бу ёққа ўтсангиз-чи! Тезроқ, ока!

Ромиз Жўра бир-бир одим ташлаб, уйнинг орқа томонига ўтди. Майдонча торгина, ихчамгина, лекин махсус бўяб қўйилгандай ям-­яшил, қизил, сариқ, тарғил лолаю лолақизғалдоқлар чунонам тиғиз ва қуюқ очилган эдики!..

Ромиз Жўра Омаднинг тиззалаб чўк тушганча қўлларини боши узра кўтариб, кўкка қарата нола чекаётган, тавалло қилаётган алфозда кўриб ҳайрон қолди.

– Дача эмас, ока, – деди дона-дона қилиб Омад. Унинг товуши хушовоз ҳофизнинг овозидек жарангдор ва тиниқ чиқди. – Жаннат-ку бу, Рамзиддин почча, жаннатнинг ўзгинаси-ку! Шунча йил, шу-унча замондан буён бу ерга қадам босмаган мен тентак, мен дуррак! Тўғрими, почча?!

Ромиз Жўра кўз ўнгидаги манзарадан тили айланмай, ғўлдираб қолди. Хийла муддат жим тургач, тилга кирди:

– Ўт-ўлан, лола-лолақизғалдоқ, дала-тош, боғу баҳор – шу-да, ҳаммаси ўз бурчини адо этаётгани…

Омад ҳамон ҳайрат исканжасидан чиқолмаётганди. Поччасининг айтганлари қулоғига кирмади ҳам.

– Тўғрими?.. – Ҳолдан тойган ё ҳушидан айрилаёзган одамдек сўрай олди у шивирлаб. – Одамларни жаннатга келишга ҳам вақти йўқ…

– Тўғри айтасан, Омад, жаннатнинг ўзгинаси, бироқ…

Бироқ Ромиз Жўранинг бу жавоби ҳам Омаднинг қулоғига етиб бормади, чунки қайниси тўсатдан ирғиб қад ростлади-да, пилдираганича айвон томонга ўтиб кўздан йўқолди. “Бетоқат! – Сокин ҳаловатини бузгани учун ҳамон қайнисидан ранжигани аламида деди Ромиз Жўра. – Бесабр!”

Ранжиди, ижирғанди, энсаси қотди… зўраки илжайди, Омаднинг ҳовлиқишлари баттар ғашини келтира бошлади. “Ўзи сўрайди-да, жавобига қулоқ ҳам солмайди…” – Ромиз Жўра ичида шундай деб улгурмай Омад “обидкетмон”ни икки қўллаб тутганича поччасининг рўпарасига келиб тўхтади.

– Тўғри айтдингиз, жаннатни ўзгинаси! Одамлар вақт топмаса – ўзига!.. Мен ўз миссиямга киришаверайми?

Ромиз Жўра жавоб ўрнига индамай яқин бориб, қайнисининг қўлидан кетмонни олди-да, оҳиста чеккага қўйди.

Бу орада қуёш икки терак бўйи кўтарилган, аксари лолақизғалдоқлар япроғи тўкилиб, тўкилмаганлари эса юмилиб, сўлий бошлаган эди. Ромиз Жўра ичкарига кирди-да, кўпам ҳаялламади, энгил-бошини алмаштириб, зумда қайтиб чиқди. Чиққан заҳоти ерда ётган асбоб-­ускуналарга разм солди. Уларнинг орасида қайси биридир кўринмади. Ромиз Жўра қайним ишга тушиб кетдимикан деган хавотирда шошиб қолди. Жадал юриб майдончага ўтди.

Омад майдончанинг бир бурчида ўт-ўлан орасида аранг кўзга ташланаётган ёнғоқ дарахтидан қолган тўнгак тепасида энкайганича гирдикапалак бўлаётган эди. Ромиз Жўра унинг ўзидан кўра қўлидаги тешага хавотирланиб қаради.

– Омад! – деб чақирди.

Омад пинагини бузмади, гўё дала ҳовлида танҳо ўзи қолгандек, бу ерда ўзи хон – кўланкаси майдондек, кўнгли нимани тусаса ўша билан машғул бўладигандек, мезбоннинг чақиришига ҳам парвойи палак эди.

– Илон! – деди у, поччаси ёнига яқинлашиб келганида. Шундай деди-ю, икки кўзи ўт-ўлан орасида, қўлидаги тешани боши узра шай тутган алфозда, Ромиз Жўрага қайрилиб қарамади. – Сап-сариқ! Мана му-у-ундай-й! – деди иккала қулочини кенг ёйиб.

Ромиз Жўра қайниси кўрсатган жойга қараб улгурмай, Омад яна ваҳима кўтарди:

– Кетди! Қочди!

Илон ўт-ўлан оралаб уйни ёнлаб узоқлашди, шекилли, Омад бояги-бояги энгашганича ўша томон югурди. Ромиз Жўра югурмади-ю, қайнисининг изидан жадал эргашди. Унга етиб олгач, ошиқмай, заррача ҳовлиқмай, Омаднинг капалагини учириб юборган махлуқни нигоҳлари билан излади. Топди. Узунгина, дарахтнинг янгигина арчилган пўстлоғидек сап-сариқ, терисида аллақандай нақшин чизиқлар яққол кўриниб турибди. Илонлар майса, ўт-ўлан орасида чақиндек тез судралишини у яхши биларди.

– Калласини янчаман! – деб бақирди Омад ҳамон поччасига қарамай-нетмай, тешани боши узра ўйнатиб. – Икки бўлиб ташлайман!

Ромиз Жўра аввал ғоятда босиқлик билан қайнисининг кифтига қоқиб қўйди, шунда ҳам ўзига ўгирилиб қарамаётган Омаднинг қўлидаги тешани авайлабгина олиб, кекса тол дарахтидан мерос – неча йиллардан буён шу ерда узала тушиб ётган тўсинбоп ходага ўтирди. Омад қаердандир қўлига илинган сўйил билан қуролланиб, ҳамон илонни қувишда давом этди. Зум ўтмай унинг афсуслангани эшитилди.

– Йўқ, йўқолди!.. Қаёққа қочди?! Бир урсам ўларди-я, почча, тўғрими?!

– Ўлмайди, ўлмайдиган хилидан… – Илон ғойиб бўлганидан мамнунлигини яширмай кулимсираб жавоб қайтарди Ромиз шоир. – Бегона эмас, безиён, қиёматли жўра тутунганмиз…

– Ола-а! Жа, опқочасиз-а, почча?

– Тўғриси, мен йўғимда боғни қўриқлаб ётади. Жўра тутинганимиз рост.

Омад билганидан қолмади. У шоша-пиша майдонча томонга ўтиб кетди. Ромиз Жўра энди қайнисининг бу қилиғига эътибор қилмай қўйди, у Омадни “қуролсизлантиргани”дан хотиржам тортди, чарақлаган қуёш ёруғида янаям яшнаб кетаётган боғ манзарасидан дили яйраб, яна холи қолишни кўнгли тусади. Боғ ҳовлини оғушига олган сукунатга вужуд-вужуди билан сингиб кетгиси келди. Ёнгинасидан, йўқ, ўзи ором олиб ўтирган тўсин-ўриндиқ остидан ўтган чоққина ариқчадан оқиб бораётган сувнинг жилдираши эшитилди. Одатда бу ариқчаларга сув боғлаб келиш кони машаққат эди, ҳозир эса боғ соҳибининг муборак ташрифи шарафига, меҳр-садоқатига табрик ва тортиқ мақомида булоқ сувидек тиниқ сув ўз “оёғи” билан чопқиллаб келганди…

Ромиз Жўра хийла паллагача ихтиёрини паришон хаёллари изнига қўйди. Кўзи чаман бўлиб ясанган боғда, хаёлида эса… аёли, қизи, ўғли… акаси, опалари, дўстлари… устозлари, садоқатли шогирдлари… у билган-нетган ҳамма-ҳамма яхши одамлар бу гўзал ҳовлига жамланишган, ҳаммаларининг чеҳраларида табассум, шодмонлик… Шу чоғда, шу боғда ҳар нарса гўзал, ҳар нарса кўкарган, ҳар нарса кулар… Ромиз шоир умри мобайнида дилда пинҳон тутган орзусига етган, армонлари қолмаган одамдек дам шуури, шуурига қўшилиб вужуди замину осмон орасида муаллақ парвоз қилаётган булут парчасидек ўзини енгил ҳис қилар, дам эса қўл-оёғи ҳолсизланиб танаси тошдек оғирлашиб кетар, бундай ўзгарувчанлик боисини тушунолмай хавотирда турмоққа шайланган, ҳозирланган ҳам эдики, бирдан ўриндиқ қарс этди. Тўсин Ромиз Жўра ўтирган жойидан синиб, эгилиб ерга тегиб қолди. Ромиз Жўра туриб кетмади, қимир этмади ҳам. Хаёлининг бир чеккасидан “Табиий, неча йиллик тол қор-ёмғир остида чириган” деган ўй ўтди, холос. Шу пайт Ромиз Жўра мутлақо кутмаган ҳодиса юз берди: кўз қири билан қандайдир ғимир-ғимир ҳаракатни илғагандек бўлди. Эътибор бермади. Бироқ бир зум ўтар-ўтмас эътибор қилмасликнинг иложи қолмади: Ромиз Жўра бутун бадани бўйлаб қумурсқалар чопқиллаб қолганини кўрди. Кулди. Нима қилишини билмади. Хиёлгина қўзғалмоқчи ёки бармоғининг учгинасини салгина қимирлатмоқчи бўлганди, чумолилар чунонам кўпайдики, чунонам жазавага тушдики!.. Йирик-йирик, оқиш, сарғиш, қорамтир. Оёқлари узун-узун. Қулоғининг учи жизиллади, “Тиш­лади, – деди Ромиз Жўра. – Қулоғимга кириб кетяпти”. “Лабимни чақди…” деб улгурмай чумолилар галаси қоши, киприги орасини “пайҳон” қилиб кўзларини талашга киришди. Ромиз Жўра шунда ҳам қаршилик кўрсатмади, чидади. Қумурсқаларни ҳайдаб солиш ўрнига ўзини чалғитишга тутинди. Кўз қири билан ён-теварагига аланглади, қайнисининг қораси кўринмаса-да, кўмак истади, шекилли, овоз чиқарди:

– Омад.

Жим.

– Омад! – яна чақирди у бу сафар овозини хиёл баландлатиб.

Омаддан садо келмади.

– Вазифангни, миссиянгни айтмоқчи эдим, пайқадинг-а? – деб савол қотди у.

Ҳовли, атроф-жавониб шу қадар жимжит эдики, ариқчадаги сувнинг жилдираши эмас, ҳатто лола-лолақизғалдоқларнинг майин шабадада оҳиста тебраниши ва бутун бўй-басти бўйлаб шиддат ила югургилаб чопқиллаётган безовта чумолиларнинг оёқ товушларидан чиққан “штир-штир”гача эшитиларди.

– Қачонгача шу аҳволда юрасан, Омад? Вақтида оила қуриш ҳам эр йигитнинг вазифаси, бурчи. Шу ёшингда сўққабош юриш ярашмайди, ука… – Ромиз Жўра айтаётган гапларини қайниси эшитаётганига ишончи комил эди. Омад боғ ҳовлида туриб айтган гапингни шаҳардаги уйида туриб ҳам эшитадиганлар тоифасидан. Ҳа, унинг қулоғи ҳамиша динг!

– Войй, устоззз!

Ромиз Жўра сапчиб тушди. У ўзини ўнглаб, оғиз очиб улгурмай, ёнгинасида пайдо бўлган Фарида икки қўллаб ҳай-ҳайлаганича Ромиз Жўранинг боши, бети, елкаларини қоқа кетди.

– Аста, Фаридахон, аста, – деди шипшиб Ромиз Жўра. Унинг гапираётганидан фойдаланган чумолилар тап тортмай оғзига ҳам кириб кетаётганди. – Шовқин кўтармай қўя қолинг.

Фарида қулоқ солмади. Ўз билганидан қолмай Ромиз Жўранинг бутун гавдаси бўйлаб пастдан тепага, тепадан пастга қараб қувалашаётган, чопқиллашаётган тумонат чумолини қоқиб ташлашга тутинди. Устозини бу аҳволда кўрганидан беҳад хавотирга тушганди. Бироқ у ҳарчанд уннамасин, чумоли издиҳоми камая­диганга ўхшамади. Шунга қарамай, қизгина меҳрибончилик кўрсатишдан тўхтамас, Ромиз Жўра эса унинг бу қадар куюнчаклигидан хижолатда жони ҳалак, қолаверса, атайин бир ўзи келган дала боғи шу қадар гавжумлашиб кетгани сирини тушунолмаётган эди.

– Кела қолинг, Зиёда, қаёқда юрибсиз? Бир ўзим уддалолмаяпман!

– Зиёда?!

Кутилмаган ташрифдан Ромиз Жўранинг кўзлари чарақлаб кетди. “Ана, холос!” деб юборди у рўпарасида пайдо бўлган яна бир садоқатли шогирдига кўзи тушиб. Бўйчан, адл қоматли, кўзлари мовий, ўзи – юз-кўзи, билаклари, узун-узун бармоқлари пахтадай оппоқ Зиёда ваҳима кўтариш бобида Фаридадан ўтиб тушди. У ҳам аҳволни кўрган заҳоти, дугонасидан сўраб-суриштирмай бўйнига ташлаган рўмолчаси ёрдамида Ромиз Жўранинг уст-бошидан қумурсқаларни қоқиб туширишга киришиб кетди.

– Кўклардан малаклар қиз бўлиб тушсалар…

Ромиз Жўра ҳарчанд ҳой-ҳойламасин, бу икки фаришта мисол қизни бунчалар меҳрибонликдан тўхтатолмаслигига кўзи етди.

– Қўйнимга тўлсалар, қўйнимдан тошсалар гулларнинг ҳидлари…

Менга эмас, боғга, лолазорга қаранглар, лолақизғалдоқлар гўзаллигидан баҳра олинглар, жон қизлар, – дея уларнинг эътиборини бўлмоққа уринди Ромиз шоир… уринишлари зое кетди. Шунда… шунда бирдан Ромиз Жўра хаёлига келган фикрдан қувониб, ўша заҳоти ўйини ижро этишга киришди. Қизларга сездирмайгина аста ўрнидан қўзғалди, бироқ бошидан оёғигача қумурсқага талош одам гўё учиб бораётгандек оёқлари ерга тегмай лолазор томон яқинлаша бошлаганини пайқаган қизлар йиғламсираган ва ёлборувчан товушда қичқириб юборишди. Бироқ Ромиз Жўра суви белидан келадиган ҳовузга тушган одамдек лолазор оралади. Фарида билан Зиёда уни таъқиб эта бошлашди. Ромиз шоир дам-бадам қадамини жадаллаштирди. Югурди. Югура туриб оёғи чалишиб йиқилди, ўт-ўлан орасида чалқанчасига ғарқ бўлганича ҳайрат ила бепоён осмонга тикилиб қолди, кўзини узолмай томоша қилди – бундай тиниқ осмонни кўрмаганди Ромиз Жўра ҳаётида! Боши узра оппоқ чинни кабутарлар гир айланиб учиб ўтишди – Ромиз Жўра кабутарларнинг қанот қоқишини эмас, ҳатто нафас олишини-да эшитди. Қизлар ҳамон унинг изидан қувиб келишаётганини кўрди, турасолиб мовий чаманзор оралаб қочишда давом этди.

Қочиш ва қувиш хийла чўзилди. Эгилиб-букилган ўт-ўлан орасида илонизи сўқмоқчалар пайдо бўлди. Ромиз Жўра яна юзтубан йиқилди. Қизлар ҳайратданми-қувончданми ё қўрқувданми… жим бўлиб қолишди. Ромиз Жўра боши узра, унинг боғ ҳовлиси узра оқ чинни кабутарлар офтоб нурида ярақлаб-чарақлаб гир айланаётганидан назар-нигоҳини узолмади. Ўзи ҳам уларга тақлидан лолазор ичра айлана ясаб қочгиси келди, майлига, қизларнинг эса уни қувишда давом этишларини жуда-жуда истади. Ва ёш болалардек қочиб кета туриб йўл-йўлакай икки қўллаб лола теришга тушди. Терган лолалари бир қучоқ бўлгандагина югуришни бас қилди, қадамини секинлатиб, харсо-харс олаётган нафасини ростлашга уриниб, боягина ўтирган – синган тўсиннинг бир чеккасига чўкди. Зум ўтмай унинг изидан қизлар ҳам етиб келишди. Улар кела солиб Ромиз Жўранинг уст-бошига қарашди.

– Вой, биттаям қолмабди! – дея бараварига чапак чалиб юборишди Фарида билан Зиёда қувонганларидан, шундай бўлса-да, беихтиёр устоз­нинг уст-бошини ҳарир рўмолчалари билан қоқиб, артиб-суртиб меҳрибонлик кўрсатишдан тўхташмади.

Ромиз Жўра қучоғи тўла лолаларни баланд кўтарганича иккала қизнинг боши узра силкитди. Қизлар шодлана-шодлана қаҳ-қаҳ отиб кула бошладилар, зум ўтмай улар бошдан-оёқ алвонгул япроқларига чулғанганча бир-бирларини қутлай кетишди. Ромиз Жўра бу ажиб манзарадан сархуш кайфиятда… айни шу пайт дарвоза тиқирлагандай бўлди. Ромиз Жўра бирдан ҳушёр тортди. Хаёл гулзори тўзиди-кетди. Шундай туюлдими, деган ўйда қулоқ солди. Дарвоза тиқирладими-тақилладими, ҳар қалай, кимдир чақираётгани эшитилди. Ромиз Жўра дарвоза томон икки-уч қадам қўйган жойида таққа тўхтади, изига қайтди ва ерда ётган аслаҳаларга қаради. Биров кўриб қолмасин деган хавотирда шоша-пиша уларни устма-уст қўлига олганича уй ортидаги майдонча томон югурди. Жадал бора туриб, йўл-йўлакай гапирди: “Яхшиям келган эканман!” У кафтларини бир-бирига уриб қоқа-қоқа дарвоза томон бораркан овоз чиқариб такрорлади: “Эрта баҳордан айланай, эрта баҳордан! Яхшиям келган эканман. Яхшиям!..”

Ромиз Жўра жадал бориб, дарвозанинг якка тавақли эшикчасини астагина очди. Не кўз билан кўрсинки, рўпарасида жингала сочлари сутдек оппоқ бетларига, тим қора кўзларига бирам ярашган, оқ, сариқ, қизил гулли яп-янги ҳарир кўйлакчаси тор ва овлоқ кўчани яшнатиб юборган жажжигина қизалоқ турарди.

– Ман-чи, сизга ширин-н овқат опкелдим, амаки…

Қизалоқ жарангдор овозда шундай деди-да, қўлидаги тугунчани Ромиз Жўрага узатди. Ромиз шоир журъатсизланиб тугунчани олишини ҳам, олмаслигини ҳам билолмай, ҳамон ҳайратлардан ҳушини йиғолмай аланглади.

Кўча кимсасиз, жимжит эди…

Манба: «Ёшлик» журналининг веб-саҳифаси, 2017

Temir darvozaning o‘rtasidagi yakka tavaqali, ensiz eshikchani ochib hovliga kirgan Romiz Jo‘ra ichkariga bir qadam qo‘ygan joyida dimog‘iga gup etib urgan anvoi hidlardan nafas ololmay qoldimi yoxud qiyg‘os ochilgan lolayu lolaqizg‘aldoqlardan ko‘zlari qamashdimi, noyob xushxabarni eshitgandek emas, uni o‘z ko‘zlari bilan ko‘rib turgandek azbaroyi entikib ketdi.

Xurshid DO‘STMUHAMMAD
ERTA BAHOR

  Xurshid Do‘stmuhammad 1951 yili tug‘ilgan. Toshkent davlat universiteti(hozirgi O‘zbekiston Milliy universiteti)ning jurnalistika fakultetini tamomlagan.
“Jajman”, “Qazo bo‘lgan namoz”, “Ozod iztirob quvonchlari”, “Hamid A’lamovning aytolmagan gaplari”, “Beozor qushning qarg‘ishi”, “Bozor”, “Donishmand Sizif” kabi asarlari kitobxonlar ko‘nglidan joy olgan.
Xurshid Do‘stmuhammad “E’tirof – 2016” tanlovida yilning eng yaxshi yozuvchisi deb e’tirof etildi.

– E-e, ha-a-a, salomlarim bo‘lsi-in-n!..

Temir darvozaning o‘rtasidagi yakka tavaqali, ensiz eshikchani ochib hovliga kirgan Romiz Jo‘ra ichkariga bir qadam qo‘ygan joyida dimog‘iga gup etib urgan anvoi hidlardan nafas ololmay qoldimi yoxud qiyg‘os ochilgan lolayu lolaqizg‘aldoqlardan ko‘zlari qamashdimi, noyob xushxabarni eshitgandek emas, uni o‘z ko‘zlari bilan ko‘rib turgandek azbaroyi entikib ketdi. Taqqa to‘xtadi. Bir nigoh tashlashda bog‘ni boshdan adog‘ kezib chiqdi. Yana va yana qaradi, razm soldi. Nigohini to‘xtatolmadi. Go‘yo hoziroq qarab to‘yib-to‘yib ko‘rib olmasa ko‘z o‘ngidagi bu ajib xushxabar-manzara qayoqqadir g‘oyib bo‘ladigandek.

– … S-s-alom…larim-m…

Romiz Jo‘raning tovushi juda past chiqdi. Butun bog‘ bo‘ylab ochilgan alvon lolazor cho‘chib ketmasin degan xavotirda tovushini yutib yuborgandi u. Go‘yo tarvaqaylab o‘sgan gilos daraxtining ostidagi temir so‘rida kimdir orom olib uxlab yotibdi-yu, o‘sha kimsani cho‘chitib yuborishdan ehtiyotlangandek, yo‘q-yo‘q, butun bog‘ ajib bir sehrlarga limmo-lim musiqaga raqs tushayapdi-yu, rango-rang libosga bezangan raqqosa… bog‘ni chalg‘itib yuborishni istamagandek oyoq uchida ohista ikki odim bosdi. Qadam bosdi-yu, behosdan, ha-ha, to‘ppa-to‘sindan bog‘ni qoplagan rango-rang lolayu qizg‘aldoqlar, ko‘m-ko‘k chuchmomalar jajji bog‘cha bolachalaridek baravariga chapak chalib yuborganidan cho‘chib tushdi. Lolalar chayqala-chayqala, qip-qizil gulkosalari, hali ochilib ulgurmagan mayin oqish tukli g‘unchalariyu yam-yashil yaproqlari va nozik-nihol novdalari yerga tegay-tegay deya tebranib olqishladi.

Romiz shoir juda-juda sog‘ingandi bog‘ini. Sog‘inish ham gapmi, bog‘ini unutib yuborgandek edi, nazarida. Unutish ham gapmi, batamom oqibatsizlik yo‘liga o‘tgan-u, mana, ko‘z-ko‘zga tushganda xijolat o‘tida yonayotgandek, izza bo‘layotgandek, istihola o‘tida qovrilayotgandek edi. Aksincha, mo‘’jiza ustidan chiqdi u, ta’rif-tavsifiga so‘z topilmaydigan mo‘’jizaga ro‘para keldi. Vaholanki, orada bir qish o‘tdi, xolos, qish bo‘yi u qadam bosmadi bog‘ga. Qish fasli hech kim qadam ranjida qilmaydi bu tomonlarga, biror-yarim qo‘ni-qo‘shni deganlar tasodifda daydib-uloqib yo‘li tushib qolmasa, atrof dala hovli kimsasiz ahvolda qishning, qor-yomg‘irning, izg‘irinli ayozning inon-ixtiyoriga qoladi. Yolg‘on bo‘lmasin, mushtipar qorovul xotin ikki o‘g‘il, bir qizi bilan ho‘-o‘ serdaraxt baland qirning belida ko‘rinayotgan yolg‘izoyoq yo‘lka bilan borib-qaytiladigan kulbachada qish­laydi. Dala hovlilar o‘shalarning qaramog‘iga o‘tadi. Ko‘klam shabadalari dala-qirni aylanib-o‘rgila boshladi degunicha esa bog‘ hovlilarga g‘imir-g‘imir, simir-simir, jimir-jimir qon kiradi-jon kiradi.

Romiz Jo‘ra shu yoshga chiqib hech qachon qishni bu qadar og‘ir o‘tkazmagandi. Qish odatdagi qishligini qildi – havo sovidi, yerdan qariyb qor arimadi. Qorli-qirovli, hatto achchiq izg‘irin zabtiga olgan oqshom chog‘lari poyi piyoda ko‘cha sayriga chiqish odatini kanda qilgani yo‘q Romiz shoir. Uy-joyi issiqqina, bola-chaqasi bag‘rida, xizmatiga borib-kelib turdi. Lekin yuragi siqildi, faqat nega, nimadan siqildi, ne hasratlarda bu qadar qisindi – o‘zi ham bilmadi, tagiga yetolmadi, tayinli javob topmadi. Xuddi barcha tushuniksiz dilxunliklari faqat va faqat dala hovli vasliga, diydoriga yetsagina tarqaydigandek tuyulaverdi. Bog‘ hovlisi tushlariga kirdi, tushida ham, uyg‘ongach, o‘ngida ham hademay bahor kelaqolsa, deya sabrsizlanaverdi, dala hovliga yetib borgan taqdirda ado etilajak yumushlarni xayolan rejalashtirishdan charchamadi, hatto necha qayta tun yarmida asta issiq o‘rnidan sirg‘alib chiqib allapallaga dovur “Dachada mo‘ljallangan ishlar” ro‘yxatini tuzdi. Erinmay-netmay qayta-qayta yozilgan ro‘yxatlarni noyobu nodir yozuvdek avaylab, o‘qiyotgan kitobi orasiga yashirdi. Qandaydir ko‘rinmas-mavhum kuch uning bu niyat-maslagiga yetishmoqlikka to‘sqinlik qilishi muqarrardek bot-bot ko‘r xavotirga tushdi. Tun yarmidan oqqan palla yuvinib-poklanib iltijolar ila tong ottirdi.

Xullas, u bog‘ hovliga boradigan kunini sabr­sizlik bilan kutdi, betoqat kutdi, ma’shuqasidan ayrilgan oshiqdek kutdi. Nazarida jonining bir bo‘lagiga aylangan bog‘ hovlisi, o‘z qo‘li bilan bitta-bittalab tosh terib, tuproq tashib, loy changallab, mix qoqib bunyod etgan qo‘shxonali, g‘aribgina kulbasi mung‘ayib qolgandek tuyuldi. Necha qayta otlandi u bu tomonlarga, har safar ayoli yo‘lini to‘sdi, qo‘ysangiz-chi, dedi, shu sovuqda zarilmi, shamollab-netib ish orttirib kelasiz, deya izn bermadi. Ikki-uch daf’a o‘g‘il-qizining onasiga bildirmay yo‘lga ravona bo‘lish xayoliga ham bordi, axir dala hovli joylashgan maskan qochib ketgan emas, shahar sarhadi oshib yana ikki soatlar chamasi moshinasini g‘izillatib haydasa yetib boradigan manzil… jur’ati yetmadi Romiz Jo‘raning. Xotin kishi ham bilib aytadi, qolaversa, keyingi paytda nozikmizojroq bo‘lib yuribdi, ittifoqo falokat bosib, shamollab-netsa bormi, xotini aytmoqchi “ish orttirsa”, erta bahor tugul, ayni ko‘m-ko‘k ko‘klam qo‘shig‘i yangragan palla ham bog‘ hovliga kelish nasib etmay qolishi mumkinligini o‘ylab yurakkinasi orqaga tortib ketdi.

Dala hovli ham uni rosa sog‘ingan ekan, o‘ziyam. Shunday bo‘lishini taxmin qilgandi Romiz shoir, farazda adashmadi. Lekin bu qadar deb o‘ylamagandi, sog‘inch deganlari shunchalar alvon rang­larga burkanib, ochiq sahna to‘la cholg‘ular yanglig‘ jo‘r ovozda nola chekib yuboradi deb kutmagandi. To‘g‘ri-da, yon tomonlarda – gir atrofda lolalar, lolaqizg‘aldoqlar, yana ko‘m-ko‘k, pushti, sariq, moviy rang gulchechaklar kutaverganidan, sog‘inchli o‘rtanishlardan cho‘g‘ga, olovga – alangaga aylanib ketibdi!..

Romiz Jo‘ra darvozadan kirgan joyida qoqqan qoziqdek qimir etmay turaverdi. Mana, siz sog‘ingan bog‘ hovli, shoir, dedi ovozini chiqarib, bundan qanoat hosil qilmadi, yanayam tantanavor ohangda aytdi: ko‘zlaringiz to‘ygunicha bahra oling, Ramziy janoblari! So‘lim bahor tashrifingizga muntazir! O‘zlarining happayu halol amloklari muntazir poyqadamlariga! Olis va xolis niyatlar ijobati, qarang, naqadar tarovatli, naqadar go‘zal! Oydan-da, kundan-da, go‘zallardan-da go‘zal!..1

Romiz Jo‘ra avjiga mina boshlagan “shoirligi”ni amallab to‘xtatdi-da, behosdan yana bir qadam bosguday bo‘lsa, bog‘ni og‘ushiga olgan ajib tarovatga putur yetkazib qo‘yadigandek, hurkak qizg‘aldoq-qizaloqlarning uvoliga qoladigandek boshini goh u yon, goh bu yon burish-o‘girish bilangina kifoyalandi. Uning nazarida shamol tugul, hatto shabada ham esmayotgandek edi, biroq quyuq ochilgan lola-lolaqizg‘aldoqlar belga tepadigan o‘t-o‘lanlaru maysa-ko‘katlarga qo‘shilib, biri-biridan ajib va odamni mast qiluvchi iforlar taratib, hamon yerga tekkudek g‘amzalar bilan toshqin suvdek shovullab tebranayotgani aqlini shoshirib qo‘yayotgan edi. Lolalar har tebranganda jajji piyolachalaridagi shudring tomchilari duv-v etib yerga sochilar, Romiz Jo‘raning nazarida lolalar sevinch ko‘z yoshlarini to‘kayotgandek tuyulardi.

Lolaqizg‘aldoqlardan bir jufti til biriktirdimi, chirmoviqday achomlashib engashganicha Romiz Jo‘raning tizzasiga bosh urdi. Shunda Romiz shoir qo‘sh qizg‘aldoq gulkosa ichiga razm soldi. Cho‘g‘dek qizil yaproqlar tubi – tog‘ lolasining jajji yurakkinasi shu qadar sim-siyoh – tim qora baxmal-duxobaning o‘zginasi ekanligini hayotida ilk bora ko‘rayotgan odamdek hayratidan tili kalimaga kelmay qoldi.

– Sog‘indilaringmi, lolalarim, qizg‘aldoqlarim? Yolg‘izlarim? Ovunchoqlarim?..

Qo‘shaloq qizg‘aldoq novdasi qad rostladi, zum o‘tmay yana boyaginday achomlashgan holda bog‘ hovli xojasining tizzasiga bosh urdi – ko‘z yoshidek tiniq, dur tomchilar duvillab sochildi.

Romiz shoirning ko‘zidan yosh tirqirab ketdi… Etak tomonda qator saf tortgan mirza teraklarning endigina nish ura boshlagan yaproqchalari quyosh nurida jivirladi, yaqin-atrofida qandaydir qushlar sho‘x va mastona chug‘illadi, “chig‘-chig‘”lashib oyog‘ining ostidan quvalashib o‘tdi, osmon toqiga naqshlangan kumushday oppoq bulut parchalari sezilar-sezilmas suzib borayotgandi. Bulutlardan-da oppoq chinni kabutarlar galasi Romiz Jo‘raning ilk tashrifi sharofatiga dala hovlisi uzra kimo‘zarga qanot qoqib, tapillatib o‘yinga tushib, aylana yasay boshlashdi.

Romiz Jo‘raning betini mayin-muloyim shabada siypalab o‘tdi. U lang‘illagan alanga tutgan hovli manzarasini simirib ichguday tashnalik bilan miriqib-rohatlanib, to‘yib­ to‘yib kuzatdi. Pana joylarda laxtak-laxtak qor orolchalari ko‘lmak suvga o‘xshab jon saqlabdi. Charaqlagan oftobning zarrin nurlari beozor, ilmiliq. Illo, o‘t-o‘lan chunonam joni kirib o‘sibdi, o‘ziyam! Daraxtlarning tanasigacha, temir so‘rining ostigacha, qo‘sh xonali kulbaga dovur olib boradigan yolg‘izoyoq yo‘lkagacha ko‘rinmay ketibdi. Faqat choqqina hovuzcha ustiga gumbazsimon shamoyilda tortilgan suvyuqmas yelim matoning bir qarashda “turq”i… qabrni eslatishi Romiz Jo‘raning dilini g‘ashladi, xolos.

Qish qishligini qildi dedi-ku, ortga surilgani yo‘q, bahor esa ushbu dala hovli sohibiga o‘xshab oshiqmadi, balki har ikkala fasl boodoblikni o‘rinlatdi – birining safari nihoyasiga yetayozgan damlarda ikkinchisi hayot qo‘shig‘ini kuylashga kirishdi. Illo, nima bo‘lgan taqdirda ham, mana, sir ochildi – Romiz Jo‘ra bilan bahorning dili, tili, niyati bir ekan – ikki qalb, ikki vujud kimsasiz maskanda quchoqlashguday, achomlashguday bir-birining bag‘rida erib ketguday alfozda yuzlashib, diydorlashib turishibdi! Hamon shunday ekan, bu yog‘i yo ostidan, yo ustidan, nima bo‘lsa bo‘lsin, kim nima desa desin, Romiz Jo‘ra shamollasa shamollar, tobi qochsa qochar, muhimi, erta bahorni o‘z ko‘zi bilan ko‘rish baxtiga muyassar u. Intiq kutilgan arzanda shodmonlikning o‘zginasi uni peshvoz chiqib, quchoq ochib kutib olmoqda, shunday ekan, ayni ayyom yumushlarini bir hamlada – ha-ha, bir hamlada bitirishga kirishsa, bog‘ hovli yashnab ketsa, qarsak chalib yuborsa, umri juda-juda qisqa bo‘lgan lola-lolaqizg‘aldoqlarining diydoriga to‘ysa, yo‘lkalarni, yolg‘izoyoq yo‘lkachalarni ochib, sarishtalasa, hademay yaproq yozish ayyomiga kirishadigan olma, anor, nok, gilos, bodom, xurmo, shaftoli va hokazo daraxtlar tanasini oqlasa, dov-daraxtlar “Oqqush ko‘li”ning ohumisol raqqosalaridek yasan-tusan qilib olsa, mo‘ljallangan har bir ish-yumush nihoyasiga yetgani sharafiga chinni kabutarlar galasi tabrik va olqishlar maqomida Ramziy shoirning bog‘ hovlisi tepasida aylana yasab uchaversa! Abqariy-y, yo, hayratiy! Hayratiy, yo, abqariy-y! Oh kuchingdan, voh joningdan, e, voh-voh-h jodularingdan, hayot!..

Romiz Jo‘ra to‘satdan qulog‘ini ding qildi. Jimjitlik va sukunatni uning hayratlanishlari buzayotgandi. Borliq esa o‘yga tolgandek, bog‘ sohibi tashrifiga atay hozirlik ko‘rib, nafasini ich-ichiga yutgandek… Romiz shoir yuzini xiyol osmonga qaratib, ko‘zlarini yarim yumdi. U olis-olislardan elas-elas eshitilayotgan dilgir kayfiyat bag‘ishlovchi musiqa tinglayotgandek edi. Vujudi quloqqa aylandi – nafas olishi eshitildi. Entikib ketdi. Xayoliga kelgan o‘ydan cho‘chib tushdi – xotinining ra’yiga yurib, shu safar ham kelmay qolganida bormi, dala hovlisiga erta bahor tashrifini o‘z ko‘zlari bilan ko‘rmaganida, o‘n sakkiz yoshli qizning bokira nafasidek havolardan to‘yib-to‘yib bahra olmaganida, ushbu go‘zaldan-go‘zal manzaraning tirik shohidi bo‘lmaganida hayotining mazmun-mohiyati – hikmatini anglamoqlikni boy bermasmidi?! Ahvoli nima kechardi u holda? Qish bo‘yi kutdi-ku, o‘zi! Aytdi-ku, negadir bu safargi qish tamomila o‘zgacha o‘tdi, Romiz Jo‘raning toqatlari toq bo‘ldi, yuraklari chok-chokidan so‘kilayozdi. Butun qish bo‘yi bahorni sog‘inib, bahorga intilib, uning ishqida kuyib-o‘rtanib kun sanadi, tun sanadi. Yoshi ulg‘aygani, keksalik-qarilik alomatlari ko‘ngliga g‘ulg‘ula soldi, shekilli, sabr qilolmadi, toqati yetmadi, go‘yo shu bugun dalaga – bog‘ hovlisiga chiqib bormasa, erta bahor tarovatini o‘z ko‘zlari bilan tomosha qilmasa, chinakam ko‘k­lamoy arazlab kelmay qo‘yadigandek, qaytib bahorning diydoriga yetishish nasib etmaydigandek xavotirda yurakkinasi o‘rtandi. Hovliqdi. Tavakkaliga ulovga egar urdi.

Faslning injiqliklariga qarab ish tutadigan zamonlar o‘tib ketgan, binobarin, andek bemavrid ekaniga qaramay, Romiz Jo‘ra yeng shimarib bir unnasa, dunyocha yumushni o‘rinlatib tashlaydi. Qarabsizki, chor atrofdagi qo‘ni-qo‘shnilar kelgunga qadar hovli qo‘g‘irchoqdek yasanadi, to‘yxonaga, ayyomxonaga aylanadi. Romiz Jo‘raning g‘ayratlariga ofarinlar yog‘dirishadi hali. O‘zlari har yildagidek picha hayallashganlarini xaspo‘shlab… uh dangasa, uh ishyoqmas chiqdi hamsoyalari! Vaj desa qop-qop: hali bahor kelganicha yo‘q, hali yerdan zax ko‘tarilganicha yo‘q, uylar sovuq, loygarchilik… shaharda xizmatchilik. Tanbalga bahona qahatmi?! O‘zlaring zax, o‘zlaring sovuq, o‘zlaring dangasa! Ana bahor, mana bahor, dalamizga-bog‘imizga chiqing­lar, marhabo, barchamizga intizor-mushtoq-ku bahor!

Umrida ikki bayt bitmagan banda qayerdan “shoir”lik martabasini orttirgan – Romiz Jo‘raning o‘zi ham aniq-tiniq bilmaydi, illo, ayni shu tobda… qaranglar, hovli ho-ov etakka dovur qip-qizil ko‘l misoli tovlanib jilvalanar, sal ehtiyotsiz xatti-harakatga yo‘l qo‘yguday bo‘lsa, qirmizi ko‘l suvi lop etib alanga olishi muqarrardek ajib va g‘aroyib manzara!.. Shu xayol aralash mo‘yqalam tutishda uquvsizligini o‘ylab joni o‘rtandi. Attang, agar men rassom bo‘lsam edi, chizib berardim… Tangri taolo shul mo‘’jiza san’atdan qismaganida bormi, ayni behisht suvratiga kirgan bu chaman, bu chorbog‘ni tasvirlashda Rerixdan tortib Tansiqboyevgacha, Dalidan tortib Axmarovgacha yaxday suv ichsinlar edi, uning oldida!..

Oradan bir zum o‘tar-o‘tmas, joni o‘rtanayotganini unutishga ulgurmay turib bastakorga aylanib qolishini va bog‘ning ushbu tarovatiga monand kuy bastalashni tusadi ko‘ngli. Xayoli izmidan chiqqandi uning, g‘ayrishuuriy alfozda o‘zini mohir tanburchidek his eta boshladi, yana soniya o‘tmay fikridan qaytdi – sozlarning sozi sato, dedi-yu, tuyqus joniga igna suqilganday ko‘ksi jazillab achishdi. Axir tanbur yo satosiz hayotining bir kuni-bir lahzasini tasavvur qilolmasa, nima jin urib, kech kuzda dov-dastgohni moshinga ortganicha shaharga jo‘nab ketayotib jondek shirin sozini manavi kulbada unutib qoldirdi?! Uzun qish bo‘yi bu ayriliqqa qanday dosh berdi?! Dala hovli sog‘inchidan bu qadar o‘rtaniblar ketayotganining boisi shundadir, hoynahoy?! Mana, xayriyat, nihoyat, yetib keldi, yaxshiyam, tavakkaliga ish tutdi, hoziroq, hayallamay kulbasining eshigini ochadi, kira solib tanburini qoziqdan oladi – zax uy ichida nam tortganmi-yo‘qmi, qat’i nazar, noxunni barmog‘iga qadaydi, yo‘q, kamonni shaylab sozni sozlab ham o‘tirmaydi – kulbani, lolayu lolaqizg‘aldoqqa limmo-lim to‘lgan ko‘l-hovlini, butun atrof-javonibni, hoovv ko‘rinib turgan qorli tog‘ cho‘qqilariyu yam-yashil libosga burkangan qir-adirlarni tanbur navosi, sato nolasi tutadi – Romiz Jo‘ra mast bo‘lib o‘zi yangigina, ho-ozirgina bastalagan “Erta bahor” kuyini chaladi!..

Dastavval boshpanaga olib boradigan yo‘lni ochsa, uyga kirsa, ust-boshini almashtirsa, omborxonadan mehnat aslahalarini olib chiqsa… shu-da, “Erta bahor” kuyi, shu-da, o‘ynoqi tanburu sato nag‘masining avji osmonlarga yetgani – erta bahor yumushlarining boshlangani!

Romiz Jo‘ra beliga uradigan balandlikda o‘sgan o‘t-o‘lanni dam oyoqlari, dam qo‘llari bilan avaylabgina ikki tomonga bukib, yo‘l ochib uy tomon yurdi. O‘-o‘, baraka, ho‘-ho‘, baraka!.. Qish asnosi tuproq momiq qor ko‘rpasi ostida miriqib nafas rostladi, bahor seryog‘in keldi, momaqaldiroq bearmon qaldiradi – miriqib o‘sdi, bearmon o‘sdi bu o‘t-o‘lan deganlari! Bay-bay, bay-bay!..

Yo‘lning yarmiga yetar-yetmas Romiz Jo‘ra bir zum tek qotdi. Yana beixtiyor butun vujudi quloqqa aylandi. Jimjit, tiq etgan-chirq etgan sas-sado yo‘q. Jim turing-g, shovqinlamang-g, uyg‘onur uyqudin ko‘klamoy pari! Hoy, mo‘ysafid qish, bas endi, turaqol, nari!.. Yuzini ko‘kka tutganicha ko‘ksini to‘ldirib-to‘ldirib nafas oldi, ming turfa o‘t-o‘lanning anvoyi isi dimog‘ini yorib yuboray dedi. Huzurlanganidan g‘ayrishu­uriy tarzda ko‘zlari yumildi.

– Jim turing-g, shovqinlamang-g…

Tizzasining ko‘zi sovuq qotdi. Romiz Jo‘ra shimi tizzadan yuqorisigacha shilta bo‘lganini ko‘rdi. Tizzadan suv kechib borayotgandek eti junjikdi. Shudring batamom to‘kilib ulgurmaganini hisobga olmabdi, picha shoshibdi. Qo‘liga tayoq-payoq olib, o‘sha bilan yo‘l ochish xayoliga kelmabdi. Xotini bilgandek aytgan ekan – egningiz ho‘l bo‘lsa quritolmaysiz, degandi.

Bu yog‘i tavakkal, dedi o‘ziga o‘zi Romiz Jo‘ra. Yo‘lida davom etdi. Oldi ochiq ayvonga yetdi-yu, yalang joyga chiqqanidan yengil tortdi, oyog‘ini tapillatib siymon yerga urdi. Shimi, tuflisidan zumrad tomchilar har yonga sachradi. Romiz shoirning badaniga titroq yugurdi. Qo‘ltig‘idagi bo‘xchani deraza tokchasiga qo‘yib, ortiga o‘girildi – lolayu lolaqizg‘aldoqlarga, ularga basma-basiga ochilgan chuchmomayu binafshalarga endi ayvon tomondan ko‘z yugurtirib, g‘aroyibotga ro‘para kelgan ajnabiy sayyohdek ko‘zlarini uzolmay qoldi. Insonga yana qanday mo‘’jiza kerak?! Birov ekmagan, urug‘ini sochmagan bo‘lsa, qishi bilan qor ostida jon saqlab yotgan-u, yo qud­ratingdan, quyosh yilt etib charaqlagan zamoni gurillab ko‘kka intilgan, porillab, lovullab, chappar urib ochilgan! Dala hovlini, atrof-javonibni, butun olamni yashnatib yuborgan! Ramziy shoir chertmasa kim chertadi quvnoq tanbur navosini?!

Romiz Jo‘ra kalit shodasini olib, avval temir panjara qulfini, so‘ng eshik qulfini buradi, eshik ochilayotib g‘ichirlab-zorlanibgina emas, faryod chekib yubordi. Hijron azobida qolgan oshiq-ma’shuqning ohu nolalarga to‘la gina-kuduratidek eshitildi Romiz shoirning qulog‘iga. Uning betiga gup etib sovuq epkin urildi. Zax havo uyga biqinib olgan-da qishi bilan. Tag‘in ichkariga kirib uzoq o‘tirmang, zaxlab yotgandir, degandi ayoli. Xuddi ko‘rganday aytgan ekan. U ichkariga qadam bosdi. Oyog‘ining ostini chayon chaqqandek irg‘ib tushdi. Nam tortgan shimi tizzasi, boldiriga chippa yopishdi. Eti junjikdi.

– S-salomlarim-m…

Romiz Jo‘ra bu safar og‘zini to‘ldirib butun dala hovlini boshiga ko‘tarib salom berish odatini kanda qildi – uy ichiga ta’zim bajo aylaganda ovozi aks sado bermay, yalang devorlarga singib ketdi-o‘chdi. O‘t-o‘lan oralab kelaturib qo‘zg‘atib yubordi-da, hovli tomondan yopirilgan turfa anvoyi hidlar zumda uy ichini to‘ldirdi.

– Shudring selgimagan ekan… shimning shiltasi chiqdi, onasi, – dedi u ikkala qo‘lidagi tugunchani pastak kursi ustiga tashlab.

– Aytmaganmidim?!

– Aytganding, aytganding. Hozir, o‘ylab ko‘ray, bir zumda chorasini topamiz. Shimning pochasi tez quriydi. Yechaman, hovliga olib chiqib oftobga yoyaman – quriydi-qoladi. Hech kim-hech zog‘ yo‘q – Ramziy janoblari bir pas-­yarim pas uyda, yo‘q, ayvonda o‘tira turadilar, yo‘g‘-e, ish kiyimlarim bor-ku, o‘shalarni kiyib olaman, vassalom, onasi.

Romiz Jo‘ra hozirgina olib kelgan tugunlardan birining bog‘ichini yechayotib kursidan ko‘z uzolmay qoldi. Almisoqdan qolgan, rang­par chorburchak kursi boyagina yetimxonaga tashlab ketilgan go‘dakdek qunishib turardi. Bolalik kezlari qishin-yozin sandalga qo‘­yilardi. Qayta-qayta bo‘yalganidan olachalpoq tusga kirgan, to‘rt oyog‘ida bazo‘r qad rostlab turgani qiyofasidan ma’lum. Ustma-ust taxlangan to‘rtta kosa ham qariyb kursining yoshida – qadimgi kosalardan, to‘q ko‘kish gullari yirik-yirik. Hozirgi kosalar onasidan meros bu kosalar oldida misoli piyola. Javondagi lampa shisha-chi? Volidai mehriboni uni o‘g‘il-qizlari bitta ko‘rpa ostida qatorlashib yotadigan uylari tokchasiga tun bo‘yi yoqib qo‘yar, bola Ramziddin ko‘zi uyquga yumilguniga qadar sirli bir jumboqqa javob topmoqchidek lampa shishaning maydataroq toqili shiftga urilib turgan shu’lasidan ko‘zini uzolmasdi.

Oynavand javonda cheti uchgan sopol likopcha, likopcha o‘rtasida nimkosa kattaligidagi sap-sariq idishcha – igna-ip, angishvona saqlagan onasi rahmatli unda… Romiz Jo‘ra tosh qotgan devor soatiga termilib qoldi. Otasi allaqaysi yurtga borganida keltirgan – qo‘ni-qo‘shnilar, yaqin-yiroqlar atayin osma soat tomoshasiga gala-gala bo‘lib chiqishgan, zang chalinishini o‘z qulog‘i bilan eshitish niyatida erinmay kutib o‘tirishgan ularnikida. Xonadonning arzandasi edi, endi esa… ovloq dacha mulkiga aylanganiga allaqancha yillar o‘tdi. Yurmasa ham mayli, chiqillamasa ham, zang urmasa ham mayli, devorda turibdi-ku, osh-non talab qilmayapti-ku. Ahyon-ahyonda tikilib-termilib qoladi Romiz shoir, shunday damlarda kapgiri qilt etmasa-da, zang chalmasa-da, soat hamisha yurib turganday, o‘g‘li uylanishi munosabati bilan zamonaviy ta’mirdan chiqqan uy-joyiga sig‘may qolgan bu topilmas bisot mutlaqo, hech qachon, zinhor-bazinhor to‘xtamaydiganday chiq-chiq, chiq-chiq, chiq-chiq sadosi qulog‘ining ostidan uzilmaydi…

Romiz Jo‘ra pochalari tizzasiga dovur shiltasi chiqqan shimini almashtirish niyatida ichkari xona eshigini ochdi-yu, yuragi shuv etib ketdi. Ne ko‘z bilan ko‘rsinki, to‘rdagi devordan unga ota-onasi tikkasiga qarab turishardi! U yugurib devor yoniga bordi, ikki qo‘llab mixga ilingan suratga talpindi, kechirilmas ayb ish qilib qo‘ygan odamdek vujudidan duvva hovur ko‘tarildi. Badaniga qaltiroq turdi. Qish bo‘­yi-ya?! Kimsasiz, sovuq-zax kulbada-ya?! Nechun shuni o‘ylab ko‘rmadi-ya, nahot shunchalar beta’mizlikka yo‘l qo‘ydi-ya?!

Romiz Jo‘ra suratni ikki qo‘llab tutganicha yuz-ko‘ziga bosdi, apil-tapil chang-g‘uborini sidirib tashlab, uzr so‘rayotgandek entika-entika o‘pdi – suratni qay holatda tutmasin, Romiz Jo‘ra harchand nigohini olib qochmasin, otasi bilan onasi undan ko‘zlarini uzishmadi – kulimsirab, vazmin… minnatdor nigoh-la termilgancha qarab turaverishdi.

Romiz Jo‘ra temir karavot chekkasiga ohista cho‘kdi. Yuz yildan oshgan-ov, bu xonadon xizmatiga yollanganiga! Bu ham otasi va onasidan yodgorlik… Aytmoqchi, shahri azimdagi shohona uy-joylariga nimaiki sig‘masa, bari shu yerga – dala hovliga tashib keltirilgan. Oyoq ostidagi kigizni aytmaysizmi! Romiz bolaligidagi changlarning isi keladi undan. Bolalik uylarida, sandalning chekkalariga solar edi onasi. Ostidan bo‘yra to‘shalgan, so‘ng kigiz. Namat deyishardi. Hozir bolalari namat nima ekanini bilishmaydi. O‘g‘li aytib qo‘ymaydi: ada, uyda shuuncha gilam o‘rami yotibdi chang bosib, o‘sha namatni bahridan o‘taqoling, degani-degan. Romiz Jo‘ra o‘laman sattor, ko‘nmaydi, namat ekan-u, labi uchgan piyo­la, dastasi uzilib tushgan obdasta, ichiga yosh bola yashirinib olsa bo‘lgudek, endi hech narsaga yaramaydigan xum – hamma-hammasi, ha-ya, ana, qoziqda – ikki oyoq-ikki tizza o‘rni o‘yilib tushayozgan, sajdaga borgan manglay o‘rni oqarib ketgan guldor joynamoz – birortasining bahridan o‘tishga yuragi dov bermaydi, ko‘ngli bo‘lmaydi, istamaydi, tashlab yuborish tugul, shunday xayolga borgan dam ota-onasiga xiyonat qilayotgandek ichlari o‘rtanadi. Otamdan, onamdan nimaiki qolgan va uyimizga sig‘mayotgan bo‘lsa, beringlar, hammasiga dachada joy topiladi, deydi. Bajonidil opkeladi. Har biri otasi va onasini eslatuvchi ro‘zg‘or buyumlarini sog‘inib keldimikan bu safar Romizjon, dala hovliga?!

– Dacha omborxonaga aylanib ketdi, baraka topgur, – deydi ayoli norozilanib.

– Ombor emas, muzey, – deydi otasini ranjitmaslik uchun yumshoqroq qilib o‘g‘li.

– Loaqal dachani adammi ixtiyorlariga qo‘yaylik, – deb uning yonini oladi qizi.

Romiz Jo‘ra qo‘l uchi tegsa g‘ichirlab ketadigan yozuv kursisi ustida qolgan bir varaq qog‘ozdagi tanish xatga ko‘z yugurtirdi. Ovoz chiqarmay o‘qidi: “Ushbu hujjat ila dalolat keltiramankim, Xapu-Xapu ko‘chasidagi Chinnioy xonimga qarashli 8-uyda yashovchi, asli xonim afandi bozordan arzongarovga sotib olgan Pet­rus o‘tkir savdoyilik xastaligiga giriftor bo‘lgan, shu munosabat bilan…” O‘zining dastxati. Qayerdan kelib qoldi?.. Romiz Jo‘ra qog‘oz ostida yana bir varaq borligini ko‘rdi. Undagi yozuv­ni hijjaladi: “Nastoyaщim udostoveryayu, chto Pyotrus, projivayuщiy po adresu: ul. Xapu-Xapu, 8 u g-ji Chin, priobretennыy yeyu na rыnke, stradayet ostrыmi pristupami bezumiya i, v svyazi s etim…”2 Oxirigacha o‘qimay turib yodiga tushdi. Qandaydir vaj bilan, yodida yo‘q, yoki bekorchilikdami, o‘zini sinab ko‘rish niyatida shu matnni tarjima qila boshlagan-u, chala qolgandi. “Shizotimiya”si nima? “Siklotemiya”si-chi?.. Shunga o‘xshash atama so‘zlar tarjimasiga tishi o‘tmay chala qoldirgandi, chog‘i, boshlagan ishini. Tishi o‘tganda-chi? Kitob-lug‘at titkilab topganda-chi? Boshiga uradimi bu tarjimani?! Gadovachcha xastahol Petrus juhudning tashvishi yetmayotgandi Romiz Jo‘ra janoblariga?! Shoirlik ham evi bilan-da, okosi! Qish bo‘yi xotiring­ni bejam qilgan niyatingga yetay deb turibsan, mana, naq jannati na’iym islari gurkirab, peshvoz kutib olmoqda. Ana, bahoroy! Mana, ko‘k­lamoy! Bunchalar ko‘zlaring, ko‘zlaringga qo‘shilib idroklaring qamashdi, Romizboy?!

Shu payt qayerdandir shovqin keldi. Romiz Jo‘ra diqqatini jamladi. G‘alati g‘ala-g‘ovur eshitildi. Iya, mendan ilgari otni qamchilaganlar borga o‘xshab qoldi-yu! Kim keldiykin?! Ovozlar qay tomondan chiqyapti, o‘zi? Jalol qo‘shni – yo‘q, Qoravoy aka – yo‘q, domla – jazirama saraton havoga o‘t qo‘ymagunicha qorasini ko‘rsatmaydi. U holda… Uch-to‘rt hovli naridan bir qancha erkak-ayolning qah-qah otib kulishgani eshitildi. Meni mazax qilishmayaptimi, ishqilib – xayoliga oralagan gumonni o‘sha zahoti unutdi Romiz Jo‘ra. Moshinasoz usta, qo‘li yengil – bozori chaqqon usta, ishning ko‘zini biladigan usta. Qachon qaramang, uch-to‘rtta shogirdini boshlab keladi. O‘zi tinim bilmaydi, o‘zgalarni ham tindirmaydi – ishlatgani-ishlatgan.

Romiz Jo‘ra ham shogirdlari qurshovida kelmoqchi edi, ayoli qo‘ymadi, shu izg‘irinda o‘zingiz borganingiz yetmaganday, shogirdlaringizni qo‘ya turing, dedi, oldi – yoz, obborarsiz, dedi. Yo‘qsa… Usta moshinasozning qiyqirib butun dala hovli deparasini boshiga ko‘tarib “voh-ha-ho”lashi eshitildi. Demak, olib kelsa bo‘lardi. Ikkitasi yo uchtasiga bir og‘iz imo qilsa, bari beminnat yigitlar – uchib kelishardi. Xotini, sovuq kunda uzoq qolib ketmang, tezda izingizga qayting, deb javraganiga qaramay, Romiz Jo‘ra mo‘ljallagan bir dunyo yumushni shu kunning o‘zida bitirib yuborardi. Hoy, derdi, sen u ishni qil, hoy, sen bu yumushni uddala, deb har kimning vazifasini belgilab berardi. Eh, attang! Xotinning so‘ziga kirdi-ya!.. Dachada shoirlik ketmaydi, deb necha qayta o‘ziga o‘zi tanbeh bergandi-ya! Bir safar tor ko‘chadan darvozaga qadar moshinasida kirib keldi-yu, yomg‘ir yog‘ib o‘tganini hisobga olmagan ekan, arobasining g‘ildiragi loyga botdi-qo‘ydi. Harchand urindi, qani endi, “Neksiya” tushmagur joyidan jilsa! Aksiga olib qo‘ni-qo‘shnilar yo‘q, Romiz ko‘makka yaraydigan erkak izlab ketdi. Aylanasiga bir chaqirim yurdi eshikma-eshik, yo‘q, erkak zoti qolmabdi qishloqda. Qaysi eshikka bosh suqmasin, xotin-xalajning ming‘irlagan ovozini eshitdi: “Tirikchilik, tog‘o, dadasi safar ketganicha daragi yo‘q…” Bog‘ hovli ishni puxta qilganniki! Bu yerda birovning savobiyu gunohi o‘zgaga begona. Obbo, Petrusbachcha-yey, sening dog‘ingda kelmagandim… Chala-chulpa qoralangan varaqdan chakak-chakak bo‘lib ketgan, rangi zahil, joni ilviragan pajmurda bashara mo‘ltayib qarab turganday… Manavinday behisht bog‘ini umrida ko‘rmagan-da, bola paqir! Shizotimiyani o‘qigan, siklotemiya asrorlaridan najot istagan, oqibati esa… paymona poyoniga yetayozgan… Manavinday lolazorlarda taniyu joni yayrab-yashnab nafas olmagan – bahra topmagan, tanbur-sato chertmagan, munojotlar aytmagan, na bu dunyo, na-da… Petrus-s… shizo-siklotemiya… aka-uka, egiz xastalik… tanbur, sato… chamanzor… lolazor… lola-a…

– Pochcha-a!

Romiz Jo‘ra birov orqadan kelib shapaloq tortgandek qulog‘i shang‘illab ketdi, ko‘z oldi qorong‘ilashdi. Kimdir chaqirdimi yoxud qulog‘iga chalingandek bo‘ldimi, diqqatini jamlamoqqa urindi-yu, afti bujmaydi. Xayoli o‘zida bo‘lmasa-da, Omadning ovozini darhol tanidi. Qayerdan paydo bo‘la qoldi?! Osmondan tushdimi-yerdan chiqdimi?! Kim chaqirdi uni bu yerga? Shayton boshlab keldimikan yo?.. Har yili, shu yozda dachangizga boraman, pochcha, deb boshini qotiradi-yu, qadam bosmaydi. Boltun!.. Opasi bilan yetaklashib kelishdimi yo?..

Romiz Jo‘ra xayolida aralash-quralashgan so‘z o‘yinini uvol qoldirishni istamay, uni tugallab qo‘ydi: …O‘zlaridan ko‘rsin! Badbaxt Pet­ruslar qavmi na bu dunyoda, na u dunyoda ko‘radi bunday bog‘larni!..

Romiz Jo‘ra istar-istamas ayvonga chiqdi-yu, oyoq ostida ustma-ust yotgan ketmon bilan boltaga ko‘zi tushdi. Ajablanib ulgurmagan ham ediki, bir qo‘lida belkurak, boshqasida tesha ko‘targan Omad paydo bo‘ldi.

– Bilaman, pochcha! Kitob titkilashga tushsangiz dunyoni unutasiz. Bog‘ yumushlarini manga qo‘yib bering, o‘zim boplayman, illo, siz ichkarida zax tortib qolmang-da. Bahorri yumushi ko‘p, qarang, nimadan boshlashshi ham bilmaysan, odam! To‘g‘rimi?

– Har banda, har narsa zimmasida o‘z vazifasi, o‘z yumushi bilan keladi dunyoga…

Romiz Jo‘ra shunday deb ayvon sahnida yotgan ketmonga termilib qoldi. Otasi rahmatli atay temirchilar ustaxonasiga borib, quydirib kelgan, “Obidketmon” deb nom qo‘ygandi – beso‘naqayligini demasa, haliyam binoyiday yaraydi. Arraga ham otasining dasti tekkan… Aslahaxona qulf edi, Omad tushmagur kalitni so‘ramadi ham?..

– Ja, tagdor gap qilasiz-da, pochcha! – Shang‘i ovozi keldi Omadning. U uyning orqa tomonidagi aslaha-anjomlar saqlanadigan omborchani taraqa-turuqlatib kavlashtirayotgan, yana nimanidir izlayotgan, chakagi esa biror nafas tinay demasdi. – Man konkret odamman, konkret gapiraman. Ma’nolarga to‘la tagdor gapingizga kelsak, siz bilan biz-ku, bandamiz, to‘g‘ri aytdingiz, bu dunyoda har bir odammi o‘ziga yarasha yumushi, vazifasi… lo‘ndagina qilib missiyasi deylik, tushunarli-da, to‘g‘rimi?.. Manimcha esa, pochcha, rahmatli otangizdan qolgan manavi temir-tersaklarning ham… – Romiz Jo‘ra “Buncha shang‘illamasa!” deb ko‘nglidan o‘tkazib ulgurmagan ham ediki, Omad zipillab ayvon sahnida ko‘rindi, shosha-pisha yerda yotgan aslahalarga ko‘z yugurtirdi-yu, taqqa to‘xtadi: – Iya, teshavoy janoblari o‘z oyoqlari bilan chiqibdilar-ku! Yoki, siz opchiqdiyzmi? Izlamagan joyim qolmadi-ya!..

– Men hali orqaga o‘tganimcha yo‘q… Omborri kaliti mana…

Omad pochchasining salmoqlanib, hatto ortiqcha ro‘y-xush bermay ming‘irlashiga ham, uning kaftida turgan kalit shodasiga ham e’tibor qilmadi, ovozining boricha, lekin kaltagina qilib “Xah-ho” deya kuldi-qo‘ydi, so‘ng yerda yotgan aslaha-anjomlarga qarata so‘zamolligi tutdi:

– Teshavoy janoblari… Ketmonali… Arrajon-arra! Hammasini missiyasi konkret, pochchajon pochcha! To‘g‘rimi?.. Mana shu instrumentlar hammasi o‘z vazifasini ado etsa, dunyoda bitmaydigan ish qomaydi, demoqchisiz-da, to‘g‘rimi?.. Manavi o‘rmonni, o‘t-o‘lanni lola-polasi bilan!.. Iya, tavba, tog‘ lolasi, lolaqizg‘aldoq, binafshayu chuchmomalar birvarakay chappar urib ochilgan bog‘ni birinchi ko‘rishim umrimda, pochcha! Nima balo, bog‘ingizni sehrlab qo‘yganmisiz, oka?!

– Men bog‘ni emas, bog‘im meni sehrlab qo‘ydi, Omad, bog‘im.

– Bu jannati gulzor oralab hurlar ham chiqib kelar astalab deng, pochcha-a! Ah-ha-ha-he-yey-y!

– Omad tushmagur-yey! Sizga gap bo‘lsa!..

– Alo-omat! Bu yog‘iga qarab turing, hammasini shest sekundda yumaloq yostiq – guldur gupp, qip tashlayman!..

Romiz Jo‘ra qo‘rqib ketdi, sapchib Omadga tashlanmoqchi, agar u qo‘liga birorta aslahani tutgan bo‘lsa, jon-jahdi bilan yulqib olmoqchi edi. Xayriyat, Romiz shoirning xayolidan kechgan gapi nihoyasiga yetib ulgurmay qaynisi lip etdi-yu, tog‘dan tushib kelgan sharpaday g‘oyib bo‘ldi. Zum o‘tmay uning ovozi uy orqasidagi maydoncha tomondan eshitildi.

– Pochcha! – deb chaqirdi u uyga o‘t tushganday hovliqib. – E, buni qarang, bu yoqqa o‘tsangiz-chi! Tezroq, oka!

Romiz Jo‘ra bir-bir odim tashlab, uyning orqa tomoniga o‘tdi. Maydoncha torgina, ixchamgina, lekin maxsus bo‘yab qo‘yilganday yam-­yashil, qizil, sariq, targ‘il lolayu lolaqizg‘aldoqlar chunonam tig‘iz va quyuq ochilgan ediki!..

Romiz Jo‘ra Omadning tizzalab cho‘k tushgancha qo‘llarini boshi uzra ko‘tarib, ko‘kka qarata nola chekayotgan, tavallo qilayotgan alfozda ko‘rib hayron qoldi.

– Dacha emas, oka, – dedi dona-dona qilib Omad. Uning tovushi xushovoz hofizning ovozidek jarangdor va tiniq chiqdi. – Jannat-ku bu, Ramziddin pochcha, jannatning o‘zginasi-ku! Shuncha yil, shu-uncha zamondan buyon bu yerga qadam bosmagan men tentak, men durrak! To‘g‘rimi, pochcha?!

Romiz Jo‘ra ko‘z o‘ngidagi manzaradan tili aylanmay, g‘o‘ldirab qoldi. Xiyla muddat jim turgach, tilga kirdi:

– O‘t-o‘lan, lola-lolaqizg‘aldoq, dala-tosh, bog‘u bahor – shu-da, hammasi o‘z burchini ado etayotgani…

Omad hamon hayrat iskanjasidan chiqolmayotgandi. Pochchasining aytganlari qulog‘iga kirmadi ham.

– To‘g‘rimi?.. – Holdan toygan yo hushidan ayrilayozgan odamdek so‘ray oldi u shivirlab. – Odamlarni jannatga kelishga ham vaqti yo‘q…

– To‘g‘ri aytasan, Omad, jannatning o‘zginasi, biroq…

Biroq Romiz Jo‘raning bu javobi ham Omadning qulog‘iga yetib bormadi, chunki qaynisi to‘satdan irg‘ib qad rostladi-da, pildiraganicha ayvon tomonga o‘tib ko‘zdan yo‘qoldi. “Betoqat! – Sokin halovatini buzgani uchun hamon qaynisidan ranjigani alamida dedi Romiz Jo‘ra. – Besabr!”

Ranjidi, ijirg‘andi, ensasi qotdi… zo‘raki iljaydi, Omadning hovliqishlari battar g‘ashini keltira boshladi. “O‘zi so‘raydi-da, javobiga quloq ham solmaydi…” – Romiz Jo‘ra ichida shunday deb ulgurmay Omad “obidketmon”ni ikki qo‘llab tutganicha pochchasining ro‘parasiga kelib to‘xtadi.

– To‘g‘ri aytdingiz, jannatni o‘zginasi! Odamlar vaqt topmasa – o‘ziga!.. Men o‘z missiyamga kirishaveraymi?

Romiz Jo‘ra javob o‘rniga indamay yaqin borib, qaynisining qo‘lidan ketmonni oldi-da, ohista chekkaga qo‘ydi.

Bu orada quyosh ikki terak bo‘yi ko‘tarilgan, aksari lolaqizg‘aldoqlar yaprog‘i to‘kilib, to‘kilmaganlari esa yumilib, so‘liy boshlagan edi. Romiz Jo‘ra ichkariga kirdi-da, ko‘pam hayallamadi, engil-boshini almashtirib, zumda qaytib chiqdi. Chiqqan zahoti yerda yotgan asbob-­uskunalarga razm soldi. Ularning orasida qaysi biridir ko‘rinmadi. Romiz Jo‘ra qaynim ishga tushib ketdimikan degan xavotirda shoshib qoldi. Jadal yurib maydonchaga o‘tdi.

Omad maydonchaning bir burchida o‘t-o‘lan orasida arang ko‘zga tashlanayotgan yong‘oq daraxtidan qolgan to‘ngak tepasida enkayganicha girdikapalak bo‘layotgan edi. Romiz Jo‘ra uning o‘zidan ko‘ra qo‘lidagi teshaga xavotirlanib qaradi.

– Omad! – deb chaqirdi.

Omad pinagini buzmadi, go‘yo dala hovlida tanho o‘zi qolgandek, bu yerda o‘zi xon – ko‘lankasi maydondek, ko‘ngli nimani tusasa o‘sha bilan mashg‘ul bo‘ladigandek, mezbonning chaqirishiga ham parvoyi palak edi.

– Ilon! – dedi u, pochchasi yoniga yaqinlashib kelganida. Shunday dedi-yu, ikki ko‘zi o‘t-o‘lan orasida, qo‘lidagi teshani boshi uzra shay tutgan alfozda, Romiz Jo‘raga qayrilib qaramadi. – Sap-sariq! Mana mu-u-unday-y! – dedi ikkala qulochini keng yoyib.

Romiz Jo‘ra qaynisi ko‘rsatgan joyga qarab ulgurmay, Omad yana vahima ko‘tardi:

– Ketdi! Qochdi!

Ilon o‘t-o‘lan oralab uyni yonlab uzoqlashdi, shekilli, Omad boyagi-boyagi engashganicha o‘sha tomon yugurdi. Romiz Jo‘ra yugurmadi-yu, qaynisining izidan jadal ergashdi. Unga yetib olgach, oshiqmay, zarracha hovliqmay, Omadning kapalagini uchirib yuborgan maxluqni nigohlari bilan izladi. Topdi. Uzungina, daraxtning yangigina archilgan po‘stlog‘idek sap-sariq, terisida allaqanday naqshin chiziqlar yaqqol ko‘rinib turibdi. Ilonlar maysa, o‘t-o‘lan orasida chaqindek tez sudralishini u yaxshi bilardi.

– Kallasini yanchaman! – deb baqirdi Omad hamon pochchasiga qaramay-netmay, teshani boshi uzra o‘ynatib. – Ikki bo‘lib tashlayman!

Romiz Jo‘ra avval g‘oyatda bosiqlik bilan qaynisining kiftiga qoqib qo‘ydi, shunda ham o‘ziga o‘girilib qaramayotgan Omadning qo‘lidagi teshani avaylabgina olib, keksa tol daraxtidan meros – necha yillardan buyon shu yerda uzala tushib yotgan to‘sinbop xodaga o‘tirdi. Omad qayerdandir qo‘liga ilingan so‘yil bilan qurollanib, hamon ilonni quvishda davom etdi. Zum o‘tmay uning afsuslangani eshitildi.

– Yo‘q, yo‘qoldi!.. Qayoqqa qochdi?! Bir ursam o‘lardi-ya, pochcha, to‘g‘rimi?!

– O‘lmaydi, o‘lmaydigan xilidan… – Ilon g‘oyib bo‘lganidan mamnunligini yashirmay kulimsirab javob qaytardi Romiz shoir. – Begona emas, beziyon, qiyomatli jo‘ra tutunganmiz…

– Ola-a! Ja, opqochasiz-a, pochcha?

– To‘g‘risi, men yo‘g‘imda bog‘ni qo‘riqlab yotadi. Jo‘ra tutinganimiz rost.

Omad bilganidan qolmadi. U shosha-pisha maydoncha tomonga o‘tib ketdi. Romiz Jo‘ra endi qaynisining bu qilig‘iga e’tibor qilmay qo‘ydi, u Omadni “qurolsizlantirgani”dan xotirjam tortdi, charaqlagan quyosh yorug‘ida yanayam yashnab ketayotgan bog‘ manzarasidan dili yayrab, yana xoli qolishni ko‘ngli tusadi. Bog‘ hovlini og‘ushiga olgan sukunatga vujud-vujudi bilan singib ketgisi keldi. Yonginasidan, yo‘q, o‘zi orom olib o‘tirgan to‘sin-o‘rindiq ostidan o‘tgan choqqina ariqchadan oqib borayotgan suvning jildirashi eshitildi. Odatda bu ariqchalarga suv bog‘lab kelish koni mashaqqat edi, hozir esa bog‘ sohibining muborak tashrifi sharafiga, mehr-sadoqatiga tabrik va tortiq maqomida buloq suvidek tiniq suv o‘z “oyog‘i” bilan chopqillab kelgandi…

Romiz Jo‘ra xiyla pallagacha ixtiyorini parishon xayollari izniga qo‘ydi. Ko‘zi chaman bo‘lib yasangan bog‘da, xayolida esa… ayoli, qizi, o‘g‘li… akasi, opalari, do‘stlari… ustozlari, sadoqatli shogirdlari… u bilgan-netgan hamma-hamma yaxshi odamlar bu go‘zal hovliga jamlanishgan, hammalarining chehralarida tabassum, shodmonlik… Shu chog‘da, shu bog‘da har narsa go‘zal, har narsa ko‘kargan, har narsa kular… Romiz shoir umri mobaynida dilda pinhon tutgan orzusiga yetgan, armonlari qolmagan odamdek dam shuuri, shuuriga qo‘shilib vujudi zaminu osmon orasida muallaq parvoz qilayotgan bulut parchasidek o‘zini yengil his qilar, dam esa qo‘l-oyog‘i holsizlanib tanasi toshdek og‘irlashib ketar, bunday o‘zgaruvchanlik boisini tushunolmay xavotirda turmoqqa shaylangan, hozirlangan ham ediki, birdan o‘rindiq qars etdi. To‘sin Romiz Jo‘ra o‘tirgan joyidan sinib, egilib yerga tegib qoldi. Romiz Jo‘ra turib ketmadi, qimir etmadi ham. Xayolining bir chekkasidan “Tabiiy, necha yillik tol qor-yomg‘ir ostida chirigan” degan o‘y o‘tdi, xolos. Shu payt Romiz Jo‘ra mutlaqo kutmagan hodisa yuz berdi: ko‘z qiri bilan qandaydir g‘imir-g‘imir harakatni ilg‘agandek bo‘ldi. E’tibor bermadi. Biroq bir zum o‘tar-o‘tmas e’tibor qilmaslikning iloji qolmadi: Romiz Jo‘ra butun badani bo‘ylab qumursqalar chopqillab qolganini ko‘rdi. Kuldi. Nima qilishini bilmadi. Xiyolgina qo‘zg‘almoqchi yoki barmog‘ining uchginasini salgina qimirlatmoqchi bo‘lgandi, chumolilar chunonam ko‘paydiki, chunonam jazavaga tushdiki!.. Yirik-yirik, oqish, sarg‘ish, qoramtir. Oyoqlari uzun-uzun. Qulog‘ining uchi jizilladi, “Tish­ladi, – dedi Romiz Jo‘ra. – Qulog‘imga kirib ketyapti”. “Labimni chaqdi…” deb ulgurmay chumolilar galasi qoshi, kiprigi orasini “payhon” qilib ko‘zlarini talashga kirishdi. Romiz Jo‘ra shunda ham qarshilik ko‘rsatmadi, chidadi. Qumursqalarni haydab solish o‘rniga o‘zini chalg‘itishga tutindi. Ko‘z qiri bilan yon-tevaragiga alangladi, qaynisining qorasi ko‘rinmasa-da, ko‘mak istadi, shekilli, ovoz chiqardi:

– Omad.

Jim.

– Omad! – yana chaqirdi u bu safar ovozini xiyol balandlatib.

Omaddan sado kelmadi.

– Vazifangni, missiyangni aytmoqchi edim, payqading-a? – deb savol qotdi u.

Hovli, atrof-javonib shu qadar jimjit ediki, ariqchadagi suvning jildirashi emas, hatto lola-lolaqizg‘aldoqlarning mayin shabadada ohista tebranishi va butun bo‘y-basti bo‘ylab shiddat ila yugurgilab chopqillayotgan bezovta chumolilarning oyoq tovushlaridan chiqqan “shtir-shtir”gacha eshitilardi.

– Qachongacha shu ahvolda yurasan, Omad? Vaqtida oila qurish ham er yigitning vazifasi, burchi. Shu yoshingda so‘qqabosh yurish yarashmaydi, uka… – Romiz Jo‘ra aytayotgan gaplarini qaynisi eshitayotganiga ishonchi komil edi. Omad bog‘ hovlida turib aytgan gapingni shahardagi uyida turib ham eshitadiganlar toifasidan. Ha, uning qulog‘i hamisha ding!

– Voyy, ustozzz!

Romiz Jo‘ra sapchib tushdi. U o‘zini o‘nglab, og‘iz ochib ulgurmay, yonginasida paydo bo‘lgan Farida ikki qo‘llab hay-haylaganicha Romiz Jo‘raning boshi, beti, yelkalarini qoqa ketdi.

– Asta, Faridaxon, asta, – dedi shipshib Romiz Jo‘ra. Uning gapirayotganidan foydalangan chumolilar tap tortmay og‘ziga ham kirib ketayotgandi. – Shovqin ko‘tarmay qo‘ya qoling.

Farida quloq solmadi. O‘z bilganidan qolmay Romiz Jo‘raning butun gavdasi bo‘ylab pastdan tepaga, tepadan pastga qarab quvalashayotgan, chopqillashayotgan tumonat chumolini qoqib tashlashga tutindi. Ustozini bu ahvolda ko‘rganidan behad xavotirga tushgandi. Biroq u harchand unnamasin, chumoli izdihomi kamaya­diganga o‘xshamadi. Shunga qaramay, qizgina mehribonchilik ko‘rsatishdan to‘xtamas, Romiz Jo‘ra esa uning bu qadar kuyunchakligidan xijolatda joni halak, qolaversa, atayin bir o‘zi kelgan dala bog‘i shu qadar gavjumlashib ketgani sirini tushunolmayotgan edi.

– Kela qoling, Ziyoda, qayoqda yuribsiz? Bir o‘zim uddalolmayapman!

– Ziyoda?!

Kutilmagan tashrifdan Romiz Jo‘raning ko‘zlari charaqlab ketdi. “Ana, xolos!” deb yubordi u ro‘parasida paydo bo‘lgan yana bir sadoqatli shogirdiga ko‘zi tushib. Bo‘ychan, adl qomatli, ko‘zlari moviy, o‘zi – yuz-ko‘zi, bilaklari, uzun-uzun barmoqlari paxtaday oppoq Ziyoda vahima ko‘tarish bobida Faridadan o‘tib tushdi. U ham ahvolni ko‘rgan zahoti, dugonasidan so‘rab-surishtirmay bo‘yniga tashlagan ro‘molchasi yordamida Romiz Jo‘raning ust-boshidan qumursqalarni qoqib tushirishga kirishib ketdi.

– Ko‘klardan malaklar qiz bo‘lib tushsalar…

Romiz Jo‘ra harchand hoy-hoylamasin, bu ikki farishta misol qizni bunchalar mehribonlikdan to‘xtatolmasligiga ko‘zi yetdi.

– Qo‘ynimga to‘lsalar, qo‘ynimdan toshsalar gullarning hidlari…

Menga emas, bog‘ga, lolazorga qaranglar, lolaqizg‘aldoqlar go‘zalligidan bahra olinglar, jon qizlar, – deya ularning e’tiborini bo‘lmoqqa urindi Romiz shoir… urinishlari zoye ketdi. Shunda… shunda birdan Romiz Jo‘ra xayoliga kelgan fikrdan quvonib, o‘sha zahoti o‘yini ijro etishga kirishdi. Qizlarga sezdirmaygina asta o‘rnidan qo‘zg‘aldi, biroq boshidan oyog‘igacha qumursqaga talosh odam go‘yo uchib borayotgandek oyoqlari yerga tegmay lolazor tomon yaqinlasha boshlaganini payqagan qizlar yig‘lamsiragan va yolboruvchan tovushda qichqirib yuborishdi. Biroq Romiz Jo‘ra suvi belidan keladigan hovuzga tushgan odamdek lolazor oraladi. Farida bilan Ziyoda uni ta’qib eta boshlashdi. Romiz shoir dam-badam qadamini jadallashtirdi. Yugurdi. Yugura turib oyog‘i chalishib yiqildi, o‘t-o‘lan orasida chalqanchasiga g‘arq bo‘lganicha hayrat ila bepoyon osmonga tikilib qoldi, ko‘zini uzolmay tomosha qildi – bunday tiniq osmonni ko‘rmagandi Romiz Jo‘ra hayotida! Boshi uzra oppoq chinni kabutarlar gir aylanib uchib o‘tishdi – Romiz Jo‘ra kabutarlarning qanot qoqishini emas, hatto nafas olishini-da eshitdi. Qizlar hamon uning izidan quvib kelishayotganini ko‘rdi, turasolib moviy chamanzor oralab qochishda davom etdi.

Qochish va quvish xiyla cho‘zildi. Egilib-bukilgan o‘t-o‘lan orasida ilonizi so‘qmoqchalar paydo bo‘ldi. Romiz Jo‘ra yana yuztuban yiqildi. Qizlar hayratdanmi-quvonchdanmi yo qo‘rquvdanmi… jim bo‘lib qolishdi. Romiz Jo‘ra boshi uzra, uning bog‘ hovlisi uzra oq chinni kabutarlar oftob nurida yaraqlab-charaqlab gir aylanayotganidan nazar-nigohini uzolmadi. O‘zi ham ularga taqlidan lolazor ichra aylana yasab qochgisi keldi, mayliga, qizlarning esa uni quvishda davom etishlarini juda-juda istadi. Va yosh bolalardek qochib keta turib yo‘l-yo‘lakay ikki qo‘llab lola terishga tushdi. Tergan lolalari bir quchoq bo‘lgandagina yugurishni bas qildi, qadamini sekinlatib, xarso-xars olayotgan nafasini rostlashga urinib, boyagina o‘tirgan – singan to‘sinning bir chekkasiga cho‘kdi. Zum o‘tmay uning izidan qizlar ham yetib kelishdi. Ular kela solib Romiz Jo‘raning ust-boshiga qarashdi.

– Voy, bittayam qolmabdi! – deya baravariga chapak chalib yuborishdi Farida bilan Ziyoda quvonganlaridan, shunday bo‘lsa-da, beixtiyor ustoz­ning ust-boshini harir ro‘molchalari bilan qoqib, artib-surtib mehribonlik ko‘rsatishdan to‘xtashmadi.

Romiz Jo‘ra quchog‘i to‘la lolalarni baland ko‘targanicha ikkala qizning boshi uzra silkitdi. Qizlar shodlana-shodlana qah-qah otib kula boshladilar, zum o‘tmay ular boshdan-oyoq alvongul yaproqlariga chulg‘angancha bir-birlarini qutlay ketishdi. Romiz Jo‘ra bu ajib manzaradan sarxush kayfiyatda… ayni shu payt darvoza tiqirlaganday bo‘ldi. Romiz Jo‘ra birdan hushyor tortdi. Xayol gulzori to‘zidi-ketdi. Shunday tuyuldimi, degan o‘yda quloq soldi. Darvoza tiqirladimi-taqilladimi, har qalay, kimdir chaqirayotgani eshitildi. Romiz Jo‘ra darvoza tomon ikki-uch qadam qo‘ygan joyida taqqa to‘xtadi, iziga qaytdi va yerda yotgan aslahalarga qaradi. Birov ko‘rib qolmasin degan xavotirda shosha-pisha ularni ustma-ust qo‘liga olganicha uy ortidagi maydoncha tomon yugurdi. Jadal bora turib, yo‘l-yo‘lakay gapirdi: “Yaxshiyam kelgan ekanman!” U kaftlarini bir-biriga urib qoqa-qoqa darvoza tomon borarkan ovoz chiqarib takrorladi: “Erta bahordan aylanay, erta bahordan! Yaxshiyam kelgan ekanman. Yaxshiyam!..”

Romiz Jo‘ra jadal borib, darvozaning yakka tavaqli eshikchasini astagina ochdi. Ne ko‘z bilan ko‘rsinki, ro‘parasida jingala sochlari sutdek oppoq betlariga, tim qora ko‘zlariga biram yarashgan, oq, sariq, qizil gulli yap-yangi harir ko‘ylakchasi tor va ovloq ko‘chani yashnatib yuborgan jajjigina qizaloq turardi.

– Man-chi, sizga shirin-n ovqat opkeldim, amaki…

Qizaloq jarangdor ovozda shunday dedi-da, qo‘lidagi tugunchani Romiz Jo‘raga uzatdi. Romiz shoir jur’atsizlanib tugunchani olishini ham, olmasligini ham bilolmay, hamon hayratlardan hushini yig‘olmay alangladi.

Ko‘cha kimsasiz, jimjit edi…

Manba: «Yoshlik» jurnalining veb-sahifasi, 2017