Ўзбек адабиётининг озарбайжонлик толмас тадқиқотчиларидан бири филология фанлари доктори, профессор Алмас Улви (Биннатова)дан яна бир хушхабар олдик. Профессорнинг ўзбек адабиёти, озарбайжон-ўзбек адабий алоқаларига доир тадқиқотлари жамланган “Ўзбек адабиёти” китобининг Озарбайжонда нашр этилиши бизни қувонтирди. Бу ўзбек-озарбайжон адабий алоқалари йўлидаги олиманинг кўп йиллик изланишлари, тинимсиз меҳнати самараси, қолаверса, ўзбек адабиётига бўлган улкан эҳтироми, десак адашмаган бўламиз. Шу ўринда, Алмас Улвига чексиз миннатдорчилигимизни билдириб, ўзбек-озарбайжон адабий алоқаларини янада мустаҳкамлаш йўлидаги ишларига улкан ривож тилаймиз! Қуйида “Ўзбек адабиёти” китобига Озарбайжон Миллий Билимлар Академиясининг вице-президенти, АМЕА Низомий номли Адабиёт институтининг директори, академик Исо Ҳабибейли томонидан ёзилган сўзбоши таржимасини ҳукмингизга ҳавола этамиз!
ДУНЁ АДАБИЁТИ УЧУН АҲАМИЯТЛИ ИШ
Исо Ҳабибейли
Буюк шоир Мир Алишер Навоий шеъриятининг мислсиз сеҳри ила ўзбек адабиёти дунёсига кирдик. Навоий учун шеъриятга янги йўл очган Султон Ҳусайн Бойқаро лирикасида кўнгил малҳамларини сездик. Шундай асарларнинг ҳар қатида мавжуд поэтик намуналардаги ишқ гўзалликларига ошиқ бўлмаслик мумкин эмаслигига шоҳид бўлдик.
Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг бир қўлида қилич, бир қўлида қалам тутиб яратган илк мемуар асари “Бобурнома”дан тортиб Абдулла Қодирийнинг “Ўтган кунлар”ини варақладик.
ХХ асрнинг улкан намояндалари Абдурауф Фитрат, Абдулҳамид Чўлпон, Холид Саид Хожаев, Мақсуд Шайхзода тафаккуридан таралган ва уларнинг буюк истеъдодидан туғилган ижод намуналари билан танишдик. Шунингдек, Ойдин Ҳожиева, Хосият Рустамова, Ўктамой поэзиясидан баҳраманд бўлдик.
Низомий, Юнус Эмро, Жомий, Навоий, Фузулий, Бобур, Махтумқули, Абай, Жовид, Тўқай адабий мероси гўзалликларини, башарият учун қолдирган улкан фалсафасини Саидахон Нарзуллаева, Суюма Ғаниева тадқиқотларида яна бир бор танишдик.
Юқорида номлари қайд этилган шахсларнинг асарлари, тадқиқотларидан озарбайжон-ўзбек адабий алоқаларининг қадим ва буюк анъаналари бир илдиздан иборат эканига шоҳид бўлдик. Ўзбек адабиётининг классик шоири Алишер На воийнинг Озарбайжоннинг буюк шоири Низомий Ганжавийга эҳтироми юксак бўлган.
Алишер Навоий ижоди қаршисида дунё шеъриятининг яна бир улкан вакили Фузулий ҳам ҳаяжонини яширолмаган.
Озарбайжон ва ўзбек адабиётлари тарихида бу анъаналар узоқ асрлардан буён давом этиб келмоқда. Бу анъана ХIХ асрда ва ХХ аср бошларида Озарбайжонда Алишер Навоий, Ўзбекистонда Низомий Ганжавий ва Муҳаммад Фузулий мисраларига ёзилган назиралар, мавзу ва сюжет ўхшашлиги жиҳатларида намоён бўлди. ХХ асрда совет тузуми шароитида қадимдан буён келган бу анъаналар бироз сустлашган бўлса-да, халқларимиз орасидаги адабий-маданий алоқалар тўхтаб қолмади, имкон даражасида давом этди. Озарбайжон ва Ўзбекистон давлатлари мустақиликка эришгандан сўнг ўлкаларимиз ўртасидаги алоқалар тарихида янги саҳифа очилди.
Озарбайжон Миллий Билимлар Академияси Низомий номли Адабиёт институтининг “Озарбайжон-Туркманистон-Ўзбекистон адабий алоқалари” шўъбасининг мудири, филология фанлари доктори, профессор Алмас Улви (Биннатова)нинг Озарбайжон-Ўзбекистон адабий алоқаларининг кўп асрлик йўли, буюк санъаткорларнинг абадий дўстлиги ҳақидаги тадқиқотларида буюк анъаналарнинг бир неча асрлик тажрибалари умумлашуви ва давомийлиги мужассамлашувини кўришимиз мумкин.
Алмас Улви ўлкамизда Озарбайжон-Ўзбекистон адабий алоқалари борасидаги тадқиқотлари билан танилган олималардан бири. Озарбайжон адабиётига улкан муҳаббат, ўзбек адабиётига ўзаро қардошлик, дўстлик ва анъаналарга буюк эҳтиром Алмас Улвининг адабий алоқаларга бағишланган илмий тадқиқотларида ўз аксини топган, десак асло хато бўлмайди. Шуни таъкидлаш лозимки, Алмас Улви адабий алоқаларнинг кам ўрганилган, ҳатто ноъмалум саҳифаларни очишга, тадқиқ этишга диққатини қаратади ва унинг ҳар бир ишида янги бир жиҳатлар ёритилади. У ҳар бир тадқиқотида янги сўз айта олади.
Шу маънода, Алмас Улви тадқиқотлари ила Озарбайжон-Ўзбекистон адабий алоқаларининг қиймати янада ошган ва бойиган, десак бўлади. Бу эса халқларимиз ва мамлакатларимиз ўртасидаги кўп асрлик алоқаларини янада мустаҳкамлаш ва тараққий этишига хизмат қилади. Бунга шак-шубҳа йўқ.
Бу мамлакатларимиз ва дунё учун аҳамиятлидир.
Обид ШОФИЕВ таржимаси
O’zbek adabiyotining ozarbayjonlik tolmas tadqiqotchilaridan biri filologiya fanlari doktori, professor Almas Ulvi (Binnatova)dan yana bir xushxabar oldik. Professorning o’zbek adabiyoti, ozarbayjon-o’zbek adabiy aloqalariga doir tadqiqotlari jamlangan “O’zbek adabiyoti” kitobining Ozarbayjonda nashr etilishi bizni quvontirdi. Bu o’zbek-ozarbayjon adabiy aloqalari yo’lidagi olimaning ko’p yillik izlanishlari, tinimsiz mehnati samarasi, qolaversa, o’zbek adabiyotiga bo’lgan ulkan ehtiromi, desak adashmagan bo’lamiz. Shu o’rinda, Almas Ulviga cheksiz minnatdorchiligimizni bildirib, o’zbek-ozarbayjon adabiy aloqalarini yanada mustahkamlash yo’lidagi ishlariga ulkan rivoj tilaymiz! Quyida “O’zbek adabiyoti” kitobiga Ozarbayjon Milliy Bilimlar Akademiyasining vitse-prezidenti, AMEA Nizomiy nomli Adabiyot institutining direktori, akademik Iso Habibeyli tomonidan yozilgan so’zboshi tarjimasini hukmingizga havola etamiz!
DUNYO ADABIYOTI UCHUN AHAMIYATLI ISH
Iso Habibeyli
Buyuk shoir Mir Alisher Navoiy she’riyatining mislsiz sehri ila o’zbek adabiyoti dunyosiga kirdik. Navoiy uchun she’riyatga yangi yo’l ochgan Sulton Husayn Boyqaro lirikasida ko’ngil malhamlarini sezdik. Shunday asarlarning har qatida mavjud poetik namunalardagi ishq go’zalliklariga oshiq bo’lmaslik mumkin emasligiga shohid bo’ldik.
Zahiriddin Muhammad Boburning bir qo’lida qilich, bir qo’lida qalam tutib yaratgan ilk memuar asari “Boburnoma”dan tortib Abdulla Qodiriyning “O’tgan kunlar”ini varaqladik.
XX asrning ulkan namoyandalari Abdurauf Fitrat, Abdulhamid Cho’lpon, Xolid Said Xojaev, Maqsud Shayxzoda tafakkuridan taralgan va ularning buyuk iste’dodidan tug’ilgan ijod namunalari bilan tanishdik. Shuningdek, Oydin Hojieva, Xosiyat Rustamova, O’ktamoy poeziyasidan bahramand bo’ldik.
Nizomiy, Yunus Emro, Jomiy, Navoiy, Fuzuliy, Bobur, Maxtumquli, Abay, Jovid, To’qay adabiy merosi go’zalliklarini, bashariyat uchun qoldirgan ulkan falsafasini Saidaxon Narzullaeva, Suyuma G’anieva tadqiqotlarida yana bir bor tanishdik.
Yuqorida nomlari qayd etilgan shaxslarning asarlari, tadqiqotlaridan ozarbayjon-o’zbek adabiy aloqalarining qadim va buyuk an’analari bir ildizdan iborat ekaniga shohid bo’ldik. O’zbek adabiyotining klassik shoiri Alisher Na voiyning Ozarbayjonning buyuk shoiri Nizomiy Ganjaviyga ehtiromi yuksak bo’lgan.
Alisher Navoiy ijodi qarshisida dunyo she’riyatining yana bir ulkan vakili Fuzuliy ham hayajonini yashirolmagan.
Ozarbayjon va o’zbek adabiyotlari tarixida bu an’analar uzoq asrlardan buyon davom etib kelmoqda. Bu an’ana XIX asrda va XX asr boshlarida Ozarbayjonda Alisher Navoiy, O’zbekistonda Nizomiy Ganjaviy va Muhammad Fuzuliy misralariga yozilgan naziralar, mavzu va syujet o’xshashligi jihatlarida namoyon bo’ldi. XX asrda sovet tuzumi sharoitida qadimdan buyon kelgan bu an’analar biroz sustlashgan bo’lsa-da, xalqlarimiz orasidagi adabiy-madaniy aloqalar to’xtab qolmadi, imkon darajasida davom etdi. Ozarbayjon va O’zbekiston davlatlari mustaqilikka erishgandan so’ng o’lkalarimiz o’rtasidagi aloqalar tarixida yangi sahifa ochildi.
Ozarbayjon Milliy Bilimlar Akademiyasi Nizomiy nomli Adabiyot institutining “Ozarbayjon-Turkmaniston-O’zbekiston adabiy aloqalari” sho»basining mudiri, filologiya fanlari doktori, professor Almas Ulvi (Binnatova)ning Ozarbayjon-O’zbekiston adabiy aloqalarining ko’p asrlik yo’li, buyuk san’atkorlarning abadiy do’stligi haqidagi tadqiqotlarida buyuk an’analarning bir necha asrlik tajribalari umumlashuvi va davomiyligi mujassamlashuvini ko’rishimiz mumkin.
Almas Ulvi o’lkamizda Ozarbayjon-O’zbekiston adabiy aloqalari borasidagi tadqiqotlari bilan tanilgan olimalardan biri. Ozarbayjon adabiyotiga ulkan muhabbat, o’zbek adabiyotiga o’zaro qardoshlik, do’stlik va an’analarga buyuk ehtirom Almas Ulvining adabiy aloqalarga bag’ishlangan ilmiy tadqiqotlarida o’z aksini topgan, desak aslo xato bo’lmaydi. Shuni ta’kidlash lozimki, Almas Ulvi adabiy aloqalarning kam o’rganilgan, hatto no’malum sahifalarni ochishga, tadqiq etishga diqqatini qaratadi va uning har bir ishida yangi bir jihatlar yoritiladi. U har bir tadqiqotida yangi so’z ayta oladi.
Shu ma’noda, Almas Ulvi tadqiqotlari ila Ozarbayjon-O’zbekiston adabiy aloqalarining qiymati yanada oshgan va boyigan, desak bo’ladi. Bu esa xalqlarimiz va mamlakatlarimiz o’rtasidagi ko’p asrlik aloqalarini yanada mustahkamlash va taraqqiy etishiga xizmat qiladi. Bunga shak-shubha yo’q.
Bu mamlakatlarimiz va dunyo uchun ahamiyatlidir.
Obid SHOFIEV tarjimasi
