Шеърият, дарҳақиқат, қадим гулхан. У абадий ўчмас, сўнмас гулхандир. Бу гулхан атрофида ўтирган ҳар битта ижодкорнинг ўзича дарди, ўзича овози ва ўзича сози бўлади. Ҳаммаси ҳам гўзал, ҳаммаси ҳам яхши. Ахир шеър бу кимгадир яхшилик соғинмоқ, эзгулик тиланмоқ дегани эмасми? Айни ҳақиқатни билмадиму, лекин мен негадир шундай деб ўйлайвераман.
ИЖОДКОР – ЭНГ БАХТЛИ ИНСОНДИР
Қандилат Юсупова
Эссе
Ажабо! Инсон кўзлари ҳам шу қадар беғубор, шу қадар содда бўларканми? Ҳеч нарса билан ўлчаб бўлмас бир гиё, ёҳуд оҳанграбо, ёхуд файзиёблик, ёхуд шаффофлик, ёхуд зангорлик, ёхуд теранлик, ёхуд… Хуллас, бутун бир гўзаллик, бутун бир коинот акси жилва этган бу қароқларда! Ё Раббим, битта одам зотингга бу қадар чексизликни недан ва қандай кашф этмишдирсан?..
Мен ҳар гал Хосият опанинг (негадир Хосият Рустамова деб расмий атаб кетишни жоиз деб билмайман) ўша катта-катта, ўша чиройли кўзларига қараганимда, худди ана шу ҳусни беназирликни чуқур ҳис этаман. Наинки, кўзлар жилоси, балки ҳайрат шиддати кўнглимни бир онда забт этади. Ажаб, бунинг сири нимада экан?..
Айтадиларки, кўзлар кўнгил кўзгусидир. Демакки, нафис нигоҳлар қаърига ғоятда нозик, капалак қанотидай майин бир юрак сийрати жо бўлгандир. Ҳа, ҳеч шубҳасиз, шундайдир.
Мен ҳаётда жуда кўп инсонлар, ижодкорлар, турли қаламкашлар, адабиёт шайдолари билан дуч келганман, ҳамсуҳбат бўлганман. Аммо бу жозибали аёл кўзларидаги дунёчалик ҳали ҳеч қайси ижодкор дил торлари қалбимни маҳв эта олмаганди. Қаранг, бениҳоя оддий, арзимас, айниқса, биз учун бағоят жўн, эътиборсиз бўлган қандайдир бир нарса ҳам шу гўзал аёл нигоҳларида мислсиз ҳайрат чўғи ила ёруғ-ёруғ порлайди. Биров эсига келмаган, кўрса ҳам назари тортмаган яна недандир шу ажойиб инсон олам-олам маънолар топади, ихтиро эта олади!
”Қандилат”, – дегандилар опа бир суҳбатимизда, ”Шеърият барибир бошқача дунё-да! Шеър – улуғ ихтиро, у юрак кашфиётидир. Ахир битта кўнгил ҳар иккала оламга ҳам сиғмай, минг дард ила тўлғониб, юз азоб чекиб инжиққина бир шеърни дунёга келтиради. Жонинг, дилинг, руҳинг чинданам ёмон-ёмон оғриб кетади.Аммо…” Опанинг кўзлари худди шу лаҳзада янаям чақнаб, янаям порлаб кетганди, – ”Аммо бу дард жами ер куррасидаги энг олий, энг азиз ва энг ширин дардлардан биридир.
Қандилат, ижодкор – энг бахтли инсондир!” Хосият опанинг бу сўзлари, балким, қайноқ, ҳароратли сўзлари десам тўғрироқ бўлар аслида, ҳаммавақт, ҳар доим қулоқларим остида жаранглайди, мана ҳозир ҳам:
”Қандилат, ижодкор – энг бахтли инсондир!”
Кейин ҳам…
”Қандилат, ижодкор – энг бахтли инсондир!”
* * *
Кечикиб бўлса-да келдим-ку ахир,
Нечун кипригингдан
Ёш оқар сизиб.
Тонгда чиққан эдим…
қаерларгадир —
Мени лойқа свувлар кетди оқизиб.
Тентидим…ўттиз йил
беимкон, сарсон,
Ўттиз йил ўзимдан бўлдим-ку жудо.
Мени қучоғингдан қувмагин, осмон,
Мени юрагингга яқин ол, Худо!..
(Хосият Рустамова)
Шеърият, дарҳақиқат, қадим гулхан. У абадий ўчмас, сўнмас гулхандир. Бу гулхан атрофида ўтирган ҳар битта ижодкорнинг ўзича дарди, ўзича овози ва ўзича сози бўлади. Ҳаммаси ҳам гўзал, ҳаммаси ҳам яхши. Ахир шеър бу кимгадир яхшилик соғинмоқ, эзгулик тиланмоқ дегани эмасми? Айни ҳақиқатни билмадиму, лекин мен негадир шундай деб ўйлайвераман.
Шеър – Яхшилик дегани эмасми аслида? Ана шу яхшилик гулхани атрофида сўз айтаётган ҳар бир юрак эса беқиёс даражада пок, беҳад даражада катта бўлмоғи лозимдир.
Ҳа, адабиёт, шеърият қонуни шундайдир!
Ҳайрат-чи? У нимадан туғилади? Унинг либоси қанақа бўлади ўзи? Овози-чи?
Кўз олдимга тағин Хосият опанинг кўзлари келади. Поёнсиз ҳайратдан, завқдан, кўнгилга сиғмас шавқдан катта-катта очилган, ниҳоятда тоза, болаларча содда нигоҳлар…Эҳтимол, ҳақиқий шеър худди шу ҳайрат тўла кўзлардан тўкилар?..
* * *
Юрагимга санчилади туғ,
Яшамоққа қўймайди жоним.
Сенинг йўлинг бунчалар ёруғ —
Шеър майдони – жанглар майдони.
Ер гумбурлар…шеърнинг қонида —
Ҳузурига чақирар Тангрим.
Шеъриятнинг соф майдонида,
Бошланади юраклар жанги.
Ҳар томондан учиб борар ўқ,
Ҳар томондан нишонда сарҳад.
Бу майдондан чиқиб кетмоқ йўқ,
Бу майдонда ўлиш бор фақат.
Бир оз чида. Юрак. Ён. Бағрим,
Бораётир тонглар ёришиб.
Наҳот бекор ўтмоқда умрим
Тўтиқушлар билан олишиб.
Мени қайга бошламоқ бўлар
Бу кўчадан бешон ўтганлар?!
Юракларин ташлаб кетарлар —
Бу майдонни ташлаб кетганлар.
(Хосият Рустамова)
Билмадим, биз бу ёруғ дунёга нени бериб кетарканмиз? Ёки дунёнинг ўзи бизларга нимани армуғон эта оларкин?..Жуда ғалати савол. Эҳтимол, ҳақиқат саволидир бу…Мен узоқ ўйлана олмадим, бирдан дилимга қуйидаги сўзлар қуйилиб келаверди:
Биз – ижод аҳли кенг оламга энг эзгу ниятлар билан келган эканмиз, лоақал, лоақал бир донагина бўлса ҳам, биттагина яхши сўзни бўлса ҳам ёзиб қолдирайлик, балки у кимгадир асқотиб қолар, кимнидир юпатар, кимнингдир бўлса дардини олар…
Бу дунёга шугина биттагина Яхши Сўзни бериб кетайлик! Оламнинг бизларга тортиқ этган армуғони эса ана шу Ижоддир, шаксиз!
Мен билмадим, мен билолмадим, валекин айни шу каломларга беадад эҳтиром билан ишондим, гўё бундан минг асрлар илгари туғилганману худди шу қоидага, шеърият қонунига итоат этиб келаётгандай бўлавераман, ҳа, шундай яшайвераман.
Қулоқларим остида эса бир қадрдон инсонимнинг сўзлари мудом жаранглайверади:
”Қандилат, ижодкор – энг бахтли инсондир!..
Ижодкор – энг бахтли инсондир!..
Энг бахтли инсондир!..”
Хосият опанинг кўзларида катта, жудаям катта ва тоза бир ҳайрат бор! Мен бу ёзганларимни ана шу кўзлар тубидан ўқидим! Ва тушундимки, билдимки, кўнгли гўзал инсонларнинг кўзлари ҳам ҳамиша порлаб туради!
Манба: www.munosabat.org
IJODKOR – ENG BAXTLI INSONDIR
Qandilat Yusupova
Esse
Ajabo! Inson ko’zlari ham shu qadar beg’ubor, shu qadar sodda bo’larkanmi? Hech narsa bilan o’lchab bo’lmas bir giyo, yohud ohangrabo, yoxud fayziyoblik, yoxud shaffoflik, yoxud zangorlik, yoxud teranlik, yoxud… Xullas, butun bir go’zallik, butun bir koinot aksi jilva etgan bu qaroqlarda! YO Rabbim, bitta odam zotingga bu qadar cheksizlikni nedan va qanday kashf etmishdirsan?..
Men har gal Xosiyat opaning (negadir Xosiyat Rustamova deb rasmiy atab ketishni joiz deb bilmayman) o’sha katta-katta, o’sha chiroyli ko’zlariga qaraganimda, xuddi ana shu husni benazirlikni chuqur his etaman. Nainki, ko’zlar jilosi, balki hayrat shiddati ko’nglimni bir onda zabt etadi. Ajab, buning siri nimada ekan?..
Aytadilarki, ko’zlar ko’ngil ko’zgusidir. Demakki, nafis nigohlar qa’riga g’oyatda nozik, kapalak qanotiday mayin bir yurak siyrati jo bo’lgandir. Ha, hech shubhasiz, shundaydir.
Men hayotda juda ko’p insonlar, ijodkorlar, turli qalamkashlar, adabiyot shaydolari bilan duch kelganman, hamsuhbat bo’lganman. Ammo bu jozibali ayol ko’zlaridagi dunyochalik hali hech qaysi ijodkor dil torlari qalbimni mahv eta olmagandi. Qarang, benihoya oddiy, arzimas, ayniqsa, biz uchun bag’oyat jo’n, e’tiborsiz bo’lgan qandaydir bir narsa ham shu go’zal ayol nigohlarida mislsiz hayrat cho’g’i ila yorug’-yorug’ porlaydi. Birov esiga kelmagan, ko’rsa ham nazari tortmagan yana nedandir shu ajoyib inson olam-olam ma’nolar topadi, ixtiro eta oladi!
”Qandilat”, – degandilar opa bir suhbatimizda, ”She’riyat baribir boshqacha dunyo-da! She’r – ulug’ ixtiro, u yurak kashfiyotidir. Axir bitta ko’ngil har ikkala olamga ham sig’may, ming dard ila to’lg’onib, yuz azob chekib injiqqina bir she’rni dunyoga keltiradi. Joning, diling, ruhing chindanam yomon-yomon og’rib ketadi.Ammo…” Opaning ko’zlari xuddi shu lahzada yanayam chaqnab, yanayam porlab ketgandi, – ”Ammo bu dard jami yer kurrasidagi eng oliy, eng aziz va eng shirin dardlardan biridir.
Qandilat, ijodkor – eng baxtli insondir!” Xosiyat opaning bu so’zlari, balkim, qaynoq, haroratli so’zlari desam to’g’riroq bo’lar aslida, hammavaqt, har doim quloqlarim ostida jaranglaydi, mana hozir ham:
”Qandilat, ijodkor – eng baxtli insondir!”
Keyin ham…
”Qandilat, ijodkor – eng baxtli insondir!”
* * *
Kechikib bo’lsa-da keldim-ku axir,
Nechun kiprigingdan
Yosh oqar sizib.
Tongda chiqqan edim…
qaerlargadir —
Meni loyqa svuvlar ketdi oqizib.
Tentidim…o’ttiz yil
beimkon, sarson,
O’ttiz yil o’zimdan bo’ldim-ku judo.
Meni quchog’ingdan quvmagin, osmon,
Meni yuragingga yaqin ol, Xudo!..
(Xosiyat Rustamova)
She’riyat, darhaqiqat, qadim gulxan. U abadiy o’chmas, so’nmas gulxandir. Bu gulxan atrofida o’tirgan har bitta ijodkorning o’zicha dardi, o’zicha ovozi va o’zicha sozi bo’ladi. Hammasi ham go’zal, hammasi ham yaxshi. Axir she’r bu kimgadir yaxshilik sog’inmoq, ezgulik tilanmoq degani emasmi? Ayni haqiqatni bilmadimu, lekin men negadir shunday deb o’ylayveraman.
She’r – Yaxshilik degani emasmi aslida? Ana shu yaxshilik gulxani atrofida so’z aytayotgan har bir yurak esa beqiyos darajada pok, behad darajada katta bo’lmog’i lozimdir.
Ha, adabiyot, she’riyat qonuni shundaydir!
Hayrat-chi? U nimadan tug’iladi? Uning libosi qanaqa bo’ladi o’zi? Ovozi-chi?
Ko’z oldimga tag’in Xosiyat opaning ko’zlari keladi. Poyonsiz hayratdan, zavqdan, ko’ngilga sig’mas shavqdan katta-katta ochilgan, nihoyatda toza, bolalarcha sodda nigohlar…Ehtimol, haqiqiy she’r xuddi shu hayrat to’la ko’zlardan to’kilar?..
* * *
Yuragimga sanchiladi tug’,
Yashamoqqa qo’ymaydi jonim.
Sening yo’ling bunchalar yorug’ —
She’r maydoni – janglar maydoni.
Yer gumburlar…she’rning qonida —
Huzuriga chaqirar Tangrim.
She’riyatning sof maydonida,
Boshlanadi yuraklar jangi.
Har tomondan uchib borar o’q,
Har tomondan nishonda sarhad.
Bu maydondan chiqib ketmoq yo’q,
Bu maydonda o’lish bor faqat.
Bir oz chida. Yurak. Yon. Bag’rim,
Borayotir tonglar yorishib.
Nahot bekor o’tmoqda umrim
To’tiqushlar bilan olishib.
Meni qayga boshlamoq bo’lar
Bu ko’chadan beshon o’tganlar?!
Yuraklarin tashlab ketarlar —
Bu maydonni tashlab ketganlar.
(Xosiyat Rustamova)
Bilmadim, biz bu yorug’ dunyoga neni berib ketarkanmiz? Yoki dunyoning o’zi bizlarga nimani armug’on eta olarkin?..Juda g’alati savol. Ehtimol, haqiqat savolidir bu…Men uzoq o’ylana olmadim, birdan dilimga quyidagi so’zlar quyilib kelaverdi:
Biz – ijod ahli keng olamga eng ezgu niyatlar bilan kelgan ekanmiz, loaqal, loaqal bir donagina bo’lsa ham, bittagina yaxshi so’zni bo’lsa ham yozib qoldiraylik, balki u kimgadir asqotib qolar, kimnidir yupatar, kimningdir bo’lsa dardini olar…
Bu dunyoga shugina bittagina Yaxshi So’zni berib ketaylik! Olamning bizlarga tortiq etgan armug’oni esa ana shu Ijoddir, shaksiz!
Men bilmadim, men bilolmadim, valekin ayni shu kalomlarga beadad ehtirom bilan ishondim, go’yo bundan ming asrlar ilgari tug’ilganmanu xuddi shu qoidaga, she’riyat qonuniga itoat etib kelayotganday bo’laveraman, ha, shunday yashayveraman.
Quloqlarim ostida esa bir qadrdon insonimning so’zlari mudom jaranglayveradi:
”Qandilat, ijodkor – eng baxtli insondir!..
Ijodkor – eng baxtli insondir!..
Eng baxtli insondir!..”
Xosiyat opaning ko’zlarida katta, judayam katta va toza bir hayrat bor! Men bu yozganlarimni ana shu ko’zlar tubidan o’qidim! Va tushundimki, bildimki, ko’ngli go’zal insonlarning ko’zlari ham hamisha porlab turadi!
Manba: www.munosabat.org
