13 декабр — Буюк немис шоири Ҳейнрих Ҳайне (Генрих Гейне) таваллуд топган кун.
Ҳайнрих Ҳайне (Heinrich Heine) (1797.13.12, Дюссельдорф — 1856.17.2, Париж) — немис шоири, публицист, танқидчи ва мутафаккир. Бонн, Гёттинген, Берлин университетларида ўқиган (1819—25). Биринчи шеърий тўплами «Қўшиқлар китоби» (1827) романтизм руҳида ёзилган бўлиб, унда немислар ҳаётидаги мешчанлик, худбинлик қораланади. Кейинги «Йўл манзаралари» (1826-31) насрий асарида ҳам шу йўналишни давом эттириб, инсон эрки, шахсини хўрловчи тартибларга қарши чиқади, бу тартибларни ҳимоя қилувчи кучларни, давлат идораларини танқид қилади. Шундан сўнг Ҳайне Германиянинг ҳукмрон доиралари билан келиша олмай, 1831 йилда Парижга кетишга мажбур бўлади ва у ерда умрининг охиригача сиёсий маҳбус сифатида яшаб қолади. «Француз ишлари» (1832), «Лютеция» (1854) китоблари француз сиёсий ҳаётининг йилномасидан иборат. 1843— 44 йилларда ёзилган «Замонавий шеърлар», шунингдек «Атта Тролль» (1842), «Германия. Қиш эртаги» (1844) поэмалари ўз даврининг илғор асарларидандир. «Атта Тролль» мажозий достон бўлиб, «ҳайвонлар эпоси» тарзида ёзилган, ўткир ҳажвий йўналишга эга. Бунда Пиренея тоғларида яшовчи халқ сиймосида немис мешчанлари ва сохта инқилобчилар фош қилинган. «Германия» достонида эса оғир меҳнат билан яшаётган немис ишчиларининг образи тасвирланган. Шоирнинг ижодий фаолиятида муҳим аҳамиятга эга бўлган «Романсеро» (1851), «Эътироф» (1854) шеърий китоблари ҳам мавжуд. Ҳайненинг асарлари 20-йилларда Чўлпон, 30-йилларда Миртемир ва кейинги йилларда Хайриддин Салоҳ, Абдулла Шер таржимасида ўзбек тилида нашр этилган.
Ҳайнрих Ҳайне
ИШҚИЙ ҚЎШИҚЛАР
ДЕБОЧА
Бир рицар яшарди қайғули, камгап,
Чеҳраси қонсиз-у, униққан, рангпар;
Кезарди у доим гангиб, тентираб –
Тунд ўйлар қўйнида бир ўзи бесар.
Ҳуркиб у ёввойи, чапдан юрарди,
Гуллару шўх қизлар ўнгда турарди –
У мункиб кетганда кулиб ишвагар.
Шом қўнгач, уйидан чиқмай кўпинча,
Ўлтирар одамлар кўзидан нари.
Гоҳ ғамгин чўзилар қоқмасдан мижжа,
Бир оғиз сўз айтмас, тунддир назари.
Ҳар куни ярим тун бўлганда, лекин,
Ғаройиб куй-қўшиқ бошланар секин,
Шиқирлар эшикнинг, сўнг зулфинлари
Ва уйга оҳиста киради гўзал,
Мавжлар кўпигидан либоси гўё,
Чақнайди, қулф урар ёнади ял-ял,
Тиллаҳал ёпинчи сочади жило.
Тилларанг кокили – ҳуснига ҳусн,
Кўзида хуш имо, ҳукмрон фусун –
Бир-бирин қучади иккала шайдо.
Ёрини қучару тобора маҳкам,
Ловуллаб ёнади рицар оловдек,
Қизарар рангпар юз, уйғонар шу дам
Танида қуввати янги куёвдек.
Ўйинқароқ гўзал шунда ноз билан
Ёрининг бошига ёпиб дафъатан
Оқ ҳарир чодрани, бир зум қолар тек.
Сўнг биллур сув ости қасри шу маҳал
Рицарни сеҳрига тортар, ал-амон!
Безагу дурлари ярақлар ял-ял,
Қамашган кўзларин у ишқар ҳайрон.
Қучар сув париси, шунда, дилбари,
Оҳ, рицар куёвмиш, келинмиш пари,
Ҳур қизлар соз чалиб ўйнармиш комрон.
Атрофда қўшиғу рақс, ўйин-кулгу,
Қанотга айланар оёқлар бу дам;
Рицарни титратар бирдан муз туйғу,
Парига суқилар, қучоқлар маҳкам –
Машъаллар йитару беиз шу заҳот,
Бир ўзи ўлтирар, қараса, ҳайҳот,
Захкаш шоирона кулбада пурғам.
1
Келганида ажиб, гўзал Май
Жамъи дарахт барг ёзди такрор,
Шунда менинг ёш қалбимда ҳам
Ишқ уйғониб, кўз очди илк бор.
Келганида ажиб, гўзал Май
Жамъики қуш куйлади бедор,
Шунда мен ҳам тилакларимни
Маҳбубамга айладим изҳор.
2
Гуллар униб кўзёшларимдан
Бўй чўзади бир-бир самога
Ва оҳларим менинг айланар
Булбул учун суюк навога.
Мени севсанг, сеники бўлгай,
Қўзичоғим, шу гуллар буткул
Ва тонггача дарчанг олдида
Жаранглатгай дунёни булбул.
3
Атиргул, нилуфар, қуёшу каптарим –
Шуларни мен ёниб, қувониб севардим.
Энди-чи, севганим улармас, йўқ, ўзга –
Ошиқман бир қизга, гул юзга, чўғ кўзга;
Ўшадир энди, оҳ, ягонам, севарим –
Атиргул, нилуфар, қуёшу каптарим.
4
Кўзларингга боқсам, гулбадан,
Кўзим тинар қўшиғу ғамдан;
Лабларингга лабимни боссам,
Бағри бутун, қодирман шу дам.
Кўкрагингга бош қўйсам фаршда,
Мен ўзимни сезаман аршда;
Лекин: “Сени севаман!” десанг,
Аччиқ кўзёш қилар мени танг.
5
Тушда кўрдим кеча бўйингни
Гўзал рўйинг, суюк рўйингни,
У мулойим, у малакнамо,
Жуда рангпар, рангпардир аммо.
Қирмизидир лабларинг фақат,
Ўлим ўпгай, лекин, бешафқат.
Кўзингдаги илоҳий нур ҳам
Тезда сўниб, топажак барҳам.
6
Юзларингни юзларимга қўй,
Кўз ёшимиз бирлашиб кетсин.
Юрагингни юрагимга бос,
Оловлари чирмашиб кетсин.
Шу гулханни босганда бир кун
Кўз ёшимиз тошқини ногоҳ,
Маҳкам қучиб мен сени нигун,
Армон билан ўлгайман, эвоҳ!
7
Нилуфарнинг биллур жомини
Қалбим билан тўлдирай жўшиб;
Жаранглатсин ёрим номини
Нилуфардан таралган қўшиқ.
Ўшал қўшиқ ўхшар албатта
Лаблардаги титроқ қасамга –
Мўъжизакор, тотли соатда
Ёргинамдан олган бўсамга.
8
Минг йилларки, ғужғон юлдузлар
Юксакларда қотганча турар,
Ишқ соғинчи ёнган кўз билан
Бир-бирига тўймай телмурар.
Энг бой тилда, энг гўзал тилда
Роз айтади улар ўзаро;
Бирор элда бирор тилшунос
Тушунмайди у тилни аммо.
Биргина мен ўргандим уни
Ва умрбод унутмасман ҳеч;
Тил дарслиги бўлди мен учун
Маҳбубамнинг жамоли ҳар кеч.
9
Қўшиқларнинг қанотларида
Кел, учайлик, жоним, икковлон –
Гангадан ҳам ҳатто нарида
Нурга чўмган гўшалар томон.
Унда сокин ойдиндаги боғ
Қирмизланиб кутар бахтини.
Нилуфарлар кутади муштоқ
Опажони келар вақтини.
Бинафшалар қиқирлаб шўхчан,
Юлдузларга боқар мастона;
Шивирлайди атиргуллар шан
Бир-бирига хушбўй афсона.
Яқинлашар оҳулар чўчиб,
Тинглайдилар еллардан садо;
Мавжларидан резалар учиб,
Чайқалади муқаддас дарё.
Ёнбошлаймиз унда сен билан
Паноҳ қилиб юксак ҳурмони,
Сармаст бўлиб ишқу оромдан,
Ўнг қиламиз тотли рўёни.
10
Бозиллаган жазирамадан
Нилуфарнинг дилида қўрқув,
Бошин эгиб мудрайди, қўмсаб
Тунги ширин рўёларни у.
Ошуфтаси унинг тўлин ой
Уйғотганда суюклисини,
Кўрсатади ойга нилуфар
Ишва билан оппоқ юзини
Ва қулф урар, чақнар, ловуллар,
Сўнг қотади кўкка боқиб лол;
У бўй сочар ёш тўкиб, титраб,
Эҳтиросу ишқдан бемажол.
11
Райндарё, гўзал дарёни
Ва мавжларни қилганча кўзгу,
Қутлуғ Кёлн алқаб самони,
Чўнг жомени кўз-кўзлар мангу.
Ул жомеда, бордир, маъбуда, –
Олтин ҳалда акс этган жамол;
Тунд умримга менинг осуда
Қувонч нурин сочди ул аёл.
Фаришталар, гулу ғунчалар
Ул аёлни қутларлар ўраб;
У ёримга ўхшар мунчалар:
Ўша кўз-қош, ўша юзу лаб!
12
Сен севмайсан, севмайсан, жонон
Ва лекин мен қилмайман парво;
Чунки сени кўрсам бас, шу он
Бахт тахтида подшоман, подшо.
Менга нафрат, фақат нафрат бор
Ол дудоқдан чиққан ҳар сўзда,
Лекин ўпсам шу лабдан, бир бор
Унутгайман барини тезда.
13
Сўз бермагин, бўса бергин, бас,
Аёл онти ишонтиролмас!
Сўзинг болдек ширин-у, бироқ,
Бўсанг ундан минг бор тотлироқ!
У – меники, ишончлидир у,
Сўз эса – дуд, йитгай бетутқув.
Сўз бер, жоним, энди мен – ўзга:
Ишонгайман биргина сўзга!
Мен кўксингга бош қўйганим вақт
Ишонгайман борлигига бахт;
Ишонгайман сен билан хуррам
Яшашимга у дунёда ҳам.
14
Ёримнинг қароғин мадҳ эта-эта,
Тўқидим ғаройиб канцона*лар мен.
Ёримнинг дудоғин мадҳ эта-эта,
Тўқидим бол каби терцина**лар мен.
Ёримнинг ёноғин мадҳ эта-эта,
Тўқидим улуғвор станс*** лар мен.
Ёримда юрак йўқ, афсуски, нетай,
Энг гўзал сонетлар қолди тўқилмай.
________
* К а н ц о н а – қўшиқ. (Итал.)
** Т е р ц и н а – қофияланган учлик. (Лот.)
*** С т а н с – шеърий сатрлар. (Франц.)
15
Киборлар кўр, киборлар нодон,
Дидсизлашар кундан-кун минбаъд!
Улар койир феълингни, жонон:
Сенда йўқмиш бирор фазилат.
Киборлар кўр, киборлар нодон,
Тушунмасдан қиларлар хато:
Билмасларки, ҳар бўсанг – бир жон,
Тирилтиргай ўликни ҳатто.
16
Айт-чи менга, жонгинам, бугун:
Сен эмасми, ёзда, мабодо,
Кириб шоир тушига сузгун,
Унинг ҳушин талаган рўё?
Бироқ, бундай ғунча оғизни,
Бундай кўзу сеҳрли нафас,
Бундай ширин, суюкли қизни,
Йўқ, шоирлар яратган эмас.
Юҳолару зулук-илонни,
Бадбашара, ёвуз, беқиёс,
Афсонавий не-не ҳайвонни
Яратолгай шоирлар, бу – рост.
Лекин сени, сенинг ул маккор
Атворингу алдамчи нигоҳ
Ва ишвали кулгингни, дилдор,
Яратолмас шоирлар, эвоҳ!
17
Шаффоф мавжлар кўпикларидан
Туғилгандек балқиб турар ул
Ўзга ёрнинг ўпичларидан, –
Қулф урганча бугун мисли гул.
Қалбим, қалбим, чекмагил фарёд,
Суғура бил ғам нишларини:
Лоқайд бўлгин, кечиргин бедод,
Нодон ёрнинг қилмишларини.
18
Гинам йўқдир, гарчанд дардинг – юракда игна,
Сен мангуга мендан кечдинг! Қилмайман гина.
Лекин қанча чақнамасин кўзинг олмоси,
Ёришмагай қалбингдаги зулмат дунёси.
Буни кўпдан мен билардим. Бўлмишди аён
Тушларимда юрагингни қучган зимистон,
Тушларимда юрагингни илон сўрарди –
Сен ҳам бахтсиз эканингни кўриб турардим.
19
Мен гина қилмайман: сен бахти қаро; —
Азизам, бизларга бахт йўқ дунёда!
Ўлимни қучгунча бемор қалблар то,
Азизам, бизларга бахт йўқ дунёда.
Сен мазах қиласан, лабинг бурасан,
Ўжар нур кўраман кўзингда ҳар дам,
Кўксингни ғоз тутиб, мағрур турасан –
Ва лекин бахтсизсан мен каби сен ҳам.
Кўринмас йиғи бор, лабингда, қара,
Яширин кўз ёшдан кўзинг афтода.
Юрагинг тубида беркинмиш яра, —
Азизам, бизларга бахт йўқ дунёда.
20
Куй бошлади ғижжагу най,
Жўр бўлди-ку ноғоралар:
Оҳ, мен севган қизни, нетай,
Бугун эрга бермоқдалар.
Янграр ғижжак, қўшноғора,
Шовқин аро аммо бир оҳ:
Малоиклар, дили пора,
Қисматимиз қарғар, эвоҳ.
21
Бутунлай унутдинг кўпдан буён сен
Юрагинг соҳиби бўлганимни мен.
Ул юрак бир ширин, бир жажжи, бир қув,
Ундан қув, ширинроқ нарса йўқ, сулув.
Бутунлай унутдинг сен кўпдан буён
Юрагим бўлганин ишқ, ситамдан қон.
Билмам, ишқ кўпмиди унда ё ситам?
Билганим – чўнг эди иккаласи ҳам!
22
Билганида гуллар мабодо
Юрагимнинг жароҳатини,
Йиғлардилар дардимга ошно
Аямасдан шафоатини.
Билса эди булбуллар не ҳол, –
Менинг ишқим таъмаларини,
Куйлардилар мен учун дарҳол
Энг ёқимли наъмаларини.
Билса эди ситамларимни,
Олтиннигоҳ юлдузлар учиб,
Кеткизай деб аламларимни,
Сўзлардилар ёнимга тушиб.
Улар билмас қайғумни, аммо,
Бир гўзалга фақат у аён:
Чунки ўша, ўша бепарво
Қилмиш менинг юрагимни қон.
23
Нечун сўлмиш бирдан атиргул,
Айтгил менга, жонгинам, нечун?
Нечун кўм-кўк майсалар малул,
Бинафшалар бош эгмиш нигун?
Нечун тилар ҳавони етим
Бўзтўрғайнинг аламли саси?
Нечун ҳаёт дарахтидан жим
Таралади ўлим нафаси?
Нечун қуёш сочар совуқ нур,
Адирларга боқар хўмрайиб?
Нечун борлиқ кулранг, бесурур,
Қабр каби ётар шумрайиб?
Нечун ғариб, хастаман ўзим,
Айтгил менга, жонгинам, бу пайт?
Айтгил менга, суюкли қўзим,
Нечун мени ташлаб кетдинг, айт?
24
Улар қанча тарқатдилар гап,
Қанча ғийбат, қанчалар ёлғон!
Билмадилар, лекин, ёмонлаб,
Дил дардимни, афсус, ҳеч қачон.
Ачиндилар улар ғаминг еб,
Раҳми келиб чайқатдилар бош
Атадилар мени ёвуз деб,
Қулоқ тутдинг ғийбатга юввош.
Энг ёмони, лекин, то ҳануз
Кўринмади ғийбатларида –
Нимаданки мен қилсам номус –
Ёпиқ қолди қалбим қаърида.
25
Жўкилар гуллаган, булбуллар хушхон,
Қуёш ҳам жилмаяр дўстона, қувнаб:
Бўйнимга чирмашиб, лаб чўздинг комрон,
Потраган кўксингга, сўнг, босдинг ёниб.
Қарғалар қағиллар, баргларда ғусса,
Қуёш ҳам хўмраяр, авзойи ўзга;
«Алвидо!» дедик биз – хўшлашув қисқа,
Киборий таъзиминг ўхшарди музга.
26
Биз у пайт ҳислардан ёнардик лов-лов,
У дунё на гўзал, қандай бокира!
Кун бўйи ўйнардик биз «келин-куёв»,
Жанжалу аразни билмасдик сира.
Биз у пайт ўпишиб, бўса санардик,
Қучишиб шўху шан, эркаланардик.
Болалик қилдиг-у, ўрмонда бир кун
Беркинмачоқ ўйнаб, яширдик изни.
Шу-шу биз излаймиз, чорлаймиз нигун,
Лекин тополмаймиз бир-биримизни.
27
Содиқ қолдинг сенгина ҳар вақт,
Бир сенгина қўлладинг қоим,
Таскин бўлдинг шафиқ, мулойим,
Мендан юзин ўгирганда бахт.
Нон-сувимдан бўлдинг хабардор,
Қарз ҳам бердинг, кийим-кечак ҳам
Ва сафарга отланганим дам
Бошпуртни ҳам келтирдинг тайёр.
Жоним! Сени асрасин Худо
Кун тиғидан, аёздан доим
Ва шафқатинг учун, илойим,
Ғазабини кўрмасин раво.
Олмончадан Абдулла Шер таржимаси
* * *
Ҳаловатсиз денгиз қўйнида
Титрайди ой акси қалтираб.
Ўзи эса мусаффо йўлдан
Жим сузади манзилга қараб.
Эй, севгилим, сенинг йўлинг ҳам,
Шундай сокин ва мусаффодир.
Бироқ титрар қалбда қиёфанг,
Чунки унда сирли хавотир.
Ғулом Фатҳиддин таржимаси
13 dekabr — Buyuk nemis shoiri Heynrix Hayne (Genrix Geyne) tavallud topgan kun.
Haynrix Hayne
ISHQIY QO’SHIQLAR
Haynrix Hayne (Heinrich Heine) (1797.13.12, Dyusseldorf — 1856.17.2, Parij) — nemis shoiri, publitsist, tanqidchi va mutafakkir. Bonn, Gyottingen, Berlin universitetlarida o’qigan (1819—25). Birinchi she’riy to’plami «Qo’shiqlar kitobi» (1827) romantizm ruhida yozilgan bo’lib, unda nemislar hayotidagi meshchanlik, xudbinlik qoralanadi. Keyingi «Yo’l manzaralari» (1826-31) nasriy asarida ham shu yo’nalishni davom ettirib, inson erki, shaxsini xo’rlovchi tartiblarga qarshi chiqadi, bu tartiblarni himoya qiluvchi kuchlarni, davlat idoralarini tanqid qiladi. Shundan so’ng Hayne Germaniyaning hukmron doiralari bilan kelisha olmay, 1831 yilda Parijga ketishga majbur bo’ladi va u yerda umrining oxirigacha siyosiy mahbus sifatida yashab qoladi. «Frantsuz ishlari» (1832), «Lyutetsiya» (1854) kitoblari frantsuz siyosiy hayotining yilnomasidan iborat. 1843— 44 yillarda yozilgan «Zamonaviy she’rlar», shuningdek «Atta Troll`» (1842), «Germaniya. Qish ertagi» (1844) poemalari o’z davrining ilg’or asarlaridandir. «Atta Troll`» majoziy doston bo’lib, «hayvonlar eposi» tarzida yozilgan, o’tkir hajviy yo’nalishga ega. Bunda Pireneya tog’larida yashovchi xalq siymosida nemis meshchanlari va soxta inqilobchilar fosh qilingan. «Germaniya» dostonida esa og’ir mehnat bilan yashayotgan nemis ishchilarining obrazi tasvirlangan. Shoirning ijodiy faoliyatida muhim ahamiyatga ega bo’lgan «Romansero» (1851), «E’tirof» (1854) she’riy kitoblari ham mavjud. Haynening asarlari 20-yillarda Cho’lpon, 30-yillarda Mirtemir va keyingi yillarda Xayriddin Saloh, Abdulla Sher tarjimasida o’zbek tilida nashr etilgan.
DEBOCHA
Bir ritsar yashardi qayg’uli, kamgap,
Chehrasi qonsiz-u, uniqqan, rangpar;
Kezardi u doim gangib, tentirab –
Tund o’ylar qo’ynida bir o’zi besar.
Hurkib u yovvoyi, chapdan yurardi,
Gullaru sho’x qizlar o’ngda turardi –
U munkib ketganda kulib ishvagar.
Shom qo’ngach, uyidan chiqmay ko’pincha,
O’ltirar odamlar ko’zidan nari.
Goh g’amgin cho’zilar qoqmasdan mijja,
Bir og’iz so’z aytmas, tunddir nazari.
Har kuni yarim tun bo’lganda, lekin,
G’aroyib kuy-qo’shiq boshlanar sekin,
Shiqirlar eshikning, so’ng zulfinlari
Va uyga ohista kiradi go’zal,
Mavjlar ko’pigidan libosi go’yo,
Chaqnaydi, qulf urar yonadi yal-yal,
Tillahal yopinchi sochadi jilo.
Tillarang kokili – husniga husn,
Ko’zida xush imo, hukmron fusun –
Bir-birin quchadi ikkala shaydo.
Yorini qucharu tobora mahkam,
Lovullab yonadi ritsar olovdek,
Qizarar rangpar yuz, uyg’onar shu dam
Tanida quvvati yangi kuyovdek.
O’yinqaroq go’zal shunda noz bilan
Yorining boshiga yopib daf’atan
Oq harir chodrani, bir zum qolar tek.
So’ng billur suv osti qasri shu mahal
Ritsarni sehriga tortar, al-amon!
Bezagu durlari yaraqlar yal-yal,
Qamashgan ko’zlarin u ishqar hayron.
Quchar suv parisi, shunda, dilbari,
Oh, ritsar kuyovmish, kelinmish pari,
Hur qizlar soz chalib o’ynarmish komron.
Atrofda qo’shig’u raqs, o’yin-kulgu,
Qanotga aylanar oyoqlar bu dam;
Ritsarni titratar birdan muz tuyg’u,
Pariga suqilar, quchoqlar mahkam –
Mash’allar yitaru beiz shu zahot,
Bir o’zi o’ltirar, qarasa, hayhot,
Zaxkash shoirona kulbada purg’am.
1
Kelganida ajib, go’zal May
Jam’i daraxt barg yozdi takror,
Shunda mening yosh qalbimda ham
Ishq uyg’onib, ko’z ochdi ilk bor.
Kelganida ajib, go’zal May
Jam’iki qush kuyladi bedor,
Shunda men ham tilaklarimni
Mahbubamga ayladim izhor.
2
Gullar unib ko’zyoshlarimdan
Bo’y cho’zadi bir-bir samoga
Va ohlarim mening aylanar
Bulbul uchun suyuk navoga.
Meni sevsang, seniki bo’lgay,
Qo’zichog’im, shu gullar butkul
Va tonggacha darchang oldida
Jaranglatgay dunyoni bulbul.
3
Atirgul, nilufar, quyoshu kaptarim –
Shularni men yonib, quvonib sevardim.
Endi-chi, sevganim ularmas, yo’q, o’zga –
Oshiqman bir qizga, gul yuzga, cho’g’ ko’zga;
O’shadir endi, oh, yagonam, sevarim –
Atirgul, nilufar, quyoshu kaptarim.
4
Ko’zlaringga boqsam, gulbadan,
Ko’zim tinar qo’shig’u g’amdan;
Lablaringga labimni bossam,
Bag’ri butun, qodirman shu dam.
Ko’kragingga bosh qo’ysam farshda,
Men o’zimni sezaman arshda;
Lekin: “Seni sevaman!” desang,
Achchiq ko’zyosh qilar meni tang.
5
Tushda ko’rdim kecha bo’yingni
Go’zal ro’ying, suyuk ro’yingni,
U muloyim, u malaknamo,
Juda rangpar, rangpardir ammo.
Qirmizidir lablaring faqat,
O’lim o’pgay, lekin, beshafqat.
Ko’zingdagi ilohiy nur ham
Tezda so’nib, topajak barham.
6
Yuzlaringni yuzlarimga qo’y,
Ko’z yoshimiz birlashib ketsin.
Yuragingni yuragimga bos,
Olovlari chirmashib ketsin.
Shu gulxanni bosganda bir kun
Ko’z yoshimiz toshqini nogoh,
Mahkam quchib men seni nigun,
Armon bilan o’lgayman, evoh!
7
Nilufarning billur jomini
Qalbim bilan to’ldiray jo’shib;
Jaranglatsin yorim nomini
Nilufardan taralgan qo’shiq.
O’shal qo’shiq o’xshar albatta
Lablardagi titroq qasamga –
Mo»jizakor, totli soatda
Yorginamdan olgan bo’samga.
8
Ming yillarki, g’ujg’on yulduzlar
Yuksaklarda qotgancha turar,
Ishq sog’inchi yongan ko’z bilan
Bir-biriga to’ymay telmurar.
Eng boy tilda, eng go’zal tilda
Roz aytadi ular o’zaro;
Biror elda biror tilshunos
Tushunmaydi u tilni ammo.
Birgina men o’rgandim uni
Va umrbod unutmasman hech;
Til darsligi bo’ldi men uchun
Mahbubamning jamoli har kech.
9
Qo’shiqlarning qanotlarida
Kel, uchaylik, jonim, ikkovlon –
Gangadan ham hatto narida
Nurga cho’mgan go’shalar tomon.
Unda sokin oydindagi bog’
Qirmizlanib kutar baxtini.
Nilufarlar kutadi mushtoq
Opajoni kelar vaqtini.
Binafshalar qiqirlab sho’xchan,
Yulduzlarga boqar mastona;
Shivirlaydi atirgullar shan
Bir-biriga xushbo’y afsona.
Yaqinlashar ohular cho’chib,
Tinglaydilar yellardan sado;
Mavjlaridan rezalar uchib,
Chayqaladi muqaddas daryo.
Yonboshlaymiz unda sen bilan
Panoh qilib yuksak hurmoni,
Sarmast bo’lib ishqu oromdan,
O’ng qilamiz totli ro’yoni.
10
Bozillagan jaziramadan
Nilufarning dilida qo’rquv,
Boshin egib mudraydi, qo’msab
Tungi shirin ro’yolarni u.
Oshuftasi uning to’lin oy
Uyg’otganda suyuklisini,
Ko’rsatadi oyga nilufar
Ishva bilan oppoq yuzini
Va qulf urar, chaqnar, lovullar,
So’ng qotadi ko’kka boqib lol;
U bo’y sochar yosh to’kib, titrab,
Ehtirosu ishqdan bemajol.
11
Rayndaryo, go’zal daryoni
Va mavjlarni qilgancha ko’zgu,
Qutlug’ Kyoln alqab samoni,
Cho’ng jomeni ko’z-ko’zlar mangu.
Ul jomeda, bordir, ma’buda, –
Oltin halda aks etgan jamol;
Tund umrimga mening osuda
Quvonch nurin sochdi ul ayol.
Farishtalar, gulu g’unchalar
Ul ayolni qutlarlar o’rab;
U yorimga o’xshar munchalar:
O’sha ko’z-qosh, o’sha yuzu lab!
12
Sen sevmaysan, sevmaysan, jonon
Va lekin men qilmayman parvo;
Chunki seni ko’rsam bas, shu on
Baxt taxtida podshoman, podsho.
Menga nafrat, faqat nafrat bor
Ol dudoqdan chiqqan har so’zda,
Lekin o’psam shu labdan, bir bor
Unutgayman barini tezda.
13
So’z bermagin, bo’sa bergin, bas,
Ayol onti ishontirolmas!
So’zing boldek shirin-u, biroq,
Bo’sang undan ming bor totliroq!
U – meniki, ishonchlidir u,
So’z esa – dud, yitgay betutquv.
So’z ber, jonim, endi men – o’zga:
Ishongayman birgina so’zga!
Men ko’ksingga bosh qo’yganim vaqt
Ishongayman borligiga baxt;
Ishongayman sen bilan xurram
Yashashimga u dunyoda ham.
14
Yorimning qarog’in madh eta-eta,
To’qidim g’aroyib kantsona*lar men.
Yorimning dudog’in madh eta-eta,
To’qidim bol kabi tertsina**lar men.
Yorimning yonog’in madh eta-eta,
To’qidim ulug’vor stans*** lar men.
Yorimda yurak yo’q, afsuski, netay,
Eng go’zal sonetlar qoldi to’qilmay.
________
* K a n s o n a – qo’shiq. (Ital.)
** T ye r s i n a – qofiyalangan uchlik. (Lot.)
*** S t a n s – she’riy satrlar. (Frants.)
15
Kiborlar ko’r, kiborlar nodon,
Didsizlashar kundan-kun minba’d!
Ular koyir fe’lingni, jonon:
Senda yo’qmish biror fazilat.
Kiborlar ko’r, kiborlar nodon,
Tushunmasdan qilarlar xato:
Bilmaslarki, har bo’sang – bir jon,
Tiriltirgay o’likni hatto.
16
Ayt-chi menga, jonginam, bugun:
Sen emasmi, yozda, mabodo,
Kirib shoir tushiga suzgun,
Uning hushin talagan ro’yo?
Biroq, bunday g’uncha og’izni,
Bunday ko’zu sehrli nafas,
Bunday shirin, suyukli qizni,
Yo’q, shoirlar yaratgan emas.
Yuholaru zuluk-ilonni,
Badbashara, yovuz, beqiyos,
Afsonaviy ne-ne hayvonni
Yaratolgay shoirlar, bu – rost.
Lekin seni, sening ul makkor
Atvoringu aldamchi nigoh
Va ishvali kulgingni, dildor,
Yaratolmas shoirlar, evoh!
17
Shaffof mavjlar ko’piklaridan
Tug’ilgandek balqib turar ul
O’zga yorning o’pichlaridan, –
Qulf urgancha bugun misli gul.
Qalbim, qalbim, chekmagil faryod,
Sug’ura bil g’am nishlarini:
Loqayd bo’lgin, kechirgin bedod,
Nodon yorning qilmishlarini.
18
Ginam yo’qdir, garchand darding – yurakda igna,
Sen manguga mendan kechding! Qilmayman gina.
Lekin qancha chaqnamasin ko’zing olmosi,
Yorishmagay qalbingdagi zulmat dunyosi.
Buni ko’pdan men bilardim. Bo’lmishdi ayon
Tushlarimda yuragingni quchgan zimiston,
Tushlarimda yuragingni ilon so’rardi –
Sen ham baxtsiz ekaningni ko’rib turardim.
19
Men gina qilmayman: sen baxti qaro; —
Azizam, bizlarga baxt yo’q dunyoda!
O’limni quchguncha bemor qalblar to,
Azizam, bizlarga baxt yo’q dunyoda.
Sen mazax qilasan, labing burasan,
O’jar nur ko’raman ko’zingda har dam,
Ko’ksingni g’oz tutib, mag’rur turasan –
Va lekin baxtsizsan men kabi sen ham.
Ko’rinmas yig’i bor, labingda, qara,
Yashirin ko’z yoshdan ko’zing aftoda.
Yuraging tubida berkinmish yara, —
Azizam, bizlarga baxt yo’q dunyoda.
20
Kuy boshladi g’ijjagu nay,
Jo’r bo’ldi-ku nog’oralar:
Oh, men sevgan qizni, netay,
Bugun erga bermoqdalar.
Yangrar g’ijjak, qo’shnog’ora,
Shovqin aro ammo bir oh:
Maloiklar, dili pora,
Qismatimiz qarg’ar, evoh.
21
Butunlay unutding ko’pdan buyon sen
Yuraging sohibi bo’lganimni men.
Ul yurak bir shirin, bir jajji, bir quv,
Undan quv, shirinroq narsa yo’q, suluv.
Butunlay unutding sen ko’pdan buyon
Yuragim bo’lganin ishq, sitamdan qon.
Bilmam, ishq ko’pmidi unda yo sitam?
Bilganim – cho’ng edi ikkalasi ham!
22
Bilganida gullar mabodo
Yuragimning jarohatini,
Yig’lardilar dardimga oshno
Ayamasdan shafoatini.
Bilsa edi bulbullar ne hol, –
Mening ishqim ta’malarini,
Kuylardilar men uchun darhol
Eng yoqimli na’malarini.
Bilsa edi sitamlarimni,
Oltinnigoh yulduzlar uchib,
Ketkizay deb alamlarimni,
So’zlardilar yonimga tushib.
Ular bilmas qayg’umni, ammo,
Bir go’zalga faqat u ayon:
Chunki o’sha, o’sha beparvo
Qilmish mening yuragimni qon.
23
Nechun so’lmish birdan atirgul,
Aytgil menga, jonginam, nechun?
Nechun ko’m-ko’k maysalar malul,
Binafshalar bosh egmish nigun?
Nechun tilar havoni yetim
Bo’zto’rg’ayning alamli sasi?
Nechun hayot daraxtidan jim
Taraladi o’lim nafasi?
Nechun quyosh sochar sovuq nur,
Adirlarga boqar xo’mrayib?
Nechun borliq kulrang, besurur,
Qabr kabi yotar shumrayib?
Nechun g’arib, xastaman o’zim,
Aytgil menga, jonginam, bu payt?
Aytgil menga, suyukli qo’zim,
Nechun meni tashlab ketding, ayt?
24
Ular qancha tarqatdilar gap,
Qancha g’iybat, qanchalar yolg’on!
Bilmadilar, lekin, yomonlab,
Dil dardimni, afsus, hech qachon.
Achindilar ular g’aming yeb,
Rahmi kelib chayqatdilar bosh
Atadilar meni yovuz deb,
Quloq tutding g’iybatga yuvvosh.
Eng yomoni, lekin, to hanuz
Ko’rinmadi g’iybatlarida –
Nimadanki men qilsam nomus –
Yopiq qoldi qalbim qa’rida.
25
Jo’kilar gullagan, bulbullar xushxon,
Quyosh ham jilmayar do’stona, quvnab:
Bo’ynimga chirmashib, lab cho’zding komron,
Potragan ko’ksingga, so’ng, bosding yonib.
Qarg’alar qag’illar, barglarda g’ussa,
Quyosh ham xo’mrayar, avzoyi o’zga;
«Alvido!» dedik biz – xo’shlashuv qisqa,
Kiboriy ta’ziming o’xshardi muzga.
26
Biz u payt hislardan yonardik lov-lov,
U dunyo na go’zal, qanday bokira!
Kun bo’yi o’ynardik biz «kelin-kuyov»,
Janjalu arazni bilmasdik sira.
Biz u payt o’pishib, bo’sa sanardik,
Quchishib sho’xu shan, erkalanardik.
Bolalik qildig-u, o’rmonda bir kun
Berkinmachoq o’ynab, yashirdik izni.
Shu-shu biz izlaymiz, chorlaymiz nigun,
Lekin topolmaymiz bir-birimizni.
27
Sodiq qolding sengina har vaqt,
Bir sengina qo’llading qoim,
Taskin bo’lding shafiq, muloyim,
Mendan yuzin o’girganda baxt.
Non-suvimdan bo’lding xabardor,
Qarz ham berding, kiyim-kechak ham
Va safarga otlanganim dam
Boshpurtni ham keltirding tayyor.
Jonim! Seni asrasin Xudo
Kun tig’idan, ayozdan doim
Va shafqating uchun, iloyim,
G’azabini ko’rmasin ravo.
Olmonchadan Abdulla Sher tarjimasi
* * *
Halovatsiz dengiz qo’ynida
Titraydi oy aksi qaltirab.
O’zi esa musaffo yo’ldan
Jim suzadi manzilga qarab.
Ey, sevgilim, sening yo’ling ham,
Shunday sokin va musaffodir.
Biroq titrar qalbda qiyofang,
Chunki unda sirli xavotir.
G’ulom Fathiddin tarjimasi
