Биз ота-онамиздан улуғ ва бебаҳо тортиқ — ҳаётни олганмиз. Улар бизни оқ ювиб-оқ тараб, кучу қувватларини, меҳру муҳаббатларини аямай улғайтирдилар. Вақт ўтиб, улар қарилик ва хасталик фаслига кирдилар. Ана энди уларга хасталикда дармон,кулфатда қувват бўлиш бизнинг вазифамиздир.
ЛЕОНАРДО ДА ВИНЧИ
ҲИКМАТЛАР
Жаҳон маданияти, санъати ва илм-фани тарихида Леонардо да Винчи (1452 – 1519) нафақат Уйғониш даврининг буюк рассоми, ҳайкалтароши, меъмори, балки истеъдодли ихтирочи муҳандис, математик, анатом сифатида ҳам ёрқин из қолдирган.
Леонардо унча катта бўлмаган Винчи шаҳри яқинида дунёга келди. У 14 ёшга тўлганда отаси уни Флоренсияга олиб келади ва Уйғониш даврининг кўпгина маърифатли кишилари қатори ҳар томонлама иқтидор соҳиби, ўз даврининг таниқли рассоми, ҳайкалтароши ва меъмори Андреа Веррокионинг бадиий устахонасига шогирдликка беради. Тез орада Леонардо нафақат тенгқурлари, балки устозини ҳам ортда қолдириб, моҳир рассом бўлиб етишади. Рассомнинг бу қадар тез камол топишида унинг табиатга, атроф муҳитдаги воқеа ва ҳодисаларга нисбатан ўта синчковлиги сабаб бўлди. У ёшлигидан бошлаб хотира дафтари тутиб, унда уйлар ва кўчалар, қир-адирлар ва боғлар, гуллар ва дарахтлар, гўзал қизларнинг юз тузилиши, юзини юваётган мушук, отнинг туёқлари, матонинг букламалари каби деталларни синчковлик ва сабот билан тасвирлаб борди. Ундан ўз ҳаёти давомида битилган 7 минг саҳифага яқин хотира дафтари қолган. Унинг қўлёзмалари орасида учиш аппаратлари, парашют, сув ости кемаси, автомат тўқув станоги каби ажойиб нарсаларнинг лойиҳаларини топдилар. Бир неча юз йиллардан сўнг буларнинг барчаси қайтадан ихтиро этилди. Самолёт пайдо бўлмасдан юз йиллар аввал Леонардо да Винчи қушни эслатувчи учиш аппаратини яратди.
Лекин рассом – Леонардонинг асарларига анчагина бахтли тақдир насиб этди. У яратган асарлардан унинг замондошлари ҳам, уларнинг авлодлари ҳам завқланишган.
Леонардо да Винчи ҳаётининг охирги икки ўн йиллигини дарбадарликда, жойдан жойга кўчиб юриб ўтказишга мажбур бўлди. Шу даврда яратган энг машҳур асари «Мона Лиза» портретидир (бу асарни яна «Жоконда» деб ҳам аташади). Унда шаҳарлик бадавлат аёл бироз жилмайган, хаёлга чўмган, ғамгинроқ ҳолатда тасвирланган. Бу гўзал қиёфага қараб аёлнинг бой ва мураккаб ички дунёсини, унинг ўткир ақлини ҳис этиш мумкин. Мона Лиза табиат манзараси фонида тасвирланган. Олисдаги тоғлар, осмон, дарё ва дарахтлар – буларнинг ҳаммаси енгилгина туман билан қопланган.
Дарбадарликда ҳаёт кечирган рассом умрининг сўнгги йилларини Францияда ўтказди ва Амбауза шаҳри яқинида вафот этди. Буюк рассомнинг ўлмас асарлари ҳамон келажак авлодларга завқ бағишламоқда. Рассом ижодий меросини ўрганишга бўлган қизиқиш бугун ҳам сўнган эмас. Рассомнинг ҳеч бўлмаганда биргина асарини томоша қилиш учун кишилар соатлаб навбат кутишади.
Ҳақиқат вақтнинг якка-ю ёлғиз қизидир.
Асл муҳаббат кулфатда билинади. У тун қоронғусини ёритган чироқ каби зулмат қуюқлашгани сайин ёрқинроқ нур таратади.
Қўрқувда яшаган одам қўрқувдан ҳалок бўлади.
Ҳаётни қадрламаган инсоннинг умри маъносиздир.
Мусаввир,пул ишлайман деб санъат ор-номусини паймол этма; унутма,санъат санъат ор-номуси ҳар қандай бойликдан устундир.
Тасвирий санъат фақат табиат билан баҳс қилади,фақат у билан мусобақа ўйнайди.
Ширин нарсанинг охири аччиқ бўлишини унутма.
Эшак ҳар қандай азобу хўрликка чидайди. Аммо,сабр-тоқатсиз,иродасиз кишиларгина эшакни қайсар дейишади.
Биз ота-онамиздан улуғ ва бебаҳо тортиқ — ҳаётни олганмиз. Улар бизни оқ ювиб-оқ тараб, кучу қувватларини, меҳру муҳаббатларини аямай улғайтирдилар. Вақт ўтиб, улар қарилик ва хасталик фаслига кирдилар. Ана энди уларга хасталикда дармон,кулфатда қувват бўлиш бизнинг вазифамиздир.
Қаерда мулоҳазали гаплар тугаса, ўша ерда бақириқ-чақириқ бошланади.
Умид ўлса,яшашдан маъно кетади.
Хуршид Даврон таржимаси
Biz ota-onamizdan ulug’ va bebaho tortiq — hayotni olganmiz. Ular bizni oq yuvib-oq tarab, kuchu quvvatlarini, mehru muhabbatlarini ayamay ulg’aytirdilar. Vaqt o’tib, ular qarilik va xastalik fasliga kirdilar. Ana endi ularga xastalikda darmon,kulfatda quvvat bo’lish bizning vazifamizdir.
LEONARDO DA VINCHI
HIKMATLAR
Jahon madaniyati, san’ati va ilm-fani tarixida Leonardo da Vinchi (1452 – 1519) nafaqat Uyg’onish davrining buyuk rassomi, haykaltaroshi, me’mori, balki iste’dodli ixtirochi muhandis, matematik, anatom sifatida ham yorqin iz qoldirgan.
Leonardo uncha katta bo’lmagan Vinchi shahri yaqinida dunyoga keldi. U 14 yoshga to’lganda otasi uni Florensiyaga olib keladi va Uyg’onish davrining ko’pgina ma’rifatli kishilari qatori har tomonlama iqtidor sohibi, o’z davrining taniqli rassomi, haykaltaroshi va me’mori Andrea Verrokioning badiiy ustaxonasiga shogirdlikka beradi. Tez orada Leonardo nafaqat tengqurlari, balki ustozini ham ortda qoldirib, mohir rassom bo’lib yetishadi. Rassomning bu qadar tez kamol topishida uning tabiatga, atrof muhitdagi voqea va hodisalarga nisbatan o’ta sinchkovligi sabab bo’ldi. U yoshligidan boshlab xotira daftari tutib, unda uylar va ko’chalar, qir-adirlar va bog’lar, gullar va daraxtlar, go’zal qizlarning yuz tuzilishi, yuzini yuvayotgan mushuk, otning tuyoqlari, matoning buklamalari kabi detallarni sinchkovlik va sabot bilan tasvirlab bordi. Undan o’z hayoti davomida bitilgan 7 ming sahifaga yaqin xotira daftari qolgan. Uning qo’lyozmalari orasida uchish apparatlari, parashyut, suv osti kemasi, avtomat to’quv stanogi kabi ajoyib narsalarning loyihalarini topdilar. Bir necha yuz yillardan so’ng
bularning barchasi qaytadan ixtiro etildi. Samolyot paydo bo’lmasdan yuz yillar avval Leonardo da Vinchi qushni eslatuvchi uchish apparatini yaratdi.
Lekin rassom – Leonardoning asarlariga anchagina baxtli taqdir nasib etdi. U yaratgan asarlardan uning zamondoshlari ham, ularning avlodlari ham zavqlanishgan.Leonardo da Vinchi hayotining oxirgi ikki o’n yilligini darbadarlikda, joydan joyga ko’chib yurib o’tkazishga majbur bo’ldi. Shu davrda yaratgan eng mashhur asari «Mona Liza» portretidir (bu asarni yana «Jokonda» deb ham atashadi). Unda shaharlik badavlat ayol biroz jilmaygan, xayolga cho’mgan, g’amginroq holatda tasvirlangan. Bu go’zal qiyofaga qarab ayolning boy va murakkab ichki dunyosini, uning o’tkir aqlini his etish mumkin. Mona Liza tabiat manzarasi fonida tasvirlangan. Olisdagi tog’lar, osmon, daryo va daraxtlar – bularning hammasi yengilgina tuman bilan qoplangan.Darbadarlikda hayot kechirgan rassom umrining so’nggi yillarini Frantsiyada o’tkazdi va Ambauza shahri yaqinida vafot etdi.
Buyuk rassomning o’lmas asarlari hamon kelajak avlodlarga zavq bag’ishlamoqda. Rassom ijodiy merosini o’rganishga bo’lgan qiziqish bugun ham so’ngan emas. Rassomning hech bo’lmaganda birgina asarini tomosha qilish uchun kishilar soatlab navbat kutishadi.
Haqiqat vaqtning yakka-yu yolg’iz qizidir.
* * *
Asl muhabbat kulfatda bilinadi. U tun qorong’usini yoritgan chiroq kabi zulmat quyuqlashgani sayin yorqinroq nur taratadi.
* * *
Qo’rquvda yashagan odam qo’rquvdan halok bo’ladi.
* * *
Hayotni qadrlamagan insonning umri ma’nosizdir.
* * *
Musavvir,pul ishlayman deb san’at or-nomusini paymol etma; unutma,san’at san’at or-nomusi har qanday boylikdan ustundir.
* * *
Tasviriy san’at faqat tabiat bilan bahs qiladi,faqat u bilan musobaqa o’ynaydi.
* * *
Shirin narsaning oxiri achchiq bo’lishini unutma.
* * *
Eshak har qanday azobu xo’rlikka chidaydi. Ammo,sabr-toqatsiz,irodasiz kishilargina eshakni qaysar deyishadi.
* * *
Biz ota-onamizdan ulug’ va bebaho tortiq — hayotni olganmiz. Ular bizni oq yuvib-oq tarab, kuchu quvvatlarini, mehru muhabbatlarini ayamay ulg’aytirdilar. Vaqt o’tib, ular qarilik va xastalik fasliga kirdilar. Ana endi ularga xastalikda darmon,kulfatda quvvat bo’lish bizning vazifamizdir.
* * *
Qaerda mulohazali gaplar tugasa, o’sha yerda baqiriq-chaqiriq boshlanadi.
* * *
Umid o’lsa,yashashdan ma’no ketadi.
Xurshid Davron tarjimasi
Хорошо