Маҳмуд Дарвиш арабларнинг яқин тарихида энг ном қозонган ва таъсирга эга бўлган зиёлиларидан саналар эди.  Маҳмуд Дарвиш фаластинликлар ўртасидаги бўлинишни ҳам қаттиқ танқид остига олар эди Шоир  2008 йили 67 ёшида юраги устида жарроҳлик амалиёти ўтказилаётган вақтда оламдан кўз юмди.Фаластин раҳбарлари  мотам маросимида Маҳмуд Дарвиш фаластинликлар билан абадий қолиши ва у бу халқ бирлигининг рамзи эканини айтишди. Маҳмуд Дарвиш ўз ҳаёти давомида ҳам истило остида, ҳам муҳожирлик ҳаётини татиб кўрди. Фаластин озодлигини куйлаган шоирнинг кўплаб шеърлари куйга солинган ва миллий ашулалар қаторидан ўрин олган.

МАҲМУД ДАРВИШ
ШЕЪРЛАР
Миразиз Аъзам таржималари

ТУРМАДАН ЁЗИЛГАН ХАТ

Юлдузлар,
Офтоб,
Ой —
Бари фазодан
Мени йўқлаб келди турмага.

Душманларим ўққа тутди уларни.
Ёмғирлар,
Дарахтлар,
Чечаклар —
бари
мени йўқлаб келди турмага.

Душманларим барин йўлини тўснб,
Тиканли сим билан банду банд этди.
Шунда
кўшикларим йўлга отланди.
Ғаним тутолмади
Қўшиқларимни.

Ана шундан бери,
одамлар,
ҳар кун
қўшиқларим билан учрашасиз сиз —
қўллар қўллар билан кўришган каби,
шамол олов билан учрашган мисол.

Сўзларим ҳушёрдир,
шу боис мени
жобир ғанимларим жабрлар доим.
Қўшиғим озоддир,
менинг номимдан
душманим юзига тупурар, янграр.

Эй азиз инсонлар,
сўзим эшитинг:
Бизлар,
ишқингизнинг асири, банди,
қабиҳ жаннатида
турмахонанинг
топтамадик
асл қиёфамизни.

Кунма-кун эмас, йўқ, соатма-соат
улғайяпман
кичик мамлакатимга
бўлган
улкан севгим тарбиясида.

Дўстлар,
бағрингизга олингиз мени
бағрига олгандай шамол гулханни.

ЖАЖЖИ ВАТАНИМ ҚЎШИҚЛАРИ

1

Замин камоқчилари,
Фурсат келар-да,
Бир кун
Куппа-кундуз хурмога
Осарсиз мени маҳзун.

Аммо наки сўз дерман,
На қилгайман ишора,
Йўқ,
Ўлгайман
Хурмолар сирин этмай ошкора.

О, Ватаним!
Эмассан сен тутқунлар эртаги,
Гул шуъласиҳаммас,
Ё — қасидалар эрмаги.

Сен — шамолсан!
Нафасинг
Халқим дилга солгувси,
Сўнг барча қамоқларни
Кунпаякун қилгувси!

Адоватлар йўқолур,
Ваҳм қолмагай бир он!
Бир умрга кундалар
Бўлгай ер билан яксон!
Бу замин,
Бу мамлакат,—
Бор вужудим, тилагим.
Мозордаги жасадмас,
Урмоқдадир юрагим!

На ўқ ўтгай, на олов,
Ташна ёруғ дунёга,
Бақувват хурмо бўлиб
Ўрлагай у самога!

2

Ватан!
Қўлимда кишан
Кўп нарсага ўргатди:
Калхатнинг қора қаҳри,
Некбиннинг юрак тафти,
Қоришиб кетди тамом.

Келмовди ҳеч хаёлга-ки,
Гупурган қон қаърида
Довуллар долға-долға,
Жилғалар жўшқин-жўшқин
Оқмоғи мумкин ахир!

Дунё билан ўртамда
Панжара тикди тақдир…
Бироқ қалбимда порлар
Мингта қуёш,
Мингта нур.
Ана, маҳбуслик эгним
Зах деворда кўринур.

Мен либосмас, ўрнида
Кўряпман ўтлоқларни,
Уваларни,
Боғларни,
Ўйнаб юрган чоғларни…

…Бўяшибди деворга
Жаллоднинг нусхасин ҳам,
Ёвузнинг чапиқ расми
Унгиб бормоқда кам-кам.
Мен тошга сенинг номинг
Тишларим билан ўйдим,
Неча бор боқдим зор-зор,
Неча бор лабим қўйдим!

Сўнг эса бармоқларим
Таратиб тунни, сочиб,
Тутдилар ёғду сочин,
Ёғдунинг сариқ сочин!

Қоп-қора кўзларимда
Жола йўқ, илтижо йўқ,
Ўт ёнмоқда,
Нор ёнар
Сачратибон ҳарён чўғ!

Мағрур севгим хочида
Мени ёндирсалар гар,
«Инсон» дея бонг урган,
Йўлин эрк сари бурган,
Оқ либосли жангчига
Айланурман муқаррар!

3

Йўқ, туш эмас, бор гап бу,
Бор ҳали шундоқ боғлар:
Унда, оппоқ балконда
Ошифтаҳол дудоғлар
Хониш айлар берилиб
Кундай фаришталарга,
Берар қанот, болупар,
Тунда фаришталарга.

Қушлар, қушлар —
Сиз менинг
Жон олар жаллодларим,
Қалбимни ўйнатдингиз,
Титратиб фарёддарим!

Соғиндим сени!
Соғинч бўғзимга келди, билсанг,
Кошки бир қулоқ солсанг,
Хабар олсангу келсанг.
Севгимиз —
Бу, чаккага тиралган тўппончадир,
Дардли қўшиқларимиз
Бағри қора қончадир…
Чорласанг, нидо сари
Отилиб чиққай юрак.
Чиқиб,
Дард уммонига
Ботса-ю, кетса керак…

ТЕРГОВ

Ёзинг кўзларимга қараб:
Мен арабман.
Дафтар титкиламанг такрор-такрор,
Эллик мингинчиман,
Саккиз болам бор.
Ёзда тўққизинчи қўшилар оиламизга.
Нима, ёқмадими сизга?

Ёзинг кўзларимга қараб:
Мен арабман.
Ҳунарим тоштарош.
Тош йўнаман, тош.
Саккиз болам очликдан бўлмасин деб хароб,
Ишлаб нон топаман,
Оламан китоб.
Гадойлик қилмадим ҳеч қачон.
Бир чора топаман рўзғоримизга
Нима, ёқмаднми сизга?

Ёзинг кўзларимга қараб:
Мен арабман.
Сиз билмайсиз менинг номеримни.
Синдиролмадингиз қутуриб мени.
Менинг илдизларим
Асрлар қаърига туташдир.

Мен қўшчи ўғлиман.
Ошнаман
Ёшликдан омоч билан.
Шох-шаббадан қилинган кулбада яшайман…

Арабнинг сақичдай қорадир оочлари,
Кўзлари қорадир азоб сингари,
Менинг сочларим ҳурпайган, бироқ,
Измига оололмас ҳеч қандай тароқ.

Қадим тарихимдан кечмайман сира,
Севганим зайтун ёғ, шунингдек зира.
Ёзинг, менга хосдир яна бир нуқсон:
Олдиндан, ҳеч қачон
Бўлмаган ҳеч кимга қалбда нафратим.
Ҳеч кимни таламадим
Ҳатто оч қолган вақтим.

Аммо зўрлик билан тортиб олсангиз
Сўнгги нарсамни,—
Эркимни, ҳуқуқим ва номусимни.
Унда айтиб қўяй юзингизга тик:
Менинг очлигимдан қўрққулик,
Менинг аччиғимдан қўрққулик!
Бас келиб бўлмайди ғазабимизга,
Нима, ёқмадими сизга?!

ДАРВИШ Маҳмуд (1941.13.3, Акка ш. яқинидаги Барва қишлоғи — 2008.15.8. АҚШ.Рамаллоҳда дафн этилган.) — фаластинлик араб шоири, жамоат арбоби, журналист. Ёшлиги Хайфада ўтган. Фаластин халқи озодлиги ҳақидаги шеърлари учун исроиллик тажовузкорлар томонидан бир неча бор қамалган. 1971 й.да ватанидан чиқиб кетишга мажбур бўлган. Қоҳира, Байрутда яшаган. Ижоди асосан ватан озодлиги учун кураш мавзуида («Қанотсиз қушлар», «Зайтун барглари»,1961; «Фаластинлик ошиқ», 1966; «Туннинг охири», 1969; «Одатдаги ғамгин кунлар», 1973; «Овоз», 1980 ва б.). Шеърлари ўнлаб хорижий тилларга, жумладан, ўзбек тилига ҳам таржима қилинган. Д. «Нилуфар» халқаро адабий мукофоти лауреати (1969).
Маҳмуд Дарвиш арабларнинг яқин тарихида энг ном қозонган ва таъсирга эга бўлган зиёлиларидан саналар эди. Маҳмуд Дарвиш фаластинликлар ўртасидаги бўлинишни ҳам қаттиқ танқид остига олар эди Шоир 67 ёшида юраги устида жарроҳлик амалиёти ўтказилаётган вақтда оламдан кўз юмди.
  Фаластин раҳбарлари  мотам маросимида Маҳмуд Дарвиш фаластинликлар билан абадий қолиши ва у бу халқ бирлигининг рамзи эканини айтишди.  Маҳмуд Дарвиш ўз ҳаёти давомида ҳам истило остида, ҳам муҳожирлик ҳаётини татиб кўрди. Фаластин озодлигини куйлаган шоирнинг кўплаб шеърлари куйга солинган ва миллий ашулалар қаторидан ўрин олган.

DARVISH Mahmud (1941.13.3, Akka sh. yaqinidagi Barva qishlog’i — 2008.15.8. AQSH.Ramallohda dafn etilgan.) — falastinlik arab shoiri, jamoat arbobi, jurnalist. Yoshligi Xayfada o’tgan. Falastin xalqi ozodligi haqidagi she’rlari uchun isroillik tajovuzkorlar tomonidan bir necha bor qamalgan. 1971 y.da vatanidan chiqib ketishga majbur bo’lgan. Qohira, Bayrutda yashagan. Ijodi asosan vatan ozodligi uchun kurash mavzuida («Qanotsiz qushlar», «Zaytun barglari»,1961; «Falastinlik oshiq», 1966; «Tunning oxiri», 1969; «Odatdagi g’amgin kunlar», 1973; «Ovoz», 1980 va b.). She’rlari o’nlab xorijiy tillarga, jumladan, o’zbek tiliga ham tarjima qilingan. D. «Nilufar» xalqaro adabiy mukofoti laureati (1969).
Mahmud Darvish arablarning yaqin tarixida eng nom qozongan va ta’sirga ega bo’lgan ziyolilaridan sanalar edi. Mahmud Darvish falastinliklar o’rtasidagi bo’linishni ham qattiq tanqid ostiga olar edi Shoir 67 yoshida yuragi ustida jarrohlik amaliyoti o’tkazilayotgan vaqtda olamdan ko’z yumdi.Falastin rahbarlari  motam marosimida Mahmud Darvish falastinliklar bilan abadiy qolishi va u bu xalq birligining ramzi ekanini aytishdi.  Mahmud Darvish o’z hayoti davomida ham istilo ostida, ham muhojirlik hayotini tatib ko’rdi. Falastin ozodligini kuylagan shoirning ko’plab she’rlari kuyga solingan va  milliy ashulalar qatoridan o’rin olgan.

MAHMUD DARVISH
SHE’RLAR
Miraziz A’zam tarjimalari

TURMADAN YOZILGAN XAT

Yulduzlar,
Oftob,
Oy —
Bari fazodan
Meni yo’qlab keldi turmaga.

Dushmanlarim o’qqa tutdi ularni.
Yomg’irlar,
Daraxtlar,
Chechaklar —
bari
meni yo’qlab keldi turmaga.

Dushmanlarim barin yo’lini to’snb,
Tikanli sim bilan bandu band etdi.
Shunda
ko’shiklarim yo’lga otlandi.
G’anim tutolmadi
Qo’shiqlarimni.

Ana shundan beri,
odamlar,
har kun
qo’shiqlarim bilan uchrashasiz siz —
qo’llar qo’llar bilan ko’rishgan kabi,
shamol olov bilan uchrashgan misol.

So’zlarim hushyordir,
shu bois meni
jobir g’animlarim jabrlar doim.
Qo’shig’im ozoddir,
mening nomimdan
dushmanim yuziga tupurar, yangrar.

Ey aziz insonlar,
so’zim eshiting:
Bizlar,
ishqingizning asiri, bandi,
qabih jannatida
turmaxonaning
toptamadik
asl qiyofamizni.

Kunma-kun emas, yo’q, soatma-soat
ulg’ayyapman
kichik mamlakatimga
bo’lgan
ulkan sevgim tarbiyasida.

Do’stlar,
bag’ringizga olingiz meni
bag’riga olganday shamol gulxanni.

JAJJI VATANIM QO’SHIQLARI

1

Zamin kamoqchilari,
Fursat kelar-da,
Bir kun
Kuppa-kunduz xurmoga
Osarsiz meni mahzun.

Ammo naki so’z derman,
Na qilgayman ishora,
Yo’q,
O’lgayman
Xurmolar sirin etmay oshkora.

O, Vatanim!
Emassan sen tutqunlar ertagi,
Gul shu’lasihammas,
YO — qasidalar ermagi.

Sen — shamolsan!
Nafasing
Xalqim dilga solguvsi,
So’ng barcha qamoqlarni
Kunpayakun qilguvsi!

Adovatlar yo’qolur,
Vahm qolmagay bir on!
Bir umrga kundalar
Bo’lgay yer bilan yakson!
Bu zamin,
Bu mamlakat,—
Bor vujudim, tilagim.
Mozordagi jasadmas,
Urmoqdadir yuragim!

Na o’q o’tgay, na olov,
Tashna yorug’ dunyoga,
Baquvvat xurmo bo’lib
O’rlagay u samoga!

2

Vatan!
Qo’limda kishan
Ko’p narsaga o’rgatdi:
Kalxatning qora qahri,
Nekbinning yurak tafti,
Qorishib ketdi tamom.

Kelmovdi hech xayolga-ki,
Gupurgan qon qa’rida
Dovullar dolg’a-dolg’a,
Jilg’alar jo’shqin-jo’shqin
Oqmog’i mumkin axir!

Dunyo bilan o’rtamda
Panjara tikdi taqdir…
Biroq qalbimda porlar
Mingta quyosh,
Mingta nur.
Ana, mahbuslik egnim
Zax devorda ko’rinur.

Men libosmas, o’rnida
Ko’ryapman o’tloqlarni,
Uvalarni,
Bog’larni,
O’ynab yurgan chog’larni…

…Bo’yashibdi devorga
Jallodning nusxasin ham,
Yovuzning chapiq rasmi
Ungib bormoqda kam-kam.
Men toshga sening noming
Tishlarim bilan o’ydim,
Necha bor boqdim zor-zor,
Necha bor labim qo’ydim!

So’ng esa barmoqlarim
Taratib tunni, sochib,
Tutdilar yog’du sochin,
Yog’duning sariq sochin!

Qop-qora ko’zlarimda
Jola yo’q, iltijo yo’q,
O’t yonmoqda,
Nor yonar
Sachratibon haryon cho’g’!

Mag’rur sevgim xochida
Meni yondirsalar gar,
«Inson» deya bong urgan,
Yo’lin erk sari burgan,
Oq libosli jangchiga
Aylanurman muqarrar!

3

Yo’q, tush emas, bor gap bu,
Bor hali shundoq bog’lar:
Unda, oppoq balkonda
Oshiftahol dudog’lar
Xonish aylar berilib
Kunday farishtalarga,
Berar qanot, bolupar,
Tunda farishtalarga.

Qushlar, qushlar —
Siz mening
Jon olar jallodlarim,
Qalbimni o’ynatdingiz,
Titratib faryoddarim!

Sog’indim seni!
Sog’inch bo’g’zimga keldi, bilsang,
Koshki bir quloq solsang,
Xabar olsangu kelsang.
Sevgimiz —
Bu, chakkaga tiralgan to’pponchadir,
Dardli qo’shiqlarimiz
Bag’ri qora qonchadir…
Chorlasang, nido sari
Otilib chiqqay yurak.
Chiqib,
Dard ummoniga
Botsa-yu, ketsa kerak…

TERGOV

Yozing ko’zlarimga qarab:
Men arabman.
Daftar titkilamang takror-takror,
Ellik minginchiman,
Sakkiz bolam bor.
Yozda to’qqizinchi qo’shilar oilamizga.
Nima, yoqmadimi sizga?

Yozing ko’zlarimga qarab:
Men arabman.
Hunarim toshtarosh.
Tosh yo’naman, tosh.
Sakkiz bolam ochlikdan bo’lmasin deb xarob,
Ishlab non topaman,
Olaman kitob.
Gadoylik qilmadim hech qachon.
Bir chora topaman ro’zg’orimizga
Nima, yoqmadnmi sizga?

Yozing ko’zlarimga qarab:
Men arabman.
Siz bilmaysiz mening nomerimni.
Sindirolmadingiz quturib meni.
Mening ildizlarim
Asrlar qa’riga tutashdir.

Men qo’shchi o’g’liman.
Oshnaman
Yoshlikdan omoch bilan.
Shox-shabbadan qilingan kulbada yashayman…

Arabning saqichday qoradir oochlari,
Ko’zlari qoradir azob singari,
Mening sochlarim hurpaygan, biroq,
Izmiga oololmas hech qanday taroq.

Qadim tariximdan kechmayman sira,
Sevganim zaytun yog’, shuningdek zira.
Yozing, menga xosdir yana bir nuqson:
Oldindan, hech qachon
Bo’lmagan hech kimga qalbda nafratim.
Hech kimni talamadim
Hatto och qolgan vaqtim.

Ammo zo’rlik bilan tortib olsangiz
So’nggi narsamni,—
Erkimni, huquqim va nomusimni.
Unda aytib qo’yay yuzingizga tik:
Mening ochligimdan qo’rqqulik,
Mening achchig’imdan qo’rqqulik!
Bas kelib bo’lmaydi g’azabimizga,
Nima, yoqmadimi sizga?!