29  март — Атоқли шоир Миразиз Аъзам таваллуд топган куннинг 88 йиллиги

   Миразиз Аъзам ўзбек шеъриятида ўзининг муносиб ўрнига эга ижодкор. У 1936 йили Тошкентда таваллуд топган. Унинг ижоди талабалик йилларидаёқ бошланган. Унинг биринчи шеъри 1960 йилда «Ғалати туш» номи билан чоп бўлган. Ижодининг дастлабки палласида болалар шоири сифатида машҳур бўлган бўлса, кейинчалик катталар учун ҳам бир қатор салмоқли шеърий гулдасталар яратган. Жумладан, «Севаман» 1977), «Туйғулар» (1980), «Сабот» (1983) каби тўпламларидаги кўпчилик шеърлар ўзининг ҳаётий ва жозибалилиги билан ўқувчи қалбини забт этади.
Адиб моҳир таржимон, адабиёт ва маданиятнинг ҳормас таргиботчиси ҳам. Унинг турк, рус, немис адибларидан қилган таржималари, айниқса, ислом маданиятига оид таржималари қўпчилик мутахассис ва оддий ўқувчи ихлосини орттирди.Миразиз аканинг кейинги ижоди ҳам сермаҳсул, серфайз бўлишига ишонамиз ва унга сиҳат-саломатлик,янги ижодий ютуқлар тилаб қоламиз..

Миразиз Аъзам
ШЕЪР ИНСОН ҚУВОНЧИ ВА ИЗТИРОБЛАРИНИ
ЎЗИДА АКС ЭТТИРАДИ

1. БОЛАЛИКДА

Ҳамма оналар ҳам алла айтади. Менинг онамнинг алласи бошқа – жуда ҳазин ва аламли бўларди. Ҳар гал юрак-бағри тўлиб-тўлиб айтар, сўзи ҳам, оҳанги ҳам тингловчини қаттиқ мутаассир қиларди.
– Опа, нега сиз алла айтсангиз йиғлагим келади? – деб сўраганимда, – Мен ҳам сендайлигимда Тоға-бувамдан сўрагандим:
“Тоға-бува, мен нега сал нарсадан йиғлайман, арзимаган воқеадан ҳам таъсирланиб кўзимдан ёшим сув бўлиб оқади?” – деб сўрагандим. Тоға-бувам мени чақалоқликдан биларкан, шундай деганди:
– Сен бир дарз кўзага ўхшайсан, кўза дарз бўлгач, ундан томчилаб сув оқади-да… Сенинг дарз кўзалигинг шуки, етти кунлик чақалоқлигингда онанг ўлган, сени бошқа бир, боласи ўлган, эмадиган болага муҳтож хотин эмизиб катта қилган. Сен бу боқиб олган онангнинг қўлида яйраб ўсдинг, бу онангга кўпдан-кўп раҳмат, аммо ўз онангдан айрилиқ сенинг юрагингда дарз қолдирган. Ўша дарз юрагингдан ёш оқиб кетаверади…

Онам менга бу ҳикоясини айтиб бергандан кейин шундай деганди:
– Сенга мендаги таъсирчанлик ўтган. Отанг ҳам урушда ўлди. Отасизлик сенинг юрагингни икки карра дарз қилди. Лекин сен иродали бўл: яхши нарсаларни, қувончли ҳодисаларни ўйла кўпроқ…
Биз уч бола: опам, мен ва укам адабиётга ютоқиб ошиқ бўлган эсак, бунинг бош сабабчиси онам – педагог Хатирабегим бўлади…

2. ЎСМИРЛИКДА

Бизда китоб ўқишлар Иккинчи Жаҳон урушидан кейин, 1947-49 йилларда бошланган. Қиш оқшомлари танчага тиқилиб, ўртага лампамой (керосин) билан ёқиладиган 7-чироқни қўйиб олиб, Гўрўғли туркумидаги “Ҳасанхон”, “Хон Далли”, “Авазхон”, “Рустамхон”, кейинроқ “Алпомиш” достонларини ва бир дафъа “Армуғон” деган катта бир китобдан Шайхзоданинг “Жалолиддин Мангуберди” фожиасини ўқиганларимиз ёдимда. Китобни мендан уч ёш катта Наима опам ўқир, мен, Сайдамин тоғам, Насиба холам ва Мирвали укам доимий тингчловчилар эдик. 6-синфда ўқиётганимда тил-адабиёт ўқитувчимиз Қамариддинов Нуриддин ака ўша пайтларда энди-энди нашр этила бошлаган ва жаҳон ёзма адабиёти намуналари – Андерсен эртаклари, “Гулливер”, “Мюнхаузен” китобларини ўқишга қизиқтирди. Ўшанда “китоб жинниси” бўлиб, овқат пули деб берилган майда пулларимни йиға-йиға китоб сотиб олишларни бошлаганман. Кейин 8-10 синфларда рус тили ўқитувчимиз Михаил Дмитриевич Богомолов бизда рус адабиётига муҳаббат уйғотди. Энг муҳими, у бизга рус тилида ўқишни ўргатди. Шу тариқа бизнинг ҳаётимизга Пушкин, Лермонтов, Тургенев, Толстой, Маяковский ва Есенинлар кириб келди. Маяковскийнинг паспорт ҳақидаги шеърини ёд ўқиганимда, у кўзларини юмиб эшитар ва албатта мени алқаб қўярди.

3. ТАЛАБАЛИК ЙИЛЛАРИ

1953 йилда Тошкентдаги 28-мактабни олтин медал билан битирганимда олдимда кенг уфқлар очилди. Чунки у пайтларда мактабни бундай битирганлар олий ўқув юртларига имтиҳонсиз кирар, кумуш медал билан битирганлар фақат битта имтиҳон топширардилар. Мен қаерни танлашни билмай, Тошкентдаги ҳамма уриверситет ва институтларни айланиб чиққач, (ҳозирги ЎзМУнинг) филология факультетига ҳужжат топширдим.

Университетда Фозила Сулаймонова, Шавкат Раҳматуллаев, Яков Романович Симкин, Озод Шарафиддинов каби замоннинг энг илғор шахсларидан дарс олдим, Наим Каримов сингари нозик дидли, маданий савияси юксак, ўзимдан уч-тўрт ёш катта зукко инсонлар билан танишув, дўстлашув менинг шахс сифатида шаклланишимда катта рол ўйнадилар. Улар ҳаммаси мени антик даврдан тортиб ХХ асргача бўлган жаҳон адабиёти дунёсига киритиб юбордилар. Талабалик йилларимда Пушкин, Есенин шеърларини яхши кўрар ва айниқса Ҳайненинг лирикаси менинг ёшлик кайфиятларимга монанд келгани учунми, “Лирик интермаццо” деган туркумидан 65 шеърини таржима қилиб юрганларим эсимда. Кейинроқ нимадир сабаб бўлиб (аниғи ёдимда йўқ), турк адабиётига қизиқиб қолдим.
У пайтларда бизда туркча китоблар сотилмас, рус тилига таржима қилинган турк ёзувчи ва шоирларининг китобларини битта қўймай “Турон” кутубхонасидан суриштириб олиб ўқиб чиққандим.

4. МЕНИНГ ФЕЪЛИМ

Бир ўзи йиғлаётган болани кўрсам, чидолмайман: болани хўрлаганлар одам эмас, дейман. Баъзан мен яшаётган уйга тиланчилар келади. Уларнинг аксарияти лўлилар. Зарари йўқ. Елкасига хуржун ташлаб олган, келбати мендан икки баравар катта йигитлар ёки юзларидан қон томиб турган, аммо бола етаклаб олган соғлом аёллар… Ҳа, майли, тиланчилик уларнинг касби, деб қўя қоламан.
Аммо ойда уч-тўрт марта ҳар хил тиланчи болалар – руслар, ўзбеклар келишади ва қорнимиз оч, нон беринг, дейишади, шунда номусдан ўлгим келади. Болаларни бу ҳолга солганлардан нафраталаман.

5. ЁЗИШЛАРИМ

Мен ҳеч шеър ёзиш ҳақида ўйламасдим. Бир ора 6-синфда ўқирканман, ўпка касалига учраб, олти ой даволаниш учун Санаторий-Ўрмон Мактабига ўтдим, у ерда Саидов фамилияли бир ўқитувчи ҳам адабиётдан дарс берар, ҳам адабиёт тўгарагига раҳбарлик қиларкан. Унинг таълимларидан сўнг баҳор ва май ойи тўғрисида бир-икки шеър ёзган эдим, улар деворий газетада чиқарилганди. Аммо ёзувчи одам ўз шеърларини матбуотда чиқаришга ҳаракат қилиши мумкин ва кераклиги тўғрисида ҳеч ўйлаган эмасман. Газеталарда фақат катта, жудаям таниқли одамларгина шеър чиқаради, деган тасаввурда эдим. Олти ой ичида шифоланиб, яна ўз мактабимга қайтганимда, шеър ёзиш хаёллари мендан йироқлашди.

Филфакда ўқиб юрган кезларимда ёшлик ва муҳаббат савдолари мени яна шеър ёздира бошлади. Аммо буларнинг баъзиларида Ҳайне ва Есенин таъсирлари бордай туюлар, уларни ҳеч кимга ўқиб бермас, кўрсатмас эдим. Дафтарларда қолиб кетарди. Филфакнинг журналистика бўлимини битириб, Тошкент Телестудиясида ишлай бошлаганимда, иш тақозоси билан қозоқ ва қирғиз шеъриятидан таржималар қилдим, улар ТВ кўрсатувларида берилди.

1959 йили “Ғунча” журналига ишга ўтдим. Журналнинг 1960 йилги биринчи сонида менинг шеърим илк бора матбуотда чиқди. “Чакки қилибман” номли бироз юморга йўғрилган бу оддий шеърим ҳақида бир қанча муаллифлар муҳарририятга келиб ижобий фикрлар айтишди. Шундан кейин бош муҳарриримиз мендан тез-тез шеър ёзиб беришни сўрайдиган бўлиб қолди.

Ўзим бу йилларда икки ўғиллик бўлиб, ҳам оилада, ҳам ишим туфайли мактаб ва боғчаларда болалар ичида бўлавериб, ўз-ўзидан болалар дунёсидан шеърлар битардим. Ғафур Ғулом, Шайхзода, Миртемир, Қуддус Муҳаммадийлар билан тез-тез кўришардим. Ёзувчилар Уюшмасида турли адабий анжуманларга қатновим фаоллашди. Республика бўйлаб турли шаҳар ва туманларга борардим. Шу тариқа халқ ҳаёти манзаралари кўз ўнгимда муҳрланиб қолар, ичимда фақат ҳаётни ёзиш фикри қатъийлашиб борарди.

Шеър, менимча, ўз ичига инсонни, ҳаётни олади, ялтиратмасдан, ўз ҳолида, яхши ва ёмон жиҳатлари билан бирга акс эттиради. Шоир, модомики, атрофига, инсонларга, инсонларнинг ҳаётига боғлиқ яшар экан, бошқача бўлиши мантиққа тўғри келмайди. Шеър инсоннинг қувончи, кўзёшлари, завқлари ва оғриқларини, озодлиги ва эрксизлиги, тирикчилик машаққатлари ва гўзал орзулари, умидларини куйлайди. Катта қайғуларга тасалли беради. Фақат шундай шоирларгина ҳурматга лойиқ, деб ўйлайман. Тўғри, “санъат ҳаётга таъсир кўрсатиш учун эмас, санъат учун” деган шиор остида ёки фақат ўзининг ички оламидаги ҳаракатларнигина тадқиқ этувчи шоирлар бор. Мен адабиётнинг халқ манфаатидан бошқа манфаати йўқ деб ҳисобловчилар сирасида тураман. Шоир ўз ичинигина тадқиқ қилиб шеър ёзса, доим муваффақиятли бўлмайди. Шоирнинг ичи жамият ҳаёти билан параллел келгандагина бу ўзини оқлайди. Шеър ҳаётдан орқада қолиши мумкин эмас. Агар шеър орқада қолса, умуман олдинга юриш бўлмаса керак, тахминимча.

Жадидлар адабиёти юрагимнинг тўрида яшайди. Улар битта халқ учун ёзиш ва миллат учун яшаш қандай бўлишини намуна қилиб қолдирганлар. Улку (идеал)ларига вафо қилмаслик ғайришоирликдан бошқа нарса эмас, деб ўйлайман.

Ҳозир модернчилар бор, улар шеъриятда ўзларини намоён этаётирлар. Мен биронта оқим, биронта йўналишга қарши эмасман. Модерн ё постмодернчилар дунёнинг ҳамма иқлимларида катта ишлар қилиб, жамият ҳаётида чуқур излар қолдираётир. Бундан кўз юмиш мумкин эмас. Фақат ҳамма гап шундаки, уларнинг қалбини ёндираётган нарса нима, чиндан ёндираётирми – шуниси аниқ бўлиши керак. Ўтган аср рус адабиётидаги оқимлар, футуризм Маяковскийни, имажинизм Есенинни, акмеизм Ахматовани жаҳон шеър хазинасига берганини унутиб бўладими? Сюрреализм, кубизм, дадаизм, натурализм буюк шахсларини бермадими? Мен ўзим реализм ва романтизмни яхши кўраман. Аммо модернистлар реалистларнинг ўн варақлик тасвирини битта таъсирчан жумлада ё битта метафорада бера олишлари менинг завқларимга жуда яқин. Фақат менга ҳар қандай шоир халқ дарди билан оғриши керакдай кўринади. Тўғри, мадҳ шоирлари ҳам бор, улар ҳаётдаги янги ўзгаришлардан завқланадилар ва мадҳия ва қасидалар битадилар. Аслида бу ҳам керак, лекин мадҳ ва қасида самимий бўлмоғи керак.

XIII асрда яшаган Қатрон исмли шоир қасидалар устаси эди, бир дафъа ўша давр подшоҳи қасидалари туфайли, унга энг катта маош белгилаган экан, Қатрон эртасигиёқ йўқолиб қолибди. Амалдорлар уни кўп ахтарибдилар, фақат орадан бир неча йил ўтгандан кейингина топибдилар. Ундан кетиб қолиш сабабларини сўраганларида:
– Подшоҳим мени манфаат учун ёзган буни, деб ўйладилар, мен юртимиздаги катта ўзгаришларни шеър учун, ўзим учун мадҳ этганман. Менга алоҳида эҳтиром кўрсатиш бошқа шоирлар ичида мени уялтиради, – деган экан.
Ялтоқлик, мунофиқлик, мушрикликни адабиёт йўлидаги тўсиқлар деб биламан. Ялтоқлик, лаганбардорликнинг зарарлари кўпчиликка аён. Мунофиқлик эса сўзда турмаслик, омонатга хиёнат иллатларидир. Бизда бу фақат шахсий камчилик эмас, бизда, назаримда, мунофиқлик иллати кўп…

…Менинг оиламга келсак, хотиним Қутлибека Раҳимбоева шоира, қаердаки шеърий туркуми босилган бўлса, ўша газета ва журналнинг йиллик мукофотига сазовор бўлган, ҳатто русча таржимаси чиққанда, “Молодость” журнали ҳам шундай мукофот берган, “Шуҳрат” медали совриндори, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими. Ҳозир драматургия ва насрда ҳам фаол ижод қилиб келмоқда. Тўрт ўғлим ва бир қизим бор. Бири бевақт вафот этди. Иккинчиси Мирвосил кичиклигидан яхши ҳикоялар ёзиб келади, ҳикоялари “Гулхан”, “Ёш куч”, “Гулистон” журналларида, айримлари баёзларда, “Маърифат” ва бошқа болалар газеталарида босилган. Америка ёзувчиси Рекс Стаутнинг бир романини таржима қилди ва у “Жаҳон адабиёти” журналида эълон қилинди. Учинчи ўғлим Мираҳмад ва кенжа ўғлим Нажот тижорат йўлидан кетишди. Қизимиз Орзу – Камолиддин Беҳзод номидаги Тасвирий санъат ва дизайн институтини битириб “Жаннат-макон” журналида муҳаррир бўлиб ишламоқда.

Режаларим: ёшим 75 га қараб кетди. Ёзганларим сочилиб ётибди, уларни жамлаб нашрга тайёрлаётирман. Бу йил, Худо хоҳласа, “Кузги япроқлар” номли девоним ва Фаридиддин Аттор, Низомий Ганжавий, Жалолиддин Румий ва Абдураҳмон Жомийдан қилган таржималарим бир китоб ҳолида Ғафур Ғулом номидаги Нашриёт-матбаа Ижодий уйида чиқарилади. Яна умрим давомида кўп мамлакатларда бўлганман: Россия, Озарбайжон, Молдова, Татаристон, Қибрис, Туркия, Македония ва Афғонистон… Ана шу сафарларим ҳақида “Йўллар ва эсдаликлар” номли сафарномамни ёзиб битказаётирман. Замондош устозлар, ўқитувчилар, сафдошлар ҳақида (Ғафур Ғулом, Ойбек, Шайхзода, Миркарим Осим, Озод Шарафиддинов, Маъруф Жалил, Рауф Парфи) хотираларим ҳам бир китоб бўлади.

Ундан ташқари “Дунё болалар адабиёти” деган антология ҳам тузганман ва ҳоказо… Худо берган умримни яшайверай-чи, балки, бир нарсаларга муяссар этар.

“Ёшлик” журнали, 2010 йил, 4 (233)-сон.

29 mart – Atoqli shoir Miraziz A’zam tavallud topgan kunning 88 yilligi

 Miraziz A’zam o’zbek she’riyatida o’zining munosib o’rniga ega ijodkor. U 1936 yili Toshkentda tavallud topgan. Uning ijodi talabalik yillaridayoq boshlangan. Uning birinchi she’ri 1960 yilda «G’alati tush» nomi bilan chop bo’lgan. Ijodining dastlabki pallasida bolalar shoiri sifatida mashhur bo’lgan bo’lsa,
keyinchalik kattalar uchun ham bir qator salmoqli she’riy guldastalar yaratgan. Jumladan, «Sevaman» 1977), «Tuyg’ular» (1980), «Sabot» (1983) kabi to’plamlaridagi ko’pchilik she’rlar o’zining hayotiy va jozibaliligi bilan o’quvchi qalbini zabt etadi.
Adib mohir tarjimon, adabiyot va madaniyatning hormas targibotchisi ham. Uning turk, rus, nemis adiblaridan qilgan tarjimalari, ayniqsa, islom madaniyatiga oid tarjimalari qo’pchilik mutaxassis va oddiy o’quvchi ixlosini orttirdi.Miraziz akaning keyingi ijodi ham sermahsul, serfayz bo’lishiga ishonamiz va unga sihat-salomatlik,yangi ijodiy yutuqlar tilab qolamiz..

Miraziz A’zam
SHE’R INSON QUVONCHI VA IZTIROBLARINI
O’ZIDA AKS ETTIRADI

1. BOLALIKDA

Hamma onalar ham alla aytadi. Mening onamning allasi boshqa – juda hazin va alamli bo’lardi. Har gal yurak-bag’ri to’lib-to’lib aytar, so’zi ham, ohangi ham tinglovchini qattiq mutaassir qilardi.
– Opa, nega siz alla aytsangiz yig’lagim keladi? – deb so’raganimda, – Men ham sendayligimda Tog’a-buvamdan so’ragandim:
“Tog’a-buva, men nega sal narsadan yig’layman, arzimagan voqeadan ham ta’sirlanib ko’zimdan yoshim suv bo’lib oqadi?” – deb so’ragandim. Tog’a-buvam meni chaqaloqlikdan bilarkan, shunday degandi:
– Sen bir darz ko’zaga o’xshaysan, ko’za darz bo’lgach, undan tomchilab suv oqadi-da… Sening darz ko’zaliging shuki, yetti kunlik chaqaloqligingda onang o’lgan, seni boshqa bir, bolasi o’lgan, emadigan bolaga muhtoj xotin emizib katta qilgan. Sen bu boqib olgan onangning qo’lida yayrab o’sding, bu onangga ko’pdan-ko’p rahmat, ammo o’z onangdan ayriliq sening yuragingda darz qoldirgan. O’sha darz yuragingdan yosh oqib ketaveradi…

Onam menga bu hikoyasini aytib bergandan keyin shunday degandi:
– Senga mendagi ta’sirchanlik o’tgan. Otang ham urushda o’ldi. Otasizlik sening yuragingni ikki karra darz qildi. Lekin sen irodali bo’l: yaxshi narsalarni, quvonchli hodisalarni o’yla ko’proq…
Biz uch bola: opam, men va ukam adabiyotga yutoqib oshiq bo’lgan esak, buning bosh sababchisi onam – pedagog Xatirabegim bo’ladi…

2. O’SMIRLIKDA

Bizda kitob o’qishlar Ikkinchi Jahon urushidan keyin, 1947-49 yillarda boshlangan. Qish oqshomlari tanchaga tiqilib, o’rtaga lampamoy (kerosin) bilan yoqiladigan 7-chiroqni qo’yib olib, Go’ro’g’li turkumidagi “Hasanxon”, “Xon Dalli”, “Avazxon”, “Rustamxon”, keyinroq “Alpomish” dostonlarini va bir daf’a “Armug’on” degan katta bir kitobdan Shayxzodaning “Jaloliddin Manguberdi” fojiasini o’qiganlarimiz yodimda. Kitobni mendan uch yosh katta Naima opam o’qir, men, Saydamin tog’am, Nasiba xolam va Mirvali ukam doimiy tingchlovchilar edik. 6-sinfda o’qiyotganimda til-adabiyot o’qituvchimiz Qamariddinov Nuriddin aka o’sha paytlarda endi-endi nashr etila boshlagan va jahon yozma adabiyoti namunalari – Andersen ertaklari, “Gulliver”, “Myunxauzen” kitoblarini o’qishga qiziqtirdi. O’shanda “kitob jinnisi” bo’lib, ovqat puli deb berilgan mayda pullarimni yig’a-yig’a kitob sotib olishlarni boshlaganman. Keyin 8-10 sinflarda rus tili o’qituvchimiz Mixail Dmitrievich Bogomolov bizda rus adabiyotiga muhabbat uyg’otdi. Eng muhimi, u bizga rus tilida o’qishni o’rgatdi. Shu tariqa bizning hayotimizga Pushkin, Lermontov, Turgenev, Tolstoy, Mayakovskiy va Yeseninlar kirib keldi. Mayakovskiyning pasport haqidagi she’rini yod o’qiganimda, u ko’zlarini yumib eshitar va albatta meni alqab qo’yardi.

3. TALABALIK YILLARI

1953 yilda Toshkentdagi 28-maktabni oltin medal bilan bitirganimda oldimda keng ufqlar ochildi. Chunki u paytlarda maktabni bunday bitirganlar oliy o’quv yurtlariga imtihonsiz kirar, kumush medal bilan bitirganlar faqat bitta imtihon topshirardilar. Men qaerni tanlashni bilmay, Toshkentdagi hamma uriversitet va institutlarni aylanib chiqqach, (hozirgi O’zMUning) filologiya fakul`tetiga hujjat topshirdim.

Universitetda Fozila Sulaymonova, Shavkat Rahmatullaev, Yakov Romanovich Simkin, Ozod Sharafiddinov kabi zamonning eng ilg’or shaxslaridan dars oldim, Naim Karimov singari nozik didli, madaniy saviyasi yuksak, o’zimdan uch-to’rt yosh katta zukko insonlar bilan tanishuv, do’stlashuv mening shaxs sifatida shakllanishimda katta rol o’ynadilar. Ular hammasi meni antik davrdan tortib XX asrgacha bo’lgan jahon adabiyoti dunyosiga kiritib yubordilar. Talabalik yillarimda Pushkin, Yesenin she’rlarini yaxshi ko’rar va ayniqsa Haynening lirikasi mening yoshlik kayfiyatlarimga monand kelgani uchunmi, “Lirik intermatstso” degan turkumidan 65 she’rini tarjima qilib yurganlarim esimda. Keyinroq nimadir sabab bo’lib (anig’i yodimda yo’q), turk adabiyotiga qiziqib qoldim.
U paytlarda bizda turkcha kitoblar sotilmas, rus tiliga tarjima qilingan turk yozuvchi va shoirlarining kitoblarini bitta qo’ymay “Turon” kutubxonasidan surishtirib olib o’qib chiqqandim.

4. MENING FE’LIM

Bir o’zi yig’layotgan bolani ko’rsam, chidolmayman: bolani xo’rlaganlar odam emas, deyman. Ba’zan men yashayotgan uyga tilanchilar keladi. Ularning aksariyati lo’lilar. Zarari yo’q. Yelkasiga xurjun tashlab olgan, kelbati mendan ikki baravar katta yigitlar yoki yuzlaridan qon tomib turgan, ammo bola yetaklab olgan sog’lom ayollar… Ha, mayli, tilanchilik ularning kasbi, deb qo’ya qolaman. Ammo oyda uch-to’rt marta har xil tilanchi bolalar – ruslar, o’zbeklar kelishadi va qornimiz och, non bering, deyishadi, shunda nomusdan o’lgim keladi. Bolalarni bu holga solganlardan nafratalaman.

5. YOZISHLARIM

Men hech she’r yozish haqida o’ylamasdim. Bir ora 6-sinfda o’qirkanman, o’pka kasaliga uchrab, olti oy davolanish uchun Sanatoriy-O’rmon Maktabiga o’tdim, u yerda Saidov familiyali bir o’qituvchi ham adabiyotdan dars berar, ham adabiyot to’garagiga rahbarlik qilarkan. Uning ta’limlaridan so’ng bahor va may oyi to’g’risida bir-ikki she’r yozgan edim, ular devoriy gazetada chiqarilgandi. Ammo yozuvchi odam o’z she’rlarini matbuotda chiqarishga harakat qilishi mumkin va kerakligi to’g’risida hech o’ylagan emasman. Gazetalarda faqat katta, judayam taniqli odamlargina she’r chiqaradi, degan tasavvurda edim. Olti oy ichida shifolanib, yana o’z maktabimga qaytganimda, she’r yozish xayollari mendan yiroqlashdi.

Filfakda o’qib yurgan kezlarimda yoshlik va muhabbat savdolari meni yana she’r yozdira boshladi. Ammo bularning ba’zilarida Hayne va Yesenin ta’sirlari borday tuyular, ularni hech kimga o’qib bermas, ko’rsatmas edim. Daftarlarda qolib ketardi. Filfakning jurnalistika bo’limini bitirib, Toshkent Telestudiyasida ishlay boshlaganimda, ish taqozosi bilan qozoq va qirg’iz she’riyatidan tarjimalar qildim, ular TV ko’rsatuvlarida berildi.

1959 yili “G’uncha” jurnaliga ishga o’tdim. Jurnalning 1960 yilgi birinchi sonida mening she’rim ilk bora matbuotda chiqdi. “Chakki qilibman” nomli biroz yumorga yo’g’rilgan bu oddiy she’rim haqida bir qancha mualliflar muharririyatga kelib ijobiy fikrlar aytishdi. Shundan keyin bosh muharririmiz mendan tez-tez  she’r yozib berishni so’raydigan bo’lib qoldi.

O’zim bu yillarda ikki o’g’illik bo’lib, ham oilada, ham ishim tufayli maktab va bog’chalarda bolalar ichida bo’laverib, o’z-o’zidan bolalar dunyosidan she’rlar bitardim. G’afur G’ulom, Shayxzoda, Mirtemir, Quddus Muhammadiylar bilan tez-tez ko’rishardim. Yozuvchilar Uyushmasida turli adabiy anjumanlarga qatnovim faollashdi. Respublika bo’ylab turli shahar va tumanlarga borardim. Shu tariqa xalq hayoti manzaralari ko’z o’ngimda muhrlanib qolar, ichimda faqat hayotni yozish fikri qat’iylashib borardi.

She’r, menimcha, o’z ichiga insonni, hayotni oladi, yaltiratmasdan, o’z holida, yaxshi va yomon jihatlari bilan birga aks ettiradi. Shoir, modomiki, atrofiga, insonlarga, insonlarning hayotiga bog’liq yashar ekan, boshqacha bo’lishi mantiqqa to’g’ri kelmaydi. She’r insonning quvonchi, ko’zyoshlari, zavqlari va og’riqlarini, ozodligi va erksizligi, tirikchilik mashaqqatlari va go’zal orzulari, umidlarini kuylaydi. Katta qayg’ularga tasalli beradi. Faqat shunday shoirlargina hurmatga loyiq, deb o’ylayman. To’g’ri, “san’at hayotga ta’sir ko’rsatish uchun emas, san’at uchun” degan shior ostida yoki faqat o’zining ichki olamidagi harakatlarnigina tadqiq etuvchi shoirlar bor. Men adabiyotning xalq manfaatidan boshqa manfaati yo’q deb hisoblovchilar sirasida turaman. Shoir o’z ichinigina tadqiq qilib she’r yozsa, doim muvaffaqiyatli bo’lmaydi. Shoirning ichi jamiyat hayoti bilan parallel kelgandagina bu o’zini oqlaydi. She’r hayotdan orqada qolishi mumkin emas. Agar she’r orqada qolsa, umuman oldinga yurish bo’lmasa kerak, taxminimcha.

Jadidlar adabiyoti yuragimning to’rida yashaydi. Ular bitta xalq uchun yozish va millat uchun yashash qanday bo’lishini namuna qilib qoldirganlar. Ulku (ideal)lariga vafo qilmaslik g’ayrishoirlikdan boshqa narsa emas, deb o’ylayman.

Hozir modernchilar bor, ular she’riyatda o’zlarini namoyon etayotirlar. Men bironta oqim, bironta yo’nalishga qarshi emasman. Modern yo postmodernchilar dunyoning hamma iqlimlarida katta ishlar qilib, jamiyat hayotida chuqur izlar qoldirayotir. Bundan ko’z yumish mumkin emas. Faqat hamma gap shundaki, ularning qalbini yondirayotgan narsa nima, chindan yondirayotirmi – shunisi aniq bo’lishi kerak. O’tgan asr rus adabiyotidagi oqimlar, futurizm Mayakovskiyni, imajinizm Yeseninni, akmeizm Axmatovani jahon she’r xazinasiga berganini unutib bo’ladimi? Syurrealizm, kubizm, dadaizm, naturalizm buyuk shaxslarini bermadimi? Men o’zim realizm va romantizmni yaxshi ko’raman. Ammo modernistlar realistlarning o’n varaqlik tasvirini bitta ta’sirchan jumlada yo bitta metaforada bera olishlari mening zavqlarimga juda yaqin. Faqat menga har qanday shoir xalq dardi bilan og’rishi kerakday ko’rinadi. To’g’ri, madh shoirlari ham bor, ular hayotdagi yangi o’zgarishlardan zavqlanadilar va madhiya va qasidalar bitadilar. Aslida bu ham kerak, lekin madh va qasida samimiy bo’lmog’i kerak.

XIII asrda yashagan Qatron ismli shoir qasidalar ustasi edi, bir daf’a o’sha davr podshohi qasidalari tufayli, unga eng katta maosh belgilagan ekan, Qatron ertasigiyoq yo’qolib qolibdi. Amaldorlar uni ko’p axtaribdilar, faqat oradan bir necha yil o’tgandan keyingina topibdilar. Undan ketib qolish sabablarini  so’raganlarida:
– Podshohim meni manfaat uchun yozgan buni, deb o’yladilar, men yurtimizdagi katta o’zgarishlarni she’r uchun, o’zim uchun madh etganman. Menga alohida ehtirom ko’rsatish boshqa shoirlar ichida meni uyaltiradi, – degan ekan.
Yaltoqlik, munofiqlik, mushriklikni adabiyot yo’lidagi to’siqlar deb bilaman.Yaltoqlik,laganbardorlikning zararlari ko’pchilikka ayon. Munofiqlik esa so’zda turmaslik, omonatga xiyonat illatlaridir. Bizda bu faqat shaxsiy kamchilik emas, bizda, nazarimda, munofiqlik illati ko’p…

…Mening oilamga kelsak, xotinim Qutlibeka Rahimboeva shoira, qaerdaki she’riy turkumi bosilgan bo’lsa, o’sha gazeta va jurnalning yillik mukofotiga sazovor bo’lgan, hatto ruscha tarjimasi chiqqanda, “Molodost`” jurnali ham shunday mukofot bergan, “Shuhrat” medali sovrindori, O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat  xodimi. Hozir dramaturgiya va nasrda ham faol ijod qilib kelmoqda. To’rt o’g’lim va bir qizim bor. Biri bevaqt vafot etdi. Ikkinchisi Mirvosil kichikligidan yaxshi hikoyalar yozib keladi, hikoyalari “Gulxan”, “Yosh kuch”, “Guliston” jurnallarida, ayrimlari bayozlarda, “Ma’rifat” va boshqa bolalar gazetalarida bosilgan. Amerika yozuvchisi Reks Stautning bir romanini tarjima qildi va u “Jahon adabiyoti” jurnalida e’lon qilindi. Uchinchi o’g’lim Mirahmad va kenja o’g’lim Najot tijorat yo’lidan ketishdi. Qizimiz Orzu – Kamoliddin Behzod nomidagi Tasviriy san’at va dizayn institutini bitirib “Jannat-makon” jurnalida muharrir bo’lib ishlamoqda.

Rejalarim: yoshim 75 ga qarab ketdi. Yozganlarim sochilib yotibdi,ularni jamlab nashrga tayyorlayotirman. Bu yil, Xudo xohlasa, “Kuzgi yaproqlar” nomli devonim va Farididdin Attor, Nizomiy Ganjaviy, Jaloliddin Rumiy va Abdurahmon Jomiydan qilgan tarjimalarim bir kitob holida G’afur G’ulom nomidagi Nashriyot-matbaa Ijodiy uyida chiqariladi. Yana umrim davomida ko’p mamlakatlarda bo’lganman: Rossiya, Ozarbayjon,Moldova, Tatariston, Qibris, Turkiya, Makedoniya va Afg’oniston… Ana shu safarlarim haqida “Yo’llar va esdaliklar” nomli safarnomamni yozib bitkazayotirman. Zamondosh ustozlar, o’qituvchilar, safdoshlar haqida (G’afur G’ulom, Oybek, Shayxzoda, Mirkarim Osim, Ozod Sharafiddinov, Ma’ruf Jalil, Rauf Parfi) xotiralarim ham bir kitob bo’ladi.

Undan tashqari “Dunyo bolalar adabiyoti” degan antologiya ham tuzganman va hokazo… Xudo bergan umrimni yashayveray-chi, balki, bir narsalarga muyassar etar.

“Yoshlik” jurnali, 2010 yil, 4 (233)-son