3 январь — машҳур рус шоири Николай Рубцов таваллуд топган куннинг 80 йиллиги
Николай Рубцов ХХ аср рус шеъриятининг жуда машҳур сиймоларидан бири. У рус шеъриятига тиниқ овози билан жўшиб кирди. Унинг ижодида Ватанга муҳаббат кучли ва етакчилик қилади. Бетакрор ишқ изтироблари ва қувончлари, болалик ва ёшлик хотиралари, рус табиатининг улуғворлиги, ҳаётга бўлган улкан муҳаббат билан йўғрилган шеърлар шоир босиб ўтган умр йўлларининг ифодасидир.
Николай Рубцов
ШЕЪРЛАР
Ойгул Суюндиқова таржимаси
Николай Рубцов 1936 йил 3 январида Архангельск вилоятига қарашли Емецк қишлоғида дунёга келди. Уруш бошланган йили отаси фронтга жўнайди ва шу йили жангларда ҳалок бўлади. Кўп ўтмай онаси ҳаётдан кўз юмади. Етим қолган гўдак болалар уйида тарбияланади. У ерда 7-синфни тамомлаб, Ўрмончилик техникумига ўқишга киради. Лекин денгизга бўлган кучли интилиши туфайли у бу ўқишни 2-курсидан ташлаб кетади. Ва бир муддатдан кейин “Архангельск” номли улкан юк кемасига ўтёқар ёрдамчиси бўлиб ишга киради. Кичик жуссали ва нимжонлиги туфайли унга бу иш оғирлик қилади ва у олис Шимолдаги Кровск шаҳри тоғ-кимё техникумида ўқишни давом эттиради.
1954 йили ёзги таътил даврини у Тошкентда ўтказади ва бу ерда бир туркум шеърлар ёзади. 1956–59 йилларда эса Шимолий флотда ҳарбий хизматни ўтайди. 1962 йили Н.Рубцов Адабиёт институтига ўқишга киради, аммо тугата олмайди. Ётоқхонадаги “жамоат тартибини бузганлиги учун” институтдан ҳайдалади. Шоирнинг 1965 йили “Октябр” журналида катта шеърий туркуми эълон қилинади. Икки йил ўтгач чоп этилган “Далалар юлдузи” номли шеърлар тўплами унга чинакам шуҳрат келтиради. Шоирнинг ўзи “мен ўларман қаҳратон қишда” деб каромат қилганидек, 1971 йили 19 январида ҳаётдан фожиали тарзда кўз юмади. Бугунги кунда Н.Рубцов асарлари халқчил шеърият сифатида эҳтиром қозонган ва севиб ўқилмоқда.
ЭСИМДА…
Учгин, учавергин, умр елканим,
Ҳаёт уммонида тинма бир нафас.
Фақат йиллар ўтиб – қарилик маним
Букилмас вужудим дол қилмаса, бас!
Лекин хотиралар чулғаб дамо-дам,
Кўнглим тубларидан кетмаслар нари;
Гўё сузиб чиқар туман ичидан
Олис болаликнинг манзаралари…
Эсимда – ченада сирпанган қирлар,
Қиров ойналарга чизган нақшлар…
Эсимда – чорпаҳил, алпқомат эрлар
Куйлаган қўшиқлар, жайдари рақслар.
Эсимда – буғдойзор адир бағрида
Сергак юмронқозиқ – боқар мен сари;
Эсимда – кеч кузнинг саҳарларида
Жунжиккан қушларнинг ғамгин саслари.
У пайт сирли эди уфқлар – йироқлар,
Мўъжиза учрарди қадамда – ҳар он.
Энди улар барин ёдида сақлар
Қуюқ қайинзор ва арчазор ўрмон!…
ҚАЁҚҚА УЧАМИЗ?
–Ҳур, эркин бўламиз қушлардек, – дея
Шивирлайсан, кўнглинг орзуда ёқиб;
Бўрон шиддатини туясан гўё,
Уммон узра учган қушларга боқиб.
Бироқ орзунг қалбим ёндирмас тақир,
Гарчи тўла унда энг эзгу ҳислар.
Сен қушсан – парвози ўзгача, ахир,
Айтгин, қаёқларга учамиз бизлар?
УЙДАН ЧИҚИБ КЕТГАНДА
Шамолни севаман баридан кўпроқ!
Бўзлаши юракка солгайдир титроқ!
Ахир, ким унингдек тинмай оҳ тортар!
Оҳ тортгани сайин ҳасрати ортар!
О, шамол! Қулоғим остида зувлар!
Теграмда тирик жон мисоли увлар!
Бетаскин дард ила қалбинг тилар у,
Сенга дунё ғамин сўйлай билар у.
Раҳмат, шамол! Аён англадим барин —
Ҳам азоб, ҳам таскин менга дардларинг!
Танишдир сендаги ҳар нола, ҳар ун!
Мен ҳам ташлаб кетдим уйимни бутун…
Ғуссага лиммо-лим менинг ҳам қалбим,
Бироқ сендек бўзлай олгайми дардин?
Йўлим ҳеч унмайди – уфқлар хира.
Бироқ шамол увлар. Тин олмас сира..
НОН
Халтамга жойланди емишлар бутун…
Ширинлик ҳам солдим – керак, биламан.
Нонни олганим йўқ –
Узоқ йўл учун
Ўзимга юк қилиб нима қиламан!
Бироқ оқсоч бувим тўхтатди мени,
Эртамни олдиндан кўргандек аён,
Деди:
– Болажоним, тингла гапимни,
Оғирин солмаган ҳеч кимсага нон..
АЙИҚ
Нохуш садо ўрмон тинчини бузди,
Овчи айиқ кўксин кўзлаб ўқ узди.
Қадалди баданга қайноқ қўрғошин,
Ўлдирмоқ бўлдилар не учун, ахир.
Улкан айиқ ночор тўкди кўз ёшин:
Йўқ эди-ку унинг гуноҳи тақир!
Айиқ уйи томон кетди бағри хун,
Ўз уйига бориб ўкрамоқ учун…
ҚАРҒА
Эски шох узра бир қарға ўлтирар,
Кўзлари атрофга қараб мўлтирар.
Кўринмас кўчада улов шарпаси,
Чунки бошланмишдир аёз палласи.
У ёқдан-бу ёққа сакрайди шўрлик,
Борми, ахир, бундан баттарроқ хўрлик!
Теварак-атрофда ушоғу дон йўқ,
Қишдан паналайин деса имкон йўқ…
ҚАЛДИРҒОЧ
Чуввос солар кўкда қалдирғоч,
Тушиб кетди ерга полапон.
Қийқиришиб болалар қийғос,
Тўпланишди қошига шу он.
Топиб келиб бир парча темир,
Мен қабрча қаздим ер узра.
Учар эди қалдирғоч гир-гир,
Ишонмайин бу ҳолга сира.
Фарёд чекди кўкда ноилож,
Қолди балки уйи беэга…
О, қалдирғоч! Шўрлик қалдирғоч,
Қарамадинг болангга нега?
ЧУМЧУҚ
Чирқиллашга ҳоли йўқ ҳатто,
Дилдирайди чумчуқ бечора.
Қор тагини титкилар гоҳо,
Топсам дея бир ушоқ, зора.
Дон топар у – демак саломат,
Шукур қилар омонлигидан.
Ҳеч кимсага қилмас маломат,
Аҳволининг ёмонлигидан…
ҚУЁН ҲАҚИДА
Қуёнга дуч келдим ўрмонда,
Қайтар эдим уйимга ёлғиз.
Қўрқиб кетган жонвор шу онда
Рўпарамда тош қотди, ҳолсиз!
Бир лаҳза у турди карахт, лол –
Тор кўринди дунё кўзига.
,,Ҳайт!’’ дея мен сас бердим алҳол,
Шўрлик шунда келди ўзига.
Сўнг ортига сакради шу он,
Чакалакзор эди яқинда.
Балки ётиб ўйлади қуён,
Ўзи ҳақда ва мен ҳақимда.
Оҳ тортди у овлоқда бетин,
Юрагида ғуссаси орта.
Чунки Мазай бободан кейин,
Қолмаганди дўсти бирорта.
ХОТИРОТ
Тинмас бунда бўронлар ҳаргиз,
Қиш қаҳридан тушмайди сира.
Кўринар бир ёғоч уй ёлғиз,
Учқунлаган қор ичра хира.
Эсимдадир юлдузлар бунда,
Нурин сочар эди равшан, хўб.
Эсимдадир, бўрилар тунда
Изғир эди ҳадиксиз, тўп-тўп.
Бари сингди йўқликка рўй-рост!
Оғриқ туяр дилларим менинг!
Бунча шошқин, бунча жаранггос –
Солиб учди йилларим менинг!
О, мен ҳамон кўзимни юмсам,
Кўраман у кулбани тағин.
Изғиринлар жунжиктирса ҳам,
Жимирлайди юлдузлар ёрқин.
Тинмас унда бўронлар ҳаргиз,
Қиш қаҳридан тушмайди сира.
Кўринар бир ёғоч уй ёлғиз,
Учқунлаган қор ичра хира…
ҚАРАҒАЙЗОР
Яна руҳим чирмар хаёллар,
О, бу гўша – тенгсиз очунда!
Кумуш еллар, оқтўш шамоллар
Баҳслар қуриб тинмайди бунда.
Ўрис қавмин туққан қишлоқлар!
Шовуллаган, о қарағайзор!…
Қораяркан уфқ, ўтлоқлар,
Қалбим менинг нурланар такрор.
Овлоқ туман меҳмонхонаси.
Ўлтирибман ўқиб, ёқиб печ.
Тун уйқусиз кечар, чамаси,
Бундай пайтлар ухлаб бўлмас ҳеч!
Қандоқ ухлай, зулмат комидан
Келар мозий саслари шоён
Ва рўбарў деразалардан
Қорга тушар шуълалар ҳамон.
Майли, бўлсин режалар бекор,
Тонгда пушмон олсин қасдига,
Қулоқ тутиб ётгум мен бедор
Қарағайзор шовуллашига…
ТУНГИ ТАШРИФ
Итлар овоз берди бевақт, дафъатан,
Тағин – ярим тунда, бу қандайин ҳол! –
Кимнингдир шарпаси кўринди шу дам,
Келарди далани кесиб бемалол…
Меҳмонлар йўқ эди – келишди мана,
Қанча гурунг керак – тинглагин, яйра!
Қирмиз барг толларнинг остига яна
Шинам жой тўшалди – бошланар байрам!…
Кечиргин сен бизни, ҳориган дала,
Сингил ё оғадек кечиргин бизни:
Балки биз сўнгги бор қилиб ҳафсала,
Ловуллатдик юрак гулханимизни.
Балки охирги бор ташрифимиз бу,
Балки биздан кейин келмаслар истаб…
Хазонрез боғ ичра – маъюс бир ёғду,
Барглар шивирлайди ғамгин, оҳиста.
Жўшди дилда бир зум ҳислар талоши –
Юртим, фарзандингман, бўл мендан рози…
Биз яна отландик йўлларга шошиб,
Ортда қолиб кетди итлар овози.
ҚИШ КЕЧАСИ
Кимдир қабристонда инграр, оҳ тортар,
Кимдир тақиллатар эшикни бот-бот:
Ичкари киролмай хуноби ортар
Ва боқар дарчадан бир қиёфа – ёт.
Бўрон увиллаган тунда бемаҳал
Ким экан кулбамга йўлини бурган?
Ким экан кўрмоққа бунча зор, маҳтал,
Лекин бурчакларда беркиниб турган?
Бироқ оқсоч қуюн йўлдан нарида
Фарёд солиб қолар боладайин нақ.
Даҳшатли бир сир бор булар барида,
Тунги оҳ-нолалар бежизмас мутлақ.
Ғичирлай бошлайди эски том тинмай,
Чироқни кўтариб ва ҳовучлаб жон –
Ҳайдаш учун ин қурган ажина-жинни,
Чиқаман зинадан мен чердак томон.
Қочади шарпалар бурчак-бурчакка…
– Ким у? – сас бераман титроқ ва бўғиқ.
Бошлар зина узра кимдир юрмакка,
Тушар-кўтарилар… Сира нажот йўқ!
Кимдир қабристонда инграр тун бўйи,
Кимдир қолиб кетар бўронда буткул…
Менга туюлади беркинган кўйи
Кимдир деразамга термилар нуқул…
НОМАЪЛУМ КИМСА
Ёғаётган қорда дилдираб
Борарди у уйсиз, оч, хаста.
Тақиллатди қишлоқ четида
Турган уйнинг эшигин аста.
Қўйишмади уни ичкари.
Бир қўрс кампир тирғалди шу он
Ва кўксидан уни итариб,
Деди: – Дайди. Йўқ, ўғри, аён…
У кетди. Қор, уриб турган қор
Йўлларини босди қалинроқ!
Бир пайт боқса олдинга абгор,
Қаршисида – муз қотган қирғоқ!
Чўчиб тушди, ўзига келди.
Кетди, аёз – ўнгдаю сўлда…
У фарёдсиз, овозсиз ўлди,
Билар эди ўлишин йўлда.
Кўмди еллар уни қор билан,
Сўнг миш-мишлар тарқади ҳар ён.
У ҳақида билган-эшитган
Деди: – Дайди. Йўқ, ўғри, аён…
ХОТИРАМ ЛАВҲАЛАРИ
Йўқликка маҳкумдир ҳамма-ҳаммаси,
Бироқ мен ортимга боқиб сўнгги дам –
Туяркан юракда видо шарпасин,
Эсларман юртимни, кўзларимда нам.
Ҳамон эсимдадир – қирғоқ четида
Ҳовур пуркаб турган қора мўрчалар;
Чана изи кумуш қорлар бетида –
Ойдин кечаларда ажиб куй чалар.
Ўрилган буғдойзор жимжит, мунғайган,
Сўнар яшил ўрмон ғалаёнлари;
Уфққа талпинган қушлар сасидан
Маъюс, ғамгин титрар кузак тонглари.
Сарғайган қирларга галалар пастлаб,
Емиш илинжида қўнарлар сўнг бор.
Гарчи топарлар дон, гарчи топмаслар,
Йўл олис – ҳаяллаб бўлмайди зинҳор.
Эсимда, денгизчи – бир кетган кўйи
Хизматини ўтаб қайтган у, бешак.
Эсимда, ҳаммомда ғамлардан куйиб
Ўзин осиб қўйган абгор бир эркак.
Хушхон кезган ёшлар – тин билмайин ҳеч,
Тошар қалбларидан завқи-қувончи;
Эски қалпоғига ғалат тўғноғич
Тақиб олган эди кекса гармончи…
О, умр сафоси – ажиб армонлар,
Орзулар, шодликлар, ғамгин нигоҳлар…
Ҳамма-ҳаммасини қуюқ ўрмон ва
Яшил арчазорлар ёдида сақлар!
ТОНГ
Юксак қарағайзор учларин зарга
Чулғаркан қуёшнинг нури илк саҳар,
Дов-дарахт сояси тушиб сувларга,
Қишлоқ кўчасида ўйнар шуълалар.
Қаршиларкан мовий тонгни ҳамма тенг –
Тўларкан ҳовлилар хандон-жарангга,
Баланд тепаликка чиқаман-да мен,
Дунёни кўраман энг ёрқин рангда.
Кўркам от, паст томлар жазб этар мени,
То мудом уларга юрагим илҳақ.
Йўқотиб қўйсам гар бу гўзалликни,
Топа олмагайман ўзгасин мутлақ…
* * *
Энкайган ёғоч уй қароргоҳида –
Оқтан қайинларни оралаб хушҳол
Кезаман, мевалар териб гоҳида –
Кеч кузак шафағи товланганда ол.
Кўм-кўк, мовий осмон бағрида бу дам
Учади турналар солиб арғимчоқ;
Қайиқ из қолдириб сувда кумуш ранг
Жилар жимжит ўрмон ичига шу чоқ.
Ҳаво жунжиктирар ва соф – нақ биллур,
Қирғоқни қиёқлар ҳиди этмас тарк.
Дарахтда – бир лаҳза титрар-да масрур,
Ерга учиб тушар намхуш хазон-барг.
Оддий туйғулардан вужуд осуда,
Қалб эса қалқийди уфқдан нари, –
Кўм-кўк , мовий гумбаз осмон остида
Учаётган бир тўп қушлар сингари…
ҚОР ЁҒМОҚДА…
Қор ёғмоқда тинсиз гупиллаб,
Борлиқ оққа беланар обдон!
Юрак урар ажиб дукиллаб,
Маст бўлгандек худди шаробдан.
Оқарган тор йўллар четидан
Кумуш еллар эсарлар узун,
Қишнинг заррин зийнати билан
Фусунланар шаҳарча бутун.
Гўдакларга завқ улашар заб,
Яшнаб кетар ҳатто дов-дарахт;
Гўё бутун Россия бўйлаб
Ёғар қормас – ёғар бир фараҳ.
Қор ёғмоқда – юрагим, алқа!
Заррасида гўзаллик нақши,
Ҳаёт гоҳо шифодир қалбга…
Баъзан шундоқ бўлгани яхши!
ТУҚҚАН ЮРТДА БИР КЕЧА
Юксак ўсган эман ва зангори кўл,
Ҳар ёнда соялар тўкис, хотиржам.
Бунда жимлик ҳоким ва ҳаловат мўл,
Табиат кўрмаган ҳеч бир заҳа-ғам.
Бу замин осмони сокин шу қадар,
Томни титратмаган тунлар қалдироқ!
Эшитилар бир барг қилт этса агар,
Бундан эпкинларнинг жунбуши йироқ.
Укки сайраб қолар аҳён ва аҳён…
Мен-ку қайтиб келдим – кечмиш ҳеч қайтмас.
Нима ҳам қилардик! Ушбу ажиб он,
Бир неча лаҳзага узайса гар, бас.
Токи юрак ғамни унутсин мутлақ –
Борлиқда фароғат бўлсин мужассам;
Гўё сен бахтга ҳеч эмассан илҳақ,
Гўёки кўзларинг бўлмагай ҳеч нам.
Бутун борлиғингни ажиб бир ғусса
Комига сўроқсиз тортар шу они,
Бамисли сокин шом ойдин бир шуъла
Чулғай бошлагани янглиғ дунёни…
* * *
Табиатнинг ажиб кошонасида –
Гавжум қайинларнинг сояси аро
Жилдирар найсоний сувлар осуда,
Таралар ғилдирак саслари гоҳо.
Дарё ёқасида кексайган уйлар
Чулғанади ҳарир туманлар ила…
Руҳингни чулғайди адоқсиз ўйлар
Ва бир ажиб ғусса озурда қилар !
Фараҳлан бир нафас, мунаввар шуур!
Бироқ вужуд нега титрайди шу он?
Қовжираб тўкилар чечаклар бир-бир –
Зулматда оқариб кўринган аён.
Ва бир хилватдаги исмсиз қабр
Фикринг олиб учар йироқ-йироққа.
Ярим тун – самони маъсум этган нур
Солади қалбингни хазин титроққа…
ЭЛЕГИЯ
Қоқдим бир чўнтакни – унда ел ўйнар,
Қоқдим иккинчисин – эҳ, бўм-бўш у ҳам.
Чиройли факрлар, о, зўр фикрлар –
Кетдилар қайгадир олмоқ учун дам.
Бироқ унутгум мен турмуш заҳрини,
Шамолга чиқаман бошяланг, юпун –
Кечган йилларимнинг ҳасратларини
Қолган сочларим-ла юпатмоқ учун.
Тўкилар ўйларим қўлимдан қумдек,
Оёғим остидан сирғалар ёшлик.
Ботувчи ҳар бир кун умргадир чек,
Сурурсиз дамлардан – кўнгилда ғашлик.
Қоқдим бир чўнтакни – унда ел ўйнар,
Қоқдим иккинчисин – ўйларим маҳзун…
Бир кун машҳур бўлиб кетсам мен агар,
Бораман Ялтага дам дам олмоқ учун…
ОҚ ҚАЙИН
Севаман қайинлар шовуллашини,
Боқаман улардан учган хазонга.
Сездирмай артаман кўзим ёшини –
Ва теран титроқлар тушади жонга.
Хотирам беизн уйғонар шу он,
Мудроқ шууримга талотум ташлар.
Кимдир ушбу дамлар дардли ва шоён
Гўёки севгидан шивирлай бошлар.
Билдим, инсон ризқи ҳасратдир тайин,
Қалбни жунжиктирар аламнок кунлар.
Қайин шовуллайди зотан шундайин –
Онам қабрида ҳам таратиб мунглар.
Ёв ўқи маҳв этди отамни жангда.
Ёдимда қайинзор, четанли қўрғон –
Совуқ куз ёмғири хониш қилганда
Учар сариқ барглар аридек ғужғон…
О, Русь, қайинларинг севаман бирам!
Сен-ла бирга ўсдим – ёшликдан ғамдош.
Шу боис қуруқшаб қолган кўзимдан
Ёноқларим узра оқар бехос ёш…
БАРГЛАР ТЎКИЛДИЛАР…
Барглар тўкилдилар
теракдан дув-дув,
Қаҳрабо эпкинлар эсдилар такрор.
Сен у хазонлар деб чекмагин қайғу,
Менинг муҳаббатим асрагин, дилдор!
Дарахтлар яланғоч қолсинлар, майли,
Қарғама елларни хазон чоғида!
Ахир,
ким ҳам айбдор эпкин туфайли
Дарахтдан баргларнинг узилмоғида?
* * *
Мен кўнглимга ахтариб таскин,
Бас, кетгайман ушбу дунёдан.
Майли, мени узоқ излашсин
Устимдаги ғамгин дарёдан.
Майли, жаннат этсинлар ваъда
Ва фароғат – қўллардан келмас.
Менга керак на уй, на кулба,
Энди гул ҳам мен-чун шарт эмас…
Русчадан Мирпўлат Мирзо таржималари
***
Жўнагайман мен бу қишлоқдан…
қолар музга айланиб дарё.
Fижирлайди эшик тун билан,
Ҳовлиларда балчиқлар пайдо.
Жилмаймасдан ухлайди онам…
Унутилган бу кулранг ўлка.
Ҳиёнатим тўларсан оқшом
Беланчакнинг қошида, эркам…
Ботқоқликлар, тўнкалар тилсиз
Тўйғазгандай кафтда оқ қушни,
Меваси — ла ўрмоннинг у кез
Мени боқдингйўқотдинг ҳушни?!…
Сарой бўйлаб шамол шовқини,
Эшит, қизча тушда жилмайди?
Фаришталар ўйнатар уни
Қизча ерга қайтиб келмайди.
Андуҳ чекма! қайноқ қирғоқда
Кемаларни баҳорда кутма!
Кел, ичайлик видоли чоғда,
Маъюсгина меҳрим унутма.
Бир қирғоқда кутамиз нени,
Бизлартурфа қушлар, ишонгин,
қайтаролмас ҳеч нарса мени,
Балким қайтиб келарман бир кун…
***
Барча бир лаҳзада тушуниб етган
Сўзларни термоқлик эмас ақидам.
Коля Беляковни унутолмайман.
Ва унинг ажойиб сози ҳақида.
Зарбалари кучли, шафқатсиз ҳаёт.
Севаман, ногоҳон эшитсам узоқ,
Гитара куйларимовийранг ҳайрат,
Маънодор, жарангдор ҳар оҳанг, титроқ.
қора дуб остида ўзимга — ўзим,
Дердим бу ғамларнинг бордир охири.
қўполлик қилмайман, қизлар, чин сўзим!
Ва… майхўр бўлмайман отам сингари…
Орзу… Орзу… Буткул ўзгадир ҳаёт,
Гўё майхонасиз яшаб бўлмайди.
«Бу не?» — сўрсам, Коля берар маслаҳат,
Бошқасидан сира кўнгил тўлмайди.
Бироқ бошқа маҳал топилар албат, —
Сўзларни термоқчи эмасман ҳозир.
Сўзлаб бермоқ учун ажойиб фурсат
Коля Беляков ва созига доир.
НОМАЪЛУМ ОДАМ
Зулматларда, қор қучоғида
Кетар эди оч, уйсиз, ночор.
Кенг ўрмоннинг чет қишлоғида
Бир эшикка етди ҳокисор.
Чорлашмади. Бир бефаросат
Кампир унга сочгандай қаҳрин:
Яқинлашди қора сукунат:
— Дарбадардир, эҳтимол, ўғри…
Кетар эди ғамгин ва мудҳиш,
қорга тўлиб борар қучоғи.
Кутиб олди ҳаёти сўлғин,
Совуқ боққан дарё қирғоғи.
Сесканди — ю, босилди титроқ,
Ҳушдан кетди тебраниб олдга…
Узилди жон, бесўз йўлдаёқ
Олган каби ўлимни ёдга…
У жон берди. қорлар куйлайди,
Бошланади шов — шувлар сайри.
Эҳ, одамлар, ҳамон ўйлайди:
— Дарбадардир, эҳтимол, ўғри…
ПОЕЗД
Поезд елиб борар ғулдираб, увлаб,
Поезд елиб борар жаранглаб, ғувлаб.
қаршисидан чиқар тўзонли кенглик,
Сарғиш оловларнинг галалари тик.
Поезд елиб борар, бу шижоатким,
Ақл бовар қилмас қудрат бебаҳо.
Буяқин ҳалокат қошидир балким,
Мустаҳкам — мустаҳкам оламлар аро…
Поезд елиб борар, шиддатли туйғу,
қайлардадир чангал, тўқай дунёси.
Яқин ҳалокатнинг боши балким шу,
Номсиз ҳодисотлар, ранглар видоси…
Мана, у, оловранг кўзлари чақнаб,
Учиб кетаётир… Йўл бер, пиёда!
қайсидир саройнинг ёнибекатда
Мени олиб кетди кўтариб девдай!
Тўзонли кенгликда у билан бу дам
Оромни ҳаёлга келтира олмам.
Еламанқайгадир жаранглаб, ғувлаб,
Еламанқайгадир ғулдираб, увлаб.
Еламанқайгадир зўр шиддат билан,
Жумбоқли коинот ҳамон мендай сир.
Балким ҳалокатнинг нақ бошидаман.
Ҳайқираман сўнг бор кимгадир: “Хайр!”
Бас, етар! Йилдан йил жаҳонда куч — ла
Улғайиб бораркан бу тез ҳаракат.
Шунча одамларга тўла поездда
қандай рўй бериши мумкин ҳалокат!
***
Бўйчан эман. Туби йўқ сувлик,
Соя қоплар атрофни фақат.
Шу қадар тинч, сокин шунчалик,
Изтироб небилмас табиат!
Сукунатга суюмли қучоқ, —
Ҳовуз бўйи сесканмас шамол.
Ким эшитган бундай қалдироқ!
Шилдирамас ҳовлида похол…
Ўрмон қуши куйлар аҳёнда…
Мен — ку қайтдим, ўтмишим қайтмас.
Неки ўтган бўлса, қай онда
Шундай қолсин. Узайсин бироз
Қалбнинг ғамдан озод лаҳзаси,
Шарпа беун силкинган маҳал
Шу қадар тинч, ҳатто ғам саси
Хаёлга ҳам келмайди малол.
Қалб ачинмай воз кечди недан
Чўмилади сир, малоҳатга
Ой нурига чулғанган маскан,
Юрак эса тиниқ ҳасратга.
КЕМА БИЛАН ВИДОЛАШДИНГ…
Юзда табассум — ла, кўзда ёш билан
Денгиз қирғоғида ёлғиз сен қолдинг,
Яна довуллар — ла ўйнашар елкан,
Севгим, ҳасратимни ўйинга солди!
Бетиним ташвишнинг ижодиман—мен,
Денгиз қуши янглиғ ёргум бўронни.
Шу абадий туғён, нолалар учун
Севиб қолдим қаҳри қаттиқ уммонни.
Севиб қолдим ўзга қутб шаҳрини,
Сафардан қайтаман яна бағрига.
У тота билади совуқ қаҳрини,
У ҳузур тотади азоб қаърида.
Яна унинг қўйни овозга тўла,
Унда ғам билан бахт тўқнаш маҳалда,
Юзда табассум — ла, кўзда ёш ила
Видолашдинг кема билан шамолда…
***
У ҳалиям гўдакдир, гўдак,
Тиниқ нигоҳ, майингина сас.
Яшайди унозикдир юрак,
Шўхликларга, ўйинга ҳавас.
— Айланайлик қалин ўрмонда!
— Уйғотайлик булбулларни ҳам!
Менга эса йўлка томонда
Тикилади ёлғиз курсичам.
— Югурайлик далалар томон!
— Кел, боқайлик, бу тонг — ку, ахир!
Истамасдан бўйин эгаман,
Нималардир дейман негадир.
Туйғуларим туғён солганда
Керагидан ортиғин билдим.
Бизлар тез — тез ёлғиз қолганда
Мени эзган ёлғизлик бўлди.
Яқинлашди энг сўнгги висол —
Fамгин боқар қаршимдаги гул.
Эҳ, сўзларим нақадар чигал!
У ўзини йўқотар буткул.
Нима учун кездик ўрмонда?
Булбулларни нечун уйғотдик?
Нима учун йўлка томонда
Ҳамон ёлғиз турар ўриндиқ!…
Nikolay Rubtsov XX asr rus she’riyatining juda mashhur siymolaridan biri. U rus she’riyatiga tiniq ovozi bilan jo’shib kirdi. Uning ijodida Vatanga muhabbat kuchli va yetakchilik qiladi. Betakror ishq iztiroblari va quvonchlari, bolalik va yoshlik xotiralari, rus tabiatining ulug’vorligi, hayotga bo’lgan ulkan muhabbat bilan yo’g’rilgan she’rlar shoir bosib o’tgan umr yo’llarining ifodasidir.
Nikolay Rubtsov
SHE’RLAR
Oygul Suyundiqova tarjimasi
Nikolay Rubtsov 1936 yil 3 yanvarida Arxangel`sk viloyatiga qarashli Yemetsk qishlog’ida dunyoga keldi. Urush boshlangan yili otasi frontga jo’naydi va shu yili janglarda halok bo’ladi. Ko’p o’tmay onasi hayotdan ko’z yumadi. Yetim qolgan go’dak bolalar uyida tarbiyalanadi. U yerda 7-sinfni tamomlab, O’rmonchilik texnikumiga o’qishga kiradi. Lekin dengizga bo’lgan kuchli intilishi tufayli u bu o’qishni 2-kursidan tashlab ketadi. Va bir muddatdan keyin “Arxangel`sk” nomli ulkan yuk kemasiga o’tyoqar yordamchisi bo’lib ishga kiradi. Kichik jussali va nimjonligi tufayli unga bu ish og’irlik qiladi va u olis Shimoldagi Krovsk shahri tog’-kimyo texnikumida o’qishni davom ettiradi.
1954 yili yozgi ta’til davrini u Toshkentda o’tkazadi va bu yerda bir turkum she’rlar yozadi. 1956–59 yillarda esa Shimoliy flotda harbiy xizmatni o’taydi. 1962 yili N.Rubtsov Adabiyot institutiga o’qishga kiradi, ammo tugata olmaydi. Yotoqxonadagi “jamoat tartibini buzganligi uchun” institutdan haydaladi.
Shoirning 1965 yili “Oktyabr” jurnalida katta she’riy turkumi e’lon qilinadi. Ikki yil o’tgach chop etilgan “Dalalar yulduzi” nomli she’rlar to’plami unga chinakam shuhrat keltiradi. Shoirning o’zi “men o’larman qahraton qishda” deb karomat qilganidek, 1971 yili 19 yanvarida hayotdan fojiali tarzda ko’z yumadi. Bugungi kunda N.Rubtsov asarlari xalqchil she’riyat sifatida ehtirom qozongan va sevib o’qilmoqda.
ESIMDA…
Uchgin, uchavergin, umr yelkanim,
Hayot ummonida tinma bir nafas.
Faqat yillar o’tib – qarilik manim
Bukilmas vujudim dol qilmasa, bas!
Lekin xotiralar chulg’ab damo-dam,
Ko’nglim tublaridan ketmaslar nari;
Go’yo suzib chiqar tuman ichidan
Olis bolalikning manzaralari…
Esimda – chenada sirpangan qirlar,
Qirov oynalarga chizgan naqshlar…
Esimda – chorpahil, alpqomat erlar
Kuylagan qo’shiqlar, jaydari raqslar.
Esimda – bug’doyzor adir bag’rida
Sergak yumronqoziq – boqar men sari;
Esimda – kech kuzning saharlarida
Junjikkan qushlarning g’amgin saslari.
U payt sirli edi ufqlar – yiroqlar,
Mo»jiza uchrardi qadamda – har on.
Endi ular barin yodida saqlar
Quyuq qayinzor va archazor o’rmon!…
QAYOQQA UCHAMIZ?
–Hur, erkin bo’lamiz qushlardek, – deya
Shivirlaysan, ko’ngling orzuda yoqib;
Bo’ron shiddatini tuyasan go’yo,
Ummon uzra uchgan qushlarga boqib.
Biroq orzung qalbim yondirmas taqir,
Garchi to’la unda eng ezgu hislar.
Sen qushsan – parvozi o’zgacha, axir,
Aytgin, qayoqlarga uchamiz bizlar?
UYDAN CHIQIB KETGANDA
Shamolni sevaman baridan ko’proq!
Bo’zlashi yurakka solgaydir titroq!
Axir, kim uningdek tinmay oh tortar!
Oh tortgani sayin hasrati ortar!
O, shamol! Qulog’im ostida zuvlar!
Tegramda tirik jon misoli uvlar!
Betaskin dard ila qalbing tilar u,
Senga dunyo g’amin so’ylay bilar u.
Rahmat, shamol! Ayon angladim barin —
Ham azob, ham taskin menga dardlaring!
Tanishdir sendagi har nola, har un!
Men ham tashlab ketdim uyimni butun…
G’ussaga limmo-lim mening ham qalbim,
Biroq sendek bo’zlay olgaymi dardin?
Yo’lim hech unmaydi – ufqlar xira.
Biroq shamol uvlar. Tin olmas sira..
NON
Xaltamga joylandi yemishlar butun…
Shirinlik ham soldim – kerak, bilaman.
Nonni olganim yo’q –
Uzoq yo’l uchun
O’zimga yuk qilib nima qilaman!
Biroq oqsoch buvim to’xtatdi meni,
Ertamni oldindan ko’rgandek ayon,
Dedi:
– Bolajonim, tingla gapimni,
Og’irin solmagan hech kimsaga non..
AYIQ
Noxush sado o’rmon tinchini buzdi,
Ovchi ayiq ko’ksin ko’zlab o’q uzdi.
Qadaldi badanga qaynoq qo’rg’oshin,
O’ldirmoq bo’ldilar ne uchun, axir.
Ulkan ayiq nochor to’kdi ko’z yoshin:
Yo’q edi-ku uning gunohi taqir!
Ayiq uyi tomon ketdi bag’ri xun,
O’z uyiga borib o’kramoq uchun…
QARG’A
Eski shox uzra bir qarg’a o’ltirar,
Ko’zlari atrofga qarab mo’ltirar.
Ko’rinmas ko’chada ulov sharpasi,
Chunki boshlanmishdir ayoz pallasi.
U yoqdan-bu yoqqa sakraydi sho’rlik,
Bormi, axir, bundan battarroq xo’rlik!
Tevarak-atrofda ushog’u don yo’q,
Qishdan panalayin desa imkon yo’q…
QALDIRG’OCH
Chuvvos solar ko’kda qaldirg’och,
Tushib ketdi yerga polapon.
Qiyqirishib bolalar qiyg’os,
To’planishdi qoshiga shu on.
Topib kelib bir parcha temir,
Men qabrcha qazdim yer uzra.
Uchar edi qaldirg’och gir-gir,
Ishonmayin bu holga sira.
Faryod chekdi ko’kda noiloj,
Qoldi balki uyi beega…
O, qaldirg’och! Sho’rlik qaldirg’och,
Qaramading bolangga nega?
CHUMCHUQ
Chirqillashga holi yo’q hatto,
Dildiraydi chumchuq bechora.
Qor tagini titkilar goho,
Topsam deya bir ushoq, zora.
Don topar u – demak salomat,
Shukur qilar omonligidan.
Hech kimsaga qilmas malomat,
Ahvolining yomonligidan…
QUYON HAQIDA
Quyonga duch keldim o’rmonda,
Qaytar edim uyimga yolg’iz.
Qo’rqib ketgan jonvor shu onda
Ro’paramda tosh qotdi, holsiz!
Bir lahza u turdi karaxt, lol –
Tor ko’rindi dunyo ko’ziga.
,,Hayt!’’ deya men sas berdim alhol,
Sho’rlik shunda keldi o’ziga.
So’ng ortiga sakradi shu on,
Chakalakzor edi yaqinda.
Balki yotib o’yladi quyon,
O’zi haqda va men haqimda.
Oh tortdi u ovloqda betin,
Yuragida g’ussasi orta.
Chunki Mazay bobodan keyin,
Qolmagandi do’sti birorta.
XOTIROT
Tinmas bunda bo’ronlar hargiz,
Qish qahridan tushmaydi sira.
Ko’rinar bir yog’och uy yolg’iz,
Uchqunlagan qor ichra xira.
Esimdadir yulduzlar bunda,
Nurin sochar edi ravshan, xo’b.
Esimdadir, bo’rilar tunda
Izg’ir edi hadiksiz, to’p-to’p.
Bari singdi yo’qlikka ro’y-rost!
Og’riq tuyar dillarim mening!
Buncha shoshqin, buncha jaranggos –
Solib uchdi yillarim mening!
O, men hamon ko’zimni yumsam,
Ko’raman u kulbani tag’in.
Izg’irinlar junjiktirsa ham,
Jimirlaydi yulduzlar yorqin.
Tinmas unda bo’ronlar hargiz,
Qish qahridan tushmaydi sira.
Ko’rinar bir yog’och uy yolg’iz,
Uchqunlagan qor ichra xira…
QARAG’AYZOR
Yana ruhim chirmar xayollar,
O, bu go’sha – tengsiz ochunda!
Kumush yellar, oqto’sh shamollar
Bahslar qurib tinmaydi bunda.
O’ris qavmin tuqqan qishloqlar!
Shovullagan, o qarag’ayzor!…
Qorayarkan ufq, o’tloqlar,
Qalbim mening nurlanar takror.
Ovloq tuman mehmonxonasi.
O’ltiribman o’qib, yoqib pech.
Tun uyqusiz kechar, chamasi,
Bunday paytlar uxlab bo’lmas hech!
Qandoq uxlay, zulmat komidan
Kelar moziy saslari shoyon
Va ro’baro’ derazalardan
Qorga tushar shu’lalar hamon.
Mayli, bo’lsin rejalar bekor,
Tongda pushmon olsin qasdiga,
Quloq tutib yotgum men bedor
Qarag’ayzor shovullashiga…
TUNGI TASHRIF
Itlar ovoz berdi bevaqt, daf’atan,
Tag’in – yarim tunda, bu qandayin hol! –
Kimningdir sharpasi ko’rindi shu dam,
Kelardi dalani kesib bemalol…
Mehmonlar yo’q edi – kelishdi mana,
Qancha gurung kerak – tinglagin, yayra!
Qirmiz barg tollarning ostiga yana
Shinam joy to’shaldi – boshlanar bayram!…
Kechirgin sen bizni, horigan dala,
Singil yo og’adek kechirgin bizni:
Balki biz so’nggi bor qilib hafsala,
Lovullatdik yurak gulxanimizni.
Balki oxirgi bor tashrifimiz bu,
Balki bizdan keyin kelmaslar istab…
Xazonrez bog’ ichra – ma’yus bir yog’du,
Barglar shivirlaydi g’amgin, ohista.
Jo’shdi dilda bir zum hislar taloshi –
Yurtim, farzandingman, bo’l mendan rozi…
Biz yana otlandik yo’llarga shoshib,
Ortda qolib ketdi itlar ovozi.
QISH KECHASI
Kimdir qabristonda ingrar, oh tortar,
Kimdir taqillatar eshikni bot-bot:
Ichkari kirolmay xunobi ortar
Va boqar darchadan bir qiyofa – yot.
Bo’ron uvillagan tunda bemahal
Kim ekan kulbamga yo’lini burgan?
Kim ekan ko’rmoqqa buncha zor, mahtal,
Lekin burchaklarda berkinib turgan?
Biroq oqsoch quyun yo’ldan narida
Faryod solib qolar boladayin naq.
Dahshatli bir sir bor bular barida,
Tungi oh-nolalar bejizmas mutlaq.
G’ichirlay boshlaydi eski tom tinmay,
Chiroqni ko’tarib va hovuchlab jon –
Haydash uchun in qurgan ajina-jinni,
Chiqaman zinadan men cherdak tomon.
Qochadi sharpalar burchak-burchakka…
– Kim u? – sas beraman titroq va bo’g’iq.
Boshlar zina uzra kimdir yurmakka,
Tushar-ko’tarilar… Sira najot yo’q!
Kimdir qabristonda ingrar tun bo’yi,
Kimdir qolib ketar bo’ronda butkul…
Menga tuyuladi berkingan ko’yi
Kimdir derazamga termilar nuqul…
NOMA’LUM KIMSA
Yog’ayotgan qorda dildirab
Borardi u uysiz, och, xasta.
Taqillatdi qishloq chetida
Turgan uyning eshigin asta.
Qo’yishmadi uni ichkari.
Bir qo’rs kampir tirg’aldi shu on
Va ko’ksidan uni itarib,
Dedi: – Daydi. Yo’q, o’g’ri, ayon…
U ketdi. Qor, urib turgan qor
Yo’llarini bosdi qalinroq!
Bir payt boqsa oldinga abgor,
Qarshisida – muz qotgan qirg’oq!
Cho’chib tushdi, o’ziga keldi.
Ketdi, ayoz – o’ngdayu so’lda…
U faryodsiz, ovozsiz o’ldi,
Bilar edi o’lishin yo’lda.
Ko’mdi yellar uni qor bilan,
So’ng mish-mishlar tarqadi har yon.
U haqida bilgan-eshitgan
Dedi: – Daydi. Yo’q, o’g’ri, ayon…
XOTIRAM LAVHALARI
Yo’qlikka mahkumdir hamma-hammasi,
Biroq men ortimga boqib so’nggi dam –
Tuyarkan yurakda vido sharpasin,
Eslarman yurtimni, ko’zlarimda nam.
Hamon esimdadir – qirg’oq chetida
Hovur purkab turgan qora mo’rchalar;
Chana izi kumush qorlar betida –
Oydin kechalarda ajib kuy chalar.
O’rilgan bug’doyzor jimjit, mung’aygan,
So’nar yashil o’rmon g’alayonlari;
Ufqqa talpingan qushlar sasidan
Ma’yus, g’amgin titrar kuzak tonglari.
Sarg’aygan qirlarga galalar pastlab,
Yemish ilinjida qo’narlar so’ng bor.
Garchi toparlar don, garchi topmaslar,
Yo’l olis – hayallab bo’lmaydi zinhor.
Esimda, dengizchi – bir ketgan ko’yi
Xizmatini o’tab qaytgan u, beshak.
Esimda, hammomda g’amlardan kuyib
O’zin osib qo’ygan abgor bir erkak.
Xushxon kezgan yoshlar – tin bilmayin hech,
Toshar qalblaridan zavqi-quvonchi;
Eski qalpog’iga g’alat to’g’nog’ich
Taqib olgan edi keksa garmonchi…
O, umr safosi – ajib armonlar,
Orzular, shodliklar, g’amgin nigohlar…
Hamma-hammasini quyuq o’rmon va
Yashil archazorlar yodida saqlar!
TONG
Yuksak qarag’ayzor uchlarin zarga
Chulg’arkan quyoshning nuri ilk sahar,
Dov-daraxt soyasi tushib suvlarga,
Qishloq ko’chasida o’ynar shu’lalar.
Qarshilarkan moviy tongni hamma teng –
To’larkan hovlilar xandon-jarangga,
Baland tepalikka chiqaman-da men,
Dunyoni ko’raman eng yorqin rangda.
Ko’rkam ot, past tomlar jazb etar meni,
To mudom ularga yuragim ilhaq.
Yo’qotib qo’ysam gar bu go’zallikni,
Topa olmagayman o’zgasin mutlaq…
* * *
Enkaygan yog’och uy qarorgohida –
Oqtan qayinlarni oralab xushhol
Kezaman, mevalar terib gohida –
Kech kuzak shafag’i tovlanganda ol.
Ko’m-ko’k, moviy osmon bag’rida bu dam
Uchadi turnalar solib arg’imchoq;
Qayiq iz qoldirib suvda kumush rang
Jilar jimjit o’rmon ichiga shu choq.
Havo junjiktirar va sof – naq billur,
Qirg’oqni qiyoqlar hidi etmas tark.
Daraxtda – bir lahza titrar-da masrur,
Yerga uchib tushar namxush xazon-barg.
Oddiy tuyg’ulardan vujud osuda,
Qalb esa qalqiydi ufqdan nari, –
Ko’m-ko’k , moviy gumbaz osmon ostida
Uchayotgan bir to’p qushlar singari…
QOR YOG’MOQDA…
Qor yog’moqda tinsiz gupillab,
Borliq oqqa belanar obdon!
Yurak urar ajib dukillab,
Mast bo’lgandek xuddi sharobdan.
Oqargan tor yo’llar chetidan
Kumush yellar esarlar uzun,
Qishning zarrin ziynati bilan
Fusunlanar shaharcha butun.
Go’daklarga zavq ulashar zab,
Yashnab ketar hatto dov-daraxt;
Go’yo butun Rossiya bo’ylab
Yog’ar qormas – yog’ar bir farah.
Qor yog’moqda – yuragim, alqa!
Zarrasida go’zallik naqshi,
Hayot goho shifodir qalbga…
Ba’zan shundoq bo’lgani yaxshi!
TUQQAN YURTDA BIR KECHA
Yuksak o’sgan eman va zangori ko’l,
Har yonda soyalar to’kis, xotirjam.
Bunda jimlik hokim va halovat mo’l,
Tabiat ko’rmagan hech bir zaha-g’am.
Bu zamin osmoni sokin shu qadar,
Tomni titratmagan tunlar qaldiroq!
Eshitilar bir barg qilt etsa agar,
Bundan epkinlarning junbushi yiroq.
Ukki sayrab qolar ahyon va ahyon…
Men-ku qaytib keldim – kechmish hech qaytmas.
Nima ham qilardik! Ushbu ajib on,
Bir necha lahzaga uzaysa gar, bas.
Toki yurak g’amni unutsin mutlaq –
Borliqda farog’at bo’lsin mujassam;
Go’yo sen baxtga hech emassan ilhaq,
Go’yoki ko’zlaring bo’lmagay hech nam.
Butun borlig’ingni ajib bir g’ussa
Komiga so’roqsiz tortar shu oni,
Bamisli sokin shom oydin bir shu’la
Chulg’ay boshlagani yanglig’ dunyoni…
* * *
Tabiatning ajib koshonasida –
Gavjum qayinlarning soyasi aro
Jildirar naysoniy suvlar osuda,
Taralar g’ildirak saslari goho.
Daryo yoqasida keksaygan uylar
Chulg’anadi harir tumanlar ila…
Ruhingni chulg’aydi adoqsiz o’ylar
Va bir ajib g’ussa ozurda qilar !
Farahlan bir nafas, munavvar shuur!
Biroq vujud nega titraydi shu on?
Qovjirab to’kilar chechaklar bir-bir –
Zulmatda oqarib ko’ringan ayon.
Va bir xilvatdagi ismsiz qabr
Fikring olib uchar yiroq-yiroqqa.
Yarim tun – samoni ma’sum etgan nur
Soladi qalbingni xazin titroqqa…
ELEGIYA
Qoqdim bir cho’ntakni – unda yel o’ynar,
Qoqdim ikkinchisin – eh, bo’m-bo’sh u ham.
Chiroyli fakrlar, o, zo’r fikrlar –
Ketdilar qaygadir olmoq uchun dam.
Biroq unutgum men turmush zahrini,
Shamolga chiqaman boshyalang, yupun –
Kechgan yillarimning hasratlarini
Qolgan sochlarim-la yupatmoq uchun.
To’kilar o’ylarim qo’limdan qumdek,
Oyog’im ostidan sirg’alar yoshlik.
Botuvchi har bir kun umrgadir chek,
Surursiz damlardan – ko’ngilda g’ashlik.
Qoqdim bir cho’ntakni – unda yel o’ynar,
Qoqdim ikkinchisin – o’ylarim mahzun…
Bir kun mashhur bo’lib ketsam men agar,
Boraman Yaltaga dam dam olmoq uchun…
OQ QAYIN
Sevaman qayinlar shovullashini,
Boqaman ulardan uchgan xazonga.
Sezdirmay artaman ko’zim yoshini –
Va teran titroqlar tushadi jonga.
Xotiram beizn uyg’onar shu on,
Mudroq shuurimga talotum tashlar.
Kimdir ushbu damlar dardli va shoyon
Go’yoki sevgidan shivirlay boshlar.
Bildim, inson rizqi hasratdir tayin,
Qalbni junjiktirar alamnok kunlar.
Qayin shovullaydi zotan shundayin –
Onam qabrida ham taratib munglar.
Yov o’qi mahv etdi otamni jangda.
Yodimda qayinzor, chetanli qo’rg’on –
Sovuq kuz yomg’iri xonish qilganda
Uchar sariq barglar aridek g’ujg’on…
O, Rus`, qayinlaring sevaman biram!
Sen-la birga o’sdim – yoshlikdan g’amdosh.
Shu bois quruqshab qolgan ko’zimdan
Yonoqlarim uzra oqar bexos yosh…
BARGLAR TO’KILDILAR…
Barglar to’kildilar
terakdan duv-duv,
Qahrabo epkinlar esdilar takror.
Sen u xazonlar deb chekmagin qayg’u,
Mening muhabbatim asragin, dildor!
Daraxtlar yalang’och qolsinlar, mayli,
Qarg’ama yellarni xazon chog’ida!
Axir,
kim ham aybdor epkin tufayli
Daraxtdan barglarning uzilmog’ida?
* * *
Men ko’nglimga axtarib taskin,
Bas, ketgayman ushbu dunyodan.
Mayli, meni uzoq izlashsin
Ustimdagi g’amgin daryodan.
Mayli, jannat etsinlar va’da
Va farog’at – qo’llardan kelmas.
Menga kerak na uy, na kulba,
Endi gul ham men-chun shart emas…
Ruschadan Mirpo’lat Mirzo tarjimalari
***
Jo’nagayman men bu qishloqdan…
qolar muzga aylanib daryo.
Fijirlaydi eshik tun bilan,
Hovlilarda balchiqlar paydo.
Jilmaymasdan uxlaydi onam…
Unutilgan bu kulrang o’lka.
Hiyonatim to’larsan oqshom
Belanchakning qoshida, erkam…
Botqoqliklar, to’nkalar tilsiz
To’yg’azganday kaftda oq qushni,
Mevasi — la o’rmonning u kez
Meni boqdingyo’qotding hushni?!…
Saroy bo’ylab shamol shovqini,
Eshit, qizcha tushda jilmaydi?
Farishtalar o’ynatar uni
Qizcha yerga qaytib kelmaydi.
Anduh chekma! qaynoq qirg’oqda
Kemalarni bahorda kutma!
Kel, ichaylik vidoli chog’da,
Ma’yusgina mehrim unutma.
Bir qirg’oqda kutamiz neni,
Bizlarturfa qushlar, ishongin,
qaytarolmas hech narsa meni,
Balkim qaytib kelarman bir kun…
***
Barcha bir lahzada tushunib yetgan
So’zlarni termoqlik emas aqidam.
Kolya Belyakovni unutolmayman.
Va uning ajoyib sozi haqida.
Zarbalari kuchli, shafqatsiz hayot.
Sevaman, nogohon eshitsam uzoq,
Gitara kuylarimoviyrang hayrat,
Ma’nodor, jarangdor har ohang, titroq.
qora dub ostida o’zimga — o’zim,
Derdim bu g’amlarning bordir oxiri.
qo’pollik qilmayman, qizlar, chin so’zim!
Va… mayxo’r bo’lmayman otam singari…
Orzu… Orzu… Butkul o’zgadir hayot,
Go’yo mayxonasiz yashab bo’lmaydi.
«Bu ne?» — so’rsam, Kolya berar maslahat,
Boshqasidan sira ko’ngil to’lmaydi.
Biroq boshqa mahal topilar albat, —
So’zlarni termoqchi emasman hozir.
So’zlab bermoq uchun ajoyib fursat
Kolya Belyakov va soziga doir.
NOMA’LUM ODAM
Zulmatlarda, qor quchog’ida
Ketar edi och, uysiz, nochor.
Keng o’rmonning chet qishlog’ida
Bir eshikka yetdi hokisor.
Chorlashmadi. Bir befarosat
Kampir unga sochganday qahrin:
Yaqinlashdi qora sukunat:
— Darbadardir, ehtimol, o’g’ri…
Ketar edi g’amgin va mudhish,
qorga to’lib borar quchog’i.
Kutib oldi hayoti so’lg’in,
Sovuq boqqan daryo qirg’og’i.
Seskandi — yu, bosildi titroq,
Hushdan ketdi tebranib oldga…
Uzildi jon, beso’z yo’ldayoq
Olgan kabi o’limni yodga…
U jon berdi. qorlar kuylaydi,
Boshlanadi shov — shuvlar sayri.
Eh, odamlar, hamon o’ylaydi:
— Darbadardir, ehtimol, o’g’ri…
POEZD
Poezd yelib borar g’uldirab, uvlab,
Poezd yelib borar jaranglab, g’uvlab.
qarshisidan chiqar to’zonli kenglik,
Sarg’ish olovlarning galalari tik.
Poezd yelib borar, bu shijoatkim,
Aql bovar qilmas qudrat bebaho.
Buyaqin halokat qoshidir balkim,
Mustahkam — mustahkam olamlar aro…
Poezd yelib borar, shiddatli tuyg’u,
qaylardadir changal, to’qay dunyosi.
Yaqin halokatning boshi balkim shu,
Nomsiz hodisotlar, ranglar vidosi…
Mana, u, olovrang ko’zlari chaqnab,
Uchib ketayotir… Yo’l ber, piyoda!
qaysidir saroyning yonibekatda
Meni olib ketdi ko’tarib devday!
To’zonli kenglikda u bilan bu dam
Oromni hayolga keltira olmam.
Yelamanqaygadir jaranglab, g’uvlab,
Yelamanqaygadir g’uldirab, uvlab.
Yelamanqaygadir zo’r shiddat bilan,
Jumboqli koinot hamon menday sir.
Balkim halokatning naq boshidaman.
Hayqiraman so’ng bor kimgadir: “Xayr!”
Bas, yetar! Yildan yil jahonda kuch — la
Ulg’ayib borarkan bu tez harakat.
Shuncha odamlarga to’la poezdda
qanday ro’y berishi mumkin halokat!
***
Bo’ychan eman. Tubi yo’q suvlik,
Soya qoplar atrofni faqat.
Shu qadar tinch, sokin shunchalik,
Iztirob nebilmas tabiat!
Sukunatga suyumli quchoq, —
Hovuz bo’yi seskanmas shamol.
Kim eshitgan bunday qaldiroq!
Shildiramas hovlida poxol…
O’rmon qushi kuylar ahyonda…
Men — ku qaytdim, o’tmishim qaytmas.
Neki o’tgan bo’lsa, qay onda
Shunday qolsin. Uzaysin biroz
Qalbning g’amdan ozod lahzasi,
Sharpa beun silkingan mahal
Shu qadar tinch, hatto g’am sasi
Xayolga ham kelmaydi malol.
Qalb achinmay voz kechdi nedan
Cho’miladi sir, malohatga
Oy nuriga chulg’angan maskan,
Yurak esa tiniq hasratga.
KEMA BILAN VIDOLASHDING…
Yuzda tabassum — la, ko’zda yosh bilan
Dengiz qirg’og’ida yolg’iz sen qolding,
Yana dovullar — la o’ynashar yelkan,
Sevgim, hasratimni o’yinga soldi!
Betinim tashvishning ijodiman—men,
Dengiz qushi yanglig’ yorgum bo’ronni.
Shu abadiy tug’yon, nolalar uchun
Sevib qoldim qahri qattiq ummonni.
Sevib qoldim o’zga qutb shahrini,
Safardan qaytaman yana bag’riga.
U tota biladi sovuq qahrini,
U huzur totadi azob qa’rida.
Yana uning qo’yni ovozga to’la,
Unda g’am bilan baxt to’qnash mahalda,
Yuzda tabassum — la, ko’zda yosh ila
Vidolashding kema bilan shamolda…
***
U haliyam go’dakdir, go’dak,
Tiniq nigoh, mayingina sas.
Yashaydi unozikdir yurak,
Sho’xliklarga, o’yinga havas.
— Aylanaylik qalin o’rmonda!
— Uyg’otaylik bulbullarni ham!
Menga esa yo’lka tomonda
Tikiladi yolg’iz kursicham.
— Yuguraylik dalalar tomon!
— Kel, boqaylik, bu tong — ku, axir!
Istamasdan bo’yin egaman,
Nimalardir deyman negadir.
Tuyg’ularim tug’yon solganda
Keragidan ortig’in bildim.
Bizlar tez — tez yolg’iz qolganda
Meni ezgan yolg’izlik bo’ldi.
Yaqinlashdi eng so’nggi visol —
Famgin boqar qarshimdagi gul.
Eh, so’zlarim naqadar chigal!
U o’zini yo’qotar butkul.
Nima uchun kezdik o’rmonda?
Bulbullarni nechun uyg’otdik?
Nima uchun yo’lka tomonda
Hamon yolg’iz turar o’rindiq!…
