Никопай Рубцов (1936-1971) истеъдодли рус шоири. Унинг ажойиб шеъриятида Ватан туйгуси, она табиат манзаралари содда ва ранг-баранг шаклларда намоён бўлади. Рубцов шеърларини она тилимизга илк бор истеъдодли шоир Аъзам Ўктам (1960 – 2002) таржима қилган эди.
Николай РУБЦОВ
ТЎКИЛМОҚДА ДАРАХТДАН ЯПРОҚ
Аъзам Ўктам таржимаси
ТУН
Қақшамаса асаб басма-бас,
Ҳайдамасдим уйқуни бутун.
Ойнадан ҳеч нарса кўринмас —
Тун, қоронғу тун!
Куним кечди — тўла ғам, қайғу,
Тоқатим тоқ бўлди узун кун.
Юпанч бўлди фақат ўзи, бу —
Тун, қоронғи тун!
Олис юртда дўстим бор — пурғам,
Шошдим кўмак бермаклик учун
Ёрдам қўлин чўзгин менга ҳам —
Тун, қоронғу тун!
Қанотингнинг остида бир дам
Исинайин, қувмоқда қуюн.
Ўтиб кетди совуқ жонимдан —
Тун, қоронғу тун!
* * *
Олса бўлар қаламга нени?
Бизда эрк йўқ бу ишда аммо.
Бу бепоён ёруғ дунёни
Куйлолмайсан бир ўзинг асло!
Агар бўлсанг денгизга мафтун,
Шеърда ўзни отсанг бағрига.
Далалару тоғлар бошқа кун
Кириб келар дўстинг шеърига.
Дилда дардинг бўлмаса, лекин,
Қўшиқларинг чиқмас жарангдор.
Минг чираниб нени ёзмагин,
Ёлғон бўлар, барчаси бекор!
ЎТМИШ САДОСИ
Хона тўла саноқсиз меҳмон,
Янгилик, май, егулик бисёр.
Хўп еб-ичиб кулдилар шодон,
“Катюша»ни тинглашиб кўп бор.
Кайфи ошиб қолгач бир одам
Солинтириб бир ёнга бошин —
Эслаб қолди негадир бирдан
Кўҳна, ғамгин йўқлов қўшиғин:
“Ўлсам дафн қиларлар,
Ёт юртда қолар таним.
Дўстлар қайдан биларлар —
Қайдадир қабрим маним?..”
— Эҳ, болалар, дод солгим келар!
Ўлар ҳамма — еган-емаган.
Барча бир кун дунёдан кетар,
Ҳеч ким унга устун бўлмаган.
Бирдан чўкар кўзларга ғусса,
Алам билан дийдалар боқар.
Йигитнинг оқ юзидан эса
Йирик кўз ёш томчиси оқар.
‘Бировларнинг қабрида
Ёзин-қишин гул турар.
Менинг ғариб гўримда
Хас-чўп, хазон шитирлар…”
— Ироня, сен чекмагин қайғу,
Нима ғаминг бор, ахир, сенинг.
Тобуткашинг, йиғичинг бор-ку?
Кўмадиган кимим бор менинг?
Бошладилар икков дийдиё,
Гўё улар бахтсиздир мутлоқ.
Ҳиқиллашар боладек. Гўё
Кўзлар оддий кўз эмас, булоқ.
Қўшиқ тинглаб, йиғлашар ҳўнг-ҳўнг,
Хаёллари учар кўк томон.
Бу кўз ёшлар, бу қўшиқдан сўнг
Бирдан ҳамма бўлар шодумон.
Давра кулар бирдан гуриллаб,
—Ҳа, дў-ўст! Қани, йигитлар, ўйнанг!
“Катюша”ни қаттиқроқ куйлаб
Рақсга тушиб кетишди хуррам!
КИМНИ РАНЖИТДИМ?
Тоза эди хонам чиннидек,
Деразадан кирди шовқинлар.
Улар кирди худди чивиндек,
Уйдан чиқмай ётдим кўп кунлар.
Туни билан эсладим вайсоқ
Кампирларнинг қора қилмишин,
Тарқатарди улар тор сўқмоқ,
Кўча бўйлаб ёвуз миш-мишин.
— Эй, одамлар, — дер эди улар,
— Қувиш керак уни бу ердан…
Гала жаврар — бўрондек гувлар,
Мен қаламни ирғитдим бирдан.
Момолар бор — юраги хаста:
Қалби нурдек тоза, мусаффо.
Аммо булар! Эшикни шартта
Қулфлаб ташла! Киролмасин то!
Кўрдим — улар иғвони секин
Кузатмокда яна йўлларга.
0, Русь! Кимни ранжитибман мен?
Қулоқ солма шум кампирларга…
КУЗ КЎРИНИШИ
Уйғонасан чордоқда саҳар,
Ҳуштак чалиб тентирар шамол.
Дарёда шўх ўйнар тўлқинлар,
Ивиган боғ чайқалар беҳол.
Судралади толзорлар аро
Тобут ортган эски арава.
—Элтмоқдадир чуқурга момо
Бир бобони, — дер қизга она.
Сен ғам ема! Тингла ёмғирни,
Сўзлар зулмат ва ёвқур шамол.
Девор тўсиб турган гулларни
Асра, улар топмасин завол.
Балки бунда бўлмайди такрор,
Шамол, ғувлаш ва қисирлашлар.
Чоҳга элтар бобони момо,
Учиб кетар жанубга қушлар…
КЕЧУВДА ОҚШОМ
Куз тугади. Шамоллар унинг
Изларини ўчирмоқ истар.
Ботқоқликда музлаган сувнинг
Юзида шўх ўйнар юлдузлар.
Санар эди ўзини жаннат
Пичан ўрим қизиган кезлар.
Энди эслаб оҳ чекар фақат
Чириётган бўш сарой бўзлар…
Ҳеч кимса йўқ, шу дамда гўё
Ўсимликлар, ботқоқлик, дала —
Ҳар биттаси тўлқинлар аро
Чўкаётган қандайдир кема.
Сўнгра ёлғиз бир қайиқ чиқар,
Бандаргоҳда кезар қоровул.
Ғира-шира атроф. Туюлар
Энг охирги одамзоддек ул…
ИСТАК
Бу ҳаёт оқими шунча тездирки —
Кўрсатиб дунёнинг чиройин бир-бир,
Мени шамол бўйлаб кездирди,
Чорсу бозорига келтирди охир.
Қошгача бостириб кийиб қалпоқни,
Театр, идора… барига бордим.
Томиримда жўшиб йигитлик қони,
Қай ерни хоҳласам, шу жойда юрдим!
Бир сафда чизилди йўқотмишларим,
Телба куч измида юрган маҳалим.
Тубсиз хаёлларга толдим баъзан жим:
Не камдир — олдинда турибди ҳали.
Тийсам ҳам бўларди ҳасратдан тилни,
Қалбимда бир олов гурлар, ёнади.
Тентираб юраман — тинч қўймас мени —
Лим тўла бир жомни сипқорган каби.
Кемага тушганнинг жони бир ахир,
Ҳеч кимса бир четда кетмасин қочиб.
Ҳаёт мажбур қилар — ҳарбий кемадек —
Бор деб тўлқин сари тикка йўл солиб!
ЮЗ МАРТА “ЙЎҚ”
Деразадан ёғилур
Ғалати ва лойранг нур.
Йўқ, ўзимни осмайман,
Йўқ, ақлдан озмайман.
Юз йил умр кўрарман,
Юз йил сенсиз юрарман.
Юрак, дарди йўқдайман,
Йўқ, юз марта “йўқ” дейман!
ХАЗОНРЕЗ
Тўкилмоқда дарахтдан япроқ,
Ҳар доим шу — кўнар қисматга.
Баргга куйма. Даркор ачинмоқ
Ўтиб кетган пок муҳаббатга!
Шир-яланғоч қолсин дарахтзор,
Сен бўронни сўкма ҳеч қачон.
Наҳот кимдир бўлса гуноҳкор
Тўкилса ҳам дарахтдан хазон?
ҚАЙТИШ
Яқин келар ўлим дамба-дам,
Мана, мана, у келиб етди —
Кампир чолга ёпишди маҳкам,
Бирдан қалби ёришиб кетди.
Ҳаёт баҳор нафаси янглиғ,
Енгилгина учди сездирмай.
Сой шарқираб тўлиб оқар лиқ,
Худди қутлуғ кўклам киргандай.
Ўтган қайтмас — яхши, ёмонми,
Яхши дерлар доим ўтганни,
Завқли ўтган ҳар лаҳза, онин,
Ним қоплаган баҳор тумани.
—Бари яхши. Худога шукур.
Чол ненидир аста ғўлдирар:
Озроқ яшаб турсинмиш кампир,
Сўнгра бирга ўлармиш улар.
— Йўқ, — дер кампир, — тортяпти тупроқ,
Энди чўзиб бўлмайди асло.
Худойига вино ол озроқ,
Кўп ичмагин сен ўзинг аммо.
Товуш пастлаб, сўнгра оқибат,
Ҳаёт шамъин пуфлади ўлим.
Том устида зорланиб фақат
Алам билан дириллайди сим.
Nikopay Rubtsov (1936-1971) iste’dodli rus shoiri. Uning ajoyib she’riyatida Vatan tuygusi, ona tabiat manzaralari sodda va rang-barang shakllarda namoyon bo’ladi. Rubtsov she’rlarini ona tilimizga ilk bor iste’dodli shoir A’zam O’ktam (1960 – 2002) tarjima qilgan edi.
Nikolay RUBTSOV
TO’KILMOQDA DARAXTDAN YAPROQ
A’zam O’ktam tarjimasi
TUN
Qaqshamasa asab basma-bas,
Haydamasdim uyquni butun.
Oynadan hech narsa ko’rinmas —
Tun, qorong’u tun!
Kunim kechdi — to’la g’am, qayg’u,
Toqatim toq bo’ldi uzun kun.
Yupanch bo’ldi faqat o’zi, bu —
Tun, qorong’i tun!
Olis yurtda do’stim bor — purg’am,
Shoshdim ko’mak bermaklik uchun
Yordam qo’lin cho’zgin menga ham —
Tun, qorong’u tun!
Qanotingning ostida bir dam
Isinayin, quvmoqda quyun.
O’tib ketdi sovuq jonimdan —
Tun, qorong’u tun!
* * *
Olsa bo’lar qalamga neni?
Bizda erk yo’q bu ishda ammo.
Bu bepoyon yorug’ dunyoni
Kuylolmaysan bir o’zing aslo!
Agar bo’lsang dengizga maftun,
She’rda o’zni otsang bag’riga.
Dalalaru tog’lar boshqa kun
Kirib kelar do’sting she’riga.
Dilda darding bo’lmasa, lekin,
Qo’shiqlaring chiqmas jarangdor.
Ming chiranib neni yozmagin,
Yolg’on bo’lar, barchasi bekor!
O’TMISH SADOSI
Xona to’la sanoqsiz mehmon,
Yangilik, may, yegulik bisyor.
Xo’p yeb-ichib kuldilar shodon,
“Katyusha»ni tinglashib ko’p bor.
Kayfi oshib qolgach bir odam
Solintirib bir yonga boshin —
Eslab qoldi negadir birdan
Ko’hna, g’amgin yo’qlov qo’shig’in:
“O’lsam dafn qilarlar,
Yot yurtda qolar tanim.
Do’stlar qaydan bilarlar —
Qaydadir qabrim manim?..”
— Eh, bolalar, dod solgim kelar!
O’lar hamma — yegan-yemagan.
Barcha bir kun dunyodan ketar,
Hech kim unga ustun bo’lmagan.
Birdan cho’kar ko’zlarga g’ussa,
Alam bilan diydalar boqar.
Yigitning oq yuzidan esa
Yirik ko’z yosh tomchisi oqar.
‘Birovlarning qabrida
Yozin-qishin gul turar.
Mening g’arib go’rimda
Xas-cho’p, xazon shitirlar…”
— Ironya, sen chekmagin qayg’u,
Nima g’aming bor, axir, sening.
Tobutkashing, yig’iching bor-ku?
Ko’madigan kimim bor mening?
Boshladilar ikkov diydiyo,
Go’yo ular baxtsizdir mutloq.
Hiqillashar boladek. Go’yo
Ko’zlar oddiy ko’z emas, buloq.
Qo’shiq tinglab, yig’lashar ho’ng-ho’ng,
Xayollari uchar ko’k tomon.
Bu ko’z yoshlar, bu qo’shiqdan so’ng
Birdan hamma bo’lar shodumon.
Davra kular birdan gurillab,
—Ha, do’-o’st! Qani, yigitlar, o’ynang!
“Katyusha”ni qattiqroq kuylab
Raqsga tushib ketishdi xurram!
KIMNI RANJITDIM?
Toza edi xonam chinnidek,
Derazadan kirdi shovqinlar.
Ular kirdi xuddi chivindek,
Uydan chiqmay yotdim ko’p kunlar.
Tuni bilan esladim vaysoq
Kampirlarning qora qilmishin,
Tarqatardi ular tor so’qmoq,
Ko’cha bo’ylab yovuz mish-mishin.
— Ey, odamlar, — der edi ular,
— Quvish kerak uni bu yerdan…
Gala javrar — bo’rondek guvlar,
Men qalamni irg’itdim birdan.
Momolar bor — yuragi xasta:
Qalbi nurdek toza, musaffo.
Ammo bular! Eshikni shartta
Qulflab tashla! Kirolmasin to!
Ko’rdim — ular ig’voni sekin
Kuzatmokda yana yo’llarga.
0, Rus`! Kimni ranjitibman men?
Quloq solma shum kampirlarga…
KUZ KO’RINISHI
Uyg’onasan chordoqda sahar,
Hushtak chalib tentirar shamol.
Daryoda sho’x o’ynar to’lqinlar,
Ivigan bog’ chayqalar behol.
Sudraladi tolzorlar aro
Tobut ortgan eski arava.
—Eltmoqdadir chuqurga momo
Bir boboni, — der qizga ona.
Sen g’am yema! Tingla yomg’irni,
So’zlar zulmat va yovqur shamol.
Devor to’sib turgan gullarni
Asra, ular topmasin zavol.
Balki bunda bo’lmaydi takror,
Shamol, g’uvlash va qisirlashlar.
Chohga eltar boboni momo,
Uchib ketar janubga qushlar…
KECHUVDA OQSHOM
Kuz tugadi. Shamollar uning
Izlarini o’chirmoq istar.
Botqoqlikda muzlagan suvning
Yuzida sho’x o’ynar yulduzlar.
Sanar edi o’zini jannat
Pichan o’rim qizigan kezlar.
Endi eslab oh chekar faqat
Chiriyotgan bo’sh saroy bo’zlar…
Hech kimsa yo’q, shu damda go’yo
O’simliklar, botqoqlik, dala —
Har bittasi to’lqinlar aro
Cho’kayotgan qandaydir kema.
So’ngra yolg’iz bir qayiq chiqar,
Bandargohda kezar qorovul.
G’ira-shira atrof. Tuyular
Eng oxirgi odamzoddek ul…
ISTAK
Bu hayot oqimi shuncha tezdirki —
Ko’rsatib dunyoning chiroyin bir-bir,
Meni shamol bo’ylab kezdirdi,
Chorsu bozoriga keltirdi oxir.
Qoshgacha bostirib kiyib qalpoqni,
Teatr, idora… bariga bordim.
Tomirimda jo’shib yigitlik qoni,
Qay yerni xohlasam, shu joyda yurdim!
Bir safda chizildi yo’qotmishlarim,
Telba kuch izmida yurgan mahalim.
Tubsiz xayollarga toldim ba’zan jim:
Ne kamdir — oldinda turibdi hali.
Tiysam ham bo’lardi hasratdan tilni,
Qalbimda bir olov gurlar, yonadi.
Tentirab yuraman — tinch qo’ymas meni —
Lim to’la bir jomni sipqorgan kabi.
Kemaga tushganning joni bir axir,
Hech kimsa bir chetda ketmasin qochib.
Hayot majbur qilar — harbiy kemadek —
Bor deb to’lqin sari tikka yo’l solib!
YUZ MARTA “YO’Q”
Derazadan yog’ilur
G’alati va loyrang nur.
Yo’q, o’zimni osmayman,
Yo’q, aqldan ozmayman.
Yuz yil umr ko’rarman,
Yuz yil sensiz yurarman.
Yurak, dardi yo’qdayman,
Yo’q, yuz marta “yo’q” deyman!
XAZONREZ
To’kilmoqda daraxtdan yaproq,
Har doim shu — ko’nar qismatga.
Bargga kuyma. Darkor achinmoq
O’tib ketgan pok muhabbatga!
Shir-yalang’och qolsin daraxtzor,
Sen bo’ronni so’kma hech qachon.
Nahot kimdir bo’lsa gunohkor
To’kilsa ham daraxtdan xazon?
QAYTISH
Yaqin kelar o’lim damba-dam,
Mana, mana, u kelib yetdi —
Kampir cholga yopishdi mahkam,
Birdan qalbi yorishib ketdi.
Hayot bahor nafasi yanglig’,
Yengilgina uchdi sezdirmay.
Soy sharqirab to’lib oqar liq,
Xuddi qutlug’ ko’klam kirganday.
O’tgan qaytmas — yaxshi, yomonmi,
Yaxshi derlar doim o’tganni,
Zavqli o’tgan har lahza, onin,
Nim qoplagan bahor tumani.
—Bari yaxshi. Xudoga shukur.
Chol nenidir asta g’o’ldirar:
Ozroq yashab tursinmish kampir,
So’ngra birga o’larmish ular.
— Yo’q, — der kampir, — tortyapti tuproq,
Endi cho’zib bo’lmaydi aslo.
Xudoyiga vino ol ozroq,
Ko’p ichmagin sen o’zing ammo.
Tovush pastlab, so’ngra oqibat,
Hayot sham’in pufladi o’lim.
Tom ustida zorlanib faqat
Alam bilan dirillaydi sim.
