Уильям  Шекспирнинг  1592—1600 йилларда ёзилган сонетлари   Уйғониш даври шеъриятининг гултожларидан бири сифатида тан олинган. Жаҳон лирикасининг буюк намуналари қаторидан ўрин олган бу сонетлар  лирик каҳрамоннинг  маҳбубага нисбатан муҳаббат туйғуси ва изтироблари тасвир этилган. Шекспирнинг сонетлари ўзбек тилига Юсуф Шомансур, Жамол Камол ва Хуршид Даврон томонидан таржима қилинган.

Уильям Шекспир
СОНЕТЛАР
Жамол Камол таржималари

 

1

Истаймиз, гўзаллар бўлсин зиёда,
Гўзаллик барқ уриб, яшнасин абад.
Атиргул қовжираб, тўкилган онда,
Нозик гулғунчаси очилсин фақат.

Сен эса ёшлигинг, юрак оташинг
Ҳуснингга сарф этиб, эй соҳибжамол,
Тўкинлик бор жойда очликдир ишинг,
Ки сенга ёвдир ул, ғанимдир қаттол.

Латофат бормидир чиройингдек соф?
Баҳор даракчиси ўзингсан, илло.
Хасислик айлабон этасан исроф,
Куртакни маҳв айлаб ботининг аро.

Дунёга раҳм қил, қолдир шу ерга,
Зурёдингни олиб кетма қабрга….

2

Қирк қаҳратон қишнинг аёз шамоли
Из солса манглайинг, юзларингга, ҳай,
Қайда қолгай сенинг ҳусну жамолинг,
Тенгсиз латофатинг қайларда қолгай?

Қани деб сўрсалар сочинг тўлқини,
Ёноғинг ёлқини? Бугун у соя…
Сўниқ кўзларимда дейсанми уни?
Жавобинг қўзғатур кулгу, киноя.

Ва лекин жавобинг бўлар муносиб,
Гар десанг:боқингиз болаларимга.
Кўрку тароватким, этмишди насиб,
Бахш этдим гулларим, лолаларимга…

Сенинг томирингда совиётган қон
Уларнинг жисмида гупурар бу он.

3

Кўзгуга кўз солиб, сувратингга боқ,
Энди бу тимсолни такрорлаш лозим.
Йўқ десанг, дунёга тушади титроқ,
Аёлни бахтидан этасан маҳрум.

Қайси дилбар сенга қучоғин очмас,
Қайси жонон кўрмас меҳрини раво?
Шунча худбинмисан, ўзинг билан маст,
Авлоддан ўлимни кўрасан авло?

Онанг сенга боқиб, кўрар ўтмишин,
Умрининг баҳорий айёмларини.
Сен ҳам кексайганда кўришинг мумкин
Болангда ёшлигинг давронларини.

Дунёдан тоқ ўтсанг, ёлгиз бефарзанд,
Ўларсан,тимсолинг кетар сен билан….

18

Сени ёз кунига этайми қиёс?
Бир ажиб гўзалсан, сокина, дилбар.
Шамол юлқиб отар чечакларни, бас,
Ёзимиз қисқадир, ҳадемай ўтар.

Гоҳо кўкда қуёш қамаштирар кўз,
Гоҳо булутлардан осмон ҳам хира,
Бир зумда хуфтондир, бир лаҳза кундуз,
Хулласки, табиат тинчимас сира.

Аммо сенинг ёзинг ўзгача, бўлак,
Қуёшинг чарақлаб сочади ёғду.
Ўлим соя сололмас, малак,
Шоирнинг шеърида ҳаётсан мангу.

То танда жон бўлур, то кўзларда нур,
Яшарсан тириклар ичра бир умр….

19

Шернинг тирноғини синдир, эй замон,
Тупроққа қориштир мавжудотларни.
Юлбарс тишларини қўпар беомон,
Қақнусни ўтда ёқ, қолдирма парни.

Қишдами, ёздами, кузда, баҳорда
Кулгуни кўзёш эт, кўзёшни кулгу.
Ҳар не қилсанг қилгил шому наҳорда,
Бир гуноҳдан тийил, илтимосим шу:

Манглайига ажин солма дўстимнинг,
Мунис чеҳрасини абгор айлама.
Дилбар қиёфаси, жамоли унинг
Барча замонларга бўлсин намуна.

Магар қилғиликни қилсанг ҳам, замон,
У менинг шеримда қолур навқирон….

26

Эй севгим сарвари, тавозу ила
Арзим баён этай, эшитгил мени.
Эҳтиромим битиб, йўлладим сенга
Шу қалбим соғинчи, саломномани.

Фазилатинг буюк, қаламим ожиз,
Сўзларим туюлар яланғоч, ғариб.
Лекин сен марҳамат сари буриб юз,
Ўқирсан уларни, либос кийдириб.

Бошимда порлаган бахтим ҳулкари
Йўлимни ёритиб, манзилимни ҳам,
Жулдур чопонимни итқитиб нари,
Балки тўн кийдирар менга мўҳташам.

Севгимни мақтаниб айтаман унда,
Ўшангача эса юргум панада…

30

Қачонким хаёлга эрк бериб, фурсат,
Кечган кунларимни ногоҳ эсласам,
Бағримда тирналур эски жароҳат,
Аламлар қўзғалур яна янгидан.

Шунда кўзларимдан сочилар ёшим,
Дўстларим кетдилар айтиб алвидо.
Қайда қолди дейман севгим, қуёшим,
Кимларни йўқотдим, нелардан жудо…

Эвоҳ, ғам устига яна ғам келар,
Йиғлайман, хотирга олсам уларни.
Гарчи тўлагандим илгари тугал,
Бошқатдан тўлайман тўловларимни.

Аммо сени ҳар гал ўйласам, дўстим,
Ғамларим тарқайди, топаман таскин…

39

О, сени тарифлаб, нечук мадҳ этай,
Ахир,биз биттамиз, бир жону бир тан?
Қандай қилиб энди ўзимни мақтай,
Ўзимни мақтайман сени мақтасам.

Шунинг чун бир бирдан яшаймиз айру,
Токи айрилиқда юриб ҳамиша,
Мадҳ этай кўркингни, латофатингни,
Чунки мадҳ этишга лойиқдир ўша.

О, ҳижрон ошиққа аламдир, азоб,
Айрилиқда чекар ошиқ интизор.
Лекин ҳижрон аро, аё моҳитоб,
Ширин умидларнинг лаззати ҳам бор.

Мен сенга йироқдан боқиб ҳар маҳал,
Сувратинг чизаман ёрқин, мукаммал…

46

Кўзим билан қалбим талашар нуқул,
Ки гўзал қиёфанг яшайди кимда?
Кўзим дейди: менинг қароғимда ул,
Юрагим дейдики, яшайди менда…

Кўзим онт ичади: кечадир кундуз,
Ойинамда эрур жамоли унинг.
Юрак қасам ичар: мисоли юлдуз
Менда чарақлайди тимсоли унинг…

Фикру мулоҳаза ҳукмида бу иш
Кўрилди оқибат, гапнинг хулласи,
Айтилди: нимадир юракка тегиш,
Нимадир кўзларнинг ҳаққи, ҳиссаси.

Жоним, сувратингни кўзларим олди,
Севги, муҳаббатинг юракда қолди…

50

Йўл босиб бораман машаққат билан,
Ҳориган бедовга ўзни ортмоқлаб.
Эвоҳки, ҳар битта босганда қадам,
Бахтимдан кетаман яна йироқлаб.

Отим ошиқмайди, аёндек гўё
Унга юрагимнинг қайғуси, зори.
Йўлда ошиқарми йўловчи асло,
Ортида қоларкан суюкли ёри?

Мен қамчи ураман, отим сакрамас,
Фақат мунгли кишнаб, беради жавоб.
Отим кишнар экан мунграб, шу нафас
Менинг юрагимга тушар изтироб.

Дейман ўз-ўзимга: ҳамроҳинг энди
Қайғудир, қувончинг орқада қолди…

51

Сендан йироқ тушиб, йўлларда дилхун,
Кетганман отимнинг қадамин санаб.
Жоним, айрилмоққа ошиқай нечун?
Аммо, сен томонга юрсам, бошқа гап.

Унда туёғидан чақнаб чақинлар,
Отим қўзғаларкан, қўзғалур бўрон.
Шунда ҳам мен уни қистардим магар,
Мунча имиллайсан, дея ҳар замон.

Унда йўл деганнинг чиқарди чанги ,
Отим қанот ёзиб мисоли дулдул,
Гарчи бўлса ҳамки ориқ, қирғанчи,
Учқур хаёлданам ўзар эди ул.

Сендан кетганда гар суст эди, ялқов,
Аммо сенга бурсам, ўт бўлур, олов…

54

Гўзаллик гўзалдир юз бор, агарда
Бағрида ҳақиқат эса ошкор.
Атиргул сўлимдир, яна ҳар лаҳза
Таралиб тургувчи хушбўйи ҳам бор.

Худди атиргулдек кўрку чиройда,
Айни тиконлидир заҳарли гуллар.
Ёз келиб,чечаклар кўкарган жойда,
Далалар қўйнида яшнайди улар.

Уларнинг бисоти ҳуснидир фақат,
Тугар ҳусни билан умри, баҳори.
Аммо атиргулда битса тароват,
Ифорга кўчади умрининг бори.

Демагил: бир куни қолурман сўлиб,
Шеримда яшайсан атиргул бўлиб…

85

Камтарин музамнинг тиллари тугик,
Ўзгалар сени мадҳ айлаб шу асно,
Шеърлар битишади манзур бўлгудек,
Олтин қаламларда этишиб иншо.

Уларда сўз эса, менда хаёл, ўй,
Бесавод муллага ўхшайман бироз.
Ҳар гал шеър ўқилса, янграб мисли куй,
«Омин!» дейиш келар қўлимдан, холос.

Хар гал «Балли!» дейман, «Айтганинг тўғри!»
Ва яна бир нима қўшаман баъзан.
Аммо қалбим тўла лиммо-лим туйғу,
Айтиб беролмасман уни сўз билан.

Уларни қадрла сўзлари учун,
Мени эса — сўзсиз туйғуларим-чун…

    Uilyam Shekspirning adabiy merosi she’riyat va dramaturgiya asarlaridan iborat.Ayniqsa, 1592—1600 yillarda yozilgan «Sonetlar» Shekspirning Uyg’onish davri madaniyati b-n uzviy aloqada maydonga kelganini ko’rsatdi. Jahon lirikasining buyuk namunalari qatoridan o’rin olgan Shekspir sonetlari mavzu jixatidan 2 guruhga ajraladi: dastlabki 126 sonet shoirning yaqin do’stiga bag’ishlangan bo’lsa, 127—152-sonetlarida lirik kahramonning bevafolik qilgan mahbubaga nisbatan muhabbat tuyg’usi va iztiroblari tasvir etilgan. Shekspirning sonetlari o’zbek tiliga Yusuf Shomansur, Jamol Kamol va Xurshid Davron tomonidan tarjima qilingan.

Uilyam Shekspir
SONETLAR
Jamol Kamol tarjimalari

 

1

Istaymiz, go’zallar bo’lsin ziyoda,
Go’zallik barq urib, yashnasin abad.
Atirgul qovjirab, to’kilgan onda,
Nozik gulg’unchasi ochilsin faqat.

Sen esa yoshliging, yurak otashing
Husningga sarf etib, ey sohibjamol,
To’kinlik bor joyda ochlikdir ishing,
Ki senga yovdir ul, g’animdir qattol.

Latofat bormidir chiroyingdek sof?
Bahor darakchisi o’zingsan, illo.
Xasislik aylabon etasan isrof,
Kurtakni mahv aylab botining aro.

Dunyoga rahm qil, qoldir shu yerga,
Zuryodingni olib ketma qabrga….

2

Qirk qahraton qishning ayoz shamoli
Iz solsa manglaying, yuzlaringga, hay,
Qayda qolgay sening husnu jamoling,
Tengsiz latofating qaylarda qolgay?

Qani deb so’rsalar soching to’lqini,
Yonog’ing yolqini? Bugun u soya…
So’niq ko’zlarimda deysanmi uni?
Javobing qo’zg’atur kulgu, kinoya.

Va lekin javobing bo’lar munosib,
Gar desang:boqingiz bolalarimga.
Ko’rku tarovatkim, etmishdi nasib,
Baxsh etdim gullarim, lolalarimga…

Sening tomiringda soviyotgan qon
Ularning jismida gupurar bu on.

3

Ko’zguga ko’z solib, suvratingga boq,
Endi bu timsolni takrorlash lozim.
Yo’q desang, dunyoga tushadi titroq,
Ayolni baxtidan etasan mahrum.

Qaysi dilbar senga quchog’in ochmas,
Qaysi jonon ko’rmas mehrini ravo?
Shuncha xudbinmisan, o’zing bilan mast,
Avloddan o’limni ko’rasan avlo?

Onang senga boqib, ko’rar o’tmishin,
Umrining bahoriy ayyomlarini.
Sen ham keksayganda ko’rishing mumkin
Bolangda yoshliging davronlarini.

Dunyodan toq o’tsang, yolgiz befarzand,
O’larsan,timsoling ketar sen bilan….

18

Seni yoz kuniga etaymi qiyos?
Bir ajib go’zalsan, sokina, dilbar.
Shamol yulqib otar chechaklarni, bas,
Yozimiz qisqadir, hademay o’tar.

Goho ko’kda quyosh qamashtirar ko’z,
Goho bulutlardan osmon ham xira,
Bir zumda xuftondir, bir lahza kunduz,
Xullaski, tabiat tinchimas sira.

Ammo sening yozing o’zgacha, bo’lak,
Quyoshing charaqlab sochadi yog’du.
O’lim soya sololmas, malak,
Shoirning she’rida hayotsan mangu.

To tanda jon bo’lur, to ko’zlarda nur,
Yasharsan tiriklar ichra bir umr….

19

Sherning tirnog’ini sindir, ey zamon,
Tuproqqa qorishtir mavjudotlarni.
Yulbars tishlarini qo’par beomon,
Qaqnusni o’tda yoq, qoldirma parni.

Qishdami, yozdami, kuzda, bahorda
Kulguni ko’zyosh et, ko’zyoshni kulgu.
Har ne qilsang qilgil shomu nahorda,
Bir gunohdan tiyil, iltimosim shu:

Manglayiga ajin solma do’stimning,
Munis chehrasini abgor aylama.
Dilbar qiyofasi, jamoli uning
Barcha zamonlarga bo’lsin namuna.

Magar qilg’ilikni qilsang ham, zamon,
U mening sherimda qolur navqiron….

26

Ey sevgim sarvari, tavozu ila
Arzim bayon etay, eshitgil meni.
Ehtiromim bitib, yo’lladim senga
Shu qalbim sog’inchi, salomnomani.

Fazilating buyuk, qalamim ojiz,
So’zlarim tuyular yalang’och, g’arib.
Lekin sen marhamat sari burib yuz,
O’qirsan ularni, libos kiydirib.

Boshimda porlagan baxtim hulkari
Yo’limni yoritib, manzilimni ham,
Juldur choponimni itqitib nari,
Balki to’n kiydirar menga mo’htasham.

Sevgimni maqtanib aytaman unda,
O’shangacha esa yurgum panada…

30

Qachonkim xayolga erk berib, fursat,
Kechgan kunlarimni nogoh eslasam,
Bag’rimda tirnalur eski jarohat,
Alamlar qo’zg’alur yana yangidan.

Shunda ko’zlarimdan sochilar yoshim,
Do’stlarim ketdilar aytib alvido.
Qayda qoldi deyman sevgim, quyoshim,
Kimlarni yo’qotdim, nelardan judo…

Evoh, g’am ustiga yana g’am kelar,
Yig’layman, xotirga olsam ularni.
Garchi to’lagandim ilgari tugal,
Boshqatdan to’layman to’lovlarimni.

Ammo seni har gal o’ylasam, do’stim,
G’amlarim tarqaydi, topaman taskin…

39

O, seni tariflab, nechuk madh etay,
Axir,biz bittamiz, bir jonu bir tan?
Qanday qilib endi o’zimni maqtay,
O’zimni maqtayman seni maqtasam.

Shuning chun bir birdan yashaymiz ayru,
Toki ayriliqda yurib hamisha,
Madh etay ko’rkingni, latofatingni,
Chunki madh etishga loyiqdir o’sha.

O, hijron oshiqqa alamdir, azob,
Ayriliqda chekar oshiq intizor.
Lekin hijron aro, ayo mohitob,
Shirin umidlarning lazzati ham bor.

Men senga yiroqdan boqib har mahal,
Suvrating chizaman yorqin, mukammal…

46

Ko’zim bilan qalbim talashar nuqul,
Ki go’zal qiyofang yashaydi kimda?
Ko’zim deydi: mening qarog’imda ul,
Yuragim deydiki, yashaydi menda…

Ko’zim ont ichadi: kechadir kunduz,
Oyinamda erur jamoli uning.
Yurak qasam ichar: misoli yulduz
Menda charaqlaydi timsoli uning…

Fikru mulohaza hukmida bu ish
Ko’rildi oqibat, gapning xullasi,
Aytildi: nimadir yurakka tegish,
Nimadir ko’zlarning haqqi, hissasi.

Jonim, suvratingni ko’zlarim oldi,
Sevgi, muhabbating yurakda qoldi…

50

Yo’l bosib boraman mashaqqat bilan,
Horigan bedovga o’zni ortmoqlab.
Evohki, har bitta bosganda qadam,
Baxtimdan ketaman yana yiroqlab.

Otim oshiqmaydi, ayondek go’yo
Unga yuragimning qayg’usi, zori.
Yo’lda oshiqarmi yo’lovchi aslo,
Ortida qolarkan suyukli yori?

Men qamchi uraman, otim sakramas,
Faqat mungli kishnab, beradi javob.
Otim kishnar ekan mungrab, shu nafas
Mening yuragimga tushar iztirob.

Deyman o’z-o’zimga: hamrohing endi
Qayg’udir, quvonching orqada qoldi…

51

Sendan yiroq tushib, yo’llarda dilxun,
Ketganman otimning qadamin sanab.
Jonim, ayrilmoqqa oshiqay nechun?
Ammo, sen tomonga yursam, boshqa gap.

Unda tuyog’idan chaqnab chaqinlar,
Otim qo’zg’alarkan, qo’zg’alur bo’ron.
Shunda ham men uni qistardim magar,
Muncha imillaysan, deya har zamon.

Unda yo’l deganning chiqardi changi ,
Otim qanot yozib misoli duldul,
Garchi bo’lsa hamki oriq, qirg’anchi,
Uchqur xayoldanam o’zar edi ul.

Sendan ketganda gar sust edi, yalqov,
Ammo senga bursam, o’t bo’lur, olov…

54

Go’zallik go’zaldir yuz bor, agarda
Bag’rida haqiqat esa oshkor.
Atirgul so’limdir, yana har lahza
Taralib turguvchi xushbo’yi ham bor.

Xuddi atirguldek ko’rku chiroyda,
Ayni tikonlidir zaharli gullar.
Yoz kelib,chechaklar ko’kargan joyda,
Dalalar qo’ynida yashnaydi ular.

Ularning bisoti husnidir faqat,
Tugar husni bilan umri, bahori.
Ammo atirgulda bitsa tarovat,
Iforga ko’chadi umrining bori.

Demagil: bir kuni qolurman so’lib,
Sherimda yashaysan atirgul bo’lib…

85

Kamtarin muzamning tillari tugik,
O’zgalar seni madh aylab shu asno,
She’rlar bitishadi manzur bo’lgudek,
Oltin qalamlarda etishib insho.

Ularda so’z esa, menda xayol, o’y,
Besavod mullaga o’xshayman biroz.
Har gal she’r o’qilsa, yangrab misli kuy,
«Omin!» deyish kelar qo’limdan, xolos.

Xar gal «Balli!» deyman, «Aytganing to’g’ri!»
Va yana bir nima qo’shaman ba’zan.
Ammo qalbim to’la limmo-lim tuyg’u,
Aytib berolmasman uni so’z bilan.

Ularni qadrla so’zlari uchun,
Meni esa — so’zsiz tuyg’ularim-chun…