У тақдир тақозоси билан камдан-кам ҳолатларда оддий давлат хизматчиларининг оиласида дунёга келадиган нафис ва латофатли қизлардан бири эди. Юқори табақага тегишли бой хонадоннинг ўғли уни севиб қолиши ва уйланиши учун унда на қалин, на келажакка умид ва на имконият бор эди.

Ги Де МОПАССАН
МАРЖОН ШОДАСИ

МОПАССАН (Maupassant) Ги (тўлиқ номи Анри Рене Альбер Ги) де (1850.5.8, Турвилясюр-Арк яқинидаги Миромениль қалъаси —1893.6.7, Париж) — француз ёзувчиси, Руан лицейини тугатган. 1870—71 й.ларда франко-прус урушида қатнашган, Ги де Мопассан Флобернинг шогирди, рус алиби Иван Тургеневни устоз санаб, унга бағишлаб мақолалар ёзган. Адабиётга 1880 й.да шеърлар тўплами ва «Дўндиқ» новелласи б-н кириб келган. У 6 роман,18 ҳикоялар тўплами, очерк ва пьесалар, кўплаб мақолалар ва б. асарлар муаллифи. Мопассан ижоди учун турмушни объектив тасвирлаш, тилининг содда (табиий) ва таъсирчанлиги, «ҳаётни ўзиданда ишончли тасвирлаш», қаҳрамонлар образини уларнинг характер ва хис-туйғулари орқали яратишга интилиш характерли. Мопассан маънавий қашшоқ, мунофиқ кишилар образининг бутун бир силсиласини яратган («Жавоҳирот», «Оила бағрида»,«Васиятнома» «Бочкача», «Иблис» ва б.). Унинг «Дайди», «Шкаф», «Гадой» каби новеллаларида турмуш қаърига улоқтирилган нотавонлар ҳаёти тасвирланган. Муҳаббатни мол-дунёдан иборат деб билувчи, шу боис ҳар қадамда ўзини сотишга тайёр аёллар образи «Иветта»,«Ҳаққоний тарих» ва б. асарларида маҳорат б-н чизилган. Мопассан соф муҳаббат («Ой ёғдуси», «Бахт»)ни куйлайди ва маънавий юксак оддий кишиларни қадрлайди («Симон ота», «Мартен қизалоғи»), ватанпарвар ва жасоратли инсонларни тараннум этади («Дўндиқ», «Мадмуазель Фифи», «Милон амаки»). Унинг «Ҳаёт» (1883), «Азизим» (1885), «Монт-Ориоль» (1886), «Пьер ва Жан» (1887—88) каби романларида умумбашарий мавзулар, мансабпарастлар қисмати, бойлик орттиришга хуруж қилиш юксак маҳорат билан тасвирлаб берилган. «Ўлимдек кучли» (1889), «Бизнинг қалб» (1890) романларида эса психологик руҳ кучли. «Ҳаёт»,«Азизим» романлари (Иброҳим Ғафуров таржимаси) ва бир қанча ҳикоялари ўзбек тилига таржима қилинган (Ўзбекистон Миллий энциклопедиясидан).

Фалакнинг гардиши билан баъзида хизматкорлар оиласида туғиладиган гўзал ва мафтункор қизлардан бири эди у.
Унда на сеп-сидирға, на умид ва на таниқли бўлишдан маъно-мазмун бор эди. У бировни тушунишга ҳам уринмаган, севмаган ва машҳур кимсага ҳам турмушга чиқмаганди. Қиз Халқ Таълими Вазирлигида ишлайдиган кичик котибга турмушга чиқишга рози бўлганди.
У оддий кийинар, чунки бошқачасига имконияти бўлмасди. Аммо у чиндан ҳам тўғри йўлдан адашгандек ўта бахтсиз эди. Модомики, бошқа аёллардек на табақаси ва на мартабаси бор. Оила ва туғиш ўрнига фақат гўзаллик, назокат, жозибали кўриниш дардида юрарди. Табиий нафислилик, хушбичимлилик, ақл-идрокли бўлиш олий табақалик белгиси ҳисобланиб,бу фақат аслзода хонимларга хос эди.
У ўзини фақат гўзалликлар ва тўла-тўкис ҳаёт учун туғилганлигини ҳис қилиб, тўхтовсиз азоб чекарди. Турар жойининг фақироналиги, деворларнинг ғариб кўриниши, эскирган стуллар , пардаларнинг афт-ангори унга азоб берарди. Унинг хилидан бўлган бошқа бир аёл бу нарсаларни ҳаттоки ақлига ҳам сиғдиролмаслигини ўйлаб қийналар, асабларини таранг қиларди.Кичкина Бретон(1) деҳқони каби кундалик уй юмушлари уни афсус-надоматлар домига ташлаб, чорасиз ва ушалмас орзулар гирдобига улоқтирарди.
У шарқона нақшлар билан безатилган деворий гиламлар осилган, бронза қандиллар нур таратиб турган сокин хонани, катта креслода ёнбошлаб олганча этик шим кийган бақувват инсон ҳақида ҳаёл сурганича ошхона плитасидан анқиётган иссиқ ҳаводан оғирлашиб ланч бўлди. У ипаклар билан безатилган узун залларни, кўзни қувонтирадиган ҳашамдор мебелларни, муаттар атирларга бурканганча соат бешки базмларда яқин дугоналари билан гурунг қурувчи франсуз аёллари ва таниқли одамлар билан суҳбатлашишни, барча аёлларнинг рашкини қўзғаб, уларнинг диққат марказида бўлиш ҳаёлида сузиб юрарди.
Жувон уч кун олдин ёзилган датурхон билан қопланган айлана стол олдига тушлик қилиш учун келиб ўтирган маҳал, шўрва идишининг қопқоғини олиб қўйган турмуш ўртоғи қувонч билан хитоб қилди:
— О, мазали роt-au-feu!(2) Бундан ортиғи бўлмаса керак!
Аёли эса лаззатли тушликлар, ярақлаётган кумуш идишлар, қадимий одамларинг расми туширилган деворий гиламлар, эртаксимон ўрмон ўртасида парвоз қилаётган ғаройиб қушларни ҳаёл қиларди. Шунингдек, у жимжимадор ликопчалар хизматидаги мазали таомлар, гулмоҳининг қизғишранг гўшти ёки бедана қанотини ейиш давомида қулоққа кулгу аралаш чалинадиган мулойим шивир-шивирларни орзу қиларди.

Унинг ранго-ранг кўйлаклари, тақинчоқлари, умуман ҳеч нимаси йўқ эди. У шулардан бошқа нарсани севмасди. У ўзини шу матоҳлар учун яралганини ҳис қиларди. У кўнгилхушлик қилиш, бошқаларнинг ҳасадини келтириш, мафтункор бўлиш ва ҳаммани ўзига қаратишни ёқтирарди.

Унинг аёллар монастрида бирга таҳсил олган собиқ синфдош дугонаси бўлиб, у жуда бой эди. Қиз ушбу дугонасиникига боришни, кўришни ёқтирмас, сабаби, доим ортига қайтганидан сўнг азоб чекарди.
Аммо бир куни кечқурун унинг турмуш ўртоғи музаффар қиёфада уйга кириб келди ва қўлидаги катта конвертни узатди.
— Бу ерда, — деди у, — сенга аталган бир нима бор.
Аёл қоғозни кескин тарзда йиртиб ташлади-ю қуйидаги сўзлар туширилган тамғали таклифномани суғуриб олди:
“Халқ Таълими Вазирлиги ва мадам Жоржес Рампоннау ҳурматли мистер ва мадам Луизелларни 18-январ, душанба кунги базм кечаси учун Вазирлик саройига лутфан таклиф қилади.”
Аёл эри кутганидек хурсанд бўлиш ўрнига, таклифномани нафрат билан стол устига ирғитиб, тўнғиллади.
— Бу билан нима килишимни истагандингиз?
— Азизам, сени хурсанд қилмоқчи эдим. Ташқарига ҳеч чиқмаганинг учун бу яхши имконият деб ўйлагандим. Буни қўлга киритиш осон кечмади. Қанча одам бу ерга боришни орзу қилади. У ерга саралаб чақиришган. Айниқса, котибларни айтишлари ғоят даргумон. Базмга фақат зодагонлар йиғилади.
Жувон эрига дарғазаб тикилиб, бетоқатлик билан сўзлади.
— Ахир базмга нима кийиб бораман?
Эри бу ҳақда ўйлаб кўрмаганди.
— Нимага, театрга тушганда кийган кўйлагингчи?! Ўша менга жуда ёққанди, — деди у.
Сўнгра гапиришдан тўхтаб қолди. Хотинининг йиғлаётганини кўриб, ёмон аҳволга тушди. Аёлнинг қўз қирраларидан иккита катта томчи ёшлар секингина лаблари томон юмалади.
У тутилиб-тутилиб гапирди.
— Нима бўлди? Нима бўлди?
Аёл жиззакилик билан унинг раҳмини келтирганди. Сўнг эса ёноқларини артиб, босиқ овозда жавоб берди.
— Ҳеч нарса. Фақатгина кўйлагим йўқ, шунинг учун баллга боролмайман. Таклифномани эса хотини мендан кўра яхшироқ йиғинган ҳамкасбларингизга берарсиз.
Эр иложсиз эди.
— Кел Матилда, ўйлаб кўрайлик, — давом этди у. – Бежирим ва бошқа тадбирларга ҳам кийса бўладиган ярашиқли кўйлак қанча туради?
Жувон бир неча дақиқа чуқур ўйга толди, ҳисоб-китоб қилди, миқдордан таажжубланиб, тежамкор котибнинг гапларидан чўчиб, ўзича нималардандир воз кечди.
Ваниҳоят, иккилана-иккилана жавоб берди.
— Аниғини билмайман-у, ўйлашимча тўрт юз франк билан нимадир қилса бўлади.
Унинг ранги оқариб кетди. Чунки бу миқдордаги пул билан у қурол сотиб олишни ва якшанба куни тўрғай овлашга борган бир неча дўстлари билан келаси ёзда шаҳар четидаги Нантерра(3) яйловларида ўқ отиш билан ўзини-ўзи сийлашни мўлжаллаган эди.
Аммо бу ҳақда индамади.
— Яхши, сенга тўрт юз франк берганим бўлсин. Ажойиб кўйлак харид қилишга уриниб кўрарсан.
Базм куни тобора яқинлашар, кўйлаги тайёр бўлганига қарамай мадам Луизел ғамгин, беҳаловат ва беҳузур кўринарди.
Бир куни оқшом маҳали турмуш ўртоғи ундан сўраб қолди.
— Нима бўлди? Кейинги уч кун ичида ғалатироқ бўлиб қолгансан.
Аёл жавоб берди:
— Бир дона ҳам тақинчоғим, бир дона ҳам тошларим, умуман тақишга ҳеч нарcам йўқлигидан хўрлигим келаяпти. Ниҳоятда бахтсизман. Яхшиси бормай қўя қолганим маъқул.
— Табиий гулларни тақишинг мумкин,- гапирди мистер Луизел.- Ҳозирда бу услуб жуда урфга кирган. Ўн франк эвазига икки ёки учта чиройли атиргул сотиб ололасан.
Аёл ишонқирамади.
— Йўқ, бойвачча хонимлар орасида бечора қиёфада кўриниб , ғурурим поймол бўлишини ҳохламайман.
Аммо эри бақириб юборди:
— Қанчалар ахмоқсан-а! Дугонанг мадам Форестиерни йўқлаб бориб, тақинчоқларини сўраб тур. Ахир у билан жуда ҳам қалин ўртоқсизлар-ку.
У хурсандчиликдан қийқирди.
— Тўппа-тўғри! Бу ҳаёлимга келмаган экан.
Эртаси куни у дугонасиникига келиб, дардини баён қилди.
Мадам Форестиер ойнали эшик билан қопланган кийим жавонидан катта тақинчоқлар қутисини олиб келди. Уни очиб, дугонасига деди:
— Азизим, танлаб ол!
У даставвал билакузукларни, кейин марварид маржон шодасини, кейин Венеция хочини, уста заргарнинг тилла ва қимматбаҳо тошларини кўздан кечирди. У кўзгу олдида ўзига оро берди, иккиланди, булардан тўла қониқиш ҳосил қилмагач, жойига қайтариб қўйди.
— Ҳаммаси шуми? – сўради у.
— Нега экан, яна бор албатта. Қараб кўр. Нимани ёқтиришингни билмайман-ку.
Бирданига унинг кўзлари қора духоба қутидаги олмосли серҳашам маржон шодасиига тушди. Юраги қинидан чиқаёзди. Уни ушлаганида кўллари титраб кетди. Тақинчоқни кенг ёқали кўйлагига мослаб, бўйни атрофига илди ва кўринишидан қувониб ўзини йўқотди.
Кейин эса қўрқув, изтироб аралаш сўради.
— Менга ҳудди шуни бериб тура оласанми, фақат ҳудди шунинг ўзини?
— Ҳа, албатта.
У дугонасининг бағрига ўзини отиб, хурсандлигидан ўпиб қўйди. Сўнгра хазинаси билан жўнаб кетди.

Базм куни етиб келди. Мадам Луизел катта муваффақиятга эришди. У барчадан гўзал, хушбичим, пўрим, қувноқ ва бахтиёр эди. Барча эркакларнинг кўзи унда, унинг исмини сўрашар, танишишга ҳаракат қилишарди. Вазирлар Маҳкамасининг барча вакиллари у билан бирга валс тушишни исташарди. Шахсан унинг ўзи вазирнинг эътирофига тушди.
У сархушлик билан, эҳтирос билан рақсга тушар, ичимлик таъсирида роҳатланиб, гўзаллиги зафарида, муваффақияти шоҳсупасида, бахт осмонида сузганча барчасини унутиб, ўзига бўлган иззат-икром, ҳайрат, ёниқ истаклар ва мутлақо музаффарлик ҳислари аёлнинг қалбини чулғаб олганди.
Тонги соат тўртга яқин, у кетиш тараддудида эди. Турмуш ўртоғи ярим тундан буён қаровсиз хонада , хотинлари байрамни ажойиб нишонлаётган учта эркак билан ухлаб ётарди.
У хотинининг елкасига базм кўйлагининг ҳуснига доғ туширадиган оддийгина шарфни ташлаб қўйди. Жувон буни сезгач, қимматбаҳо мўйнага бурканган бошқа бир аёлларнинг назарига тушиб қолмаслик учун уни юлқиб олди.
Луизел уни тўхтатди.
— Бироз кутиб тур, ташқарида шамоллаб қоласан. Мен бориб, такси ушлайман.
Лекин Матилда уни эшитмади. Чаққонлик билан зиналардан пастлади. Кўчага чиқишиб, бирорта ҳам файтон топишолмади. Улар қидиришни бошлагач, узоқроқдан ўтиб кетган таксичига кўзлари тушиб, бақириб қолаверишди.
Чорасиз қолганича совуқдан қалтираб, Сеине (Зайна)га томон юришарди. Ваниҳоят, кундузлари умуман учратиб бўлмайдиган, фақат ярим кечаси Париж атрофида пайдо бўладиган эски аравани (ноктамбулант) дарё бўйида учратишди.
Руе дес Мартирс даги уйи эшиги олдида тушиб, ғамгин юришда давом этишди. Матилда учун ҳаммаси тамом бўлганди. Эрининг соат ўнда Вазирликда бўлиши кераклигини ҳаёлидан ўтказди.
У яна бир марта шуҳрат оғушида кўзгу орқали ўзига тикилиб, елкаларини ёпиб турган шарфни олди. Бироқ кутилмаганда чинқириб юборди. Бўйнидаги маржон шодаси йўқ эди!
Эри ярим ечинган аҳволда сўз қотди.
— Сенга нима бўлди?
У жиннинамо ўгирилди.
— Мен… мен… мен мадам Форестиернинг маржон шодасини йўқотиб қўйдим.
Луизел жойида қотиб қолди.
— Нима?!… Қандай қилиб? Бўлиши мумкинмас!
Улар кўйлакнинг қатларини, плашнинг тахламларини-ю чўнтагини, ҳамма жойни қараб чиқишди. Аммо топилмади.
— Базмдан чиққанингда у бўйнингда бўлганига ишончинг комилми? – сўради Луизел.
— Ҳа, сарой даҳлизида турганимда у бўйнимда эди.
— Агар уни кўчада туширганингда овозини эшитган бўлардик. У таксида қолган бўлиши керак.
— Ҳа, эҳтимол. Рақамини олганмидингиз?
— Йўқ, сен-чи, эслолмайсанми?
— Йўқ.
Улар ҳайратомуз тикилиб туришарди. Охири, Луизел кийимларини кийди.
— Мен пиёда ортга қайтаман, — деди у. – Босиб ўтган йўналиш бўйлаб юриб, топишга уриниб кўраман.
У чиқиб кетди. Матилда базм кўйлагида креслода ўтириб, кўзига уйқу келмай, оловни ҳам ёқмай, ҳаёлига бир фикр келмай уни кутарди. У соат еттилар атрофида излаганини тополмай, қуруқ қайтиб келди.
Луизел милитция бошқармасига, газета идораларига бориб мукофотлар эълон қилди. У барча такси компанияларини умид илинжида айланиб чиқди.
Фалокатга йўлиққан аёл кун бўйи ваҳима ичида кутди. Тунда Луизел синиққан, оқиш юз билан қайтди. Ҳеч қандай янгилик йўқ эди.
— Дугонанга – деди у, — тақинчоғининг илгакини бузиб қўйганинг, уни тузатиш учун бироз вақт кераклигини ёзиб юбор.
У бирма-бир ҳаммасини хатга туширди.
Ҳафта охирида улар умидини бутунлай узишди.
Нақ беш ёшга қариган Луизел сўзлади.
— Энди тақинчоқни ўрнига қандай қайтариш ҳақида бош қотиришимиз лозим.
Кейинги кун улар қутини олиб, донғи чиққан заргарникига боришди. Луизел унинг китобини қараб чиқди.
— Мадам, мен маржон шодаси сотадиган сотувчи эмасман. Шунчаки, кутиларга безак бераман халос.
Шундан сўнг, улар заргарма-заргар юриб, ўша маржон шодасига ўхшашини излашди, улардан маслаҳат олишди. Иккалови ҳам алам ва изтироб билан хастанамо эдилар.
Палаис Роялдаги дўконда улар қидираётган тақинчоққа жуда ўхшаш олмос шодасига дуч келишди. Нархи қирқ минг франк турар экан. Улар буни ўттиз олти минг эвазига харид қилишлари мумкин эди.
Эр-хотин заргарга уч кунгача уни сотмаслигини сўраб ёлворишди. Луизел тақинчоқни ўттиз олти минг франкка олиш тўғрисида ўзаро келишув қилишди. Ҳар эҳтимолга қарши, улар ферал охирида яна бошқасини ҳам топиб қўйишди.
Луизелда отаси унга қолдирган ўн саккиз минг франк бўлиб, қолганини қарз олди.
У бировдан минг франк, бошқасидан буш юз, беш луисни у ердан, уч луисни бу ердан сўраб, қарз қиғди. У барчасини қайд этиб қўйди. Хонавайрон қиладиган ваъдалар берди, судхўрлар ва барча қарз берувчи зоти билан битим тузди. У қолган умрини хавф остига қўйиб, ҳаттоки ҳаражатларни тўлай олиш ёки олмаслигини билмай туриб, таваккал имзо қўйди.У ҳали бошидан ўтказмаган уқубатлар , уни йиқитиши мумкин бўлган ўта қашшоқлик, моддий муҳтожликнинг келажаги ва унга азоб берадиган руҳий қийноқлардан ваҳимада эди. У маржон шодасини олиш учун келди ва савдогарнинг растасига ўттиз олти минг франкни ташлади.
Мадам Луизел маржон шодасини қайтариш учун келганида, мадам Форестиер унга совуқ оҳангда гапирди.
— Буни тезроқ қайтаришинг лозим эди. Ўзимга зарур бўлиб қолди.
У қўрққанидек, дугонаси қутини очмади. Агар тақинчоқ бошқа эканлигини билиб қолганида нимани ўйлаган, нималар деган бўларди? Мадам Луизелни ўғирликда айблармиди?
Мадам Луизел ҳозир йўқчилликда яшашни қўрқинч билан ҳис қилганди. Тасодифий ҳодисада қаҳрамонларча иштирок этди. Энди эса даҳшатли қарздорликдан қутулмоқ лозим. Аёл буни тўлайди. Улар хизматкорини ишдан бўшатишди; Турар жойини ўзгартиришди; том устидаги чердакни кирага олишди.
У уй юмушларининг нақадар оғирлигини, ошхона ташвишларининг ёқимсизлигини англаб етиб, ёғли қозон ва това учун пушти тирноқларини ишлатарди. У кир полотнони, эрининг кўйлагини ва идиш артадиган сочиқларни юварди. Ҳар куни эрталаб ювиндиларни кўчага олиб чиқиб, зинаояларда тўхтаб нафас ростлаганча сув олиб чиқарди. Одамларнинг хотинига ўхшаб кийинар, қўлида сават билан мева, бақоллик, гўшт дўконига борар, савдолашар, ҳақорат қилар, майда пулларини тийинигача ҳисобларди.
Ҳар ой қарзнинг бироз миқдорини узишса, қолганини узайтиришарди.
Турмуш ўртоғи кечқурунлари савдогарнинг ҳисоб-китобларидан нусха ёзар, тунга бориб вароғи учун 5 луис эвазига қадимий қўлёзмалардан намуна кўчирарди.
Бу турмуш тарзи ўн йил давом этди.
Ўн йилдан сўнгина улар ҳамма нарсани, ҳамма-ҳаммасини – судхўрларга нисбати ва қўшма фоизлари билан тўлаб бўлишди.
Мадам Луизел эндиликда қаримсиқ қўринарди.Камбағаллашган аёл кучли, қаттиққўл ва қўрс бўлиб қолганди. Тўзғиган соч, қийшайган юпка ва қизарган қўллари билан сувланган полни артиш давомида бақириб гапирарди. Баъзан, эри идорада бўлган вақтларда , у деразага яқин ўтирганча йиллар олдинги фарахбахш кечани , у ниҳоятда латофатли ва гўзал бўлган балл ҳақида ҳаёл сурарди.
Агар у маржон шодасини йўқотмаганида нима бўларди? Ким ҳам биларди? Ким билади дейсиз? Ҳаёт қанчалар ғаройиб ва ўзгарувчан! Кичкинагина воқеа баъзан яшаш ёки ҳаётдан умид узишга етарли бўлади!
Якшанба куни эди. Ҳафталик меҳнатларнинг хордиғини чиқариш мақсадида Чампс Элйсеесда сайр қилиб юриб, бола етаклаган аёлга тўсатдан дуч келди. Ҳануз ёш, ҳануз гўзал, ҳануз мафтункор бўлган мадам Форестиер эди.
Мадам Луизел ҳаяжонланди. У билан гаплашсинми? Ҳа, албатта. Ахир ҳаммасини тўлаб бўлган, энди бор гапни айтаверса ҳам бўлади.
У тепага кўтарилди.
— Хайрли кун, Жинни!
Унга танишидек мурожаат қилган оддий ёқимтой жувондан таажжубланди –ю , аммо уни мутлақо танимади.
— Лекин… мадам! – тутулиб гарирди у. – Сизни танимадим… Адашган бўлсангиз керак.
— Йўқ. Мен Матилда Луизелман.
Дугонаси қичқириб юборди.
— О, бечора Матилда! Қанчалар ўзгариб кетибсан!
— Ҳа, сени охирги бор кўрганимдан буён қанча оғир кунларни бошдан кечирдим.. қанча мусибатли кунларни… Ҳаммаси сен туфайли бўлди!
— Мени деб! Қандай қилиб?
— Саройдаги базмга тақиб туриш учун менга берган олмос шодаларини эслайсанми?
— Ҳа, хўш?
— Мени уни йўқотиб қўйгандим.
— Нимани назарда тутаяпсан? Уни келтириб бергандинг-ку.
— Сенга ҳудди ўхшашини олиб келиб бергандим.Сўнгра бунинг тўловини ўн йил давомида уздик. Тушунаяпсанми, ҳеч вақоси йўқ кимса учун бу қанчалар мушкул эди. Ваниҳоят, ҳаммаси тугади. Бундан жуда хурсандман.
Мадам Форестиер юришдан тўхтади.
— Айтмоқчисанки, меникини ўрнига қайтариш учун олмос шодасини сотиб олгансан?
— Ҳа! Сен буни сезмадинг ҳам! Улар жуда ўхшаш эди.
Матилда мамнун кулди.
Мадам Форестиер каттиқ титраб кетди, унинг қўлларини ушлаб, деди:
— О, бечорагинам Матилда! Нима учун, менинг тақинчоғим сунъий тошлардан ясалган эди-ку!

________________________________________
[1]Бретон – қуйи Нормондиядаги ғарбий Франциянинг ярим ороли.
[2] Pot-au-feu – қайнатма шўрва.
[3] Нантерра – Парижнинг ғарбий чеккаси.

Инглиз тилидан Гулноза Мамарасулова таржимаси

Bazm kuni yetib keldi. Madam Luizel katta muvaffaqiyatga erishdi. U barchadan go‘zal, xushbichim, po‘rim, quvnoq va baxtiyor edi. Barcha erkaklarning ko‘zi unda, uning ismini so‘rashar, tanishishga harakat qilishardi. Vazirlar Mahkamasining barcha vakillari u bilan birga vals tushishni istashardi. Shaxsan uning o‘zi vazirning e’tirofiga tushdi.

Gi De MOPASSAN
MARJON SHODASI

MOPASSAN (Maupassant) Gi (to’liq nomi Anri Rene Al`ber Gi) de (1850.5.8, Turvilyasyur-Ark yaqinidagi Miromenil` qal’asi —1893.6.7, Parij) — frantsuz yozuvchisi, Ruan litseyini tugatgan. 1870—71 y.larda franko-prus urushida qatnashgan, Gi de Mopassan Floberning shogirdi, rus alibi Ivan Turgenevni ustoz sanab, unga bag’ishlab maqolalar yozgan. Adabiyotga 1880 y.da she’rlar to’plami va «Do’ndiq» novellasi b-n kirib kelgan. U 6 roman,18 hikoyalar to’plami, ocherk va p`esalar, ko’plab maqolalar va b. asarlar muallifi. Mopassan ijodi uchun turmushni ob’ektiv tasvirlash, tilining sodda (tabiiy) va ta’sirchanligi, «hayotni o’zidanda ishonchli tasvirlash», qahramonlar obrazini ularning xarakter va xis-tuyg’ulari orqali yaratishga intilish xarakterli. Mopassan ma’naviy qashshoq, munofiq kishilar obrazining butun bir silsilasini yaratgan («Javohirot», «Oila bag’rida»,«Vasiyatnoma» «Bochkacha», «Iblis» va b.). Uning «Daydi», «Shkaf», «Gadoy» kabi novellalarida turmush qa’riga uloqtirilgan notavonlar hayoti tasvirlangan. Muhabbatni mol-dunyodan iborat deb biluvchi, shu bois har qadamda o’zini sotishga tayyor ayollar obrazi «Ivetta»,«Haqqoniy tarix» va b. asarlarida mahorat b-n chizilgan. Mopassan sof muhabbat («Oy yog’dusi», «Baxt»)ni kuylaydi va ma’naviy yuksak oddiy kishilarni qadrlaydi («Simon ota», «Marten qizalog’i»), vatanparvar va jasoratli insonlarni tarannum etadi («Do’ndiq», «Madmuazel` Fifi», «Milon amaki»). Uning «Hayot» (1883), «Azizim» (1885), «Mont-Oriol`» (1886), «P`er va Jan» (1887—88) kabi romanlarida umumbashariy mavzular, mansabparastlar qismati, boylik orttirishga xuruj qilish yuksak mahorat bilan tasvirlab berilgan. «O’limdek kuchli» (1889), «Bizning qalb» (1890) romanlarida esa psixologik ruh kuchli. «Hayot»,«Azizim» romanlari (Ibrohim G’afurov tarjimasi) va bir qancha hikoyalari o’zbek tiliga tarjima qilingan (O’zbekiston Milliy entsiklopediyasidan).

Falakning gardishi bilan ba’zida xizmatkorlar oilasida tug‘iladigan go‘zal va maftunkor qizlardan biri edi u.
Unda na sep-sidirg‘a, na umid va na taniqli bo‘lishdan ma’no-mazmun bor edi. U birovni tushunishga ham urinmagan, sevmagan va mashhur kimsaga ham turmushga chiqmagandi. Qiz Xalq Ta’limi Vazirligida ishlaydigan kichik kotibga turmushga chiqishga rozi bo‘lgandi.
U oddiy kiyinar, chunki boshqachasiga imkoniyati bo‘lmasdi. Ammo u chindan ham to‘g‘ri yo‘ldan adashgandek o‘ta baxtsiz edi. Modomiki, boshqa ayollardek na tabaqasi va na martabasi bor. Oila va tug‘ish o‘rniga faqat go‘zallik, nazokat, jozibali ko‘rinish dardida yurardi. Tabiiy nafislilik, xushbichimlilik, aql-idrokli bo‘lish oliy tabaqalik belgisi hisoblanib,bu faqat aslzoda xonimlarga xos edi.
U o‘zini faqat go‘zalliklar va to‘la-to‘kis hayot uchun tug‘ilganligini his qilib, to‘xtovsiz azob chekardi. Turar joyining faqironaligi, devorlarning g‘arib ko‘rinishi, eskirgan stullar , pardalarning aft-angori unga azob berardi. Uning xilidan bo‘lgan boshqa bir ayol bu narsalarni hattoki aqliga ham sig‘dirolmasligini o‘ylab qiynalar, asablarini tarang qilardi.Kichkina Breton(1) dehqoni kabi kundalik uy yumushlari uni afsus-nadomatlar domiga tashlab, chorasiz va ushalmas orzular girdobiga uloqtirardi.
U sharqona naqshlar bilan bezatilgan devoriy gilamlar osilgan, bronza qandillar nur taratib turgan sokin xonani, katta kresloda yonboshlab olgancha etik shim kiygan baquvvat inson haqida hayol surganicha oshxona plitasidan anqiyotgan issiq havodan og‘irlashib lanch bo‘ldi. U ipaklar bilan bezatilgan uzun zallarni, ko‘zni quvontiradigan hashamdor mebellarni, muattar atirlarga burkangancha soat beshki bazmlarda yaqin dugonalari bilan gurung quruvchi fransuz ayollari va taniqli odamlar bilan suhbatlashishni, barcha ayollarning rashkini qo‘zg‘ab, ularning diqqat markazida bo‘lish hayolida suzib yurardi.
Juvon uch kun oldin yozilgan daturxon bilan qoplangan aylana stol oldiga tushlik qilish uchun kelib o‘tirgan mahal, sho‘rva idishining qopqog‘ini olib qo‘ygan turmush o‘rtog‘i quvonch bilan xitob qildi:
— O, mazali rot-au-feu!(2) Bundan ortig‘i bo‘lmasa kerak!
Ayoli esa lazzatli tushliklar, yaraqlayotgan kumush idishlar, qadimiy odamlaring rasmi tushirilgan devoriy gilamlar, ertaksimon o‘rmon o‘rtasida parvoz qilayotgan g‘aroyib qushlarni hayol qilardi. Shuningdek, u jimjimador likopchalar xizmatidagi mazali taomlar, gulmohining qizg‘ishrang go‘shti yoki bedana qanotini yeyish davomida quloqqa kulgu aralash chalinadigan muloyim shivir-shivirlarni orzu qilardi.

Uning rango-rang ko‘ylaklari, taqinchoqlari, umuman hech nimasi yo‘q edi. U shulardan boshqa narsani sevmasdi. U o‘zini shu matohlar uchun yaralganini his qilardi. U ko‘ngilxushlik qilish, boshqalarning hasadini keltirish, maftunkor bo‘lish va hammani o‘ziga qaratishni yoqtirardi.

Uning ayollar monastrida birga tahsil olgan sobiq sinfdosh dugonasi bo‘lib, u juda boy edi. Qiz ushbu dugonasinikiga borishni, ko‘rishni yoqtirmas, sababi, doim ortiga qaytganidan so‘ng azob chekardi.
Ammo bir kuni kechqurun uning turmush o‘rtog‘i muzaffar qiyofada uyga kirib keldi va qo‘lidagi katta konvertni uzatdi.
— Bu yerda, — dedi u, — senga atalgan bir nima bor.
Ayol qog‘ozni keskin tarzda yirtib tashladi-yu quyidagi so‘zlar tushirilgan tamg‘ali taklifnomani sug‘urib oldi:
“Xalq Ta’limi Vazirligi va madam Jorjes Ramponnau hurmatli mister va madam Luizellarni 18-yanvar, dushanba kungi bazm kechasi uchun Vazirlik saroyiga lutfan taklif qiladi.”
Ayol eri kutganidek xursand bo‘lish o‘rniga, taklifnomani nafrat bilan stol ustiga irg‘itib, to‘ng‘illadi.
— Bu bilan nima kilishimni istagandingiz?
— Azizam, seni xursand qilmoqchi edim. Tashqariga hech chiqmaganing uchun bu yaxshi imkoniyat deb o‘ylagandim. Buni qo‘lga kiritish oson kechmadi. Qancha odam bu yerga borishni orzu qiladi. U yerga saralab chaqirishgan. Ayniqsa, kotiblarni aytishlari g‘oyat dargumon. Bazmga faqat zodagonlar yig‘iladi.
Juvon eriga darg‘azab tikilib, betoqatlik bilan so‘zladi.
— Axir bazmga nima kiyib boraman?
Eri bu haqda o‘ylab ko‘rmagandi.
— Nimaga, teatrga tushganda kiygan ko‘ylagingchi?! O‘sha menga juda yoqqandi, — dedi u.
So‘ngra gapirishdan to‘xtab qoldi. Xotinining yig‘layotganini ko‘rib, yomon ahvolga tushdi. Ayolning qo‘z qirralaridan ikkita katta tomchi yoshlar sekingina lablari tomon yumaladi.
U tutilib-tutilib gapirdi.
— Nima bo‘ldi? Nima bo‘ldi?
Ayol jizzakilik bilan uning rahmini keltirgandi. So‘ng esa yonoqlarini artib, bosiq ovozda javob berdi.
— Hech narsa. Faqatgina ko‘ylagim yo‘q, shuning uchun ballga borolmayman. Taklifnomani esa xotini mendan ko‘ra yaxshiroq yig‘ingan hamkasblaringizga berarsiz.
Er ilojsiz edi.
— Kel Matilda, o‘ylab ko‘raylik, — davom etdi u. – Bejirim va boshqa tadbirlarga ham kiysa bo‘ladigan yarashiqli ko‘ylak qancha turadi?
Juvon bir necha daqiqa chuqur o‘yga toldi, hisob-kitob qildi, miqdordan taajjublanib, tejamkor kotibning gaplaridan cho‘chib, o‘zicha nimalardandir voz kechdi.
Vanihoyat, ikkilana-ikkilana javob berdi.
— Anig‘ini bilmayman-u, o‘ylashimcha to‘rt yuz frank bilan nimadir qilsa bo‘ladi.
Uning rangi oqarib ketdi. Chunki bu miqdordagi pul bilan u qurol sotib olishni va yakshanba kuni to‘rg‘ay ovlashga borgan bir necha do‘stlari bilan kelasi yozda shahar chetidagi Nanterra(3) yaylovlarida o‘q otish bilan o‘zini-o‘zi siylashni mo‘ljallagan edi.
Ammo bu haqda indamadi.
— Yaxshi, senga to‘rt yuz frank berganim bo‘lsin. Ajoyib ko‘ylak xarid qilishga urinib ko‘rarsan.
Bazm kuni tobora yaqinlashar, ko‘ylagi tayyor bo‘lganiga qaramay madam Luizel g‘amgin, behalovat va behuzur ko‘rinardi.
Bir kuni oqshom mahali turmush o‘rtog‘i undan so‘rab qoldi.
— Nima bo‘ldi? Keyingi uch kun ichida g‘alatiroq bo‘lib qolgansan.
Ayol javob berdi:
— Bir dona ham taqinchog‘im, bir dona ham toshlarim, umuman taqishga hech narcam yo‘qligidan xo‘rligim kelayapti. Nihoyatda baxtsizman. Yaxshisi bormay qo‘ya qolganim ma’qul.
— Tabiiy gullarni taqishing mumkin,- gapirdi mister Luizel.- Hozirda bu uslub juda urfga kirgan. O‘n frank evaziga ikki yoki uchta chiroyli atirgul sotib ololasan.
Ayol ishonqiramadi.
— Yo‘q, boyvachcha xonimlar orasida bechora qiyofada ko‘rinib , g‘ururim poymol bo‘lishini hoxlamayman.
Ammo eri baqirib yubordi:
— Qanchalar axmoqsan-a! Dugonang madam Forestierni yo‘qlab borib, taqinchoqlarini so‘rab tur. Axir u bilan juda ham qalin o‘rtoqsizlar-ku.
U xursandchilikdan qiyqirdi.
— To‘ppa-to‘g‘ri! Bu hayolimga kelmagan ekan.
Ertasi kuni u dugonasinikiga kelib, dardini bayon qildi.
Madam Forestier oynali eshik bilan qoplangan kiyim javonidan katta taqinchoqlar qutisini olib keldi. Uni ochib, dugonasiga dedi:
— Azizim, tanlab ol!
U dastavval bilakuzuklarni, keyin marvarid marjon shodasini, keyin Venetsiya xochini, usta zargarning tilla va qimmatbaho toshlarini ko‘zdan kechirdi. U ko‘zgu oldida o‘ziga oro berdi, ikkilandi, bulardan to‘la qoniqish hosil qilmagach, joyiga qaytarib qo‘ydi.
— Hammasi shumi? – so‘radi u.
— Nega ekan, yana bor albatta. Qarab ko‘r. Nimani yoqtirishingni bilmayman-ku.
Birdaniga uning ko‘zlari qora duxoba qutidagi olmosli serhasham marjon shodasiiga tushdi. Yuragi qinidan chiqayozdi. Uni ushlaganida ko‘llari titrab ketdi. Taqinchoqni keng yoqali ko‘ylagiga moslab, bo‘yni atrofiga ildi va ko‘rinishidan quvonib o‘zini yo‘qotdi.
Keyin esa qo‘rquv, iztirob aralash so‘radi.
— Menga huddi shuni berib tura olasanmi, faqat huddi shuning o‘zini?
— Ha, albatta.
U dugonasining bag‘riga o‘zini otib, xursandligidan o‘pib qo‘ydi. So‘ngra xazinasi bilan jo‘nab ketdi.

Bazm kuni yetib keldi. Madam Luizel katta muvaffaqiyatga erishdi. U barchadan go‘zal, xushbichim, po‘rim, quvnoq va baxtiyor edi. Barcha erkaklarning ko‘zi unda, uning ismini so‘rashar, tanishishga harakat qilishardi. Vazirlar Mahkamasining barcha vakillari u bilan birga vals tushishni istashardi. Shaxsan uning o‘zi vazirning e’tirofiga tushdi.
U sarxushlik bilan, ehtiros bilan raqsga tushar, ichimlik ta’sirida rohatlanib, go‘zalligi zafarida, muvaffaqiyati shohsupasida, baxt osmonida suzgancha barchasini unutib, o‘ziga bo‘lgan izzat-ikrom, hayrat, yoniq istaklar va mutlaqo muzaffarlik hislari ayolning qalbini chulg‘ab olgandi.
Tongi soat to‘rtga yaqin, u ketish taraddudida edi. Turmush o‘rtog‘i yarim tundan buyon qarovsiz xonada , xotinlari bayramni ajoyib nishonlayotgan uchta erkak bilan uxlab yotardi.
U xotinining yelkasiga bazm ko‘ylagining husniga dog‘ tushiradigan oddiygina sharfni tashlab qo‘ydi. Juvon buni sezgach, qimmatbaho mo‘ynaga burkangan boshqa bir ayollarning nazariga tushib qolmaslik uchun uni yulqib oldi.
Luizel uni to‘xtatdi.
— Biroz kutib tur, tashqarida shamollab qolasan. Men borib, taksi ushlayman.
Lekin Matilda uni eshitmadi. Chaqqonlik bilan zinalardan pastladi. Ko‘chaga chiqishib, birorta ham fayton topisholmadi. Ular qidirishni boshlagach, uzoqroqdan o‘tib ketgan taksichiga ko‘zlari tushib, baqirib qolaverishdi.
Chorasiz qolganicha sovuqdan qaltirab, Seine (Zayna)ga tomon yurishardi. Vanihoyat, kunduzlari umuman uchratib bo‘lmaydigan, faqat yarim kechasi Parij atrofida paydo bo‘ladigan eski aravani (noktambulant) daryo bo‘yida uchratishdi.
Rue des Martirs dagi uyi eshigi oldida tushib, g‘amgin yurishda davom etishdi. Matilda uchun hammasi tamom bo‘lgandi. Erining soat o‘nda Vazirlikda bo‘lishi kerakligini hayolidan o‘tkazdi.
U yana bir marta shuhrat og‘ushida ko‘zgu orqali o‘ziga tikilib, yelkalarini yopib turgan sharfni oldi. Biroq kutilmaganda chinqirib yubordi. Bo‘ynidagi marjon shodasi yo‘q edi!
Eri yarim yechingan ahvolda so‘z qotdi.
— Senga nima bo‘ldi?
U jinninamo o‘girildi.
— Men… men… men madam Forestierning marjon shodasini yo‘qotib qo‘ydim.
Luizel joyida qotib qoldi.
— Nima?!… Qanday qilib? Bo‘lishi mumkinmas!
Ular ko‘ylakning qatlarini, plashning taxlamlarini-yu cho‘ntagini, hamma joyni qarab chiqishdi. Ammo topilmadi.
— Bazmdan chiqqaningda u bo‘yningda bo‘lganiga ishonching komilmi? – so‘radi Luizel.
— Ha, saroy dahlizida turganimda u bo‘ynimda edi.
— Agar uni ko‘chada tushirganingda ovozini eshitgan bo‘lardik. U taksida qolgan bo‘lishi kerak.
— Ha, ehtimol. Raqamini olganmidingiz?
— Yo‘q, sen-chi, eslolmaysanmi?
— Yo‘q.
Ular hayratomuz tikilib turishardi. Oxiri, Luizel kiyimlarini kiydi.
— Men piyoda ortga qaytaman, — dedi u. – Bosib o‘tgan yo‘nalish bo‘ylab yurib, topishga urinib ko‘raman.
U chiqib ketdi. Matilda bazm ko‘ylagida kresloda o‘tirib, ko‘ziga uyqu kelmay, olovni ham yoqmay, hayoliga bir fikr kelmay uni kutardi. U soat yettilar atrofida izlaganini topolmay, quruq qaytib keldi.
Luizel milittsiya boshqarmasiga, gazeta idoralariga borib mukofotlar e’lon qildi. U barcha taksi kompaniyalarini umid ilinjida aylanib chiqdi.
Falokatga yo‘liqqan ayol kun bo‘yi vahima ichida kutdi. Tunda Luizel siniqqan, oqish yuz bilan qaytdi. Hech qanday yangilik yo‘q edi.
— Dugonanga – dedi u, — taqinchog‘ining ilgakini buzib qo‘yganing, uni tuzatish uchun biroz vaqt kerakligini yozib yubor.
U birma-bir hammasini xatga tushirdi.
Hafta oxirida ular umidini butunlay uzishdi.
Naq besh yoshga qarigan Luizel so‘zladi.
— Endi taqinchoqni o‘rniga qanday qaytarish haqida bosh qotirishimiz lozim.
Keyingi kun ular qutini olib, dong‘i chiqqan zargarnikiga borishdi. Luizel uning kitobini qarab chiqdi.
— Madam, men marjon shodasi sotadigan sotuvchi emasman. Shunchaki, kutilarga bezak beraman xalos.
Shundan so‘ng, ular zargarma-zargar yurib, o‘sha marjon shodasiga o‘xshashini izlashdi, ulardan maslahat olishdi. Ikkalovi ham alam va iztirob bilan xastanamo edilar.
Palais Royaldagi do‘konda ular qidirayotgan taqinchoqqa juda o‘xshash olmos shodasiga duch kelishdi. Narxi qirq ming frank turar ekan. Ular buni o‘ttiz olti ming evaziga xarid qilishlari mumkin edi.
Er-xotin zargarga uch kungacha uni sotmasligini so‘rab yolvorishdi. Luizel taqinchoqni o‘ttiz olti ming frankka olish to‘g‘risida o‘zaro kelishuv qilishdi. Har ehtimolga qarshi, ular feral oxirida yana boshqasini ham topib qo‘yishdi.
Luizelda otasi unga qoldirgan o‘n sakkiz ming frank bo‘lib, qolganini qarz oldi.
U birovdan ming frank, boshqasidan bush yuz, besh luisni u yerdan, uch luisni bu yerdan so‘rab, qarz qig‘di. U barchasini qayd etib qo‘ydi. Xonavayron qiladigan va’dalar berdi, sudxo‘rlar va barcha qarz beruvchi zoti bilan bitim tuzdi. U qolgan umrini xavf ostiga qo‘yib, hattoki harajatlarni to‘lay olish yoki olmasligini bilmay turib, tavakkal imzo qo‘ydi.U hali boshidan o‘tkazmagan uqubatlar , uni yiqitishi mumkin bo‘lgan o‘ta qashshoqlik, moddiy muhtojlikning kelajagi va unga azob beradigan ruhiy qiynoqlardan vahimada edi. U marjon shodasini olish uchun keldi va savdogarning rastasiga o‘ttiz olti ming frankni tashladi.
Madam Luizel marjon shodasini qaytarish uchun kelganida, madam Forestier unga sovuq ohangda gapirdi.
— Buni tezroq qaytarishing lozim edi. O‘zimga zarur bo‘lib qoldi.
U qo‘rqqanidek, dugonasi qutini ochmadi. Agar taqinchoq boshqa ekanligini bilib qolganida nimani o‘ylagan, nimalar degan bo‘lardi? Madam Luizelni o‘g‘irlikda ayblarmidi?
Madam Luizel hozir yo‘qchillikda yashashni qo‘rqinch bilan his qilgandi. Tasodifiy hodisada qahramonlarcha ishtirok etdi. Endi esa dahshatli qarzdorlikdan qutulmoq lozim. Ayol buni to‘laydi. Ular xizmatkorini ishdan bo‘shatishdi; Turar joyini o‘zgartirishdi; tom ustidagi cherdakni kiraga olishdi.
U uy yumushlarining naqadar og‘irligini, oshxona tashvishlarining yoqimsizligini anglab yetib, yog‘li qozon va tova uchun pushti tirnoqlarini ishlatardi. U kir polotnoni, erining ko‘ylagini va idish artadigan sochiqlarni yuvardi. Har kuni ertalab yuvindilarni ko‘chaga olib chiqib, zinaoyalarda to‘xtab nafas rostlagancha suv olib chiqardi. Odamlarning xotiniga o‘xshab kiyinar, qo‘lida savat bilan meva, baqollik, go‘sht do‘koniga borar, savdolashar, haqorat qilar, mayda pullarini tiyinigacha hisoblardi.
Har oy qarzning biroz miqdorini uzishsa, qolganini uzaytirishardi.
Turmush o‘rtog‘i kechqurunlari savdogarning hisob-kitoblaridan nusxa yozar, tunga borib varog‘i uchun 5 luis evaziga qadimiy qo‘lyozmalardan namuna ko‘chirardi.
Bu turmush tarzi o‘n yil davom etdi.
O‘n yildan so‘ngina ular hamma narsani, hamma-hammasini – sudxo‘rlarga nisbati va qo‘shma foizlari bilan to‘lab bo‘lishdi.
Madam Luizel endilikda qarimsiq qo‘rinardi.Kambag‘allashgan ayol kuchli, qattiqqo‘l va qo‘rs bo‘lib qolgandi. To‘zg‘igan soch, qiyshaygan yupka va qizargan qo‘llari bilan suvlangan polni artish davomida baqirib gapirardi. Ba’zan, eri idorada bo‘lgan vaqtlarda , u derazaga yaqin o‘tirgancha yillar oldingi faraxbaxsh kechani , u nihoyatda latofatli va go‘zal bo‘lgan ball haqida hayol surardi.
Agar u marjon shodasini yo‘qotmaganida nima bo‘lardi? Kim ham bilardi? Kim biladi deysiz? Hayot qanchalar g‘aroyib va o‘zgaruvchan! Kichkinagina voqea ba’zan yashash yoki hayotdan umid uzishga yetarli bo‘ladi!
Yakshanba kuni edi. Haftalik mehnatlarning xordig‘ini chiqarish maqsadida Champs Elyseesda sayr qilib yurib, bola yetaklagan ayolga to‘satdan duch keldi. Hanuz yosh, hanuz go‘zal, hanuz maftunkor bo‘lgan madam Forestier edi.
Madam Luizel hayajonlandi. U bilan gaplashsinmi? Ha, albatta. Axir hammasini to‘lab bo‘lgan, endi bor gapni aytaversa ham bo‘ladi.
U tepaga ko‘tarildi.
— Xayrli kun, Jinni!
Unga tanishidek murojaat qilgan oddiy yoqimtoy juvondan taajjublandi –yu , ammo uni mutlaqo tanimadi.
— Lekin… madam! – tutulib garirdi u. – Sizni tanimadim… Adashgan bo‘lsangiz kerak.
— Yo‘q. Men Matilda Luizelman.
Dugonasi qichqirib yubordi.
— O, bechora Matilda! Qanchalar o‘zgarib ketibsan!
— Ha, seni oxirgi bor ko‘rganimdan buyon qancha og‘ir kunlarni boshdan kechirdim.. qancha musibatli kunlarni… Hammasi sen tufayli bo‘ldi!
— Meni deb! Qanday qilib?
— Saroydagi bazmga taqib turish uchun menga bergan olmos shodalarini eslaysanmi?
— Ha, xo‘sh?
— Meni uni yo‘qotib qo‘ygandim.
— Nimani nazarda tutayapsan? Uni keltirib berganding-ku.
— Senga huddi o‘xshashini olib kelib bergandim.So‘ngra buning to‘lovini o‘n yil davomida uzdik. Tushunayapsanmi, hech vaqosi yo‘q kimsa uchun bu qanchalar mushkul edi. Vanihoyat, hammasi tugadi. Bundan juda xursandman.
Madam Forestier yurishdan to‘xtadi.
— Aytmoqchisanki, menikini o‘rniga qaytarish uchun olmos shodasini sotib olgansan?
— Ha! Sen buni sezmading ham! Ular juda o‘xshash edi.
Matilda mamnun kuldi.
Madam Forestier kattiq titrab ketdi, uning qo‘llarini ushlab, dedi:
— O, bechoraginam Matilda! Nima uchun, mening taqinchog‘im sun’iy toshlardan yasalgan edi-ku!

_______________
1. Breton- quyi Normandiyadagi g‘arbiy Fransiyaning yarim oroli bo‘lgan Brittanidan.
2. Pot-au-feu – qaynatma sho‘rva
3. Nanterra – Parijning g‘arbiy chekkasi

Ingliz tilidan Gulnoza Mamarasulova tarjimasi