5 август — Машҳур француз адиби Ги де Мопассан таваллуд топган кун

  Уни нақадар севар эдим! У шунчалар гўзал, латофатли ва навқирон эди-ки! У ёшлик, нафислик ва софликнинг тимсоли эди. Авваллари аёл зотининг бу қадар зебо, нозик, мафтункор, жозибали ва ҳурмат-эъзозга сазоворлигини ҳис этмаган эканман. Ёноқлардаги бурумлар, лаблар ҳаракати, қулоқдаги қизғишликлар, аҳмоқона шаклдаги тана аъзоси бўлмиш бурундаги ажиб гўзаллик олдинлари мени ҳеч қачон ўзига жалб этмаганди.

ГИ ДЕ МОПАССАН
АЛВИДО!

МОПАССАН (Maupassant) Ги (тўлиқ номи Анри Рене Альбер Ги) де (1850.5.8, Турвилясюр-Арк яқинидаги Миромениль қалъаси —1893.6.7, Париж) — француз ёзувчиси, Руан лицейини тугатган. 1870—71 й.ларда франко-прус урушида қатнашган, Ги де Мопассан Флобернинг шогирди, рус алиби Иван Тургеневни устоз санаб, унга бағишлаб мақолалар ёзган. Адабиётга 1880 й.да шеърлар тўплами ва «Дўндиқ» новелласи б-н кириб келган. У 6 роман,18 ҳикоялар тўплами, очерк ва пьесалар, кўплаб мақолалар ва б. асарлар муаллифи. Мопассан ижоди учун турмушни объектив тасвирлаш, тилининг содда (табиий) ва таъсирчанлиги, «ҳаётни ўзиданда ишончли тасвирлаш», қаҳрамонлар образини уларнинг характер ва хис-туйғулари орқали яратишга интилиш характерли. Мопассан маънавий қашшоқ, мунофиқ кишилар образининг бутун бир силсиласини яратган («Жавоҳирот», «Оила бағрида»,«Васиятнома» «Бочкача», «Иблис» ва б.). Унинг «Дайди», «Шкаф», «Гадой» каби новеллаларида турмуш қаърига улоқтирилган нотавонлар ҳаёти тасвирланган. Муҳаббатни мол-дунёдан иборат деб билувчи, шу боис ҳар қадамда ўзини сотишга тайёр аёллар образи «Иветта»,«Ҳаққоний тарих» ва б. асарларида маҳорат б-н чизилган. Мопассан соф муҳаббат («Ой ёғдуси», «Бахт»)ни куйлайди ва маънавий юксак оддий кишиларни қадрлайди («Симон ота», «Мартен қизалоғи»), ватанпарвар ва жасоратли инсонларни тараннум этади («Дўндиқ», «Мадмуазель Фифи», «Милон амаки»). Унинг «Ҳаёт» (1883), «Азизим» (1885), «Монт-Ориоль» (1886), «Пьер ва Жан» (1887—88) каби романларида умумбашарий мавзулар, мансабпарастлар қисмати, бойлик орттиришга хуруж қилиш юксак маҳорат билан тасвирлаб берилган. «Ўлимдек кучли» (1889), «Бизнинг қалб» (1890) романларида эса психологик руҳ кучли. «Ҳаёт»,«Азизим» романлари (Иброҳим Ғафуров таржимаси) ва бир қанча ҳикоялари ўзбек тилига таржима қилинган (Ўзбекистон Миллий энциклопедиясидан).

Икки дўстнинг кечки овқат вақти тугаш арафасида эди. Кафе деразалари орқали одамлар билан гавжум бульвар кўриниб турарди. Улар иссиқ ёз оқшомлари Париж бўйлаб эсаётган майин шаббода таъсирида инсон ғам-ташвишлардан ҳоли аллақаерларга, дарахтлар остига элитилиб, ойдин уммонлар, ёнар қўнғизлар-у сўфитўрғайлар ҳақида ҳаёл суришарди.

Улардан бири Анри Симон чуқур хўрсиниб, сўзлади:
-Эҳ, қарияпман! Бу нақадар ачинарли. Илгарилари бундай кечаларда ўзимни бекам-у кўст ҳис этардим. Энди эса фақатгина афсус-надоматларга кўмилганман. Умр қисқа экан.
Қирқ беш ёшлар чамасидаги бу одам кал ва анчагина семиз эди.

Уларнинг бошқа бири Пер Карниер ёши каттароқ бўлса-да, аммо озғин ва хушчақчақ эди.
-Эҳ, болакай! – ҳикоя қила кетди у. – Қачон қариб қолганимни сезмабман, ҳатто. Мен доимо қувноқ, соғлом, ғайратли ва ҳоказо-хоказолар бўлганман. Ҳар куни кўзгуга қараб, секин-аста ёши ўтиб бораётганини пайқамас экан одам. Аслида у билимсизгина қиёфангизни ўзгартириб бораверади. Икки-уч йиллаб ҳасратда юрсак-да ғам-қайғудан ўлмаганимизнинг сабаби ҳам шунда. Кошки, вақт чизгиларини тушуна олсак. Унинг қадрига етиш учун юзингизга олти ой умуман қараманг… Сўнг… О, қандай зарба!

Дўстим, афсуски, аёл жуда ожиза ҳилқатдир. Уларнинг барча қувонч-у шодлиги, бор куч-ғайрати, бутун ҳаёти атиги ўн йилда тугаб битадиган ўткинчи гўзаллиги ортида ётади.
Боя қачон-қариб улгурганимни пайқамай қолганимни айтгандим. Элликка кирганимда ҳам, ўзимни деярли ёш деб ҳисоблардим. Заррача заифликни сезмай, бахтли ва хотиржам эдим. Мени олти ой ичида яксон қилган тушкунлик сири жуда оддий ва даҳшатли эди. Сўнгра мен тақдирга тан бердим.
Барча эркаклар қатори мен ҳам тез-тез севиб қолардим. Аммо айнан уни…

Тахминан ўн икки йил олдин, эндигина уруш тугаган пайтларда уни Этретатдаги денгиз бўйида учратдим. Эрталаб денгизда чўмилиш асносида, бу қирғоқдан ўзга гўзал манзара йўқ эди гўё. Кичик тақасимон шаклдаги соҳил атрофини ғалати ўралар билан ўйилган “Портес” номли баланд қоялар қоплаб олиб, бир тарафи ҳудди гигант оёғи каби океанга қараб чўзилган, иккинчи томони калта ва йўғон эди. Аёллар ўзларининг чиройли халатлари билан атрофни кўркам боғга айлантириб, бу баланд қоялардаги тор қум йўлакларда тўпланишарди. Қуёш соҳилни, ранг-баранг соябонлар-у зангори денгизни аямай қиздирарди. Барча шод-ҳуррам ва мамнун эди. Сув бўйида ўтириб, чўмилаётганларни томоша қилишингиз мумкин эди. Аёллар жимир-жимир тўлқинлар кўпигига яқинлашганида, сузиш либосларида латофат билан ўзларини сувга отишарди. Улар тезкор майда қадамлар билан сувда ҳаракатланиб, дамба-дам муздек сув ва қисқа нафасдан ҳансираб, тўхтаб олишарди.

Улар қисқа муддатлик сузиш синовидан ўтишарди. Уларни тўпиғидан то ҳалқумига қадар баҳоласа бўларди. Айниқса, сув юмшоқ баданларга катта қувват берса-да, бироқ сув устидагиларнинг камчиликларини фош этарди.
Мен ўша ёш жувонни илк бора денгизда кўрганимда, шод ва бахтиёр эдим. У синовдан аъло даражада ўтганди. У ерда бир қарашданоқ ҳусн-таровати билан ўзига мафтун қиладиган, бир зумда сизни ҳайратга сола оладиган чеҳраларни учратардингиз. Гўёки сиз мана шу аёлни севиш учун яратилгансиз. Бу ҳислар бутун баданимни қамраб олди.

У билан таништиришди ва мен ҳар қачонгиданда абгор аҳволга тушдим. Юрагим унга талпинарди. Ёшгина бир аёлнинг сизни бунчалар мағлуб этгани ҳам ёқимли, ҳам даҳшатли эди. Бу туйғу ҳам азоб, ҳам ғалати завқ бағишларди. Унинг қараши, унинг кулгуси, унинг шамолда ҳилпираётган сочлари, унинг юзидаги майда чизиқлар, унга хос нозик ҳаракатлар мени қувонтирарди, мени ҳаяжонга соларди, мени адойи тамом қиларди. У ўзининг имо-ишоралари, хулқ-атвори, ҳаттоки қисқа муддат ичида устига илиб олган кийим-кечаклари билан-да мени, онги-шууримни ўзига асир айларди.

Жиҳозлар панасидаги унинг чимматли кўриниши азобимни янада кучайтирди. У қўлқопини стул устига ирғитди. Унинг либослари менга бетакрор туюларди. Унинг шляпасига ўхшаши ҳеч кимда йўқ эди.
У турмушга чиққанди, аммо унинг эри фақат шанба кунлари келиб, душанбада жўнаб кетарди. Нима бўлганда ҳам эридан ташвишланмасдим. Негадир ундан рашк ҳам қилмасдим. Ҳаётда бу одамчалик заррача эътиборимга молик бўлмаган бошқа мавжудот бўлмаса керак.

Лекин у! Уни нақадар севар эдим! У шунчалар гўзал, латофатли ва навқирон эди-ки! У ёшлик, нафислик ва софликнинг тимсоли эди. Авваллари аёл зотининг бу қадар зебо, нозик, мафтункор, жозибали ва ҳурмат-эъзозга сазоворлигини ҳис этмаган эканман. Ёноқлардаги бурумлар, лаблар ҳаракати, қулоқдаги қизғишликлар, аҳмоқона шаклдаги тана аъзоси бўлмиш бурундаги ажиб гўзаллик олдинлари мени ҳеч қачон ўзига жалб этмаганди.

Бу уч ой давом этди… Сўнг ғам-қайғу азобида эзилганча, Американи тарк этдим. Аммо унинг ёди мени тарк этмади, абадий ва ёрқин… Масофа олис бўлса-да ҳамон у ёнимда тургандек бутун борлиғим уники эди. Орадан йиллар ўтдики, уни унута олмадим. Унинг фусункор қиёфаси кўз ўнгимдан, юрагимдан кетмади. Севгилим билан боғлиқ ҳаётимда учратган энг гўзал ва сеҳрли хотираларим каби унга бўлган муҳаббатим софлигича қолди.

Умр чизгиларида ўн икки йил ҳеч қанча вақт эмас. Унинг қандай ўтганини пайқамай қоласан киши. Йиллар бир-бирига секин ва тезкор тарзда эргашиб кетаверади. Ҳар бири узоқ вақтдек туюлса-да аммо бир зумда ўтиб кетади! Йил-йилга уланиб, ортида бир қанча изларини қолдиради. Токи ўтган даврларга назар солиш учун ўгирилганингда, кимдир ҳеч вақони кўрмайди, кимдир эса қачон қариб қолганини тушунмай қолади. Йиллар эса бир-бирини қувиб ўтаверади. Тасаввуримда, Этретат қумликларидаги ўша бир неча ойлик дилбар мавсум мен учун яратилганди.
Ўтган баҳор, мен Маисонс-Лаффиттега дўстларим билан овқатланиш учун йўл олдим.

Поезд жўнаб кетаётганида, баҳайбат, семиз аёл тўртта кичкина қизларини эргаштириб, менинг аравамга чиқди. Гулдор ленталар билан безатилган шляпа остидаги ойсимон шаклли тўла юз соҳибаси бўлган улкан ва думалоқ бу она товуққа базўр кўз ташладим.

У тез юриб келишга мажбур бўлганидан нафаси тиқилиб, пишилларди. Болалар эса чуғурлашни бошлашди. Мен қоғозларимни очиб, мутолаа қилишга киришдим.
Эндигина Асниересдан ўтганимизда, қўшним менга ўгирилиб, кутилмаганда сўз қотди:
-Кечирасиз, тақсир! Мабодо сиз жаноб Карниер эмасмисиз?
-Ҳа, мадам, – жавоб бердим.

Сўнг у кулиб юборди, гўзал аёллар каби… Бу ҳол аянчли эди.
-Сиз мени танимаган кўринасиз, – деди жувон.
Иккиландим. Бу қиёфани аввал қаердадир кўргандекман… Аммо қачон? Қаерда?
-Ҳа ва йўқ, – давом этдим. – Сизни танишим, шубҳасиз. Бироқ ҳануз исмингизни эслай олмадим.
-Мадам Жулие Лефевре, – деди у бироз қизариб.

Ҳеч қачон бунчалик шокка тушмагандим. Бир сония ичида дунё кўзимга қоронғу кўриниб кетди. Кўзларимдан пардалар юлиб олингандек, даҳшатли ва юракни пора-пора этадиган кашфиёт қилгандим гўё.

Наҳотки у! Мана шу дағал, бесўнақай, баҳайбат аёл у бўлса?! У эндиликда ёнидаги тўрт қизнинг онасига айланганди. Бу кичик мавжудотлар ҳам онаси каби менга ҳайрон тикилишарди. Фарзандлари унинг бир бўлаги эди… Улар катта бўлиб қолишган, ҳаётда аллақачон ўз ўринларига эга эдилар. Ҳолбуки, уни ортиқ гўзаллик тимсоли ва нафислик тилсими деб бўлмасди. Унинг кечаги ва бугунги кўриниши мени лол қолдирарди! Ахир шундай бўлиши мумкинми? Қайғули изтироб қалбимни эзғилади. Табиатга қарши исён , бундай ваҳшийликка қарши беҳисоб ғазаб ва абгорлик алами вужудимни титратди.

Мен унга беихтиёр қарадим. Сўнг қўлини қўлларимга олганимда кўзимга ёш келди. Унинг йўқолган ёшлиги учун йиғладим. Мен бу семиз жувонни танимасдим…

У ҳам ҳайратланиб, дудуқланди:
-Жуда ўзгариб кетганман, тўғрими? Сиз нимани кутгандингиз – ҳамма нарсанинг ўз вақти-соати бор! Кўриб турганингиздек, энди фақатгина яхши онаман, халос. Қолганига эса алвидо, шу билан тамом! Эҳ! Учрашиб қолганимизда мени таниб олишингизни ҳеч қачон кутмагандим. Сиз ҳам ўзгарибсиз. Ҳатто сиз эканлингизга ишонч ҳосил қилиш учун бироз вақт кетди. Сочларингиз оқарибди. Тасаввур қилинг-а! Ўн икки йил олдин! Ўн икки йил! Тўнғич қизим аллақачон ўн ёшга кирди.

Болага қарадим. Унинг нималаридир онасининг аввалги латофатини эслатарди. Бироқ нималаридир ҳали тўлиқ шаклланмаган, нималаридир келажакдан дарак берарди. Ва ҳаёт юраётган поезд мисоли жадаллик билан ўтиб бораётгандек туюларди менга.

Етиб келдик. Маисонс-Лаффитте. Эски танишимнинг қўлидан ўпиб қўйдим. Мен сийқаси чиққан изоҳдан бўлак мутлақо ҳеч нарса топмадим. Айтишга-да оғир.

Тунда уйда ёлғиз ўзим кўзгу қаршисида узоқ вақт, жуда узоқ турдим. Ва ниҳоят қандай бўлганимни эсладим, ва ниҳоят ҳаёлий кўзларимда жигарранг мўйловим, қора сочларим ва юзимдаги ёш ифода гавдаланди. Энди мен қариман! Алвидо!

Инглиз тилидан Гулноз Мамарасулова таржимаси

Ги де Мопассан асарлари «Хуршид Даврон кутубхонаси»  саҳифаларида

5 avgust — Mashhur frantsuz adibi Gi de Mopassan tavallud topgan kun 

   Uni naqadar sevar edim! U shunchalar go’zal, latofatli va navqiron edi-ki! U yoshlik, nafislik va soflikning timsoli edi. Avvallari ayol zotining bu qadar zebo, nozik, maftunkor, jozibali va hurmat-e’zozga sazovorligini his etmagan ekanman. Yonoqlardagi burumlar, lablar harakati, quloqdagi qizg’ishliklar, ahmoqona shakldagi tana a’zosi bo’lmish burundagi ajib go’zallik oldinlari meni hech qachon o’ziga jalb etmagandi.

GI DE MOPASSAN
ALVIDO!

MOPASSAN (Maupassant) Gi (to’liq nomi Anri Rene Al`ber Gi) de (1850.5.8, Turvilyasyur-Ark yaqinidagi Miromenil` qal’asi —1893.6.7, Parij) — frantsuz yozuvchisi, Ruan litseyini tugatgan. 1870—71 y.larda franko-prus urushida qatnashgan, Gi de Mopassan Floberning shogirdi, rus alibi Ivan Turgenevni ustoz sanab, unga bag’ishlab maqolalar yozgan. Adabiyotga 1880 y.da she’rlar to’plami va «Do’ndiq» novellasi b-n kirib kelgan. U 6 roman,18 hikoyalar to’plami, ocherk va p`esalar, ko’plab maqolalar va b. asarlar muallifi. Mopassan ijodi uchun turmushni ob’ektiv tasvirlash, tilining sodda (tabiiy) va ta’sirchanligi, «hayotni o’zidanda ishonchli tasvirlash», qahramonlar obrazini ularning xarakter va xis-tuyg’ulari orqali yaratishga intilish xarakterli. Mopassan ma’naviy qashshoq, munofiq kishilar obrazining butun bir silsilasini yaratgan («Javohirot», «Oila bag’rida»,«Vasiyatnoma» «Bochkacha», «Iblis» va b.). Uning «Daydi», «Shkaf», «Gadoy» kabi novellalarida turmush qa’riga uloqtirilgan notavonlar hayoti tasvirlangan. Muhabbatni mol-dunyodan iborat deb biluvchi, shu bois har qadamda o’zini sotishga tayyor ayollar obrazi «Ivetta»,«Haqqoniy tarix» va b. asarlarida mahorat b-n chizilgan. Mopassan sof muhabbat («Oy yog’dusi», «Baxt»)ni kuylaydi va ma’naviy yuksak oddiy kishilarni qadrlaydi («Simon ota», «Marten qizalog’i»), vatanparvar va jasoratli insonlarni tarannum etadi («Do’ndiq», «Madmuazel` Fifi», «Milon amaki»). Uning «Hayot» (1883), «Azizim» (1885), «Mont-Oriol`» (1886), «P`er va Jan» (1887—88) kabi romanlarida umumbashariy mavzular, mansabparastlar qismati, boylik orttirishga xuruj qilish yuksak mahorat bilan tasvirlab berilgan. «O’limdek kuchli» (1889), «Bizning qalb» (1890) romanlarida esa psixologik ruh kuchli. «Hayot»,«Azizim» romanlari (Ibrohim G’afurov tarjimasi) va bir qancha hikoyalari o’zbek tiliga tarjima qilingan (O’zbekiston Milliy entsiklopediyasidan).

Ikki do’stning kechki ovqat vaqti tugash arafasida edi. Kafe derazalari orqali odamlar bilan gavjum bul`var ko’rinib turardi. Ular issiq yoz oqshomlari Parij bo’ylab esayotgan mayin shabboda ta’sirida inson g’am-tashvishlardan holi allaqaerlarga, daraxtlar ostiga elitilib, oydin ummonlar, yonar qo’ng’izlar-u so’fito’rg’aylar haqida hayol surishardi.

Ulardan biri Anri Simon chuqur xo’rsinib, so’zladi:
-Eh, qariyapman! Bu naqadar achinarli. Ilgarilari bunday kechalarda o’zimni bekam-u ko’st his etardim. Endi esa faqatgina afsus-nadomatlarga ko’milganman. Umr qisqa ekan.
Qirq besh yoshlar chamasidagi bu odam kal va anchagina semiz edi.

Ularning boshqa biri Per Karnier yoshi kattaroq bo’lsa-da, ammo ozg’in va xushchaqchaq edi.
-Eh, bolakay! – hikoya qila ketdi u. – Qachon qarib qolganimni sezmabman, hatto. Men doimo quvnoq, sog’lom, g’ayratli va hokazo-xokazolar bo’lganman. Har kuni ko’zguga qarab, sekin-asta yoshi o’tib borayotganini payqamas ekan odam. Aslida u bilimsizgina qiyofangizni o’zgartirib boraveradi. Ikki-uch yillab hasratda yursak-da g’am-qayg’udan o’lmaganimizning sababi ham shunda. Koshki, vaqt chizgilarini tushuna olsak. Uning qadriga yetish uchun yuzingizga olti oy umuman qaramang… So’ng… O, qanday zarba!

Do’stim, afsuski, ayol juda ojiza hilqatdir. Ularning barcha quvonch-u shodligi, bor kuch-g’ayrati, butun hayoti atigi o’n yilda tugab bitadigan o’tkinchi go’zalligi ortida yotadi.
Boya qachon-qarib ulgurganimni payqamay qolganimni aytgandim. Ellikka kirganimda ham, o’zimni deyarli yosh deb hisoblardim. Zarracha zaiflikni sezmay, baxtli va xotirjam edim. Meni olti oy ichida yakson qilgan tushkunlik siri juda oddiy va dahshatli edi. So’ngra men taqdirga tan berdim.
Barcha erkaklar qatori men ham tez-tez sevib qolardim. Ammo aynan uni…

Taxminan o’n ikki yil oldin, endigina urush tugagan paytlarda uni Etretatdagi dengiz bo’yida uchratdim. Ertalab dengizda cho’milish asnosida, bu qirg’oqdan o’zga go’zal manzara yo’q edi go’yo. Kichik taqasimon shakldagi sohil atrofini g’alati o’ralar bilan o’yilgan “Portes” nomli baland qoyalar qoplab olib, bir tarafi huddi gigant oyog’i kabi okeanga qarab cho’zilgan, ikkinchi tomoni kalta va yo’g’on edi. Ayollar o’zlarining chiroyli xalatlari bilan atrofni ko’rkam bog’ga aylantirib, bu baland qoyalardagi tor qum yo’laklarda to’planishardi. Quyosh sohilni, rang-barang soyabonlar-u zangori dengizni ayamay qizdirardi. Barcha shod-hurram va mamnun edi. Suv bo’yida o’tirib, cho’milayotganlarni tomosha qilishingiz mumkin edi. Ayollar jimir-jimir to’lqinlar ko’pigiga yaqinlashganida, suzish liboslarida latofat bilan o’zlarini suvga otishardi. Ular tezkor mayda qadamlar bilan suvda harakatlanib, damba-dam muzdek suv va qisqa nafasdan hansirab, to’xtab olishardi.

Ular qisqa muddatlik suzish sinovidan o’tishardi. Ularni to’pig’idan to halqumiga qadar baholasa bo’lardi. Ayniqsa, suv yumshoq badanlarga katta quvvat bersa-da, biroq suv ustidagilarning kamchiliklarini fosh etardi.
Men o’sha yosh juvonni ilk bora dengizda ko’rganimda, shod va baxtiyor edim. U sinovdan a’lo darajada o’tgandi. U yerda bir qarashdanoq husn-tarovati bilan o’ziga maftun qiladigan, bir zumda sizni hayratga sola oladigan chehralarni uchratardingiz. Go’yoki siz mana shu ayolni sevish uchun yaratilgansiz. Bu hislar butun badanimni qamrab oldi.

U bilan tanishtirishdi va men har qachongidanda abgor ahvolga tushdim. Yuragim unga talpinardi. Yoshgina bir ayolning sizni bunchalar mag’lub etgani ham yoqimli, ham dahshatli edi. Bu tuyg’u ham azob, ham g’alati zavq bag’ishlardi. Uning qarashi, uning kulgusi, uning shamolda hilpirayotgan sochlari, uning yuzidagi mayda chiziqlar, unga xos nozik harakatlar meni quvontirardi, meni hayajonga solardi, meni adoyi tamom qilardi. U o’zining imo-ishoralari, xulq-atvori, hattoki qisqa muddat ichida ustiga ilib olgan kiyim-kechaklari bilan-da meni, ongi-shuurimni o’ziga asir aylardi.

Jihozlar panasidagi uning chimmatli ko’rinishi azobimni yanada kuchaytirdi. U qo’lqopini stul ustiga irg’itdi. Uning liboslari menga betakror tuyulardi. Uning shlyapasiga o’xshashi hech kimda yo’q edi.
U turmushga chiqqandi, ammo uning eri faqat shanba kunlari kelib, dushanbada jo’nab ketardi. Nima bo’lganda ham eridan tashvishlanmasdim. Negadir undan rashk ham qilmasdim. Hayotda bu odamchalik zarracha e’tiborimga molik bo’lmagan boshqa mavjudot bo’lmasa kerak.

Lekin u! Uni naqadar sevar edim! U shunchalar go’zal, latofatli va navqiron edi-ki! U yoshlik, nafislik va soflikning timsoli edi. Avvallari ayol zotining bu qadar zebo, nozik, maftunkor, jozibali va hurmat-e’zozga sazovorligini his etmagan ekanman. Yonoqlardagi burumlar, lablar harakati, quloqdagi qizg’ishliklar, ahmoqona shakldagi tana a’zosi bo’lmish burundagi ajib go’zallik oldinlari meni hech qachon o’ziga jalb etmagandi.

Bu uch oy davom etdi… So’ng g’am-qayg’u azobida ezilgancha, Amerikani tark etdim. Ammo uning yodi meni tark etmadi, abadiy va yorqin… Masofa olis bo’lsa-da hamon u yonimda turgandek butun
borlig’im uniki edi. Oradan yillar o’tdiki, uni unuta olmadim. Uning fusunkor qiyofasi ko’z o’ngimdan, yuragimdan ketmadi. Sevgilim bilan bog’liq hayotimda uchratgan eng go’zal va sehrli xotiralarim kabi unga bo’lgan muhabbatim sofligicha qoldi.

Umr chizgilarida o’n ikki yil hech qancha vaqt emas. Uning qanday o’tganini payqamay qolasan kishi. Yillar bir-biriga sekin va tezkor tarzda ergashib ketaveradi. Har biri uzoq vaqtdek tuyulsa-da ammo bir zumda o’tib ketadi! Yil-yilga ulanib, ortida bir qancha izlarini qoldiradi. Toki o’tgan davrlarga nazar solish uchun o’girilganingda, kimdir hech vaqoni ko’rmaydi, kimdir esa qachon qarib qolganini tushunmay qoladi. Yillar esa bir-birini quvib o’taveradi. Tasavvurimda, Etretat qumliklaridagi o’sha bir necha oylik dilbar mavsum men uchun yaratilgandi.

O’tgan bahor, men Maisons-Laffittega do’stlarim bilan ovqatlanish uchun yo’l oldim.

Poezd jo’nab ketayotganida, bahaybat, semiz ayol to’rtta kichkina qizlarini ergashtirib, mening aravamga chiqdi. Guldor lentalar bilan bezatilgan shlyapa ostidagi oysimon shaklli to’la yuz sohibasi bo’lgan ulkan va dumaloq bu ona tovuqqa bazo’r ko’z tashladim.

U tez yurib kelishga majbur bo’lganidan nafasi tiqilib, pishillardi. Bolalar esa chug’urlashni boshlashdi. Men qog’ozlarimni ochib, mutolaa qilishga kirishdim.
Endigina Asnieresdan o’tganimizda, qo’shnim menga o’girilib, kutilmaganda so’z qotdi:
-Kechirasiz, taqsir! Mabodo siz janob Karnier emasmisiz?
-Ha, madam, – javob berdim.

So’ng u kulib yubordi, go’zal ayollar kabi… Bu hol ayanchli edi.
-Siz meni tanimagan ko’rinasiz, – dedi juvon.
Ikkilandim. Bu qiyofani avval qaerdadir ko’rgandekman… Ammo qachon? Qaerda?
-Ha va yo’q, – davom etdim. – Sizni tanishim, shubhasiz. Biroq hanuz ismingizni eslay olmadim.
-Madam Julie Lefevre, – dedi u biroz qizarib.

Hech qachon bunchalik shokka tushmagandim. Bir soniya ichida dunyo ko’zimga qorong’u ko’rinib ketdi. Ko’zlarimdan pardalar yulib olingandek, dahshatli va yurakni pora-pora etadigan kashfiyot qilgandim go’yo.

Nahotki u! Mana shu dag’al, beso’naqay, bahaybat ayol u bo’lsa?! U endilikda yonidagi to’rt qizning onasiga aylangandi. Bu kichik mavjudotlar ham onasi kabi menga hayron tikilishardi. Farzandlari uning bir bo’lagi edi… Ular katta bo’lib qolishgan, hayotda allaqachon o’z o’rinlariga ega edilar. Holbuki, uni ortiq go’zallik timsoli va nafislik tilsimi deb bo’lmasdi. Uning kechagi va bugungi ko’rinishi meni lol qoldirardi! Axir shunday bo’lishi mumkinmi? Qayg’uli iztirob qalbimni ezg’iladi. Tabiatga qarshi isyon , bunday vahshiylikka qarshi behisob g’azab va abgorlik alami vujudimni titratdi.

Men unga beixtiyor qaradim. So’ng qo’lini qo’llarimga olganimda ko’zimga yosh keldi. Uning yo’qolgan yoshligi uchun yig’ladim. Men bu semiz juvonni tanimasdim…

U ham hayratlanib, duduqlandi:
-Juda o’zgarib ketganman, to’g’rimi? Siz nimani kutgandingiz – hamma narsaning o’z vaqti-soati bor! Ko’rib turganingizdek, endi faqatgina yaxshi onaman, xalos. Qolganiga esa alvido, shu bilan tamom! Eh! Uchrashib qolganimizda meni tanib olishingizni hech qachon kutmagandim. Siz ham o’zgaribsiz. Hatto siz ekanlingizga ishonch hosil qilish uchun biroz vaqt ketdi. Sochlaringiz oqaribdi. Tasavvur qiling-a! O’n ikki yil oldin! O’n ikki yil! To’ng’ich qizim allaqachon o’n yoshga kirdi.

Bolaga qaradim. Uning nimalaridir onasining avvalgi latofatini eslatardi. Biroq nimalaridir hali to’liq shakllanmagan, nimalaridir kelajakdan darak berardi. Va hayot yurayotgan poezd misoli jadallik bilan o’tib borayotgandek tuyulardi menga.

Yetib keldik. Maisons-Laffitte. Eski tanishimning qo’lidan o’pib qo’ydim. Men siyqasi chiqqan izohdan bo’lak mutlaqo hech narsa topmadim. Aytishga-da og’ir.

Tunda uyda yolg’iz o’zim ko’zgu qarshisida uzoq vaqt, juda uzoq turdim. Va nihoyat qanday bo’lganimni esladim, va nihoyat hayoliy ko’zlarimda jigarrang mo’ylovim, qora sochlarim va yuzimdagi yosh ifoda gavdalandi. Endi men qariman! Alvido!

Ingliz tilidan Gulnoz Mamarasulova tarjimasi

Gi de Mopassan asarlari «Xurshid Davron kutubxonasi»  sahifalarida