Табиий, ҳар бир китобхону ижодкор қаторида менинг ҳам қайта- қайта ўқийдиган шеърлариму китобларим бор. Уларнинг ичида Жамол аканинг “Қадаҳ” номли китоби, “Сувайдо” шеъри бор. Биринчи ўқиганимдан кўнглимнинг тўридан жой олган бу шеърни ХХ аср ўзбек шеъриятининг энг сара асарларидан бири сифатида баҳолайман (Хуршид Давроннинг Жамол Камол ҳақида ёзган «Кўкси куйик шоир» мақоласидан. Мақолани мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин).
Жамол КАМОЛ
ИККИ ШЕЪР
Жамол Қамол 1938 йили Бухоро вилоятининг Шофиркон туманидаги Читкарон қишлоғида туғилган. Ота-онадан эрта айрилгач тоғаси қўлида тарбия кўрди. Бухоро педагогика институтининг тарих-филология факультетида таҳсил олди. Ўқишни тугаллаб, шу ерда ўқитувчилик қилди. “Бухоро ҳақиқати” вилоят газетасида (1965-1969) ишлади. Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Тил ва адабиёт институтида аспирант бўлиб, “Лирик шеъриятда композиция” деган мавзуда номзодлик диссертациясини ёқлади (1969-1972). Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг Бухоро вилояти бўлими масъул котиби (1970-1972), кейинчалик Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раиси лавозимларида фаолият олиб борди.
Унинг “Олам кирар юрагимга” номли биринчи шеърий тўплами 1968 йилда чоп этилди. Шундан сўнг “Чўққиларга ёғилди ёғду” (1971), “Тош туғён” (1973), “Ҳасан ва ой” (1974), “Қуёш чашмаси” (1975), “Достонлар” (1978), “Тафаккур” (1979), “Сувайдо” (1983), “Умидли дунё” (1988) тўпламлари, “Армон”, “Варахша”, “Эшикдаги ой тўлқини”, “Тош туғён”, “Шаҳрибону” каби достонлари нашр этилди.
Вильям Шекспирнинг “Ҳамлет”, “Отелло”, “Антоний ва Клеопатра”, “Қиш эртаги”, “Венеция савдогари”, “Қирол Генрих IV”, “Макбет” каби ўндан ортиқ драмаларини бевосита инглиз тилидан ўзбек тилига таржима қилди.
Сўнгги йилларда унинг “Аср билан видолашув” (Сайланма, 2007), “Яна кўнглимда уч ой” (2010), “Сафар дафтари” (2012), «Бош устина, бош устина» (2016) сингари бир қатор асарлари чоп этилди. Жалолиддин Румийнинг “Маснавий маънавий” (2002-2004), Ҳазрати Алининг “Девон”и (2006), Фаридиддин Атторнинг ‘Мантиқ ут тайр” (2006) ҳамда “Илоҳийнома”, “Асрорнома”, “Панднома ва булбулнома”, “Ҳикматлар” (2007-7012), Абдураҳмон Жомийнинг “Гулшанингда сўлмасин Гул” (2008), Вильям Шекспирнинг “Сонетлар” (2009), Алишер Навоийнинг “Фоний гулшани” (2011) каби жами йигирма еттита асарни она тилимизга ўгирди. Шунингдек, Радий Фишнинг “Жалолиддин Румий”, Сотим Улуғзоданинг “Фирдавсий” каби романлари таржимаси ҳам Жамол Камол қаламига мансубдир.
У публицист сифатида “Маккайи Мукаррама, Мадинайи Мунаввара” (1992), «Буюклардан буюк Муҳаммад алайҳиссалом» ( 2017) асарини яратиб, исломий маърифат ва маънавиятнинг ривожига ҳисса қўшди.
Жамол Камол адабиётимиздаги муносиб хизматлари учун 1992 йилда “Ўзбекистон халқ шоири” унвонига сазовор бўлди.
СЕНИ СОҒИНСАМ, ЁР…
(қўшиқ)
Боғ ҳовлида изларингни излайман,
Атиргулдан ҳидларингни ҳидлайман,
Гоҳи кулиб, гоҳ ўксиниб йиғлайман,
Сени соғинсам, ёр, сени соғинсам.
Қачон битар бу дард, бу ранжу озор?
Куну туним кечар бир кўрмоққа зор,
Кенгиш дунё кўзларимга бўлар тор,
Сени соғинсам, ёр, сени соғинсам.
Бу кўргулик менга қаёқдан келди?
Сени қўмсайвериб гулларим сўлди,
Қайси остонага бош урай энди,
Сени соғинсам, ёр, сени соғинсам?
Жамолингдан айро тушди Жамолинг,
Менинг ҳолим ёмон, не кечди ҳолинг?
Юрагимга юпанч ёлғиз хаёлинг,
Сени соғинсам, ёр, сени соғинсам…
ШОИР УКАМ ТОШПЎЛАТ АҲМАД ХОТИРАСИ
Ажаб йигит эдинг бухорий талъат,
Куйдириб баногоҳ кетдинг, Тошпўлат,
Юракларга қайғу солдинг, надомат,
Кетиб, қаёқларга етдинг, Тошпўлат?
Неча замонларни бирга кечирдик,
Давру давронларни бирга кечирдик,
Шеъру достонларни бирга кечирдик,
Шеъру достонларни битдинг, Тошпўлат.
Ҳамиша ёш эдинг, барно эдинг сен,
Шоир борки, дўсту ошно эдинг сен,
Саховат бобида танҳо эдинг сен,
Ҳар куни бир меҳмон кутдинг, Тошпўлат.
Ҳар лаҳза бир мавзу эди бошингда,
Адабиёт эди ичу тошингда,
Шогирдлар парвона эди қошингда,
Шогирдларни шодон этдинг, Тошпўлат.
Фарзандларинг бир-биридан сафоли,
Қаноатли, андишали, ҳаёли,
Уларга бир ота боғбон мисоли
Меҳрингни гул қилиб тутдинг, Тошпўлат.
Китобларинг қолди, сўзларинг қолди,
Дастурхонда нону тузларинг қолди,
Орифжондек қаро кўзларинг қолди,
Жудолик шарбатин тотдинг, Тошпўлат.
Ойша келин дарди оғир, биламан,
Дардини қўзғатиб нима қиламан?
Ким ўлмайди, мен ҳам бир кун ўламан,
Лекин сен пойгада ютдинг, Тошпўлат.
Жамол аканг кўнгли бугун вайрондир,
Не дейишни билмай, зору ҳайрондир,
Сени кўрмоқ энди менга армондир,
Шу фоний дунёдан ўтдинг, Тошпўлат…
13.01. 2020.
Tabiiy, har bir kitobxonu ijodkor qatorida mening ham qayta- qayta o‘qiydigan she’rlarimu kitoblarim bor. Ularning ichida Jamol akaning “Qadah” nomli kitobi, “Suvaydo” she’ri bor. Birinchi o‘qiganimdan ko‘nglimning to‘ridan joy olgan bu she’rni XX asr o‘zbek she’riyatining eng sara asarlaridan biri sifatida baholayman (Xurshid Davronning Jamol Kamol haqida yozgan «Ko‘ksi kuyik shoir» maqolasidan. Maqolani mana bu sahifada o‘qishingiz mumkin).
Jamol KAMOL
IKKI SHE’R
Jamol Qamol 1938 yili Buxoro viloyatining Shofirkon tumanidagi Chitkaron qishlog‘ida tug‘ilgan. Ota-onadan erta ayrilgach tog‘asi qo‘lida tarbiya ko‘rdi. Buxoro pedagogika institutining tarix-filologiya fakul’tetida tahsil oldi. O‘qishni tugallab, shu yerda o‘qituvchilik qildi. “Buxoro haqiqati” viloyat gazetasida (1965-1969) ishladi. O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Til va adabiyot institutida aspirant bo‘lib, “Lirik she’riyatda kompozisiya” degan mavzuda nomzodlik dissertasiyasini yoqladi (1969-1972). O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasining Buxoro viloyati bo‘limi mas’ul kotibi (1970-1972), keyinchalik O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi raisi lavozimlarida faoliyat olib bordi.
Uning “Olam kirar yuragimga” nomli birinchi she’riy to‘plami 1968 yilda chop etildi. Shundan so‘ng “Cho‘qqilarga yog‘ildi yog‘du” (1971), “Tosh tug‘yon” (1973), “Hasan va oy” (1974), “Quyosh chashmasi” (1975), “Dostonlar” (1978), “Tafakkur” (1979), “Suvaydo” (1983), “Umidli dunyo” (1988) to‘plamlari, “Armon”, “Varaxsha”, “Eshikdagi oy to‘lqini”, “Tosh tug‘yon”, “Shahribonu” kabi dostonlari nashr etildi.
Vil’yam Shekspirning “Hamlet”, “Otello”, “Antoniy va Kleopatra”, “Qish ertagi”, “Venesiya savdogari”, “Qirol Genrix IV”, “Makbet” kabi o‘ndan ortiq dramalarini bevosita ingliz tilidan o‘zbek tiliga tarjima qildi.
So‘nggi yillarda uning “Asr bilan vidolashuv” (Saylanma, 2007), “Yana ko‘nglimda uch oy” (2010), “Safar daftari” (2012), «Bosh ustina, bosh ustina» (2016) singari bir qator asarlari chop etildi. Jaloliddin Rumiyning “Masnaviy ma’naviy” (2002-2004), Hazrati Alining “Devon”i (2006), Farididdin Attorning ‘Mantiq ut tayr” (2006) hamda “Ilohiynoma”, “Asrornoma”, “Pandnoma va bulbulnoma”, “Hikmatlar” (2007-7012), Abdurahmon Jomiyning “Gulshaningda so‘lmasin Gul” (2008), Vil’yam Shekspirning “Sonetlar” (2009), Alisher Navoiyning “Foniy gulshani” (2011) kabi jami yigirma yettita asarni ona tilimizga o‘girdi. Shuningdek, Radiy Fishning “Jaloliddin Rumiy”, Sotim Ulug‘zodaning “Firdavsiy” kabi romanlari tarjimasi ham Jamol Kamol qalamiga mansubdir.
U publisist sifatida “Makkayi Mukarrama, Madinayi Munavvara” (1992), «Buyuklardan buyuk Muhammad alayhissalom» ( 2017) asarini yaratib, islomiy ma’rifat va ma’naviyatning rivojiga hissa qo‘shdi.
Jamol Kamol adabiyotimizdagi munosib xizmatlari uchun 1992 yilda “O‘zbekiston xalq shoiri” unvoniga sazovor bo‘ldi.
SENI SOG‘INSAM, YOR…
(qo‘shiq)
Bog‘ hovlida izlaringni izlayman,
Atirguldan hidlaringni hidlayman,
Gohi kulib, goh o‘ksinib yig‘layman,
Seni sog‘insam, yor, seni sog‘insam.
Qachon bitar bu dard, bu ranju ozor?
Kunu tunim kechar bir ko‘rmoqqa zor,
Kengish dunyo ko‘zlarimga bo‘lar tor,
Seni sog‘insam, yor, seni sog‘insam.
Bu ko‘rgulik menga qayoqdan keldi?
Seni qo‘msayverib gullarim so‘ldi,
Qaysi ostonaga bosh uray endi,
Seni sog‘insam, yor, seni sog‘insam?
Jamolingdan ayro tushdi Jamoling,
Mening holim yomon, ne kechdi holing?
Yuragimga yupanch yolg‘iz xayoling,
Seni sog‘insam, yor, seni sog‘insam…
SHOIR UKAM TOShPO‘LAT AHMAD XOTIRASI
Ajab yigit eding buxoriy tal’at,
Kuydirib banogoh ketding, Toshpo‘lat,
Yuraklarga qayg‘u solding, nadomat,
Ketib, qayoqlarga yetding, Toshpo‘lat?
Necha zamonlarni birga kechirdik,
Davru davronlarni birga kechirdik,
She’ru dostonlarni birga kechirdik,
She’ru dostonlarni bitding, Toshpo‘lat.
Hamisha yosh eding, barno eding sen,
Shoir borki, do‘stu oshno eding sen,
Saxovat bobida tanho eding sen,
Har kuni bir mehmon kutding, Toshpo‘lat.
Har lahza bir mavzu edi boshingda,
Adabiyot edi ichu toshingda,
Shogirdlar parvona edi qoshingda,
Shogirdlarni shodon etding, Toshpo‘lat.
Farzandlaring bir-biridan safoli,
Qanoatli, andishali, hayoli,
Ularga bir ota bog‘bon misoli
Mehringni gul qilib tutding, Toshpo‘lat.
Kitoblaring qoldi, so‘zlaring qoldi,
Dasturxonda nonu tuzlaring qoldi,
Orifjondek qaro ko‘zlaring qoldi,
Judolik sharbatin totding, Toshpo‘lat.
Oysha kelin dardi og‘ir, bilaman,
Dardini qo‘zg‘atib nima qilaman?
Kim o‘lmaydi, men ham bir kun o‘laman,
Lekin sen poygada yutding, Toshpo‘lat.
Jamol akang ko‘ngli bugun vayrondir,
Ne deyishni bilmay, zoru hayrondir,
Seni ko‘rmoq endi menga armondir,
Shu foniy dunyodan o‘tding, Toshpo‘lat…
13.01. 2020.
