10 июнь — машҳур турк шоири Ўқтой Рифат таваллуд топган кун
30-йилларнинг охирида турк шеъриятида янги тўлқин пайдо бўлди. 1937 йилдан «Ворлиқ» журналида нашр қилина бошлаган Ўрхон Вели Қониқ (1914-1950), Ўқтой Рифат 1914-1988), Мелиҳ Жавдат Ондай 1915-2002) шеърлари 40-йиллар шеъриятига тамомила янги руҳ олиб кирди.
Учовлон асос солган «Уч оёқ» гуруҳи 1940 йилда «Ғариб» тўпламини эълон қилади. Ўзига хос манифест тарзида ёзилган сўзбошида «уч оёқ»ликлар оддий инсон ҳаётини ёритиш улар ижодининг асоси эканиини таъкидлаб, оддий инсонга хос ички кечинмаларни тасвирлаш учун сохталик ва тумтароқликдан қочиш, қисқа жумлаларда содда тил билан салмоқли фикр айтиш улар бошлаган янги шеърнинг асосий хусусияти бўлажагини эълон қилишди.
Бу уч шоирдан бири Ўқтой Рифат Хўрозчи эди. Шоир 1914 йили Трабзон шаҳрида дунёга келди ва 1988 йили Истамбулда вафот этди. Ўқтой Рифат буюк турк шоири Нозим Ҳикмат билан қариндош эди. Унинг шеърлари турк шеъриятининг энг ёрқин саҳифасини ташкил этади.
Ўқтой Рифат
ШЕЪРЛАР
МИННАТДОРЛИК
Мен кимдан миннатдор бўлмоғим керак
Кўксимни тўлдирган
Соф ҳаво учун
тиб кетган қизнинг кўзларидаги
Кулранг само учун
Секин қўлимда
эриб кетаётган учқун қор учун
Мен кимдан миннатдор бўлмоғим керак
Мен номин билмаган юлдузларданми
Пальтомдан туфлимдан ғиз-ғизларданми
ҚОРАЧААҲМАДНИНГ ҚАБРИ
Унинг севган жойипарклар эди
Айланиб юрарди тушганда оқшом
Энг севган дарахти тераклар эди
Юлдузлар живири берарди ором
Шеърни севар эди ихлосманд эди
Ўрхон Вали билан Мелих Жавдатга
Айниқса севарди кириб ётишни
Онаси тўшаган покиза катда
Энди ухлаб ётар катта саҳрода
РАМАЗОН
Рамазон келди
Рўза бошланди
Беш йил рамазон
Ўн йил рамазон
Юз йил рамазон
Кимга боқма мирқуруқ
Қорин эса қуп-қуруқ
ГИНА
Денгизга қарасам
Қирғоқ гина қилар
Қуёшна қарасам
Булут гина қилар
Бордию сенга қарасам-чи
Унда ким гина қилар
ҚАЛДИРҒОЧ
Кўрсам йўлда симёғочларни
Қалдирғочни ўйлаб кетаман
Ёт элларга интилар руҳим
Бир замонлар қалдирғоч десам
Боғланарди уйга хаёлим
НОН ВА ЮЛДУЗЛАР
Бир ишлам
Бир тишлам
Нон кавшаб ўтирибман
Икки кўзим эса тунги осмонда
Ва шундай хаёлга шўнғибманки
Адашиб
Баъзида
Нон ўрнига
Юлдузларни ушоқдай териб
Ея бошлабман
ОЗОДЛИКНИНГ ҚЎЛЛАРИ БОР
Озодликнинг қўллари бор
Қонли терни артмоққа
Озодликнинг кўзлари бор
Эртасини кўрмоққа
Тенглик кунин кўрмоққа
МЕНИНГ ХАНЖАРИМ
Олис тоғ ортида туғилди ҳилол
Зулматни тиламан нур ханжар билан
ТУТ ДАРАХТИ
Шохингизни силкитсак бизлар
Тўкилади ерга юлдузлар
ҚАЛДИРҒОЧ БЎЛИБ
Қалдирғоч бўлиб отиламан
яшил дарахтлардан
мовий тўлқинларга
Булутлар оёғим остида
Балиқлар галаси бошим остида
У ЎЛДИ
У ўлди
Ўзи ҳам билмайди ўлганин
Ётибди узатиб қўлларин
Ҳаракатсиз Вазмин
Сочлари мош-гуруч
Бамисоли тириклигида
Қийналмагандай
Қийналса дўстлари ёрдам бергандай
Доим тўқ юргандай
Мана энди қабри устида нутқлар
Қора тасма боғланган байроқлар
Кузатгани келган йигитчалар эснашар
Майда ёмғир ёғар шиғалаб
Эҳ бундай ўлим
Сизга айтсам
Бизда бўлар камдан-кам
Туркчадан Миразиз Аъзам таржималари
ҚАЛДИРҒОЧ
Қалдирғочни эслатар менга
Йўл бўйида турган симёғоч.
Лекин доим ёдимга солар
Уйимизни ўша қалдирғоч.
ҚИЗГИНА
Ўн олтига тўлганда ёши
Бир бева аёлнинг бетайин,
Дайди ўғлин севиб қолди у.
Емай, ичмай қўйди ҳаттоки.
Ишқдан қалби гупурган чоғи
Осмонларга етганча боши —
Талпинади унга қизгина
Бўлмаса ҳам, уйи, ўчоғи.
ИСТАНБУЛ ҚЎШИҒИ
Қосимпоша бўйи — аслаҳахона,
Бир қиз севдим, омон оллоҳ, ягона.
Ошиқларга доим “қиз-пиз” баҳона,
Сара чечак — даста гулим,
Жоним Истанбулим,
Омон-омон, баҳона.
Бориб кўрдим, қий-чув балиқ бозори,
Ичиб сархуш бўлдим мен дил озори,
Уч қадаҳга учта бодом шакари,
Сара чечак — даста гулим,
Жоним Истанбулим,
Омон-омон, бодом шакари.
СЎНГСЎЗ
Томоғингдан қулт-қулт ўтувчи
Оддий сувнинг қадрига ет.
Нима ўзи бу мовий дема,
Деразангдан кўз илғаганча
Осмоннинг қадрига ет.
Қадрига етгил
Гуллаб турган бодомнинг.
Офтоб тушган хонанинг,
Лой кўчаларнинг.
Оқнинг, Қоранинг, Яшилнинг
Пуштининг қадрига ет.
Ҳаёт шундай хилқат юракда
Севинч билан типирчилайди.
Минг хил хаёл одам бошида,
Инсон зоти қизишади,
Ғазабланар, жанжаллашади.
Халқни деб жангга кирганда
Ўша қўрқувли севинчнинг,
Қаҳру ғазабнинг қадрига ет.
Шуни билки, офтоб
Тирикларни истар фақат.
Сен қуёшнинг қадрига ет.
ҚУШДАЙИН
Турканга
Қушдайин учаман йўлларда
Тутганча ёримнинг қўлини.
Томирда қонларим гупирар,
Қучганда дилбарим белини.
Жаннат таомидан ширинроқ
Бирга есак пишлоқ билан нон.
Кўнглим олса ғам босганида
Меники бўлади кенг жаҳон.
Уйқу келмас кўзларимга
Дилдор келгандан бери.
Саҳар чоғи ёзиб бу шеърни,
Сўнгра ўқиб бердим ёримга.
ТУРКАНГА МАРСИЯ
Бошин эгиб оқимда кетаяпти
Кеча-кундуз замоннинг дилдораси.
Инжу каби ялтирайди кунлари —
Ўн уч феврал олти июл ораси.
У бир кема тўлқинлар-ла талашар,
Нетай дардим қалбимга ўт қалашар.
Менга энди ўлиб кетиш ярашар,
Қонамоқда жигаримнинг яраси.
Ўлган билан бирга ўлиб бўлмайди,
Ўлиб бўлмас ҳамда кечиб бўлмайди.
Менинг дардим ўлмагунча қолмайди,
Йиғла кўзим, йиғламоқнинг сираси.
Ўқтой дерки ярадорман, ғозиман,
Дарбадардай айланаман, кезаман.
Бировнинг бахтини кўрсам сезаман,
Биродарлар, йўқ бу дарднинг чораси.
Туркчадан Файзи Шоҳисмоил таржималари
10 iyun — mashhur turk shoiri O’qtoy Rifat tavallud topgan kun
30-yillarning oxirida turk she’riyatida yangi to’lqin paydo bo’ldi. 1937 yildan «Vorliq» jurnalida nashr qilina boshlagan O’rxon Veli Qoniq (1914-1950), O’qtoy Rifat 1914-1988), Melih Javdat Onday 1915-2002) she’rlari 40-yillar she’riyatiga tamomila yangi ruh olib kirdi. Uchovlon asos solgan «Uch oyoq» guruhi 1940 yilda «G’arib» to’plamini e’lon qiladi. O’ziga xos manifest tarzida yozilgan so’zboshida «uch oyoq»liklar oddiy inson hayotini yoritish ular ijodining asosi ekaniini ta’kidlab, oddiy insonga xos ichki kechinmalarni tasvirlash uchun soxtalik va tumtaroqlikdan qochish, qisqa jumlalarda sodda til bilan salmoqli fikr aytish ular boshlagan yangi she’rning asosiy xususiyati bo’lajagini e’lon qilishdi.Bu uch shoirdan biri O’qtoy Rifat Xo’rozchi edi. Shoir 1914 yili Trabzon shahrida dunyoga keldi va 1988 yili Istambulda vafot etdi. O’qtoy Rifat buyuk turk shoiri Nozim Hikmat bilan qarindosh edi. Uning she’rlari turk she’riyatining eng yorqin sahifasini tashkil etadi.
O’qtoy Rifat
SHE’RLAR
MINNATDORLIK
Men kimdan minnatdor bo’lmog’im kerak
Ko’ksimni to’ldirgan
Sof havo uchun
tib ketgan qizning ko’zlaridagi
Kulrang samo uchun
Sekin qo’limda
erib ketayotgan uchqun qor uchun
Men kimdan minnatdor bo’lmog’im kerak
Men nomin bilmagan yulduzlardanmi
Pal`tomdan tuflimdan g’iz-g’izlardanmi
QORACHAAHMADNING QABRI
Uning sevgan joyiparklar edi
Aylanib yurardi tushganda oqshom
Eng sevgan daraxti teraklar edi
Yulduzlar jiviri berardi orom
She’rni sevar edi ixlosmand edi
O’rxon Vali bilan Melix Javdatga
Ayniqsa sevardi kirib yotishni
Onasi to’shagan pokiza katda
Endi uxlab yotar katta sahroda
RAMAZON
Ramazon keldi
Ro’za boshlandi
Besh yil ramazon
O’n yil ramazon
Yuz yil ramazon
Kimga boqma mirquruq
Qorin esa qup-quruq
GINA
Dengizga qarasam
Qirg’oq gina qilar
Quyoshna qarasam
Bulut gina qilar
Bordiyu senga qarasam-chi
Unda kim gina qilar
QALDIRG’OCH
Ko’rsam yo’lda simyog’ochlarni
Qaldirg’ochni o’ylab ketaman
Yot ellarga intilar ruhim
Bir zamonlar qaldirg’och desam
Bog’lanardi uyga xayolim
NON VA YULDUZLAR
Bir ishlam
Bir tishlam
Non kavshab o’tiribman
Ikki ko’zim esa tungi osmonda
Va shunday xayolga sho’ng’ibmanki
Adashib
Ba’zida
Non o’rniga
Yulduzlarni ushoqday terib
Yeya boshlabman
OZODLIKNING QO’LLARI BOR
Ozodlikning qo’llari bor
Qonli terni artmoqqa
Ozodlikning ko’zlari bor
Ertasini ko’rmoqqa
Tenglik kunin ko’rmoqqa
MENING XANJARIM
Olis tog’ ortida tug’ildi hilol
Zulmatni tilaman nur xanjar bilan
TUT DARAXTI
Shoxingizni silkitsak bizlar
To’kiladi yerga yulduzlar
QALDIRG’OCH BO’LIB
Qaldirg’och bo’lib otilaman
yashil daraxtlardan
moviy to’lqinlarga
Bulutlar oyog’im ostida
Baliqlar galasi boshim ostida
U O’LDI
U o’ldi
O’zi ham bilmaydi o’lganin
Yotibdi uzatib qo’llarin
Harakatsiz Vazmin
Sochlari mosh-guruch
Bamisoli tirikligida
Qiynalmaganday
Qiynalsa do’stlari yordam berganday
Doim to’q yurganday
Mana endi qabri ustida nutqlar
Qora tasma bog’langan bayroqlar
Kuzatgani kelgan yigitchalar esnashar
Mayda yomg’ir yog’ar shig’alab
Eh bunday o’lim
Sizga aytsam
Bizda bo’lar kamdan-kam
Turkchadan Miraziz A’zam tarjimasi
QALDIRG’OCH
Qaldirg’ochni eslatar menga
Yo’l bo’yida turgan simyog’och.
Lekin doim yodimga solar
Uyimizni o’sha qaldirg’och.
QIZGINA
O’n oltiga to’lganda yoshi
Bir beva ayolning betayin,
Daydi o’g’lin sevib qoldi u.
Yemay, ichmay qo’ydi hattoki.
Ishqdan qalbi gupurgan chog’i
Osmonlarga yetgancha boshi —
Talpinadi unga qizgina
Bo’lmasa ham, uyi, o’chog’i.
ISTANBUL QO’SHIG’I
Qosimposha bo’yi — aslahaxona,
Bir qiz sevdim, omon olloh, yagona.
Oshiqlarga doim “qiz-piz” bahona,
Sara chechak — dasta gulim,
Jonim Istanbulim,
Omon-omon, bahona.
Borib ko’rdim, qiy-chuv baliq bozori,
Ichib sarxush bo’ldim men dil ozori,
Uch qadahga uchta bodom shakari,
Sara chechak — dasta gulim,
Jonim Istanbulim,
Omon-omon, bodom shakari.
SO’NGSO’Z
Tomog’ingdan qult-qult o’tuvchi
Oddiy suvning qadriga yet.
Nima o’zi bu moviy dema,
Derazangdan ko’z ilg’agancha
Osmonning qadriga yet.
Qadriga yetgil
Gullab turgan bodomning.
Oftob tushgan xonaning,
Loy ko’chalarning.
Oqning, Qoraning, Yashilning
Pushtining qadriga yet.
Hayot shunday xilqat yurakda
Sevinch bilan tipirchilaydi.
Ming xil xayol odam boshida,
Inson zoti qizishadi,
G’azablanar, janjallashadi.
Xalqni deb jangga kirganda
O’sha qo’rquvli sevinchning,
Qahru g’azabning qadriga yet.
Shuni bilki, oftob
Tiriklarni istar faqat.
Sen quyoshning qadriga yet.
QUSHDAYIN
Turkanga
Qushdayin uchaman yo’llarda
Tutgancha yorimning qo’lini.
Tomirda qonlarim gupirar,
Quchganda dilbarim belini.
Jannat taomidan shirinroq
Birga yesak pishloq bilan non.
Ko’nglim olsa g’am bosganida
Meniki bo’ladi keng jahon.
Uyqu kelmas ko’zlarimga
Dildor kelgandan beri.
Sahar chog’i yozib bu she’rni,
So’ngra o’qib berdim yorimga.
TURKANGA MARSIYA
Boshin egib oqimda ketayapti
Kecha-kunduz zamonning dildorasi.
Inju kabi yaltiraydi kunlari —
O’n uch fevral olti iyul orasi.
U bir kema to’lqinlar-la talashar,
Netay dardim qalbimga o’t qalashar.
Menga endi o’lib ketish yarashar,
Qonamoqda jigarimning yarasi.
O’lgan bilan birga o’lib bo’lmaydi,
O’lib bo’lmas hamda kechib bo’lmaydi.
Mening dardim o’lmaguncha qolmaydi,
Yig’la ko’zim, yig’lamoqning sirasi.
O’qtoy derki yaradorman, g’oziman,
Darbadarday aylanaman, kezaman.
Birovning baxtini ko’rsam sezaman,
Birodarlar, yo’q bu dardning chorasi.
Turkchadan Fayzi Shohismoil tarjimalari
