1938 йил 14 июл куни миллатимизнинг буюк фарзанди Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон ҳибсга олиниб, кўп ўтмай (4 октябрда), Тошкент шаҳри атрофида отиб ташланган эди.

   Шеъриятимизнинг буюк сиймоларидан бўлмиш Абдулҳамид Чўлпон ижоди қарайиб 90 йил мобайнида халқимиз юрагида яшаб келмоқда. Ўтган вақт давомида шоир шеърлари замондошлари ва кейинги авлод ижодкорлари учун илҳом манбаи бўлиб келди. Унинг шеърлари оҳангига эргашмаган, тажрибаларини ўзлаштирмаган ижодкор камдан кам топилса керак. Бугун сизнинг диққатингизга бухоролик шоира Нодира Афоқованинг Чўлпон ғазалларига боғлаган мухаммасларини тақдим этмоқдамиз.

Нодира АФОҚОВА
ЧЎЛПОНОНА МУНОЖОТЛАР

Сабуҳий қилмаган махмур каби ҳолим nаришондур,
Ва ёки ойкезар янглиғ кетарман ҳap тараф, ёҳy!
Эй ишқ султонлари, айтинг, бу не ceҳpy бу  не жоду:
Муҳаббатнинг саройи кенг экан, йўлни йўқотдим-ку,
Асрлик тош янглиғ бу хатарлик йўлда қотдим-ку.

Бу йўлдан кетгучи келмас, на «келгай» дур, на «душвор» дyр,
Бу йўлдур ёки йўлсизлик — гумоним аммо бисёрдур,
Бу йўлсизлик аро йўлчи эсанг, йўл изламак ордур,
Карашма денгизин кўрдим, на нозлик тўлқини бордир,
Ҳалокат бўлғусин билмай, қулочни катта отдим-ку.

Ўшал денгизда ғарқ бўлсам — буки оё хато, дўстлар?
Maгap ғарқ бўлмасам ҳам йўқ омонлик, не бало, дўстлар,
Бу не афюнки — сернашъа, бўлибман мубтало, дўстлар,
Ажаб дунё экан бу ишқ дунёси, аё дўстлар,
Бу дунё деб, у дунёни баҳосиз пулга сотдим-ку.

Бу ишқ бўстонида гуллар гаҳе алвон, гаҳе насрин,
Саболарга ялинмаймаи уфургил деб бўйин-атрин,
Ахир, ёдлаб менииг афғону зоримни асрларким,
Анинг гулзорида булбул ўқиб қон айлади бағрим,
Кўзимдан ёшни жў айлаб, аламлар ичра ботдим-ку.

Бўлуб олам бу олам ул каби кўрганми дилдорни,
Meнингдeк на мусулмон, на насоро — бир гирифторни,
Илоҳо, мазҳабим — ишқ, қил не қилсанг бу гуноҳкорни,
Қаландардек юриб дунёни кездим, топмайин ёрни
Яна кулбамга қайғулар, аламлар бирла қайтдим-ку.

Маломат қилмангиз ким деб, агар пинҳон эдим, дўстлар,
Қўйин Фарҳоду Мажнунларни, чин достон эдим, дўстлар,
Замон бегoнаси, лек нодири даврон эдим, дўстлар,
Муҳаббат осмонида гўзал Чўлпон эдим, дўстлар,
Қуёшнинг нурига тоқат қилолмай ерга ботдим-ку.

* * *

Ким деманг, аввал-азалдан борману сўзонаман,
Эски бир афсонаман, Мажнун била ҳамхонаман,
Тори мўйдек ўт ичинда чорасиз тўлғонаман,
Мен дутор бирлан туғишғон, кўҳна бир девонаман,
Ул туғишқоним билан бир ўтда доим ёнаман.

Сўрсангиз аслимни — озор устига озорман,
Бор деганда йўқ ва лекин йўқ деганда борман,
Эй, агар ишқсиз эсанг, кет, сен била ағёрман,
Дилларида ғам тўла бечораларга ёрман,
Вақти хуш, ғам кўрмаганлардан тамом безорман.

Икки торми икки дарё — бағрида гирдоб, хатар,
Икки дарё юрти пора, пора дилдан пардалар,
Икки дарё пардаи дил бирла андоқ навҳагар,
Мен дуторнинг торларига беркиниб олсам агар,
Пардаларнинг ҳар бири бергай бўлак ғамдан хабар.

Асли бу — оҳанг эмасдир, хаста кўнгил оҳлари,
Мустабид борлиққа қарши чорасиз титроқлари,
Токи хўрлик,зўрлигу ҳақсизлик эрса ҳақлари
Пардалар узра юриб турган одам бармоқлари
Кўкрагимдан кўп босар, шундан бўлур толмоқлари.

Токи шоҳлик барқарордир турфа қурбонлар билан,
Токи ҳоқонлар гирифтор шуҳрату шонлар билан,
Эй жунун аҳли, ёнарсиз токи исёнлар билан,
Йўқ ишим ҳоким, амалдор, шоҳу ҳоқонлар билан;
Биргадурман доимо ҳамдард болғонлар билан!…

Токи ипсиз ocдилap гоҳ, токи тиғсиз сўйдилар,
Токи кўpдинг моҳиятни – кўзларингни ўйдилар,
Телба дунё шумлигидан то шу тахлит тўйди гар –
Аҳли ғамлар мен каби мажнунсифат галдир бўлар,
Шул сабабдан банданинг номини Галдир қўйдилар…

* * *

Тош, тиконлар пойимизни тилгyси,
Гоҳи имкон, гоҳи куч қирқилгyси,
Ҳақ йўли дор узра чунки бўлгyси,
Ҳақ йўлида ким фидодир билгиси:
Ҳақ йўли, албатта, бир ўтилгyси.

Ухламас Урхунда тошлар, айтадир,
Орию моли талошлар айтадир,
Косаи сабр – кўҳна лошлар айтадир,
Етмаган, етган у дошлар айтадир:
Ҳақ йўли, албатта, бир ўтилгyси.

Хоҳ кураш гyлханлари ичинда юр,
Хоҳи жимлик чодиринда четда тур,
Токи кўнгил матлабингдир эрк, ғурур,
Токи кўнгил — бахт эмас, ҳақ истаюр
Ҳақ йўли, албатта, бир ўтилгyси.

Ўзбегим, жонсиз бегим, олғил сабоқ:
Бағрима боссам деган ҳap касга боқ —
¬ Сабр косанг этди қўрқмай итялоқ,
«Итялоқ” ни унга қарши эт яроқ,
Ҳақ йўли, албатта, бир ўтилгyси.

Кўп улуғ йўл йулчисиман, ётма, дил,
Чиқ қуёшдек ал-абад, лек ботма, дил,
Fафлат — оғу тотли, aндин тотма, дил,
Бас, кучингни дайди елга сотма, дил,
Ҳақ йўли, албатта, бир ўтилгyси.

Манба: «Тафаккур» журнали, 2007,2-сон

  Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон (Юнусов) 1897 йилда Андижон шаҳрида туғилган. Дастлаб мадрасада (1908—12), сўнгра рус-тузем мактабида (1912—14) тахсил олган. Шоирнинг адабий мероси шеърият, наср, драматургия, публицистик ва адабий-танқидий мақолалар ҳамда таржималардан иборат. Шеърий асарлари «Ўзбек ёш шоирлари», «Уйғониш» (1922), «Булоқлар» (1923), «Тонг сирлари» (1926) ва «Соз» (1935) тўпламларида, шунингдек, турли газета ва журналларда эълон қилинган. 20-йилларда ёзган «Ойдин кечаларда», «Қор кўйнида лола», «Новвой қиз» сингари ҳикоялари ўзбек адабиётидаги лирик насрнинг дастлабки мумтоз намуналаридир. «Кеча ва кундуз» (1936) романи ҳамда «Ёрқиной», «Халил фаранг», «Ўлдирувчи» (1921), «Севги ва салтанат», «Чўпон севгиси» (1922) каби пьесалари ҳам бор (бу асарларнинг аксарияти бизгача етиб келмаган). А. С. Пушкин («Борис Годунов», «Дубровский»), И. С. Тургенев («Чўри қиз»), И. Франко («Миллион», «Феруза»), Л. Андреев («Губернатор», «Осилган етти кишининг ҳикояси») сингари рус ва бошқа халқлар адабиётининг мумтоз асарларини катта маҳорат билан таржима қилган. Унинг таржимасидаги У. Шекспирнинг «Ҳамлет» трагедияси ўзбек таржима санъатининг шоҳ намунаси ҳисобланади. У 1938 йил 14 июль куни ҳибсга олиниб, кўп ўтмай, Тошкент шаҳри атрофида отиб ташланган. Вафотидан сўнг Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Республикаси Давлат мукофоти (1991) ва «Мустақиллик» ордени (1999) берилган.

Abdulhamid Sulaymon o’g’li Cho’lpon (Yunusov) 1897 yilda Andijon shahrida tug’ilgan. Dastlab madrasada (1908—12), so’ngra rus-tuzem maktabida (1912—14) taxsil olgan. Shoirning adabiy merosi she’riyat, nasr, dramaturgiya, publitsistik va adabiy-tanqidiy maqolalar hamda tarjimalardan iborat. She’riy asarlari «O’zbek yosh shoirlari», «Uyg’onish» (1922), «Buloqlar» (1923), «Tong sirlari» (1926) va «Soz» (1935) to’plamlarida, shuningdek, turli gazeta va jurnallarda e’lon qilingan. 20-yillarda yozgan «Oydin kechalarda», «Qor ko’ynida lola», «Novvoy qiz» singari hikoyalari o’zbek adabiyotidagi lirik nasrning dastlabki mumtoz namunalaridir. «Kecha va kunduz» (1936) romani hamda «Yorqinoy», «Xalil farang», «O’ldiruvchi» (1921), «Sevgi va saltanat», «Cho’pon sevgisi» (1922) kabi p`esalari ham bor (bu asarlarning aksariyati bizgacha yetib kelmagan). A. S. Pushkin («Boris Godunov», «Dubrovskiy»), I. S. Turgenev («Cho’ri qiz»), I. Franko («Million», «Feruza»), L. Andreev («Gubernator», «Osilgan yetti kishining hikoyasi») singari rus va boshqa xalqlar adabiyotining mumtoz asarlarini katta mahorat bilan tarjima qilgan. Uning tarjimasidagi U. Shekspirning «Hamlet» tragediyasi o’zbek tarjima san’atining shoh namunasi hisoblanadi. U 1938 yil 14 iyul` kuni hibsga olinib, ko’p o’tmay, Toshkent shahri atrofida otib tashlangan. Vafotidan so’ng Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Respublikasi Davlat mukofoti (1991) va «Mustaqillik» ordeni (1999) berilgan.

   Адабиётшунос олима ва шоира Нодира Афоқова 1966 йил 20 ноябрь Бухорода туғилган. Филология фанлари доктори.Бухоро давлат университети профессори. Бир неча шеърий ва таржима тўпламлари, «Жадид лирикасида мусаммат», «Жадид ғазалиёти», ХХ аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа», » Шавкат Раҳмон олами» (Илҳом Ғаниев,Афифа Ғаниева билан ҳамкорликда) ва бошқа бир қатор илмий-адабий китоблар муаллифи.

  Adabiyotshunos olima va shoira Nodira Afoqova 1966 yil 20 noyabr` Buxoroda tug’ilgan. Filologiya fanlari doktori.Buxoro davlat universiteti professori. Bir necha she’riy va tarjima to’plamlari, «Jadid lirikasida musammat», «Jadid g’azaliyoti», XX asr o’zbek adabiyotida ruboiy va qit’a», » Shavkat Rahmon olami» (Ilhom G’aniev,Afifa G’anieva bilan hamkorlikda) va boshqa bir qator ilmiy-adabiy kitoblar muallifi.

 

Nodira AFOQOVA
CHO’LPONONA MUNOJOTLAR

Sabuhiy qilmagan maxmur kabi holim narishondur,
Va yoki oykezar yanglig’ ketarman hap taraf, yohy!
Ey ishq sultonlari, ayting, bu ne cehpy bune jodu:
Muhabbatning saroyi keng ekan, yo’lni yo’qotdim-ku,
Asrlik tosh yanglig’ bu xatarlik yo’lda qotdim-ku.

Bu yo’ldan ketguchi kelmas, na «kelgay» dur, na «dushvor» dyr,
Bu yo’ldur yoki yo’lsizlik — gumonim ammo bisyordur,
Bu yo’lsizlik aro yo’lchi esang, yo’l izlamak ordur,
Karashma dengizin ko’rdim, na nozlik to’lqini bordir,
Halokat bo’lg’usin bilmay, qulochni katta otdim-ku.

O’shal dengizda g’arq bo’lsam — buki oyo xato, do’stlar?
Magap g’arq bo’lmasam ham yo’q omonlik, ne balo, do’stlar,
Bu ne afyunki — sernash’a, bo’libman mubtalo, do’stlar,
Ajab dunyo ekan bu ishq dunyosi, ayo do’stlar,
Bu dunyo deb, u dunyoni bahosiz pulga sotdim-ku.

Bu ishq bo’stonida gullar gahe alvon, gahe nasrin,
Sabolarga yalinmaymai ufurgil deb bo’yin-atrin,
Axir, yodlab meniig afg’onu zorimni asrlarkim,
Aning gulzorida bulbul o’qib qon ayladi bag’rim,
Ko’zimdan yoshni jo’ aylab, alamlar ichra botdim-ku.

Bo’lub olam bu olam ul kabi ko’rganmi dildorni,
Meningdek na musulmon, na nasoro — bir giriftorni,
Iloho, mazhabim — ishq, qil ne qilsang bu gunohkorni,
Qalandardek yurib dunyoni kezdim, topmayin yorni
Yana kulbamga qayg’ular, alamlar birla qaytdim-ku.

Malomat qilmangiz kim deb, agar pinhon edim, do’stlar,
Qo’yin Farhodu Majnunlarni, chin doston edim, do’stlar,
Zamon begonasi, lek nodiri davron edim, do’stlar,
Muhabbat osmonida go’zal Cho’lpon edim, do’stlar,
Quyoshning nuriga toqat qilolmay yerga botdim-ku.

* * *

Kim demang, avval-azaldan bormanu so’zonaman,
Eski bir afsonaman, Majnun bila hamxonaman,
Tori mo’ydek o’t ichinda chorasiz to’lg’onaman,
Men dutor birlan tug’ishg’on, ko’hna bir devonaman,
Ul tug’ishqonim bilan bir o’tda doim yonaman.

So’rsangiz aslimni — ozor ustiga ozorman,
Bor deganda yo’q va lekin yo’q deganda borman,
Ey, agar ishqsiz esang, ket, sen bila ag’yorman,
Dillarida g’am to’la bechoralarga yorman,
Vaqti xush, g’am ko’rmaganlardan tamom bezorman.

Ikki tormi ikki daryo — bag’rida girdob, xatar,
Ikki daryo yurti pora, pora dildan pardalar,
Ikki daryo pardai dil birla andoq navhagar,
Men dutorning torlariga berkinib olsam agar,
Pardalarning har biri bergay bo’lak g’amdan xabar.

Asli bu — ohang emasdir, xasta ko’ngil ohlari,
Mustabid borliqqa qarshi chorasiz titroqlari,
Toki xo’rlik,zo’rligu haqsizlik ersa haqlari
Pardalar uzra yurib turgan odam barmoqlari
Ko’kragimdan ko’p bosar, shundan bo’lur tolmoqlari.

Toki shohlik barqarordir turfa qurbonlar bilan,
Toki hoqonlar giriftor shuhratu shonlar bilan,
Ey junun ahli, yonarsiz toki isyonlar bilan,
Yo’q ishim hokim, amaldor, shohu hoqonlar bilan;
Birgadurman doimo hamdard bolg’onlar bilan!…
Toki ipsiz ocdilap goh, toki tig’siz so’ydilar,
Toki ko’pding mohiyatni – ko’zlaringni o’ydilar,
Telba dunyo shumligidan to shu taxlit to’ydi gar –
Ahli g’amlar men kabi majnunsifat galdir bo’lar,
Shul sababdan bandaning nomini Galdir qo’ydilar…

* * *

Tosh, tikonlar poyimizni tilgysi,
Gohi imkon, gohi kuch qirqilgysi,
Haq yo’li dor uzra chunki bo’lgysi,
Haq yo’lida kim fidodir bilgisi:
Haq yo’li, albatta, bir o’tilgysi.

Uxlamas Urxunda toshlar, aytadir,
Oriyu moli taloshlar aytadir,
Kosai sabr – ko’hna loshlar aytadir,
Yetmagan, yetgan u doshlar aytadir:
Haq yo’li, albatta, bir o’tilgysi.

Xoh kurash gylxanlari ichinda yur,
Xohi jimlik chodirinda chetda tur,
Toki ko’ngil matlabingdir erk, g’urur,
Toki ko’ngil — baxt emas, haq istayur
Haq yo’li, albatta, bir o’tilgysi.

O’zbegim, jonsiz begim, olg’il saboq:
Bag’rima bossam degan hap kasga boq —
¬ Sabr kosang etdi qo’rqmay ityaloq,
«Ityaloq” ni unga qarshi et yaroq,
Haq yo’li, albatta, bir o’tilgysi.

Ko’p ulug’ yo’l yulchisiman, yotma, dil,
Chiq quyoshdek al-abad, lek botma, dil,
Faflat — og’u totli, andin totma, dil,
Bas, kuchingni daydi yelga sotma, dil,
Haq yo’li, albatta, bir o’tilgysi.

Manba: «Tafakkur» jurnali, 2007,2-son