Буюк ёзувчи, Нобел мукофоти соҳиби Эрнест Ҳемингуэйнинг аввал шеър ёзганини кўпчилик билмайди. Унинг шеърларида ҳам насридаги мавзулар асарлар марказида туради – бу урушнинг маънисизлиги, инсон қадрининг фожиавий топталишлари, қўмондонларнинг хатоларига қурбон кетган оддий асарларнинг тақдири, хонашинликдан ториқиш ва саргузаштлар иштиёқи чизгиларидир.

ЭРНЕСТ ҲЕМИНГУЭЙ
Ш Е Ъ Р Л А Р
Инглизчадан Карим Баҳриев таржималари

* * *

Аскарларга насиб этмас сокин ўлим,
Улар насибаси – жангоҳдаги хоч.
Йиқилган жангчининг боши устида
Хочдай тупроғига тиқилар оғоч.

Аскар йўталади, букчаяр, ўқчир,
Тўрт томон – аланга, оташ, дод-вой, сас…
Токим жанглар тўхтаб, тун тушмас экан,
Аскар тирик қолганига ишонмас.

ЎҒЛИМГА НАСИҲАТ

Ҳеч қачон ишонма оқлар ирқига,
Жуҳудни, ҳеч кимни ўлдирма, болам,
Имзо чекма ҳеч бир шартномаларга,
Черковда мук тушиб ётма ҳеч қачон.
Яратганга ишон.

Ҳарбий киши бўлма ҳеч қачон, болам;
Кўпайтирма хотин сонини ҳеч чоқ;
Журналларга асло ёзма мақола;
Тиконларга ҳеч вақт урмагин тирноқ.

Қоғозларга асло умр боғлама,
Уришдан ҳал бўлмас муаммо сира,
Фаҳш майдонида танинг булғама,
Ўзингни пок сақла, асра бокира.

Таъмагирга асло тўлама товон,
Судларга тушмасинг ишинг ҳеч қачон,
Ноширларга асло ишонма, болам,
Йўқса, тўшакларинг бўлар хас, сомон.

Бир-бир ташлаб кетар сени дўстларинг,
Ҳамма кириб кетар охир қабрга.
Агар пок, сабрли умр кечирсанг,
Фалак айвонида бўларсан бирга…

САРЛАВҲА

Кўпроқ фикрларсанг, ўйласанг чунон,
Мақсадга осон йўл топилар, ишон.
Биз-ла аввал рақс тушар шайтон,
Кейин тавба томон судрайди иймон;
Тунда Яратганга сиғинармиз биз,
Кундузлари эгамиз – Иблис…
Эссиз!

РУЗВЕЛЬТ

Ишчилар унга ишонарди,
Ишончни йўқотди у охир,
Ўзига ишонмасалар ҳам
Суратин осарлар деворга ахир.

‘У Фарангистонда бўлса, нима қиларди!’ —
Дедилар.
Балким, тирик қоларди —
Ўлган бўларди,
Эҳтимол,
Аскарлар ўларлар жанг майдонида,
Генераллар тўшакда ўлар доимо,
У ҳам ўлди ниҳоят.

У ҳаётлигида тўқиган афсоналар
Ҳали ҳам тирик, ривожланмоқда буткул,
Эл кўнди.
У ўлди, афсоналари учун тўсиқ йўқ энди.

КАНАДАЛИКЛАРНИ ЯХШИ КЎРАМАН
Хорижликларга

Менга жуда ёқар канадаликлар.
Улар америкаликларга ўхшамас.
Улар тунда ўз вақтида уйига қайтар.
Уларнинг папирослари аччиқ сасимас.

Уларнинг бошига шляпа яхши ўтиради.
Урушда ғалаба қилдик, деб улар ишонар.
Улар ишонмайди Адабиётга.
Улар Санъат бўрттиради, деган фикрда.

Аммо улар конькида яхши учарлар.
Ораларида бир нечта бойлари ҳам бор.
Аммо уларнинг бойлари автомобил сотиб олмайди,
Кўпроқ сотиб олар асов от.

Чикаго Торонтони сиполар шаҳри деб билади.
Аммо бокс ва от пойгаси ман қилинган
Чикагода.
Якшанба куни ҳеч ким ишламас.
Ҳеч ким.
Бу менинг жинимни қўзитмас.

Фақат би хил папирос бор – Woodbine.
Сиз қачондир Мовий Шляпа кентида бўлганмисиз?
Агар сиз енгил мошинангиз билан Онтариода кимнидир ўлдирсангиз,
Қамоққа тушишингиз мумкин.
Шундоқ, албатта.
Шу йилнинг ўзида
Чикагода
500 инсон енгил автомобиллар тагида ўлди.

Канадад пул топиш осон,
Аммо бой бўлиш қийин.
Қандолатчилар, ошхоналар кўп.
Аммо бунда кабарелар йўқ.
Хизматчига чорак цент қўл ҳақи берсангиз ҳам
У сизга ‘Раҳмат’ айтади.
Аслида сизна ҳайдаб солиши керак эди.

Улар трамвайларда аёлларга жой бўшатишмас.
Гўзал аёлларга ҳам, жуда гўзал бўлса ҳам.
Улар кечки овқат учун уйга шошилишар,
Ресторанлар, жононлар пойлаб турса ҳам.
Улар радио эшитадилар доим.
Ажойиб одамлар – канадаликлар.
Менга жуда ёқар, ўлай агар…

1918 ЙИЛ 8 ИЮЛДА ПАЙВДА ҲАЛОК БЎЛГАНЛАР

Мен сиз билан орзу қилганман,
Армонларга кўмилганман, оғринганман,
Жанг қилганман,
Яраларимизни боғлаганмиз бирга.
Сизлар билан эдим,
Кейин кетдингиз қоронғу ерга.

Энди тунда келасиз Сиз,
Кулгу йўқ юзингизда,
Ёнимда ётасиз узала,
Ҳорғин, совуқ, тиғингиз кескир,
Қайноқ юрагимни кесасиз, дилни тиласиз тонггача,
Пайвда ҳалок бўлган дўстларим…

ШЕЪР

Мени қачондир астойдил севган ягона одам
“Алвидо” деди
Ва кетди.
У қуёшли бир кунда
Пикардияда ҳалок этилди.

ЙИГИТЛИК ТАЛАБИ

Йигитлик биздан куйлашни талаб этарди,
Аммо кесдилар тилимизни.

Йигитлик биздан югуришни талаб этарди,
Аммо тўсдилар йўлимизни.

Йигитлик сўрарди уйнаб-кулишни,
Аммо жўнатдилар урушга.

Биз истамаган эдик асло ўлишни,
Тўғри келди,
Қаримасдан,
Гўрга киришга…

ҲАЛОК БЎЛГАН ЗЎР ЙИГИТЛАРГА

Улар бизни симириб чайнадилар,
Туфлаб ташладилар;
Қирол ва давлат,
Исои Масиҳ
Ва бошқалар.
Ватанпарварлик,
Демократия,
Бурч —
Сафсаталар ва ясама нутқлар,
Улар бизни бузди ва ўлдирди, йигитлар…

ВА НИҲОЯТ

У ҳақиқатни айтишга чоғланди;
Томоғи қуриди, қичиди бешафқат,
Кейин сўлаги оқди, тиқилди ниҳоят;
Бўғзини йиртди Ҳақиқат….

ҲАММА АРМИЯЛАРДА ШУ ҲОЛ…

Ҳамма армияларда – шу ҳол.
Ташвиқот – шон, шараф.
Замбараклар шовқин кўтарар аввал,
Йигитлар – оташга ўзини отар
Ва қонга беланиб тупроқда ётар.
Кекса аскарларнинг кўзлари ҳорғин,
Уларни ишонтиролмас қадимий ёлғон…
Шон-шуҳратга давогар йигитларнинг
Ўликларини талайди,
Ялайди пашшалар…

Эрнест Миллер ҲЕМИНГУЭЙ (Hemingway) (1899.21.7, Ок-Парк, Чикаго яқинида — 1961.2.7, Кетчем, Айдахо штати) — америкалик ёзувчи. Нобель мукофоти лауреати (1954). Xемингуэй 1917 й.дан Канзас-Ситида журналистрепортёр сифатида иш бошлаган. 1-жаҳон уруши қатнашчиси (191418). Xемингуэй 1928 й.гача Парижда, 1939-60 й.ларда Кубада яшади. Дастлабки ҳикоялар китоби — «Бизнинг замонда» (1924). «Қуёш чиқади» (1926, инглизча нашрларда «Фиеста» номи билан чоп этилган), «Алвидо, қурол!» (1929) романларида урушнинг бемисл мантиқсизликлари, инсоний мардлик, қадр-қиммат ва мухаббатнинг ҳар қандай ёвуз кучлардан устунлиги ёрқин ифодаланган.
1930-й.ларнинг 1-ярмида ёзувчи ҳаёт йўлини қайта мулоҳаза қилиб кўришга, ўз ижодининг муайян йўналишларини аниклашга интилади. Натижада «Пешиндан кейинги ўлим» (1932), «Африканинг яшил тепаликлари» (1935), «Ғолибга байроқ берилмайди» (1933) ҳикоялар тўплами дунё юзини кўради. «Ҳўкизнинг шохи», «Френсис Макомбернинг бахти», «Килиманжаро қорлари» (1936) ҳикоялари, «Тўқчилик ва йўқчилик» (1937) романида Xемингуэй ижодий юксалиши кўзга ташланади.
Xемингуэй 1931—39 й.лари испан халқининг миллий озодлик курашида ҳарбий мухбир сифатида қатнашади. Шу йилларда унинг бир неча очерк ва репортажлари,«Мотам қўнғироғи» (1940) романи чоп этилади. Бу асарлардаги қаҳрамонлар халқ озодлиги йўлида фашизмга қарши курашадилар, инсоният тақдири учун ўзларининг масъул эканликларини қалбан ҳис этадилар.
2-жаҳон урушидан кейин Xемингуэй ижодида янги давр бошланган. Бадиий жиҳатдан анча юксак бўлган «Дарёнинг нарёғида, дарахтлар соясида» (1950) романи, «Чол ва денгиз» (1952) қиссаси Xемингуэйга катта шуҳрат келтирди. Xемингуэй 20-асрда ўзигагина хос бўлган қатьий холисликка асосланган характерли услубни яратдики, кейинчалик Америка қитъасидан етишиб чиққан ёзувчилар бу услубга тез-тез мурожаат қиладиган бўлишди.
«Чол ва денгиз», «Алвидо, қурол!» ва бошқа асарлари ўзбек тилига таржима қилинган.

Ernest Miller HEMINGUEY (Hemingway) (1899.21.7, Ok-Park, Chikago yaqinida — 1961.2.7, Ketchem, Aydaxo shtati) — amerikalik yozuvchi. Nobel mukofoti laureati (1954). Xeminguey 1917 y.dan Kanzas-Sitida jurnalistreportyor sifatida ish boshlagan. 1-jahon urushi qatnashchisi (191418). Xeminguey 1928 y.gacha Parijda, 1939-60 y.larda Kubada yashadi. Dastlabki hikoyalar kitobi — «Bizning zamonda» (1924). «Quyosh chiqadi» (1926, inglizcha nashrlarda «Fiesta» nomi bilan chop etilgan), «Alvido, qurol!» (1929) romanlarida urushning bemisl mantiqsizliklari, insoniy mardlik, qadr-qimmat va muxabbatning har qanday yovuz kuchlardan ustunligi yorqin ifodalangan.
1930-y.larning 1-yarmida yozuvchi hayot yo’lini qayta mulohaza qilib ko’rishga, o’z ijodining muayyan yo’nalishlarini aniklashga intiladi. Natijada «Peshindan keyingi o’lim» (1932), «Afrikaning yashil tepaliklari» (1935), «G’olibga bayroq berilmaydi» (1933) hikoyalar to’plami dunyo yuzini ko’radi. «Ho’kizning shoxi», «Frensis Makomberning baxti», «Kilimanjaro qorlari» (1936) hikoyalari, «To’qchilik va yo’qchilik» (1937) romanida Xeminguey ijodiy yuksalishi ko’zga tashlanadi.
Xeminguey 1931—39 y.lari ispan xalqining milliy ozodlik kurashida harbiy muxbir sifatida qatnashadi. Shu yillarda uning bir necha ocherk va reportajlari,«Motam qo’ng’irog’i» (1940) romani chop etiladi. Bu asarlardagi qahramonlar xalq ozodligi yo’lida fashizmga qarshi kurashadilar, insoniyat taqdiri uchun o’zlarining mas’ul ekanliklarini qalban his etadilar.
2-jahon urushidan keyin Xeminguey ijodida yangi davr boshlangan. Badiiy jihatdan ancha yuksak bo’lgan «Daryoning naryog’ida, daraxtlar soyasida» (1950) romani, «Chol va dengiz» (1952) qissasi Xemingueyga katta shuhrat keltirdi. Xeminguey 20-asrda o’zigagina xos bo’lgan qat`iy xolislikka asoslangan xarakterli uslubni yaratdiki, keyinchalik Amerika qit’asidan yetishib chiqqan yozuvchilar bu uslubga tez-tez murojaat qiladigan bo’lishdi.
«Chol va dengiz», «Alvido, qurol!» va boshqa asarlari o’zbek tiliga tarjima qilingan.

ERNEST HEMINGUEY
SH YE ‘ R L A R
Inglizchadan Karim Bahriev tarjimalari

* * *

Askarlarga nasib etmas sokin o’lim,
Ular nasibasi – jangohdagi xoch.
Yiqilgan jangchining boshi ustida
Xochday tuprog’iga tiqilar og’och.

Askar yo’taladi, bukchayar, o’qchir,
To’rt tomon – alanga, otash, dod-voy, sas…
Tokim janglar to’xtab, tun tushmas ekan,
Askar tirik qolganiga ishonmas.

O’G’LIMGA NASIHAT

Hech qachon ishonma oqlar irqiga,
Juhudni, hech kimni o’ldirma, bolam,
Imzo chekma hech bir shartnomalarga,
Cherkovda muk tushib yotma hech qachon.
Yaratganga ishon.

Harbiy kishi bo’lma hech qachon, bolam;
Ko’paytirma xotin sonini hech choq;
Jurnallarga aslo yozma maqola;
Tikonlarga hech vaqt urmagin tirnoq.

Qog’ozlarga aslo umr bog’lama,
Urishdan hal bo’lmas muammo sira,
Fahsh maydonida taning bulg’ama,
O’zingni pok saqla, asra bokira.

Ta’magirga aslo to’lama tovon,
Sudlarga tushmasing ishing hech qachon,
Noshirlarga aslo ishonma, bolam,
Yo’qsa, to’shaklaring bo’lar xas, somon.

Bir-bir tashlab ketar seni do’stlaring,
Hamma kirib ketar oxir qabrga.
Agar pok, sabrli umr kechirsang,
Falak ayvonida bo’larsan birga…

SARLAVHA

Ko’proq fikrlarsang, o’ylasang chunon,
Maqsadga oson yo’l topilar, ishon.
Biz-la avval raqs tushar shayton,
Keyin tavba tomon sudraydi iymon;
Tunda Yaratganga sig’inarmiz biz,
Kunduzlari egamiz – Iblis…
Essiz!

RUZVEL’T

Ishchilar unga ishonardi,
Ishonchni yo’qotdi u oxir,
O’ziga ishonmasalar ham
Suratin osarlar devorga axir.

‘U Farangistonda bo’lsa, nima qilardi!’ —
Dedilar.
Balkim, tirik qolardi —
O’lgan bo’lardi,
Ehtimol,
Askarlar o’larlar jang maydonida,
Generallar to’shakda o’lar doimo,
U ham o’ldi nihoyat.

U hayotligida to’qigan afsonalar
Hali ham tirik, rivojlanmoqda butkul,
El ko’ndi.
U o’ldi, afsonalari uchun to’siq yo’q endi.

KANADALIKLARNI YAXSHI KO’RAMAN
Xorijliklarga

Menga juda yoqar kanadaliklar.
Ular amerikaliklarga o’xshamas.
Ular tunda o’z vaqtida uyiga qaytar.
Ularning papiroslari achchiq sasimas.

Ularning boshiga shlyapa yaxshi o’tiradi.
Urushda g’alaba qildik, deb ular ishonar.
Ular ishonmaydi Adabiyotga.
Ular San’at bo’rttiradi, degan fikrda.

Ammo ular kon`kida yaxshi ucharlar.
Oralarida bir nechta boylari ham bor.
Ammo ularning boylari avtomobil sotib olmaydi,
Ko’proq sotib olar asov ot.

Chikago Torontoni sipolar shahri deb biladi.
Ammo boks va ot poygasi man qilingan
Chikagoda.
Yakshanba kuni hech kim ishlamas.
Hech kim.
Bu mening jinimni qo’zitmas.

Faqat bi xil papiros bor – Woodbine.
Siz qachondir Moviy Shlyapa kentida bo’lganmisiz?
Agar siz yengil moshinangiz bilan Ontarioda kimnidir o’ldirsangiz,
Qamoqqa tushishingiz mumkin.
Shundoq, albatta.
Shu yilning o’zida
Chikagoda
500 inson yengil avtomobillar tagida o’ldi.

Kanadad pul topish oson,
Ammo boy bo’lish qiyin.
Qandolatchilar, oshxonalar ko’p.
Ammo bunda kabarelar yo’q.
Xizmatchiga chorak sent qo’l haqi bersangiz ham
U sizga ‘Rahmat’ aytadi.
Aslida sizna haydab solishi kerak edi.

Ular tramvaylarda ayollarga joy bo’shatishmas.
Go’zal ayollarga ham, juda go’zal bo’lsa ham.
Ular kechki ovqat uchun uyga shoshilishar,
Restoranlar, jononlar poylab tursa ham.
Ular radio eshitadilar doim.
Ajoyib odamlar – kanadaliklar.
Menga juda yoqar, o’lay agar…

1918 YIL 8 IYULDA PAYVDA HALOK BO’LGANLAR

Men siz bilan orzu qilganman,
Armonlarga ko’milganman, og’ringanman,
Jang qilganman,
Yaralarimizni bog’laganmiz birga.
Sizlar bilan edim,
Keyin ketdingiz qorong’u yerga.

Endi tunda kelasiz Siz,
Kulgu yo’q yuzingizda,
Yonimda yotasiz uzala,
Horg’in, sovuq, tig’ingiz keskir,
Qaynoq yuragimni kesasiz, dilni tilasiz tonggacha,
Payvda halok bo’lgan do’stlarim…

SHE’R

Meni qachondir astoydil sevgan yagona odam
“Alvido” dedi
Va ketdi.
U quyoshli bir kunda
Pikardiyada halok etildi.

YIGITLIK TALABI

Yigitlik bizdan kuylashni talab etardi,
Ammo kesdilar tilimizni.

Yigitlik bizdan yugurishni talab etardi,
Ammo to’sdilar yo’limizni.

Yigitlik so’rardi uynab-kulishni,
Ammo jo’natdilar urushga.

Biz istamagan edik aslo o’lishni,
To’g’ri keldi,
Qarimasdan,
Go’rga kirishga…

HALOK BO’LGAN ZO’R YIGITLARGA

Ular bizni simirib chaynadilar,
Tuflab tashladilar;
Qirol va davlat,
Isoi Masih
Va boshqalar.
Vatanparvarlik,
Demokratiya,
Burch —
Safsatalar va yasama nutqlar,
Ular bizni buzdi va o’ldirdi, yigitlar…

VA NIHOYAT

U haqiqatni aytishga chog’landi;
Tomog’i quridi, qichidi beshafqat,
Keyin so’lagi oqdi, tiqildi nihoyat;
Bo’g’zini yirtdi Haqiqat….

HAMMA ARMIYALARDA SHU HOL…

Hamma armiyalarda – shu hol.
Tashviqot – shon, sharaf.
Zambaraklar shovqin ko’tarar avval,
Yigitlar – otashga o’zini otar
Va qonga belanib tuproqda yotar.
Keksa askarlarning ko’zlari horg’in,
Ularni ishontirolmas qadimiy yolg’on…
Shon-shuhratga davogar yigitlarning
O’liklarini talaydi,
Yalaydi pashshalar…