Жаноб ва хоним Эллиот фарзанд кўриш умидида эди. Улар Бостонда турмуш қургандан сўнг пароходда Европага сузиб кетишди. Пароход чиптаси жуда қиммат, Европага йўналтирилган рейс эса олти кеча-кундузлик эди. Буни қарангки, хоним Эллиот сув уловида бетоб бўлиб қолди. У сув чайқалиб, пароход силкинганида беҳузурланар, дамба-дам кўнгли ағдариларди ҳам.

Эрнест Ҳемингуэй
ИККИ ҲИКОЯ

Эрнест Ҳемингуэй — америкалик ёзувчи (ингл. Эрнест Миллер Ҳемингwай; 21. 06.1899 , Оук-Парк, Иллинойс, АҚШ — 2.07. 1961, Кетчум, Айдахо, АҚШ). Нобел мукофоти лауреати (1954). 1917 йилдан Канзас-Ситида жоурналист-репортёр сифатида иш бошлаган. Биринчи жаҳон уруши қатнашчиси (1914 18). Хемингуэй 1928 йилгача Парижда, 1939 60 йилларда Кубада яшади. Дастлабки ҳикоялар китоби — «Бизнинг замонда» (1924). «Қуёш чиқади» (1926, инглизча нашрларда «Фиеста» номи билан чоп этилган),
«Алвидо, қурол!» (1929) романларида урушнинг бемисл мантиқсизликлари, инсон ҳақҳуқуқлари, эркига тажовуз, айни пайтда, инсоний мардлик, қадрқиммат ва мухаббатнинг ҳар қандай ёвуз кучлардан устунлиги ёрқин ифодаланган.
1930 йилларнинг ,биринчи ярмида Ҳемингуэй ижодида тушкунликни кузатиш мумкин. Шу даврда ёзувчи ҳаёт йўлини қайта мулоҳаза қилиб кўришга, ўз ижодининг муайян йўналишларини аниқлашга интилади. Натижада «Пешиндан кейинги ўлим» (1932), «Африканинг яшил тепаликлари» (1935), «Ғолибга байроқ берилмайди» (1933) ҳикоялар тўплами дунё юзини кўради. «Ҳўкизнинг шохи», «Френсис Макомбернинг бахти», «Килиманжаро қорлари» (1936) ҳикоялари, «Тўқчилик ва йўқчилик» (1937) романида Ҳемингуэй ижодий юксалиши кўзга ташланади. Хемингуэй асарларида дастлабки журналистик кузатув ўрнини таҳлилий, қиёсий мулоҳаза ва мушоҳадалар эгаллайди. У ҳар қандай урушни қоралайди, шу туфайли инсоният азият чекаётганига эътибор қаратади. Инсон ҳуқуқлари йўлида, озодлик курашида ёлғиз майдонга тушишнинг ҳалокатли оқибатларга олиб келишини оддий кишилар образи орқали ифодалайди.
Ҳемингуэй 1931—39 -йиллари испан халқининг миллий озодлик курашида ҳарбий мухбир сифатида қатнашади. Шу йилларда унинг бир неча очерк ва репортажлари, «Мотам қўнғироғи» (1940) романи чоп этилади. Бу асарлардаги қаҳрамонлар халқ озодлиги йўлида фашизмга қарши курашадилар, инсоният тақдири учун ўзларининг масъул эканликларини қалбан ҳис этадилар, кишилар билан бирга изтиробга тушадилар, хавф-хатардан қутулиш чораларини излайдилар.
Иккинчи жаҳон урушидан кейин Ҳемингуэй ижодида янги давр бошланган. Бироқ бу даврда юзага келган «Хавфли ёз» ва «Океандаги ороллар» романлари аввалгиларига қараганда бадиий жиҳатдан анча бўш асарлар саналади. Лекин маълум муддат ўтиб, Ҳемингуэй инсоннинг руҳий ҳолатини тадқиқ этиш билан жамиятдаги мавжуд вазиятни очиб беришга қодир асарларни яратди. Бадиий жиҳатдан анча юксак бўлган «Дарёнинг нарёғида, дарахтлар соясида» (1950) романи, «Чол ва денгиз» (1952) қиссаси Хемингуэйга катта шуҳрат келтирди. Ҳемингуэй 20 асрда ўзигагина хос бўлган қатий холисликка асосланган характерли услубни яратдики, кейинчалик Америка қитъасидан етишиб чиққан ёзувчилар бу услубга тезтез мурожаат қиладиган бўлишди.
«Чол ва денгиз», «Алвидо, қурол!» ва бошқа асарлари ўзбек тилига Иброҳим Ғафуров томонидан таржима қилинган.

ЖАНОБ ВА ХОНИМ ЭЛЛИОТ

Жаноб ва хоним Эллиот фарзанд кўриш умидида эди. Улар Бостонда турмуш қургандан сўнг пароходда Европага сузиб кетишди. Пароход чиптаси жуда қиммат, Европага йўналтирилган рейс эса олти кеча-кундузлик эди. Буни қарангки, хоним Эллиот сув уловида бетоб бўлиб қолди. У сув чайқалиб, пароход силкинганида беҳузурланар, дамба-дам кўнгли ағдариларди ҳам.
Ҳамма жанублик одамлар сингари хоним Эллиот оқшом сайр қилиб, эрта саҳарда уйғонишга одатлангани учунми, денгиз «касаллигини» тез юқтириб олди. Кўпчилик йўловчилар уни аллақачон она бўлганлигига ишонч ҳосил қилганди, бу эр-хотинни билганлар эса хонимни оғироёқ деб ўйлашарди. Умуман олганда, аёл қирқни қоралаб қўйганди. Саёҳат қилаётганида эса у ёшини ошкор қилди.
Хоним жуда ҳам ёш кўринарди. Қирққа киргани сезилмасди ҳам. Жувонга Эллиот бир неча ҳафта бурун уйланганди. Унга қадар у ишлайдиган қаҳвахонага бориб юриб, илтифотлар кўрсатиб, кутилмаганда уни ўпиб олгач, уйланишга қарор қилди қўйди.
Уйланишдан аввал Хьюберт Эллиот Гарвард университети ҳуқуқшунослик фанлари курсини ўтаган ва кафедрада қолиб, ишлаётган эди. У шоир ҳам бўлиб, йилига ўн минг доллар ишлаб топарди. Шоир узундан-узун шеърлар ёзар, аммо бу ишни жуда тез қотириб қўярди. У йигирма беш ёшни уриб қўйган ва хоним билан топишгунча бирор бир аёлнинг билагидан ушлаб кўрмаганди ҳатто. У пок бўлишга астойдил уринар, ўз хотини олдида ҳам юзи ёруғ бўлишни истар, шунинг учун ундан ўзгасига бурилиб ҳам қарамас эди. У буни ўзи учун одат қилиб олган, руҳий покликни қадрлар эди. Жаноб Эллиот хотинига дуч келгунга қадар бир неча бор кўнгил кўчасидан ўтган, қайсики қизга эрта ёки кечроқ севги изҳор этмасин, уларнинг маъсумалигини асраб қолишига сўз берар эди. Шундан сўнг жононларнинг йигитга бўлган қизиқиши сўниб, у билан ортиқ учрашмай қўярдилар. Йигит эса бундан даҳшатга тушар, таннозларнинг бу қилиғидан изтироб чекар, «бу қизлар шунчалик бесабр, суюқоёқ деб ўйламагандим, унаштирув ёки никоҳ маросимигача ҳам бардош беришмасая», деб ич-ичидан эзиларди. Бир куни у учрашиб юрган бир қизнинг талабалик йилларидаги ахлоқсиз саргузаштларини нохос эшитиб қолиб, анчагача ўзига келолмай юрганди.
Хоним Эллиотни Корнелия деб аташарди. У йигит ўзини худди жанубда, оиласидагидек Калютина деб чақиришини хоҳларди. Йигитнинг онаси ўғли хотинини тўйдан сўнг уйга меҳмонга олиб келганида роса йиғлади, аммо эр-хотин чегара яқинида яшашга қарор қилишганини эшитгач, ҳовури босилди.
Йигит Корнелияга «сенга дуч келгунимга қадар бирорта ҳам қизнинг билагидан тутмадим» деганида у «Азизим, менинг бебаҳоим», деб эркаланиб, уни қаттиқ қучиб олди. Корнелия ҳам бу кунга қадар маъсума эди. «Мени яна бир марта қаҳвахонада ўпганингдек ўпгин», – деди у.
Хьюберт хотинига айни шундай бўса тақдим қилиш усули тўғрисида бир йигит ўртоғи сўзлаб берганини айтди. У бу сирни аён қилётган дам ҳаяжонда ҳам ҳайратда эди. Баъзан улар узоқ ўпишгач, Корнелия эридан ўзининг уни учратгунга қадар маъсумалигини асраб қолганига яна бир бор ишонч ҳосил қилиш учун тағин шундай бўсага кўмиб юборишни сўрарди. Бу иқрор уларнинг иккаласига ҳам киши билмас куч, руҳ берарди.
Даставвал Хьюбертнинг миясига Корнелияга уйланиш фикри келмаганди. У ҳеч вақт уни ўйламаган, аёллик латофатлари ҳақида хаёл сурмаганди. Улар шунчаки дўст эдилар; кейин эса оқшомлардан бирида дилбар қизнинг дугонаси ҳисоб-китобга тушган маҳал қаҳвахона орқасидаги кичкина хонада граммофон куйлари остида бирга рақсга тушишди. Шу дам дилбар қиз ногаҳонда йигитга нигоҳини қаратди, кейин фавқулодда воқеа юз берди: йигит уни ўпиб олди. Хьюберт унга уйланишга қачон қарор қилганини ҳануз эслай олмайди. Аммо улар турмуш қурдилар.
Тўйдан сўнг келин-куёв тунни Бостондаги бир отелда ўтказдилар. Икков ҳам бахтнинг ортиғини кутардилар, аммо охир-оқибат Корнелия ухлаб қолди. Хьюберт уни уйғотишга кўзи қиймади, тўй саёҳати учун харид қилган халатда отел йўлагида у ёқдан-бу ёққа юриб, вақтни оғдирди. У эшик ёнида ечилган ниҳояси йўқ бир неча жуфт ботинкаларга – кичкина туфли ва катта штиблетларга кўз ташлаб, бундан юраги гурсиллаб уриб кетди ва шу он қайтиб ичкарига – ётоққа кирдию, Корнелиянинг ҳамон тош қотиб ухлаб ётганига амин бўлди. Йигитнинг рафиқасини уйғотишга ҳадди сиғмади, асабини босиб, тинчланди ва ўзи ҳам унинг ёнидан секин чўзилиб, уйқуга чоғланди.
Эртаси куни эр-хотин куёвнинг онасиникида меҳмонда бўлишди, бир кун ўтгач, Европага жўнаб кетишди. Энди улар фарзанд кўриш ҳақида ўйлашяпти, ҳаммадан ҳам Корнелия, ахир эр-хотин дунёда энг азизи, кераклиси, бола эканлигини тушуниб етишганди-да.
Пароходда вақт имиллаб ўтар, кун чўзилгандан-чўзиларди. Гоҳ қуёш чиқиб атрофни жизғанак қилар, шамолдан дарак бўлмас, бундан одамлар диққинафас бўлар, гарчанд пароход қимматбаҳо, лифту бассейнларигача муҳайё бўлса-да, йўловчилар инглизча талаффузда Европагача яна саккиз кеча-кундуз борлигини сўзлаб, асабийлашарди.
Эр-хотин Шербурда тушиб қолиб, Парижга келишди.
Париж келин-куёвни унчалик ҳам қизиқтирмади. Бу ерда ҳар кун ёмғир ёғарди. Улар фарзанд кўриш истагида эдилар. Сандроқланиб юргач, биров эр-хотинга Эзру Паунда қаҳвахонасини кўрсатиб юборди. Трианода эса улар Жеймс Жойс (машҳур ёзувчи) тушлик қилаётганини кўриб қолдилар.
Жаноб ва хоним Эллиот ёзги университетга Дижонга боришга қарор қилдилар (бу ерга пароходда улар билан бирга бўлган йўловчилар кетётган эди).
Дижонда, маълум бўлишича, қиладиган ишнинг ўзи йўқ экан. Шундай бўлса-да, Хьюберт кўпдан-кўп шеърлар ёзди, Корнелия эса уларни машинкада териб ташлайверди. Шеърларнинг бари узундан-узун эди. Хьюберт терилган шеърларга жиддий қарар, агар бирорта сатрда сўз хато ёзилган бўлса, уни қайтадан машинкада босишга хотинини мажбурларди. Бу Корнелиянинг ҳамиятига тегар ва юраги тўлиб йиғларди. Эр-хотинни ҳамон фарзандли бўлиш истаги қийнар, Дижондан жўнаб кетгунларига қадар ҳам бир он бўлсин, бу хоҳиш олови пасаймаганди.
Эр-хотин тағин Парижга қайтиб келишди. Пароходда, улар билан бирга бўлган йўловчиларнинг аксарияти ҳам бу шаҳарга қайтишганди. Афтидан, Дижон бу одамларнинг жонига теккан бўлса керак. Энди уларда Гарвард ё Колумбия ёки Уобаш университетини тугатган курслари, Дижонда Кот-д’ Ор департаментида эшитган маърузаларини сўзлаб бериш имконияти туғилган эди. Бу йўловчилардан кўпчилиги агар университет бўлса, Лангедок, Монпелье ёки Перпиньянга боришни афзал билишарди. Бироқ масофа узоқ эди. Агар поездда борилса, Дижонддан тўрт ярим соат йўл босиш зарур эди.
Шу кўйи эр-хотин хорижликларга кўринишдан қочиб, «Ротонда» қаршисидаги «Купол» қаҳвахонасида бир неча кун тунаб юришди. Сўнг эса «Нью-Йорк геральд» газетасида берилган эълонга биноан Турен саройидан хонани ижарага олишди. Эллиот бу ерда кўпдан-кўп дўстлар орттиришга улгурди. Уларнинг бари шоирнинг ёзган шеърларидан завқланишар, ҳаяжонланишар, уни кўкка кўтариб мақташарди. Хоним эса бир вақтлар қаҳвахонада бирга ишлаган бостонлик дугонаси унинг шеърларини машинкада тердиришга эрини кўндирди. Эллиот хоним дугонаси Бостондан келган кун қувноқлашиб кетди. Ҳатто икки дугона дийдордан қувончдан йиғлаб ҳам олишди. Бу қиз Корнелиядан бир неча ёш катта кўринарди, шунинг учун ҳам у тўй бўлган бу дугонасини «кичкинтой» деб чақиришни ёқтирарди. У ҳам жанубдан, жуда қадрдон оиладан эди.
Шундай қилиб учовлон ва Эллиотнинг яна уч нафар дўсти Турендаги ижарага олинган уйга боришди. Турен текис жой эди, аммо ҳаддан ортиқ иссиқ эди. Шу хусусиятлари билан бу ер Канзасни ёдга соларди. Бу вақтга қадар Эллиотнинг шеърлари тўпланиб қолган, бутун бир томга етгулик эди. У китоб қилишга қарор қилган, ҳатто Бостондаги бир нашриёт муҳаррири билан шартнома ҳам тузиб қўйганди.
Тез орада Эллиотнинг дўстлари бир-бирининг таъсири остида Парижга эргашиб кета бошладилар. Турен энди меҳмонлар учун торлик қила бошлаганди. Бир муддат ўтгач эса барча дўстлар бир америкалик бой шоир билан Трувил яқинидаги денгиз олди оромгоҳига жўнаб кетишди.
Эллиот эса Турендаги ижара уйида қолди. Негаки у бу сарой учун ёз сўнггига қадар пул тўлаб қўйганди. У Эллиот хоним билан катта, кечаю кундуз иссиқ ётоқдаги дағал ва қаттиқ кроватда ётарди. Улар ҳануз бола кўришни хоҳлашарди. Хоним Эллиот машинкада ёзиш усулини ўрганиб олди, унга тез ёзишдан кўра, бехато ҳарф териш муҳим эканлигини тушунди. Аммо эрининг барча қўлёзмаларини дугонаси машинкадан чиқариб берди. У бу ишни ўта эҳтиёткорлик ва тезлик билан бажарди.
Эллиот оқ винога ружу қўйди, шундан сўнг бошқа хонага ўтиб ётадиган бўлди. Оқшомлари берилиб шеър ёзар, эрталаб ҳолдан тойгани юз-кўзларидан сезилиб турарди. Хоним Эллиот ва бостонлик дугонаси катта ётоқда тунайдиган бўлишди. Улар гоҳ-гоҳида тўйиб-тўйиб йиғлаб ҳам олишарди. Кечқурун эса учов бутун бир оиладек бўлиб боғдаги чинор остида овқатланишарди. Бу дам кечки гармсел эсар, Эллиот оқ винодан симирар, хоним эса дугонаси билан чақчақлашарди. Сиртдан қараганда уларни жуда ҳам бахтиёр дейиш мумкин эди.

ҲИНДУЛАР ҚИШЛОҒИ

Кўл қирғоғида бегона қайиқ қантариб қўйилганди. Унинг ёнида икки ҳинду кутиб турарди.
Ник ва унинг отаси келиб қайиқ қуйруғига жойлашгач, ҳиндулар уловни сувга итаришди. Сўнг улардан бири қайиққа чиқиб, эшкакка қўл солди. Жорж амаки иккинчи қайиқ қуйруғидан жой олганди. Ёш ҳинду бу уловни бошқариб борарди.
Қайиқларнинг иккаласи ҳам қоронғида сузиб борарди. Ник туманда ўзидан аввал сузиб кетётган қайиқ эшкагининг чалоп-чулупини эшитарди. Ҳиндулар чаққонлик билан эшкак эшишар, қайиқлар бир текисда олға силжиб борарди. Ник отасига суяниб ўтирар, унинг елкаларини қучоқлаб олганди. Сув муздек эди. Ҳинду кучи борича эшкак эшар, аммо ундан олдинда кетиб борётган бошқа бир қайиқ туманда тобора узоқлашиб кўринмай кетаётганди.
– Қаерга боряпмиз, дада? – сўради Ник.
– Ҳу анави томонга, ҳиндулар қишлоғига. У ерда бир аёл оғриб ётибди.
– Ҳа… – деди Ник.
Улар етиб боришганида аввалроқ етиб келган қайиқ қирғоқ бўйида эди. Жорж амаки қоронғида сигарет тутатди. Ёш ҳинду эса қайиқни қумлоққа судраб чиқди. Сўнг Жорж амаки икки ҳиндуга ҳам сигарет улашди.
Улар қирғоқдан ўтлоқ бўйлаб юришди, оёқлари майсага инган шудрингдан ивиди; олдинда ёш ҳинду фонус тутганча борарди. Сўнг йўловчилар ўрмон ичкарилагач, хиёл сўқмоқ бўйлаб юриб узоқдан кўзга ташланаётган тепаликка олиб борадиган йўлга чиқишди. Йўл икки томондаги дарахтлар каллаклангани учунми, ойдин эди. Ёш ҳинду тўхтаб, фонус шуъласини ўчирди. Ҳамроҳларга у ёғига фонус керак эмас эди. Улар тағин олға қадам ташлашди.
Муюлишда улар олдига бир ит вовуллаб югуриб чиқди. Ён-верни авратини пўстлоқ кийимлар яшириб турадиган ҳиндулар капаларидаги олов ёритиб турарди. Хиёл ўтмай яна бир неча ит келиб, уларга ҳамла қила бошлади. Ҳиндулар кўппакларни капалар томон ҳайдашди.
Яқин атрофдаги капа дарчаси оловдан ёришиб кетди. Бўсағада бир кампир чироқ тутиб турар, ичкарида ёғоч кроватда бир жувон ҳинду чўзилиб ётганди. У уч кундан буён тўлғоқ азобидан қийналаётганди. Бу қишлоқнинг ҳамма қари-қартанг аёллари унинг атрофини ўраб олишганди. Эркаклар бемор олдидан узоқда эдилар; улар жувон овози етиб келмас зим-зиё йўл чеккасида чўккалаб ўтирган кўйи сигарет тортишарди.
Икки ҳинду ва Ник отаси ва Жорж амаки ортидан баракка кириб келган дам жувон азобдан тағин қичқирди. У ҳамон чўзилиб ётар, ёпинчиқ остидаги қорни тоғдек дўмпайган, боши эса ён томонига ўгирилган эди. Ёғоч тахтанинг бош томонида унинг эри турарди. Уч кун бурун у оёғини болта билан жароҳатлаб қўйганди. У трубка чекаётганди. Капада одамни беҳузур қиладиган ҳид бор эди.
Никнинг отаси ўчоққа сув қўйишни буюрди ва у исигунга қадар Ник билан гурунглашиб турди.
– Кўряпсанми, Ник, – деди у, – манави аёл туғишга тараддудланяпти.
– Биламан, – деди Ник.
– Сен ҳеч нимани билмайсан, – деди яна ота. – Қулоқ сол, катталар гапирганида. Манави аёл ҳозир ҳаёт билан курашяпти. Буни тўлғоқ даври дейишади. Чақалоқ туғилишни истайди, онаси ҳам унинг дунёга келишини хоҳлайди. Унинг ҳамма мушаклари таранг тортилган ҳозир. Нега? Боланинг туғилиши учун ёрдам бу. Аёл қичқирганида нима содир бўлишини тушундингми энди?
– Тушунаман, – деди Ник.
Бу онда жувон яна дард зўридан қичқириб юборди.
– Оҳ, дада, – деди Ник, – ахир бу аёл ортиқ додламаслиги учун унга бирор нима бера олмайсизми?
–Оғриқсизлантирадиган воситалар ёнимда йўқ, – жавоб берди ота. – Аммо унинг қичқириғи унча қўрқинчли эмас. Мен масалан, бунга эътибор бермайман, чунки бу унча аҳамиятли эмас.
Ёғоч тахта тепасида ҳинду жувоннинг эри девор томонга ўгирилиб олганди. Ошхонада ивирсиб юрган бир аёл сув қайнагани ҳақида дўхтирга ишора қилди. Никнинг отаси ошхонага кириб, қозонда биқирлаётган сувнинг ярмини тоғорага қуйди. Қозон ичига эса ўзи билан бирга олиб келган рўмолчага ўроғлиқ қандайдир асбобларни солди.
–Булар ҳам обдан қайнаб чиқиши керак, – деди у ва қўлларини тоғорага туширган кўйи оромгоҳдан олиб келган совун билан чая бошлади.
Ник отаси қўлларини совун билан қандай чаяётганидан кўз узмай турди. Ота бу ишни сидқидиллик билан бажараётиб тағин ўғлига сўз қотди.
–Кўряпсанми, Ник, чақалоқ ёруғ дунёга келишга уриняпти, аммо бу ҳамма вақт ҳам такрорланавермайди. Агар бу ҳол юз бермаса, унда оворагарчиликлар бошланиб кетади, ҳамма ташвишга қолади. Эҳтимол операция қилишга ҳам тўғри келар. Ҳозир кўрамиз.
Дўхтир қўллари тоза ювилганига ишонч ҳосил қилгач, у тағин хонага қайтиб, ўз ишига киришди.
–Ёпинчиқни қайириб қўй, Жорж, – буюрди Никнинг отаси бемор қорни устига ташланган матога имо қилиб. – Мен унга тегинишни истамайман.
Кейинроқ, операция бошлангач, Жорж амаки ва уч нафар ҳинду жувонни маҳкам тутиб туришди. У туйқус Жорж амакини тишлаб олганда шўрлик оғриқдан «Ҳе сени…» дея сўкиниб юборди. Уни кўлдан қайиқда олиб келган ёш ҳинду тиржайди. Ник тоғорани тутиб турарди. Бу оғир жараён хийла узоқ чўзилди.
Никнинг отаси чақалоқни илиб олди. Миттивойнинг нафас олаётганини сезиш учун уни бир туртиб, кампирга узатди.
– Кўряпсанми, Ник, бу ўғилча, – деди у. – Хўш, сенга менинг ассистентим бўлиш ёқяптими?
– Ёмон эмас, – деди Ник. У айни дам отаси бажараётган ишни кўрмаслик учун ҳам бошқа томонга қараётганди.
–Мана энди ҳаммаси бадастир бўлди, –деди ота ва алланимани тоғорага ташларкан.
Ник бу томонга қиё ҳам боқмади.
–Хўш, –деди ота, – энди фақат тикиш қолди. Ҳозир кесилган жойни тикиб қўяман.
Ник ҳамон отасига тескари қараб турарди.
Ота ўз ишини тугатиб, қад ростлади. Жорж амаки ва ҳиндулар ҳам аёлдан чекинишди. Ник тоғорани ошхонага олиб чиқди.
Жорж амаки ўз қўлларига кўз ташлади. Ёш ҳинду илжайди.
–Ҳозир пероксид билан ювиб қўяман, деди дўхтир.
У ҳинду жувон олдига энгашди. Оғриқдан холи бўлган аёл энди сокин тортган, кўзлари юмуқ эди. Унинг ранги жуда ҳам оқариб кетганди. У ҳатто атрофидагилар боласига парвона бўлаётганини идрок қилмас эди.
–Мен эртага келаман, – деди дўхтир. – Сент-Игнесдан келадиган ҳамшира, менимча бугун келиши керак. У кун бўйи бемор олдида бўлади, керакли нарсаларни олиб келади.
Дўхтир омадли матчдан кейин ҳаяжонини боса олмаган ва сергап бўлиб қолган футболчи кўйига тушганди.
–Мана энди тиббий журналга ёзишнинг айни мавриди, Жорж, – деди у. – Буклама пичоқ ёрдамида хавфли ҳолатда бўлгани учун она қорнини ёриб, бола олинди ва тўққиз футли сур сим билан тикилди.
Жорж амаки деворга суянганча турар, қўлларидан кўз узмасди.
–Ахир сен бизда машҳур жарроҳсан-да, – деди у.
– Бахтиёр отага ҳам юзланиш керак. Бу дамда унга ҳаммадан ҳам қийин бўлгани сир эмас, – деди Никнинг отаси. Ва ҳинду бошидан ёпинчиқни кўтарган ҳам эди, қўли қандайдир ҳўл нарсага тегиб кетди. У ёғоч кроват қирғоғида туриб, чироқни яқин тутди ва тепага қаради. Ҳинду эр деворга юзтубан турарди. Унинг томоғи сўл қулоғидан ўнг қулоғигача қирқилган эди. Мурданинг танаси эгилиб тушган, тахтада қон кўлмак ҳосил бўлганди. Унинг боши эса чап қўлига оғиб тушганди. Устара очиқлигича қолган, тиғи тепага қаралган, ёпинчиқ ораси қондан ивиганди.
– Никни олиб чиқ Жорж, – деди дўхтир.
Ота хато қилганини кеч пайқади. Ник ошхона эшигиданоқ отаси чироқ тутиб, ҳиндунинг бошини ўгирган он унинг шаъмаси ва ёғоч кроват олдида нима содир бўлганини англаганди.
Улар йўл бўйлаб тағин кўлга қайтишганида тонг ёриша бошлади.
– Сени олиб келганим учун ҳеч қачон ўзимни кечира олмайман, Ник, – деди ота кўнглида уйғонган қўрқув, ташвиш ва таҳлика ҳислари пасайгач. – Бу ҳол содир бўлишини кўнглим сезганди.
– Ҳамма аёллар тўлғоқ тутганда доим шундай оғир ҳолга тушишадими? – сўради Ник.
– Йўқ, камдан-кам ҳолларда.
– У нега ўзини ўлдирди, ота?
– Билмайман, Ник. Ақлимга сиғдиролмаяпман.
– Эркаклар ўзига тез-тез шундай суиқасд қилишадими?
– Йўқ, Ник. Тез-тез эмас.
– Аёлларчи?
– Ундан ҳам камдан-кам ҳолларда.
– Қайси ҳолларда?
– Баъзида.
– Дада!
– Ҳа?
– Жорж амаки қаерга кетди?
– У ҳозир келади.
– Ўлиш оғирми, дада?
– Йўқ. Менимча, бу оғир эмас, Ник. Бу ҳам вазиятга боғлиқ.
Улар қайиққа ўтирдилар. Ник – қуйруқ томонга, ота – эшкак ўрнатилган жойга. Қуёш тепалик узра кўтарилди. Олабуға шапиллади ва сувда айлана ҳосил қилиб, кўздан ғойиб бўлди. Ник қўлини сувга теккизди. Тонгнинг аччиқ совуғида сув илиқ туюлди унга.
Бу дам Ник эшкак эшаётган отаси ёнига ўтиб, чўкаркан, у ҳеч қачон ўлмаслигини кўнглидан туйди.

Умид Али таржималари

Janob va xonim Elliot farzand ko‘rish umidida edi. Ular Bostonda turmush qurgandan so‘ng paroxodda Yevropaga suzib ketishdi. Paroxod chiptasi juda qimmat, Yevropaga yo‘naltirilgan reys esa olti kecha-kunduzlik edi. Buni qarangki, xonim Elliot suv ulovida betob bo‘lib qoldi. U suv chayqalib, paroxod silkinganida behuzurlanar, damba-dam ko‘ngli ag‘darilardi ham.

Ernest Heminguey
IKKI HIKOYA

Ernest Heminguey — amerikalik yozuvchi (ingl. Ernest Miller Hemingway; 21. 06.1899 , Ouk-Park, Illinoys, AQSh — 2.07. 1961, Ketchum, Aydaxo, AQSh). Nobel mukofoti laureati (1954). 1917 yildan Kanzas-Sitida journalist-reportyor sifatida ish boshlagan. Birinchi jahon urushi qatnashchisi (1914 18). Xeminguey 1928 yilgacha Parijda, 1939 60 yillarda Kubada yashadi. Dastlabki hikoyalar kitobi — «Bizning zamonda» (1924). «Quyosh chiqadi» (1926, inglizcha nashrlarda «Fiyesta» nomi bilan chop etilgan),
«Alvido, qurol!» (1929) romanlarida urushning bemisl mantiqsizliklari, inson haqhuquqlari, erkiga tajovuz, ayni paytda, insoniy mardlik, qadrqimmat va muxabbatning har qanday yovuz kuchlardan ustunligi yorqin ifodalangan.
1930 yillarning ,birinchi yarmida Heminguey ijodida tushkunlikni kuzatish mumkin. Shu davrda yozuvchi hayot yo’lini qayta mulohaza qilib ko’rishga, o’z ijodining muayyan yo’nalishlarini aniqlashga intiladi. Natijada «Peshindan keyingi o’lim» (1932), «Afrikaning yashil tepaliklari» (1935), «G’olibga bayroq berilmaydi» (1933) hikoyalar to’plami dunyo yuzini ko’radi. «Ho’kizning shoxi», «Frensis Makomberning baxti», «Kilimanjaro qorlari» (1936) hikoyalari, «To’qchilik va yo’qchilik» (1937) romanida Heminguey ijodiy yuksalishi ko’zga tashlanadi. Xeminguey asarlarida dastlabki jurnalistik kuzatuv o’rnini tahliliy, qiyosiy mulohaza va mushohadalar egallaydi. U har qanday urushni qoralaydi, shu tufayli insoniyat aziyat chekayotganiga e’tibor qaratadi. Inson huquqlari yo’lida, ozodlik kurashida yolg’iz maydonga tushishning halokatli oqibatlarga olib kelishini oddiy kishilar obrazi orqali ifodalaydi.
Heminguey 1931—39 -yillari ispan xalqining milliy ozodlik kurashida harbiy muxbir sifatida qatnashadi. Shu yillarda uning bir necha ocherk va reportajlari, «Motam qo’ng’irog’i» (1940) romani chop etiladi. Bu asarlardagi qahramonlar xalq ozodligi yo’lida fashizmga qarshi kurashadilar, insoniyat taqdiri uchun o’zlarining mas’ul ekanliklarini qalban his etadilar, kishilar bilan birga iztirobga tushadilar, xavf-xatardan qutulish choralarini izlaydilar.
Ikkinchi jahon urushidan keyin Heminguey ijodida yangi davr boshlangan. Biroq bu davrda yuzaga kelgan «Xavfli yoz» va «Okeandagi orollar» romanlari avvalgilariga qaraganda badiiy jihatdan ancha bo’sh asarlar sanaladi. Lekin ma’lum muddat o’tib, Heminguey insonning ruhiy holatini tadqiq etish bilan jamiyatdagi mavjud vaziyatni ochib berishga qodir asarlarni yaratdi. Badiiy jihatdan ancha yuksak bo’lgan «Daryoning naryog’ida, daraxtlar soyasida» (1950) romani, «Chol va dengiz» (1952) qissasi Xemingueyga katta shuhrat keltirdi. Heminguey 20 asrda o’zigagina xos bo’lgan qatiy xolislikka asoslangan xarakterli uslubni yaratdiki, keyinchalik Amerika qit’asidan yetishib chiqqan yozuvchilar bu uslubga teztez murojaat qiladigan bo’lishdi.
«Chol va dengiz», «Alvido, qurol!» va boshqa asarlari o’zbek tiliga Ibrohim G’afurov tomonidan tarjima qilingan.

JANOB VA XONIM ELLIOT

Janob va xonim Elliot farzand ko’rish umidida edi. Ular Bostonda turmush qurgandan so’ng paroxodda Yevropaga suzib ketishdi. Paroxod chiptasi juda qimmat, Yevropaga yo’naltirilgan reys esa olti kecha-kunduzlik edi. Buni qarangki, xonim Elliot suv ulovida betob bo’lib qoldi. U suv chayqalib, paroxod silkinganida behuzurlanar, damba-dam ko’ngli ag’darilardi ham.
Hamma janublik odamlar singari xonim Elliot oqshom sayr qilib, erta saharda uyg’onishga odatlangani uchunmi, dengiz «kasalligini» tez yuqtirib oldi. Ko’pchilik yo’lovchilar uni allaqachon ona bo’lganligiga ishonch hosil qilgandi, bu er-xotinni bilganlar esa xonimni og’iroyoq deb o’ylashardi. Umuman olganda, ayol qirqni qoralab qo’ygandi. Sayohat qilayotganida esa u yoshini oshkor qildi.
Xonim juda ham yosh ko’rinardi. Qirqqa kirgani sezilmasdi ham. Juvonga Elliot bir necha hafta burun uylangandi. Unga qadar u ishlaydigan qahvaxonaga borib yurib, iltifotlar ko’rsatib, kutilmaganda uni o’pib olgach, uylanishga qaror qildi qo’ydi.
Uylanishdan avval Xьyubert Elliot Garvard universiteti huquqshunoslik fanlari kursini o’tagan va kafedrada qolib, ishlayotgan edi. U shoir ham bo’lib, yiliga o’n ming dollar ishlab topardi. Shoir uzundan-uzun she’rlar yozar, ammo bu ishni juda tez qotirib qo’yardi. U yigirma besh yoshni urib qo’ygan va xonim bilan topishguncha biror bir ayolning bilagidan ushlab ko’rmagandi hatto. U pok bo’lishga astoydil urinar, o’z xotini oldida ham yuzi yorug’ bo’lishni istar, shuning uchun undan o’zgasiga burilib ham qaramas edi. U buni o’zi uchun odat qilib olgan, ruhiy poklikni qadrlar edi. Janob Elliot xotiniga duch kelgunga qadar bir necha bor ko’ngil ko’chasidan o’tgan, qaysiki qizga erta yoki kechroq sevgi izhor etmasin, ularning ma’sumaligini asrab qolishiga so’z berar edi. Shundan so’ng jononlarning yigitga bo’lgan qiziqishi so’nib, u bilan ortiq uchrashmay qo’yardilar. Yigit esa bundan dahshatga tushar, tannozlarning bu qilig’idan iztirob chekar, «bu qizlar shunchalik besabr, suyuqoyoq deb o’ylamagandim, unashtiruv yoki nikoh marosimigacha ham bardosh berishmasaya», deb ich-ichidan ezilardi. Bir kuni u uchrashib yurgan bir qizning talabalik yillaridagi axloqsiz sarguzashtlarini noxos eshitib qolib, anchagacha o’ziga kelolmay yurgandi.
Xonim Elliotni Korneliya deb atashardi. U yigit o’zini xuddi janubda, oilasidagidek Kalyutina deb chaqirishini xohlardi. Yigitning onasi o’g’li xotinini to’ydan so’ng uyga mehmonga olib kelganida rosa yig’ladi, ammo er-xotin chegara yaqinida yashashga qaror qilishganini eshitgach, hovuri bosildi.
Yigit Korneliyaga «senga duch kelgunimga qadar birorta ham qizning bilagidan tutmadim» deganida u «Azizim, mening bebahoim», deb erkalanib, uni qattiq quchib oldi. Korneliya ham bu kunga qadar ma’suma edi. «Meni yana bir marta qahvaxonada o’pganingdek o’pgin», – dedi u.
Xьyubert xotiniga ayni shunday bo’sa taqdim qilish usuli to’g’risida bir yigit o’rtog’i so’zlab berganini aytdi. U bu sirni ayon qilyotgan dam hayajonda ham hayratda edi. Ba’zan ular uzoq o’pishgach, Korneliya eridan o’zining uni uchratgunga qadar ma’sumaligini asrab qolganiga yana bir bor ishonch hosil qilish uchun tag’in shunday bo’saga ko’mib yuborishni so’rardi. Bu iqror ularning ikkalasiga ham kishi bilmas kuch, ruh berardi.
Dastavval Xьyubertning miyasiga Korneliyaga uylanish fikri kelmagandi. U hech vaqt uni o’ylamagan, ayollik latofatlari haqida xayol surmagandi. Ular shunchaki do’st edilar; keyin esa oqshomlardan birida dilbar qizning dugonasi hisob-kitobga tushgan mahal qahvaxona orqasidagi kichkina xonada grammofon kuylari ostida birga raqsga tushishdi. Shu dam dilbar qiz nogahonda yigitga nigohini qaratdi, keyin favqulodda voqea yuz berdi: yigit uni o’pib oldi. Xьyubert unga uylanishga qachon qaror qilganini hanuz eslay olmaydi. Ammo ular turmush qurdilar.
To’ydan so’ng kelin-kuyov tunni Bostondagi bir otelda o’tkazdilar. Ikkov ham baxtning ortig’ini kutardilar, ammo oxir-oqibat Korneliya uxlab qoldi. Xьyubert uni uyg’otishga ko’zi qiymadi, to’y sayohati uchun xarid qilgan xalatda otel yo’lagida u yoqdan-bu yoqqa yurib, vaqtni og’dirdi. U eshik yonida yechilgan nihoyasi yo’q bir necha juft botinkalarga – kichkina tufli va katta shtibletlarga ko’z tashlab, bundan yuragi gursillab urib ketdi va shu on qaytib ichkariga – yotoqqa kirdiyu, Korneliyaning hamon tosh qotib uxlab yotganiga amin bo’ldi. Yigitning rafiqasini uyg’otishga haddi sig’madi, asabini bosib, tinchlandi va o’zi ham uning yonidan sekin cho’zilib, uyquga chog’landi.
Ertasi kuni er-xotin kuyovning onasinikida mehmonda bo’lishdi, bir kun o’tgach, Yevropaga jo’nab ketishdi. Endi ular farzand ko’rish haqida o’ylashyapti, hammadan ham Korneliya, axir er-xotin dunyoda eng azizi, keraklisi, bola ekanligini tushunib yetishgandi-da.
Paroxodda vaqt imillab o’tar, kun cho’zilgandan-cho’zilardi. Goh quyosh chiqib atrofni jizg’anak qilar, shamoldan darak bo’lmas, bundan odamlar diqqinafas bo’lar, garchand paroxod qimmatbaho, liftu basseynlarigacha muhayyo bo’lsa-da, yo’lovchilar inglizcha talaffuzda Yevropagacha yana sakkiz kecha-kunduz borligini so’zlab, asabiylashardi.
Er-xotin Sherburda tushib qolib, Parijga kelishdi.
Parij kelin-kuyovni unchalik ham qiziqtirmadi. Bu yerda har kun yomg’ir yog’ardi. Ular farzand ko’rish istagida edilar. Sandroqlanib yurgach, birov er-xotinga Ezru Paunda qahvaxonasini ko’rsatib yubordi. Trianoda esa ular Jeyms Joys (mashhur yozuvchi) tushlik qilayotganini ko’rib qoldilar.
Janob va xonim Elliot yozgi universitetga Dijonga borishga qaror qildilar (bu yerga paroxodda ular bilan birga bo’lgan yo’lovchilar ketyotgan edi).
Dijonda, ma’lum bo’lishicha, qiladigan ishning o’zi yo’q ekan. Shunday bo’lsa-da, Xьyubert ko’pdan-ko’p she’rlar yozdi, Korneliya esa ularni mashinkada terib tashlayverdi. She’rlarning bari uzundan-uzun edi. Xьyubert terilgan she’rlarga jiddiy qarar, agar birorta satrda so’z xato yozilgan bo’lsa, uni qaytadan mashinkada bosishga xotinini majburlardi. Bu Korneliyaning hamiyatiga tegar va yuragi to’lib yig’lardi. Er-xotinni hamon farzandli bo’lish istagi qiynar, Dijondan jo’nab ketgunlariga qadar ham bir on bo’lsin, bu xohish olovi pasaymagandi.
Er-xotin tag’in Parijga qaytib kelishdi. Paroxodda, ular bilan birga bo’lgan yo’lovchilarning aksariyati ham bu shaharga qaytishgandi. Aftidan, Dijon bu odamlarning joniga tekkan bo’lsa kerak. Endi ularda Garvard yo Kolumbiya yoki Uobash universitetini tugatgan kurslari, Dijonda Kot-d’ Or departamentida eshitgan ma’ruzalarini so’zlab berish imkoniyati tug’ilgan edi. Bu yo’lovchilardan ko’pchiligi agar universitet bo’lsa, Langedok, Monpelьe yoki Perpinьyanga borishni afzal bilishardi. Biroq masofa uzoq edi. Agar poyezdda borilsa, Dijonddan to’rt yarim soat yo’l bosish zarur edi.
Shu ko’yi er-xotin xorijliklarga ko’rinishdan qochib, «Rotonda» qarshisidagi «Kupol» qahvaxonasida bir necha kun tunab yurishdi. So’ng esa «Nьyu-York geralьd» gazetasida berilgan e’longa binoan Turen saroyidan xonani ijaraga olishdi. Elliot bu yerda ko’pdan-ko’p do’stlar orttirishga ulgurdi. Ularning bari shoirning yozgan she’rlaridan zavqlanishar, hayajonlanishar, uni ko’kka ko’tarib maqtashardi. Xonim esa bir vaqtlar qahvaxonada birga ishlagan bostonlik dugonasi uning she’rlarini mashinkada terdirishga erini ko’ndirdi. Elliot xonim dugonasi Bostondan kelgan kun quvnoqlashib ketdi. Hatto ikki dugona diydordan quvonchdan yig’lab ham olishdi. Bu qiz Korneliyadan bir necha yosh katta ko’rinardi, shuning uchun ham u to’y bo’lgan bu dugonasini «kichkintoy» deb chaqirishni yoqtirardi. U ham janubdan, juda qadrdon oiladan edi.
Shunday qilib uchovlon va Elliotning yana uch nafar do’sti Turendagi ijaraga olingan uyga borishdi. Turen tekis joy edi, ammo haddan ortiq issiq edi. Shu xususiyatlari bilan bu yer Kanzasni yodga solardi. Bu vaqtga qadar Elliotning she’rlari to’planib qolgan, butun bir tomga yetgulik edi. U kitob qilishga qaror qilgan, hatto Bostondagi bir nashriyot muharriri bilan shartnoma ham tuzib qo’ygandi.
Tez orada Elliotning do’stlari bir-birining ta’siri ostida Parijga ergashib keta boshladilar. Turen endi mehmonlar uchun torlik qila boshlagandi. Bir muddat o’tgach esa barcha do’stlar bir amerikalik boy shoir bilan Truvil yaqinidagi dengiz oldi oromgohiga jo’nab ketishdi.
Elliot esa Turendagi ijara uyida qoldi. Negaki u bu saroy uchun yoz so’nggiga qadar pul to’lab qo’ygandi. U Elliot xonim bilan katta, kechayu kunduz issiq yotoqdagi dag’al va qattiq krovatda yotardi. Ular hanuz bola ko’rishni xohlashardi. Xonim Elliot mashinkada yozish usulini o’rganib oldi, unga tez yozishdan ko’ra, bexato harf terish muhim ekanligini tushundi. Ammo erining barcha qo’lyozmalarini dugonasi mashinkadan chiqarib berdi. U bu ishni o’ta ehtiyotkorlik va tezlik bilan bajardi.
Elliot oq vinoga ruju qo’ydi, shundan so’ng boshqa xonaga o’tib yotadigan bo’ldi. Oqshomlari berilib she’r yozar, ertalab holdan toygani yuz-ko’zlaridan sezilib turardi. Xonim Elliot va bostonlik dugonasi katta yotoqda tunaydigan bo’lishdi. Ular goh-gohida to’yib-to’yib yig’lab ham olishardi. Kechqurun esa uchov butun bir oiladek bo’lib bog’dagi chinor ostida ovqatlanishardi. Bu dam kechki garmsel esar, Elliot oq vinodan simirar, xonim esa dugonasi bilan chaqchaqlashardi. Sirtdan qaraganda ularni juda ham baxtiyor deyish mumkin edi.

HINDULAR QISHLOG’I

Ko’l qirg’og’ida begona qayiq qantarib qo’yilgandi. Uning yonida ikki hindu kutib turardi.
Nik va uning otasi kelib qayiq quyrug’iga joylashgach, hindular ulovni suvga itarishdi. So’ng ulardan biri qayiqqa chiqib, eshkakka qo’l soldi. Jorj amaki ikkinchi qayiq quyrug’idan joy olgandi. Yosh hindu bu ulovni boshqarib borardi.
Qayiqlarning ikkalasi ham qorong’ida suzib borardi. Nik tumanda o’zidan avval suzib ketyotgan qayiq eshkagining chalop-chulupini eshitardi. Hindular chaqqonlik bilan eshkak eshishar, qayiqlar bir tekisda olg’a siljib borardi. Nik otasiga suyanib o’tirar, uning yelkalarini quchoqlab olgandi. Suv muzdek edi. Hindu kuchi boricha eshkak eshar, ammo undan oldinda ketib boryotgan boshqa bir qayiq tumanda tobora uzoqlashib ko’rinmay ketayotgandi.
– Qayerga boryapmiz, dada? – so’radi Nik.
– Hu anavi tomonga, hindular qishlog’iga. U yerda bir ayol og’rib yotibdi.
– Ha… – dedi Nik.
Ular yetib borishganida avvalroq yetib kelgan qayiq qirg’oq bo’yida edi. Jorj amaki qorong’ida sigaret tutatdi. Yosh hindu esa qayiqni qumloqqa sudrab chiqdi. So’ng Jorj amaki ikki hinduga ham sigaret ulashdi.
Ular qirg’oqdan o’tloq bo’ylab yurishdi, oyoqlari maysaga ingan shudringdan ividi; oldinda yosh hindu fonus tutgancha borardi. So’ng yo’lovchilar o’rmon ichkarilagach, xiyol so’qmoq bo’ylab yurib uzoqdan ko’zga tashlanayotgan tepalikka olib boradigan yo’lga chiqishdi. Yo’l ikki tomondagi daraxtlar kallaklangani uchunmi, oydin edi. Yosh hindu to’xtab, fonus shu’lasini o’chirdi. Hamrohlarga u yog’iga fonus kerak emas edi. Ular tag’in olg’a qadam tashlashdi.
Muyulishda ular oldiga bir it vovullab yugurib chiqdi. Yon-verni avratini po’stloq kiyimlar yashirib turadigan hindular kapalaridagi olov yoritib turardi. Xiyol o’tmay yana bir necha it kelib, ularga hamla qila boshladi. Hindular ko’ppaklarni kapalar tomon haydashdi.
Yaqin atrofdagi kapa darchasi olovdan yorishib ketdi. Bo’sag’ada bir kampir chiroq tutib turar, ichkarida yog’och krovatda bir juvon hindu cho’zilib yotgandi. U uch kundan buyon to’lg’oq azobidan qiynalayotgandi. Bu qishloqning hamma qari-qartang ayollari uning atrofini o’rab olishgandi. Erkaklar bemor oldidan uzoqda edilar; ular juvon ovozi yetib kelmas zim-ziyo yo’l chekkasida cho’kkalab o’tirgan ko’yi sigaret tortishardi.
Ikki hindu va Nik otasi va Jorj amaki ortidan barakka kirib kelgan dam juvon azobdan tag’in qichqirdi. U hamon cho’zilib yotar, yopinchiq ostidagi qorni tog’dek do’mpaygan, boshi esa yon tomoniga o’girilgan edi. Yog’och taxtaning bosh tomonida uning eri turardi. Uch kun burun u oyog’ini bolta bilan jarohatlab qo’ygandi. U trubka chekayotgandi. Kapada odamni behuzur qiladigan hid bor edi.
Nikning otasi o’choqqa suv qo’yishni buyurdi va u isigunga qadar Nik bilan gurunglashib turdi.
– Ko’ryapsanmi, Nik, – dedi u, – manavi ayol tug’ishga taraddudlanyapti.
– Bilaman, – dedi Nik.
– Sen hech nimani bilmaysan, – dedi yana ota. – Quloq sol, kattalar gapirganida. Manavi ayol hozir hayot bilan kurashyapti. Buni to’lg’oq davri deyishadi. Chaqaloq tug’ilishni istaydi, onasi ham uning dunyoga kelishini xohlaydi. Uning hamma mushaklari tarang tortilgan hozir. Nega? Bolaning tug’ilishi uchun yordam bu. Ayol qichqirganida nima sodir bo’lishini tushundingmi endi?
– Tushunaman, – dedi Nik.
Bu onda juvon yana dard zo’ridan qichqirib yubordi.
– Oh, dada, – dedi Nik, – axir bu ayol ortiq dodlamasligi uchun unga biror nima bera olmaysizmi?
–Og’riqsizlantiradigan vositalar yonimda yo’q, – javob berdi ota. – Ammo uning qichqirig’i uncha qo’rqinchli emas. Men masalan, bunga e’tibor bermayman, chunki bu uncha ahamiyatli emas.
Yog’och taxta tepasida hindu juvonning eri devor tomonga o’girilib olgandi. Oshxonada ivirsib yurgan bir ayol suv qaynagani haqida do’xtirga ishora qildi. Nikning otasi oshxonaga kirib, qozonda biqirlayotgan suvning yarmini tog’oraga quydi. Qozon ichiga esa o’zi bilan birga olib kelgan ro’molchaga o’rog’liq qandaydir asboblarni soldi.
–Bular ham obdan qaynab chiqishi kerak, – dedi u va qo’llarini tog’oraga tushirgan ko’yi oromgohdan olib kelgan sovun bilan chaya boshladi.
Nik otasi qo’llarini sovun bilan qanday chayayotganidan ko’z uzmay turdi. Ota bu ishni sidqidillik bilan bajarayotib tag’in o’g’liga so’z qotdi.
–Ko’ryapsanmi, Nik, chaqaloq yorug’ dunyoga kelishga urinyapti, ammo bu hamma vaqt ham takrorlanavermaydi. Agar bu hol yuz bermasa, unda ovoragarchiliklar boshlanib ketadi, hamma tashvishga qoladi. Ehtimol operatsiya qilishga ham to’g’ri kelar. Hozir ko’ramiz.
Do’xtir qo’llari toza yuvilganiga ishonch hosil qilgach, u tag’in xonaga qaytib, o’z ishiga kirishdi.
–Yopinchiqni qayirib qo’y, Jorj, – buyurdi Nikning otasi bemor qorni ustiga tashlangan matoga imo qilib. – Men unga teginishni istamayman.
Keyinroq, operatsiya boshlangach, Jorj amaki va uch nafar hindu juvonni mahkam tutib turishdi. U tuyqus Jorj amakini tishlab olganda sho’rlik og’riqdan «He seni…» deya so’kinib yubordi. Uni ko’ldan qayiqda olib kelgan yosh hindu tirjaydi. Nik tog’orani tutib turardi. Bu og’ir jarayon xiyla uzoq cho’zildi.
Nikning otasi chaqaloqni ilib oldi. Mittivoyning nafas olayotganini sezish uchun uni bir turtib, kampirga uzatdi.
– Ko’ryapsanmi, Nik, bu o’g’ilcha, – dedi u. – Xo’sh, senga mening assistentim bo’lish yoqyaptimi?
– Yomon emas, – dedi Nik. U ayni dam otasi bajarayotgan ishni ko’rmaslik uchun ham boshqa tomonga qarayotgandi.
–Mana endi hammasi badastir bo’ldi, –dedi ota va allanimani tog’oraga tashlarkan.
Nik bu tomonga qiyo ham boqmadi.
–Xo’sh, –dedi ota, – endi faqat tikish qoldi. Hozir kesilgan joyni tikib qo’yaman.
Nik hamon otasiga teskari qarab turardi.
Ota o’z ishini tugatib, qad rostladi. Jorj amaki va hindular ham ayoldan chekinishdi. Nik tog’orani oshxonaga olib chiqdi.
Jorj amaki o’z qo’llariga ko’z tashladi. Yosh hindu iljaydi.
–Hozir peroksid bilan yuvib qo’yaman, dedi do’xtir.
U hindu juvon oldiga engashdi. Og’riqdan xoli bo’lgan ayol endi sokin tortgan, ko’zlari yumuq edi. Uning rangi juda ham oqarib ketgandi. U hatto atrofidagilar bolasiga parvona bo’layotganini idrok qilmas edi.
–Men ertaga kelaman, – dedi do’xtir. – Sent-Ignesdan keladigan hamshira, menimcha bugun kelishi kerak. U kun bo’yi bemor oldida bo’ladi, kerakli narsalarni olib keladi.
Do’xtir omadli matchdan keyin hayajonini bosa olmagan va sergap bo’lib qolgan futbolchi ko’yiga tushgandi.
–Mana endi tibbiy jurnalga yozishning ayni mavridi, Jorj, – dedi u. – Buklama pichoq yordamida xavfli holatda bo’lgani uchun ona qornini yorib, bola olindi va to’qqiz futli sur sim bilan tikildi.
Jorj amaki devorga suyangancha turar, qo’llaridan ko’z uzmasdi.
–Axir sen bizda mashhur jarrohsan-da, – dedi u.
– Baxtiyor otaga ham yuzlanish kerak. Bu damda unga hammadan ham qiyin bo’lgani sir emas, – dedi Nikning otasi. Va hindu boshidan yopinchiqni ko’targan ham edi, qo’li qandaydir ho’l narsaga tegib ketdi. U yog’och krovat qirg’og’ida turib, chiroqni yaqin tutdi va tepaga qaradi. Hindu er devorga yuztuban turardi. Uning tomog’i so’l qulog’idan o’ng qulog’igacha qirqilgan edi. Murdaning tanasi egilib tushgan, taxtada qon ko’lmak hosil bo’lgandi. Uning boshi esa chap qo’liga og’ib tushgandi. Ustara ochiqligicha qolgan, tig’i tepaga qaralgan, yopinchiq orasi qondan ivigandi.
– Nikni olib chiq Jorj, – dedi do’xtir.
Ota xato qilganini kech payqadi. Nik oshxona eshigidanoq otasi chiroq tutib, hinduning boshini o’girgan on uning sha’masi va yog’och krovat oldida nima sodir bo’lganini anglagandi.
Ular yo’l bo’ylab tag’in ko’lga qaytishganida tong yorisha boshladi.
– Seni olib kelganim uchun hech qachon o’zimni kechira olmayman, Nik, – dedi ota ko’nglida uyg’ongan qo’rquv, tashvish va tahlika hislari pasaygach. – Bu hol sodir bo’lishini ko’nglim sezgandi.
– Hamma ayollar to’lg’oq tutganda doim shunday og’ir holga tushishadimi? – so’radi Nik.
– Yo’q, kamdan-kam hollarda.
– U nega o’zini o’ldirdi, ota?
– Bilmayman, Nik. Aqlimga sig’dirolmayapman.
– Erkaklar o’ziga tez-tez shunday suiqasd qilishadimi?
– Yo’q, Nik. Tez-tez emas.
– Ayollarchi?
– Undan ham kamdan-kam hollarda.
– Qaysi hollarda?
– Ba’zida.
– Dada!
– Ha?
– Jorj amaki qayerga ketdi?
– U hozir keladi.
– O’lish og’irmi, dada?
– Yo’q. Menimcha, bu og’ir emas, Nik. Bu ham vaziyatga bog’liq.
Ular qayiqqa o’tirdilar. Nik – quyruq tomonga, ota – eshkak o’rnatilgan joyga. Quyosh tepalik uzra ko’tarildi. Olabug’a shapilladi va suvda aylana hosil qilib, ko’zdan g’oyib bo’ldi. Nik qo’lini suvga tekkizdi. Tongning achchiq sovug’ida suv iliq tuyuldi unga.
Bu dam Nik eshkak eshayotgan otasi yoniga o’tib, cho’karkan, u hech qachon o’lmasligini ko’nglidan tuydi.

Umid Ali tarjimalari