15 декабрь — таниқли озарбайжон шоири Рамиз Равшан таваллуд топган кун

    Мен ўзимдан шоир “ясамайман.” Табиийки, шеър ёзмаган кунларим шеър ёзган кунларимдан бениҳоя кўпдир. Ёшлигимда шеърга, сўзга кўчирмоқчи бўлган ҳар бир фикримни, туйғумни қўйиб юбормасдим. Энди эса сўзга янада хасисман. Аслида, нима бўлса, унга шеърий таъриф бериш, қайдайдир сўзлардан поэтик комбинациялар қуриш унчалик қийин иш эмас. Бу дунёнинг чангидан тортиб, юлдузига қадар бўлган борлиқ тилга киришни, фикрлашишни, сўзга айланишни истайди. Назаримда, биз ёзган шеърларимиз бизсиз ҳам бор эди. Ва бундан кейин битажак сатрларимиз ҳам бизсиз мавжуддир (Рамиз Равшан билан суҳбатдан).

РАМИЗ РАВШАН
ШЕЪРЛАР
Карим Баҳриев таржималари

Озарбайжон шеъриятининг ёрқин сиймоларидан бири Рамиз Равшан (Ramiz Rövşən) 1946 йилнинг 15 декабрида Бакуга яқин Амиржан қасабасида дунёга келган. У шоир, ёзувчи, эссеист, кинодраматург ва таржимон сифатида танилган.
1964-1969 йиллари Озарбайжон давлат университети филология факултетида таҳсил олган. 1976-78 йиллари Москвадаги олий ссенарийлари курсида ўқиди. 1971 йилдан Жаъфар Жабборли номидаги «Озарбайжонфильм» киностудиясида ишлай бошлади. Бугунги кунгача унинг ссенарийлари асосида 50 га яқин бадиий ва ҳужжатли фильмлар суратга олинган. 1992 йили Озарбайжон Таржима марказининг бош муҳаррири сифатида фаолият юрита бошлади. Рамиз Равшан таржимон сифатида ҳам самарали ижод қилди. У Александр Блок, Сергей Есенин, Владимир Маяковский, Марина Светаева шеърларини озарбайжон тилига таржима қилган. Шоир шеърлари жуда кўп тилларга, шу жумладан ўзбек тилига Хуршид Даврон, Карим Баҳриев ва бошқалар томонидан таржима қилинган.

ЯПРОҚ

Ўтди-кетди йигит ёшим,
Етдим умрим ярмисига.
Секин-секин энди бошим,
Ёнди юрак ярасига.

Бош устимда олам кулар,
Тўкилар ўтмишнинг кули,
Бу дунёнинг юзи кулар,
Оқи чиқар қорасига.

Сочимнинг ҳам ортар оқи,
Синар умримнинг бутоғи,
Бир барг каби айланаман
Яшилидан сариcига.

Бир саҳар кўрсам ўлимни,
Қўлимдан тушса қаламим,
Япроқ каби қўйинг мени
Вароқларнинг орасига…

ШУКУР

Шукур ҳар ўтган оқшомга,
Ҳар келган саҳарга шукур.
Шукур елкамда бошимга,
Бошимдаги қорга шукур.

Эшик тиқилласа, дейсан:
Жаллодмисан, ажалмисан?!
Ким бўсанг-да, хуш келибсан,
Ҳар келган қўноққа шукур.

Иста, бўйнимни болтала!…
Кетсам ҳам тупроқ остига,
Яна ҳам лаънат шайтонга,
Яна ҳам Аллоҳга шукур!!!

ТЕЛБА-ТЕСКАРИ ҚЎШИҚ

Ёзилмаган шеърларимни
Осарман умрим дорига.
Кезмаган шаҳарларимни
Отарман умрим сорига.

Тўйда йиғлагим келади,
Ғамда кулмоқ тутар мени.
Азада соғман, деб кулсам!..
Тўйда ўлмоқ тутар мени.

Мен ўлганда, мени балким
Бешикда оборар болам.
Бош устимда алла айтиб,
Қабримни тебратар онам…

СЎНГ НАФАС

Бу кимнинг сўнг нафасидир,
тегди, сийпанди юзимга?
Ким мени меҳмон айлади
ҳаросон сўнг нафасига?!
Олдим у сўнг нафасни мен,
Бўлдим унинг эгаси мен,
У сўнг нафас жигаримдан
ўтди исина-исина.
Кўп нарсани бердим елга,
Термуламан бўм-бўш қўлга,
Аммо ёндим бу дунёда
сўнг нафаснинг сўнг сўзина.
У сўнги сўз нима дерди?
У сўнг нафас нима дерди?
– Севин ўзингга, – дерди у, –
ўзингга севин, ўзингга!..

ДУНЁ

Жоним болам, бу дунё-ла ўйнашма,
Сен ёшсан, бу — эски олчоқ дунёдир.
Душман нима? Дўст уйини дўст бузар,
Билган билар, дунё қандоқ дунёдир…

Умру жонга эътибор йўқ азалдан,
Асло қайта япроқ бўлмас хазондан,
Бешигидан бизга тобут ясаган,
Беланчакдан кафан тиккан дунёдир.

Ким не англар бу золимнинг ишидан,
Қанча-қанча инсон ўтди тишидан,
Маҳкам ушла салласидан, бошидан,
Бошдан салла олиб қочган дунёдир.

ҚАРҒИШ

Бешикда, беланчакда
Эшитдик бу қарғишни:
«Кезмоққа – ғурбат ўлка,
Ўлмоққа Ватан яхши …»

Бир ғурбат ўлка кезмоқ
Тушмади пайимизга.
Бу Ватанни кафандек
Бичдилар бўйимизга.

Қайчилаб Оразни-да,
Оролни-да тортдилар.
Бу кафанни бир анча
Кесдилар, қиcқартдилар.

Кимнинг қўли чиққунча,
Кимнинг тили чиққунча
бу кафаннинг ёнидан,
Қўлини-да кесдилар,
Тилини-да кесдилар
шу Ватаннинг номидан.

…Бу кафанни бир оч, кўр:
ҳали биз тирик, Аллоҳ!
Бу оқ-оппоқ кафандан
бизга кўйлак тик, Аллоҳ!
Биз ҳам бандангмиз, ахир,
Бизга на дард, на ғам бер.
Ўлмоққамас, илоҳим,
Яшамоққа Ватан бер!..

МЕН БИР ЧАНГМАН, ТЎЗОНМАН

Кўк юзинда
тўзғиган бир чангман, тўзман мен,
Кўкдан ерга
Бўйлаган бир кўзман мен.
Мен бир кўзман,
Кипригим йўқ, қошим йўқ,
Мен бир тўзон,
Оёғим йўқ, бошим йўқ.
Ҳавас қилиб
Инсонига, ҳайвонига, қушига,
Тебранаман бу дунёнинг бошида.
Бир улкан чанг донасидек
Бу дунё ҳам тебранар
Минг-минг юлдуз орасида,
Бу дунёнинг ўзи тўзон,
Бу дунё тўз орасида,
Қуйиси ҳам, юқори ҳам
Тўзондир,
Бу дунёнинг
аввали ҳам,
охири ҳам
тўзондир.
Мен бир чангу тўзон, —
ким билар, ахир, қай ердан учганман,
Ё аввалдан,
ё охирдан учганман,
Ториққанман тўзон бўлмоқдан, илоҳим,
Тансиз, жонсиз ларзон бўлмоқдан, илоҳим.
Мен бир аёл ичида йиғилмоқни истайман.
Бу дунёда инсон каби туғилмоқни истайман.
Ўзимга бир жон истайман этдан-суякдан,
Кўз ёшидан,
тердан,
қондан,
иликдан.
Мен бир гардман, учарман кўк юзинда,
Не бўларким,
Озод эмас бу одам ер юзинда,
Сен бу жонсиз озодликни,
Кел, мендан ол, илоҳим,
Тез ол мени, қафасга сол, илоҳим!
Нафассизман –
Тез ол, менга нафас бер,
Нафасимга
бадан отли қафас бер,
Менга сас бер, —
Сасга қафас оғиз бер.
Менга сўз бер –
Сўзга қафас қоғоз бер!..

ЎЛИМ ШАРПАСИ

Оқшом пайт уйқудан тикка отилсанг,
юзингга бир ўлим шарпаси тушса,
Тўрдаги балиқдай тилинг тутилса,
сўзингга бир ўлим шарпаси тушса,
Хобгоҳда бағрингга ўтдай босилган
бир гўзал жононнинг сочидан тушса,
Ўтириб ҳар кеча шеър ёзадиган
у қора қаламнинг учидан тушса,
Тушса эшикдаги тут ёғочидан,
отангдан, онангдан, болангдан тушса,

Бир ўлим шарпаси тушса юзингга,
кўзгуда юзингни кўра олмассан,
Ўзинг ўз юзингга ҳасрат қилгандан
ҳеч кимнинг юзига кула олмассан,
«Ё бир тун, ё саҳар ўламан» дерсан,
бу тун ҳам, саҳар ҳам ўла олмассан,
Чиқиш, у шарпа-ла чиқишиб яша,
Қориш, у шарпа-ла қоришиб яша…

Яна қутқаролмас устингни ёпиб,
ёринг, бола-чақанг, ушоқларинг ҳам.
Ўлим шарпасидан битган ёғочнинг
шохлари солланар ёноқларингдан?!.
Сендан йироқ кетар дўстинг, қардошинг,
дувиллаб тўкилар япроқларинг ҳам.
Бирдан кўрарсанки, ҳаммага ётсан,
ғарибсан, ўзгасан ўз уйингда сен.
Билгинки, устига парда тортилган
бир синиқ кўзгусан ўз уйингда сен.
Ҳеч киши кўрмаган бир кўр кўзгусан,
ўзинг тирик ўлик ҳаросондирсан.
Энди на уйдасан, на-да қабрда,
ўйинг-ла қабрнинг орасиндасан.

Уйинг ва қабрингнинг эшиги бирдир,
ким чертар эшикни бу кундан энди?
Бу кундан ўйингга ким меҳмон бўлар,
ким кирар ичкари қабрингга сенинг?!.
Кулбанг бор, қабринг бор, яна не дардинг,
сиқма юрагингни, севин бир қадар.
Ўйингдан бир қадар роҳатли қабринг,
қабрингдан иссиқдир ўйинг бир қадар.
Бир оқшом қабрингда бир шам ёндириб,
исинсанг ўтига у ёнган шамнинг, —
Руҳингни кўрарсан шам ёруғида,
кўрарсанки, руҳинг санга ўхшамас.

Руҳинг ҳам ёт бўлса, жондош киминг бор,
сени ким соғинар, ахтарар энди?
Қўрқки, бу шуълага қурт-қуш йиғилар,
бас, юмгин кўзингни, у шамни сўндир.
На мулла лозимдир, на-да маросим,
Аллоҳ шу ҳолингда оборар сени.
Бир ўлим уйқусин иста Тангридан,
у уйқу дунёдан қўпорар сени.
…Воҳ, қачон бу шамни келиб ёндирган,
уйқудан уйғотган топилар сени…

RAMIZ RAVSHAN
SHE’RLAR
Karim Bahriev tarjimalari

Ozarbayjon she’riyatining yorqin siymolaridan biri Ramiz Ravshan (Ramiz Rovs?n) 1946 yilning 15 dekabrida Bakuga yaqin Amirjan qasabasida dunyoga kelgan. U shoir, yozuvchi, esseist, kinodramaturg va tarjimon sifatida tanilgan.
1964-1969 yillari Ozarbayjon davlat universiteti filologiya fakultetida tahsil olgan. 1976-78 yillari Moskvadagi oliy ssenariylari kursida o’qidi. 1971 yildan Ja’far Jabborli nomidagi «Ozarbayjonfil`m» kinostudiyasida ishlay boshladi. Bugungi kungacha uning ssenariylari asosida 50 ga yaqin badiiy va hujjatli fil`mlar suratga olingan. 1992 yili Ozarbayjon Tarjima markazining bosh muharriri sifatida faoliyat yurita boshladi. Ramiz Ravshan tarjimon sifatida ham samarali ijod qildi. U Aleksandr Blok, Sergey Yesenin, Vladimir Mayakovskiy, Marina Svetaeva she’rlarini ozarbayjon tiliga tarjima qilgan. Shoir she’rlari juda ko’p tillarga, shu jumladan o’zbek tiliga Xurshid Davron, Karim Bahriev va boshqalar tomonidan tarjima qilingan.

YAPROQ

O’tdi-ketdi yigit yoshim,
Yetdim umrim yarmisiga.
Sekin-sekin endi boshim,
Yondi yurak yarasiga.

Bosh ustimda olam kular,
To’kilar o’tmishning kuli,
Bu dunyoning yuzi kular,
Oqi chiqar qorasiga.

Sochimning ham ortar oqi,
Sinar umrimning butog’i,
Bir barg kabi aylanaman
Yashilidan sariciga.

Bir sahar ko’rsam o’limni,
Qo’limdan tushsa qalamim,
Yaproq kabi qo’ying meni
Varoqlarning orasiga…

SHUKUR

Shukur har o’tgan oqshomga,
Har kelgan saharga shukur.
Shukur yelkamda boshimga,
Boshimdagi qorga shukur.

Eshik tiqillasa, deysan:
Jallodmisan, ajalmisan?!
Kim bo’sang-da, xush kelibsan,
Har kelgan qo’noqqa shukur.

Ista, bo’ynimni boltala!…
Ketsam ham tuproq ostiga,
Yana ham la’nat shaytonga,
Yana ham Allohga shukur!!!

TELBA-TESKARI QO’SHIQ

Yozilmagan she’rlarimni
Osarman umrim doriga.
Kezmagan shaharlarimni
Otarman umrim soriga.

To’yda yig’lagim keladi,
G’amda kulmoq tutar meni.
Azada sog’man, deb kulsam!..
To’yda o’lmoq tutar meni.

Men o’lganda, meni balkim
Beshikda oborar bolam.
Bosh ustimda alla aytib,
Qabrimni tebratar onam…

SO’NG NAFAS

Bu kimning so’ng nafasidir,
tegdi, siypandi yuzimga?
Kim meni mehmon ayladi
haroson so’ng nafasiga?!
Oldim u so’ng nafasni men,
Bo’ldim uning egasi men,
U so’ng nafas jigarimdan
o’tdi isina-isina.
Ko’p narsani berdim yelga,
Termulaman bo’m-bo’sh qo’lga,
Ammo yondim bu dunyoda
so’ng nafasning so’ng so’zina.
U so’ngi so’z nima derdi?
U so’ng nafas nima derdi?
– Sevin o’zingga, – derdi u, –
o’zingga sevin, o’zingga!..

DUNYO

Jonim bolam, bu dunyo-la o’ynashma,
Sen yoshsan, bu — eski olchoq dunyodir.
Dushman nima? Do’st uyini do’st buzar,
Bilgan bilar, dunyo qandoq dunyodir…

Umru jonga e’tibor yo’q azaldan,
Aslo qayta yaproq bo’lmas xazondan,
Beshigidan bizga tobut yasagan,
Belanchakdan kafan tikkan dunyodir.

Kim ne anglar bu zolimning ishidan,
Qancha-qancha inson o’tdi tishidan,
Mahkam ushla sallasidan, boshidan,
Boshdan salla olib qochgan dunyodir.

QARG’ISH

Beshikda, belanchakda
Eshitdik bu qarg’ishni:
«Kezmoqqa – g’urbat o’lka,
O’lmoqqa Vatan yaxshi …»

Bir g’urbat o’lka kezmoq
Tushmadi payimizga.
Bu Vatanni kafandek
Bichdilar bo’yimizga.

Qaychilab Orazni-da,
Orolni-da tortdilar.
Bu kafanni bir ancha
Kesdilar, qicqartdilar.

Kimning qo’li chiqquncha,
Kimning tili chiqquncha
bu kafanning yonidan,
Qo’lini-da kesdilar,
Tilini-da kesdilar
shu Vatanning nomidan.

…Bu kafanni bir och, ko’r:
hali biz tirik, Alloh!
Bu oq-oppoq kafandan
bizga ko’ylak tik, Alloh!
Biz ham bandangmiz, axir,
Bizga na dard, na g’am ber.
O’lmoqqamas, ilohim,
Yashamoqqa Vatan ber!..

MEN BIR CHANGMAN, TO’ZONMAN

Ko’k yuzinda
to’zg’igan bir changman, to’zman men,
Ko’kdan yerga
Bo’ylagan bir ko’zman men.
Men bir ko’zman,
Kiprigim yo’q, qoshim yo’q,
Men bir to’zon,
Oyog’im yo’q, boshim yo’q.
Havas qilib
Insoniga, hayvoniga, qushiga,
Tebranaman bu dunyoning boshida.
Bir ulkan chang donasidek
Bu dunyo ham tebranar
Ming-ming yulduz orasida,
Bu dunyoning o’zi to’zon,
Bu dunyo to’z orasida,
Quyisi ham, yuqori ham
To’zondir,
Bu dunyoning
avvali ham,
oxiri ham
to’zondir.
Men bir changu to’zon, —
kim bilar, axir, qay yerdan uchganman,
YO avvaldan,
yo oxirdan uchganman,
Toriqqanman to’zon bo’lmoqdan, ilohim,
Tansiz, jonsiz larzon bo’lmoqdan, ilohim.
Men bir ayol ichida yig’ilmoqni istayman.
Bu dunyoda inson kabi tug’ilmoqni istayman.
O’zimga bir jon istayman etdan-suyakdan,
Ko’z yoshidan,
terdan,
qondan,
ilikdan.
Men bir gardman, ucharman ko’k yuzinda,
Ne bo’larkim,
Ozod emas bu odam yer yuzinda,
Sen bu jonsiz ozodlikni,
Kel, mendan ol, ilohim,
Tez ol meni, qafasga sol, ilohim!
Nafassizman –
Tez ol, menga nafas ber,
Nafasimga
badan otli qafas ber,
Menga sas ber, —
Sasga qafas og’iz ber.
Menga so’z ber –
So’zga qafas qog’oz ber!..

O’LIM SHARPASI

Oqshom payt uyqudan tikka otilsang,
yuzingga bir o’lim sharpasi tushsa,
To’rdagi baliqday tiling tutilsa,
so’zingga bir o’lim sharpasi tushsa,
Xobgohda bag’ringga o’tday bosilgan
bir go’zal jononning sochidan tushsa,
O’tirib har kecha she’r yozadigan
u qora qalamning uchidan tushsa,
Tushsa eshikdagi tut yog’ochidan,
otangdan, onangdan, bolangdan tushsa,

Bir o’lim sharpasi tushsa yuzingga,
ko’zguda yuzingni ko’ra olmassan,
O’zing o’z yuzingga hasrat qilgandan
hech kimning yuziga kula olmassan,
«YO bir tun, yo sahar o’laman» dersan,
bu tun ham, sahar ham o’la olmassan,
Chiqish, u sharpa-la chiqishib yasha,
Qorish, u sharpa-la qorishib yasha…

Yana qutqarolmas ustingni yopib,
yoring, bola-chaqang, ushoqlaring ham.
O’lim sharpasidan bitgan yog’ochning
shoxlari sollanar yonoqlaringdan?!.
Sendan yiroq ketar do’sting, qardoshing,
duvillab to’kilar yaproqlaring ham.
Birdan ko’rarsanki, hammaga yotsan,
g’aribsan, o’zgasan o’z uyingda sen.
Bilginki, ustiga parda tortilgan
bir siniq ko’zgusan o’z uyingda sen.
Hech kishi ko’rmagan bir ko’r ko’zgusan,
o’zing tirik o’lik harosondirsan.
Endi na uydasan, na-da qabrda,
o’ying-la qabrning orasindasan.

Uying va qabringning eshigi birdir,
kim chertar eshikni bu kundan endi?
Bu kundan o’yingga kim mehmon bo’lar,
kim kirar ichkari qabringga sening?!.
Kulbang bor, qabring bor, yana ne darding,
siqma yuragingni, sevin bir qadar.
O’yingdan bir qadar rohatli qabring,
qabringdan issiqdir o’ying bir qadar.
Bir oqshom qabringda bir sham yondirib,
isinsang o’tiga u yongan shamning, —
Ruhingni ko’rarsan sham yorug’ida,
ko’rarsanki, ruhing sanga o’xshamas.

Ruhing ham yot bo’lsa, jondosh kiming bor,
seni kim sog’inar, axtarar endi?
Qo’rqki, bu shu’laga qurt-qush yig’ilar,
bas, yumgin ko’zingni, u shamni so’ndir.
Na mulla lozimdir, na-da marosim,
Alloh shu holingda oborar seni.
Bir o’lim uyqusin ista Tangridan,
u uyqu dunyodan qo’porar seni.
…Voh, qachon bu shamni kelib yondirgan,
uyqudan uyg’otgan topilar seni…