Афғонистондаги Мисробод лицейида 4-6 синф болаларига ўзбек тилидан таълим тарбия бераётган ёш муаллим-педагог ва Батур ТВ да журналист сифатида ишлаётган ўзбек тили тарғиботчиси Абдулбасир Илғорнинг Ўзбекистонга бағишланган мақоласини тақдим этмоқдамиз.
ЎЗБЕКИСТОН ЎЗБЕКМАН ДЕГАН ҲАР БИР ИНСОН УЧУН
МАЪНАВИЙ ВА МАЪРИФИЙ МАКОН
Абдулбасир Илғор
1-қисм
Ўзбеклар узоқ маънавий ва маърифий ўтмишга эга дунёнинг маданиятли халқларидан бири. Бу халқнинг илмий ва иқтисодий жиҳатдан салоҳияти баланд бўлган вакиллари қаерда бўлмасин ўз халқининг номини юксакларга кўтаришга муваффақ бўлишган.
Ўзбеклар бутун дунёга юксак маданиятга эга, маданиятсевар ва энг маърифатпарвар халқлардан бири эканини исботлаган халқдир. Яъни ўзининг қандай халқ эканини, ким эканини жаҳонга билдирган халқ.
Ўзбеклар яратган тарихий бинолар ва меъморий обидалар дунёнинг кўп ўлкаларида қад ростлаб тик турибди. Бу ёдгорликларнинг бир қатори Ўзбекистонда бўлса яна бир қатори Афғонистонда, айрималри Ҳиндистонда ва бошқа жойларда ҳам мавжуд. Бугун ҳар бир Ўзбек ўзини шу маънавий мероснинг эгаси деб билади. Сохибқирон амир Темур бобомиз «Бизнинг нақадар қудратли ва кучли эканимизни билмоқчи бўлсангиз, биз қурган биноларга боқинг» деган сўзларниўзи ҳам айтиб ўтган.
Ўзбекларда “дунёнинг қайси ўлкасида бўлмасин ўзбекнинг фикри, ғояси ва мақсади барибир ҳамма жойда бир хил” деган ўзбекона миллий тушунча бор. Бу тушунча ўзбек миллатининг тафаккурида азалийлигини ва абадийлигини давом этаверади. Яъни бу бирдамлик ривожланади, ислоҳ қилинади лекин асл моҳияти мустаҳкам тураверади.
Ўзбеклар қурган бинолар ва улар ёзган кўпчилик китоблар жаҳонда содир этилган уруш офатлари натижасида қисман нобуд бўлди. Бундай фожефалар оқибатида йўқ қилинган обидаларга Афғонистондаги тарихий бинолар ва китоблар ҳам киради. Ўзбек миллатининг миллий маданиятини ва маърифатини рашқ қилиб ғаним кўзи билан қараган ва ўзбекнинг ким эканини тан олишни қабул қилолмаган баъзи бир бошқа миллатларга мансуб ёвуз ниятли кишилар томонидан биноларимиз бузилиб, китобларимиз ёндирилиб юборилганлигига кўп мисоллар мавжуд.
Қадимги китоблар аҳолидан зўравонлик билан тортиб олинишидан ташқари, «Қадимий китобларингиз бор бўлса қиммат баҳо билан сотиб оламиз» деб, йиғиб териб тўпланган китобларнинг ҳаммаси йўқ қилиб юборилган вазиятлар ҳам тақдиримизда содир бўлган кўп фожеалардан биридир. Илм ва маърифатнинг нималигини билмайдиган, мутаасиб ва саводсиз кишилар китобларни сотган бўлсалар, саводли ва тадбирли кишилар баъзи китобларни яшириб улгурган.
Лекин доно халқимиз “чопган бахтга ҳечким тосиқ бўла оломайди” деганларидек, Тангрининг ўзига шукрки Ўзбекистонда яшовчи ўзбек миллатининг зиёли ва ўқимишли кишиларининг ҳаракатлари натижасида, шу билан бирга зиёли кишиларнинг шахсий миллатпарварлиги ва ҳиммати эвазига кўп эски китобларимиз сақланиб қолинди. Шу сабабдан ҳозирги кунда Ўзбекистон дунёнинг барча ўзбеклари учун зиё ва маърифат масаласида бош уриб борадиган муқаддас Ватани бўлибгина қолмай, ўзбек миллий маданиятини ва маънавиятини ўрганиш учун ҳар бир ўзбексевар излаганини топа оладиган бир маконга айланди. Бу ҳам ўзидан ўзи бўлмаган, осонликча қўлга киритилмаган. Ўзбекистоннинг бундай кунларга эришиши учун ва шундай юксакларга парвоз қилиб билиши учун қанчдан-қанча олиму-донишмандларимиз, зиёли кишиларимиз тинимсиз ишлаганлар ва ўзларини бу йўлда фидо қилганлар. Тангри уларнинг миллат олдида қилган хидматларининг ажрини берсин.
Бугунги кунда Ўзбекистон дунё ҳамжамияти кўз олдида маърифат, маданият, маънавият ва тинчлик тарафдори бўлган давлат сифатида ўзини намоён қила олди. Ўзбекистондаги ўзбекларнинг жонбозлиги ва миллатпарварлиги эвазига Ўзбек миллатининг маданияти, тили ва адабиётининг нақадар чиройли ва кучли эканлиги жаҳонга танилмоқда. Эзгу ниятда амалга оширилаётган бу ишларга дунё гувоҳ бўлмоқда ва албатта бу хайрли ишлар ҳар бир ўзбекман деган инсоннинг фахрига айланди.
Ўзбекистон ташқарисида яшайдиган ўзбеклар Ўзбекистон кутубхоналарида сақланаётган ноёб қўлёзмалар ва Ўзбекистонлик адибларнинг асарлари билан интернет орқали танишиш имконига эга бўлмоқда. Жаҳоннинг турли давлатларида яшайдиган ўзбеклар Ўзбекистонда Кирил ва Лотин алифбосида ёзилган китобларни Араб алифбосига асосланган расмий ўзбек имлосига ўгириб ўзлари яшаб турган ўлкаларининг шарт ва шаройитларига мос қилиб ўзбек тилини ва адабиётини ўрганиш мақсадида кўп йиллардан бери ўқиб ўрганиб келмоқда.
O’ZBEKISTON O’ZBEKMAN DEGAN HAR BIR INSON UCHUN
MA’NAVIY VA MA’RIFIY MAKON
Abdulbasir Ilg’or
1-qism
O’zbeklar uzoq ma’naviy va ma’rifiy o’tmishga ega dunyoning madaniyatli xalqlaridan biri. Bu xalqning ilmiy va iqtisodiy jihatdan salohiyati baland bo’lgan vakillari qayerda bo’lmasin o’z xalqining nomini yuksaklarga ko’tarishga muvaffaq bo’lishgan.
O’zbeklar butun dunyoga yuksak madaniyatga ega, madaniyatsevar va eng ma’rifatparvar xalqlardan biri ekanini isbotlagan xalqdir. Ya’ni o’zining qanday xalq ekanini, kim ekanini jahonga bildirgan xalq.
O’zbeklar yaratgan tarixiy binolar va me’moriy obidalar dunyoning ko’p o’lkalarida qad rostlab tik turibdi. Bu yodgorliklarning bir qatori O’zbekistonda bo’lsa yana bir qatori Afg’onistonda, ayrimalri Hindistonda va boshqa joylarda ham mavjud. Bugun har bir O’zbek o’zini shu ma’naviy merosning egasi deb biladi. Soxibqiron amir Temur bobomiz «Bizning naqadar qudratli va kuchli ekanimizni bilmoqchi bo’lsangiz, biz qurgan binolarga boqing» degan so’zlarnio’zi ham aytib o’tgan.
O’zbeklarda “dunyoning qaysi o’lkasida bo’lmasin o’zbekning fikri, g’oyasi va maqsadi baribir hamma joyda bir xil” degan o’zbekona milliy tushuncha bor. Bu tushuncha o’zbek millatining tafakkurida azaliyligini va abadiyligini davom etaveradi. Ya’ni bu birdamlik rivojlanadi, isloh qilinadi lekin asl mohiyati mustahkam turaveradi.
O’zbeklar qurgan binolar va ular yozgan ko’pchilik kitoblar jahonda sodir etilgan urush ofatlari natijasida qisman nobud bo’ldi. Bunday fojefalar oqibatida yo’q qilingan obidalarga Afg’onistondagi tarixiy binolar va kitoblar ham kiradi. O’zbek millatining milliy madaniyatini va ma’rifatini rashq qilib g’anim ko’zi bilan qaragan va o’zbekning kim ekanini tan olishni qabul qilolmagan ba’zi bir boshqa millatlarga mansub yovuz niyatli kishilar tomonidan binolarimiz buzilib, kitoblarimiz yondirilib yuborilganligiga ko’p misollar mavjud.
Qadimgi kitoblar aholidan zo’ravonlik bilan tortib olinishidan tashqari, «Qadimiy kitoblaringiz bor bo’lsa qimmat baho bilan sotib olamiz» deb, yig’ib terib to’plangan kitoblarning hammasi yo’q qilib yuborilgan vaziyatlar ham taqdirimizda sodir bo’lgan ko’p fojealardan biridir. Ilm va ma’rifatning nimaligini bilmaydigan, mutaasib va savodsiz kishilar kitoblarni sotgan bo’lsalar, savodli va tadbirli kishilar ba’zi kitoblarni yashirib ulgurgan.
Lekin dono xalqimiz “chopgan baxtga hechkim tosiq bo’la olomaydi” deganlaridek, Tangrining o’ziga shukrki O’zbekistonda yashovchi o’zbek millatining ziyoli va o’qimishli kishilarining harakatlari natijasida, shu bilan birga ziyoli kishilarning shaxsiy millatparvarligi va himmati evaziga ko’p eski kitoblarimiz saqlanib qolindi. Shu sababdan hozirgi kunda O’zbekiston dunyoning barcha o’zbeklari uchun ziyo va ma’rifat masalasida bosh urib boradigan muqaddas Vatani bo’libgina qolmay, o’zbek milliy madaniyatini va ma’naviyatini o’rganish uchun har bir o’zbeksevar izlaganini topa oladigan bir makonga aylandi. Bu ham o’zidan o’zi bo’lmagan, osonlikcha qo’lga kiritilmagan. O’zbekistonning bunday kunlarga erishishi uchun va shunday yuksaklarga parvoz qilib bilishi uchun qanchdan-qancha olimu-donishmandlarimiz, ziyoli kishilarimiz tinimsiz ishlaganlar va o’zlarini bu yo’lda fido qilganlar. Tangri ularning millat oldida qilgan xidmatlarining ajrini bersin.
Bugungi kunda O’zbekiston dunyo hamjamiyati ko’z oldida ma’rifat, madaniyat, ma’naviyat va tinchlik tarafdori bo’lgan davlat sifatida o’zini namoyon qila oldi. O’zbekistondagi o’zbeklarning jonbozligi va millatparvarligi evaziga O’zbek millatining madaniyati, tili va adabiyotining naqadar chiroyli va kuchli ekanligi jahonga tanilmoqda. Ezgu niyatda amalga oshirilayotgan bu ishlarga dunyo guvoh bo’lmoqda va albatta bu xayrli ishlar har bir o’zbekman degan insonning faxriga aylandi.
O’zbekiston tashqarisida yashaydigan o’zbeklar O’zbekiston kutubxonalarida saqlanayotgan noyob qo’lyozmalar va O’zbekistonlik adiblarning asarlari bilan internet orqali tanishish imkoniga ega bo’lmoqda. Jahonning turli davlatlarida yashaydigan o’zbeklar O’zbekistonda Kiril va Lotin alifbosida yozilgan kitoblarni Arab alifbosiga asoslangan rasmiy o’zbek imlosiga o’girib o’zlari yashab turgan o’lkalarining shart va sharoyitlariga mos qilib o’zbek tilini va adabiyotini o’rganish maqsadida ko’p yillardan beri o’qib o’rganib kelmoqda.
«اۉزبېکستان اۉزبېکمن دېگن هر بیر انسان اوچون معنوي و معرفي مکان.
عبدالبصیر ایلغار
1-بۉلیم
اۉزبېکلر اوزاق معنوي و معرفي اۉتمیشگه اېگه دنیا نینگ مدنیتلی خلقلریدن بیری. بو خلق نینگ علمي و اقتصادي جهتدن صلاحیتی بلند بۉلگن وکیللری قهییرده بۉلمسین اۉز خلقی نینگ نامینی یوکسکلرگه کۉتریشگه موفق بۉلیشگن.
اۉزبېکلر بوتون دنیاگه یوکسک مدنیتگه اېگه، مدنیتسېور و اېنگ معرفتپرور خلقلردن بیری اېکنینی اثباتلگن خلقدیر. یعنی اۉزی نینگ قندهی خلق اېکنینی، کیم اېکنینی جهانگه بیلدیرگن خلق.
اۉزبېکلر یرهتگن تاریخي بنالر و معماري عابدهلر دنیا نینگ کۉپ اۉلکهلریده قد راستلب تیک توریبدی. بو یادگارلیکلر نینگ بیر قطاری اۉزبېکستانده بۉلسه ینه بیر قطاری افغانستانده، اَیریملری هندوستانده و باشقه جایلرده هم موجود. بوگون هر بیر اۉزبېک اۉزینی شو معنوي میراث نینگ اېگهسی دېب بیلهدی. ساحبقران امیر تېمور بابامیز «بیز نینگ نهقدر قدرتلی و کوچلی اېکنیمیزنی بیلماقچی بۉلسنگیز، بیز قورگن بنالرگه باقینگ» دېگن سۉزلرنی اۉزی هم ایتیب اۉتگن.
اۉزبېکلرده «دنیا نینگ قهیسی اۉلکهسیده بۉلمسین اۉزبېک نینگ فکری، غایهسی و مقصدی بری بیر همّه جایده بیر خیل» دېگن اۉزبېکانه ملي توشونچه بار. بو توشونچه اۉزبېک ملتی نینگ تفکریده ازليلیگینی و ابديلیگینی دوام اېتهوېرهدی. یعنی بو بیردملیک رواجلنهدی، اصلاح قیلینهدی لېکن اصل ماهیتی مستحکم تورهوېرهدی.
اۉزبېکلر قورگن بنالر و اولر یازگن کۉپچیلیک کتابلر جهانده صادر اېتیلگن اوروش آفتلری نتیجهسیده قسماً نابود بۉلدی. بوندهی فاجعهلر عاقبتیده یۉق قیلینگن عابدهلرگه افغانستاندهگی تاریخي بنالر و کتابلر هم کیرهدی. اۉزبېک ملتی نینگ ملي مدنیتینی و معرفتینی رشک قیلیب دشمن کۉزی بیلن قرهگن و اۉزبېک نینگ کیم اېکنینی تن آلیشنی قبول قیلالمهگن بعضی بیر باشقه ملتلرگه منسوب یاووز نیتلی کیشیلر تامانیدن بنالریمیز بوزیلیب، کتابلریمیز یاندیریلیب یوباریلگنلیگیگه کۉپ مثاللر موجود.
قدیمگی کتابلر اهالیدن زۉرهوانلیک بیلن تارتیب آلینیشیدن تشقری، «قدیمي کتابلرینگیز بار بۉلسه قیمت بها بیلن ساتیب آلهمیز» دېب، ییغیب تېریب تۉپلنگن کتابلر نینگ همّهسی یۉق قیلیب یوباریلگن وضیعتلر هم تقدیریمیزده صادر بۉلگن کۉپ فاجعهلردن بیریدیر. علم و معرفت نینگ نیمهلیگینی بیلمهیدیگن، متعصب و سوادسیز کیشیلر کتابلرنی ساتگن بۉلسهلر، سوادلی و تدبیرلی کیشیلر بعضی کتابلرنی یشیریب اولگورگن.
لېکن دانا خلقیمیز «چاپگن بختگه هېچکیم توسیق بۉله آلامهیدی» دېگنلریدېک، تنگری نینگ اۉزیگه شکرکه اۉزبېکستانده یشاوچی اۉزبېک ملتی نینگ ضیالی و اۉقیمیشلی کیشیلری نینگ حرکتلری نتیجهسیده، شو بیلن بیرگه ضیالی کیشیلر نینگ شخصي ملتپرورلیگی و هِمتی عوضیگه کۉپ اېسکی کتابلریمیز سقلنیب قالیندی. شو سببدن حاضرگی کونده اۉزبېکستان دنیا نینگ برچه اۉزبېکلری اوچون ضیا و معرفت مسالهسیده باش اوریب بارهدیگن مقّدس وطنی بۉلیبگینه قالمهی، اۉزبېک ملي مدنیتینی و منعویتینی اۉرگنیش اوچون هر بیر اۉزبېکسېور ایزلهگنینی تاپه آلهدیگن بیر مکانگه ایلندی. بو هم اۉزیدن اۉزی بۉلمهگن، آسانلیکچه قۉلگه کیریتیلمهگن. اۉزبېکستان نینگ بوندهی کونلرگه اېریشیشی اوچون و شوندهی یوکسکلرگه پرواز قیلیب بیلیشی اوچون قنچدن-قنچه عالِم و دانشمندلریمیز، ضیالی کیشیلریمیز تینیمسیز ایشلهگنلر و اۉزلرینی بو یۉلده فدا قیلگنلر. تنگری اولر نینگ ملت آلدیده قیلگن خذمتلری نینگ اجرینی بېرسین.
بوگونگی کونده اۉزبېکستان دنیا هم جمعیتی کۉز آلدیده معرفت، مدنیت، منعویت و تینچلیک طرفداری بۉلگن دولت صفتیده اۉزینی نمایان قیله آلدی. اۉزبېکستاندهگی اۉزبېکلر نینگ جانبازلیگی و ملتپرورلیگی عوضیگه اۉزبېک ملتی نینگ مدنیتی، تیلی و ادبیاتی نینگ نهقدر چیرایلی و کوچلی اېکنلیگی جهانگه تنیلماقده. اېزگو نیتده عملگه آشیریلهیاتگن بو ایشلرگه دنیا گواه بۉلماقده و البته بو خیرلی ایشلر هر بیر اۉزبېکمن دېگن انسان نینگ فخریگه ایلندی.
اۉزبېکستان تشقریسیده یشهیدیگن اۉزبېکلر اۉزبېکستان کتابخانهلریده سقلنهیاتگن نایاب قۉلیازمهلر و اۉزبېکستانلیک ادیبلر نینگ اثرلری بیلن انترنت آرقهلی تنیشیش امکانیگه اېگه بۉلماقده. جهان نینگ تورلی دولتلریده یشهیدیگن اۉزبېکلر اۉزبېکستانده کیریل و لاتین الفباسیده یازیلگن کتابلرنی عرب الفباسیگه اساسلنگن رسمي اۉزبېک املاسیگه اۉگیریب اۉزلری یشب تورگن اۉلکهلری نینگ شرط و شراییتلریگه ماس قیلیب اۉزبېک تیلینی و ادبیاتینی اۉرگنیش مقصدیده کۉپ ییللردن بېری اۉقیب اۉرگنیب کېلماقده.
عبدالبصیر ایلغار.
