Бобил қудрати, Миср шон-шуҳрати, Юнонистон виқори шоҳидиман – уларнинг жамики аъмолларида заифлик, хўрланиш ва ҳақирликни азоб ила муттасил кузатганман. Фиръавн афсунгарлари, Оссирия коҳинлари, Фаластин анбиёлари билан ҳам ҳамнафас бўлганман. Мен Ҳиндистонга инган донишмандликни асраганман, араблар оролларидагилар қалбидан майи нобдай қуйилган ашъорларни қироат қилганман, ғарб аҳолиси ҳиссиётлари тажассуми бўлган мусиқаларни қалбим лавҳига зарб этдим, бироқ ҳали-ҳануз илгаригидек сўқирман ва ҳеч вақо кўрмайман, қулоқларим том битган ва эшитмайман.

Жуброн Халил Жуброн
ҚЎШИҚЛАР

   Жуброн Халил Жуброн (1883.6.1, Ливан, Бширро қишлоғи — 1931) — таниқли араб ёзувчиси, файласуф, рассом. Араб ва инглиз тилларида ижод қилган. Илк ижоди романтик руҳда («Халил-Кофир», «Исёнкор руҳлар» ҳикоялар тўпламлари). «Синган қанотлар» (1912) қиссаси машҳур. «Кўз ёшлари ва табассум» (1914) тўплами 60 га яқин саж (қофияланган наср) б-н ёзилган кичик шеърий парчалардан иборат бўлиб, унга «Менинг туғилган куним», «Шоир авлоди» каби романтик асарлари киритилган. «Намойишкорона юриш» (1918) фалсафий-шеърий асари ёзувчи дунёқарашини акс эттирса, «Бўрон» (1920) тўпламида ҳаётда учрайдиган лоқайдлик, боқимандалик, иккиюзламачилик (мунофиқлик) каби иллатлар танқид қилинади. «Ақлдан озган» (1918), «Олдинда юрувчи» (1920), «Пайғамбар» (1923), «Қум ва кўпик» (1926), «Исо — инсон ўғли» (1928), «Ер худолари» ва б. асарлари Ғарб китобхонларига мўлжалланган. Жуброн ижодида ўз фалсафий қарашларини тарғиб қилишга ҳаракат қилган. Унингча, фақат маънавият энг юксак қадрият намунаси бўла олади ва руҳнинг буюклигини акс эттиради. ЮНЕСКО қарори б-н 1983 й.да бутун жаҳонда Жуброн Халил Жуброн таваллудининг 100 йиллиги нишонланган.

ОҲАНГ

Руҳим теранликларида оҳанг, каломлар либосин истамас. Оҳанг юрагим сувайдосида, сиёҳ ила қоғозга муҳрланишни хоҳламас. Ҳис-туйуларим Чин шойисидай ўраб-чирмар-да, ҳеч қачон забоним ила булбулдай куйламас.

Бу таронани не асно оғоз айлай, ахир ҳатто ғуборлардан ҳам хавфсирайман. Уни ким учун ижро этай, ахир қалбим қасри ичра дориломон мақоми ила маст ва биронта ҳам тингловчи англай олмаслигидан хавотирдаман.

Кўзларимга назар солсанг, лаҳн жилвасини кўражаксан; бармоқларим учларига хиёл тегинсанг, бас, сирли тебранишини ҳис этажаксан.

Юлдузлар жилваси кўлда жимирлагандек қўлларим имо-ишорасида тараннум намоён; бағрига жазирама ҳаяжон солганда гул ғунчаси сир-асрорини томчи шабнами кашф айлагани каби кўз ёшларим суруд қулфини очади. Бу шундай алҳонки, осойишталик оғушида очилади, шовқин-суронда ёпилади; уйқу оғушида узлуксиз куйлайди, бироқ хушёрлик хонишига чек қўяди.

Бу муҳаббат алёри, о, мўминлар! Уни қайси Исҳоқ куйлайди-ю, қайси Довуд оғоз эта олади?

Тараннумки, ёсуман атридан ҳам муаттар — қай маҳоратли ҳофизи замон амрига бўйсиндира олади? Навраста ҳурлиқо сирларидан ҳам гизли — қай бир нафис соз тори ифода этишга қодир?

Безовта денгиз тўлқинлари пишқириши билан булбул хониши қовуша оладими? Бўрон ила норасида нафасини ким пайваста этади?

Маъбудалар алёрин қай бандаи ожиз куйлагай?

ТЎЛҚИН АЛЁРИ

Мен ва соҳил — ошиқ-маъшуқлармиз; эҳтирос иккимизни пайваста айлагай, ҳаво бир-биримиздан жудо этар. Нуқрадай кўпикларим ила зардўзи қумлоғини қовуштириш ва қалби оташига майи нобдай сувим ила ҳаёт бахш этиш учун ложувард тонг қучоғидан келарман.

Тонглар маъшуқамга ишқим изҳор айларман ва у мени бағрига босар. Оқшомлар эса эҳтирос оятини куйлайман ва у оташин бўсалар ила жисму жоним куйдирар.

Мен безорию бебошман, маъшуқам сабру тоқат ила битишган, қатъият ила дугона.

Уммон юксалгани ҳамоно азизамни қучарман, уммон чекингани ҳамоно пойига қўшқўллаб ёпишарман.

Парилар уммон қаъридан чиқиб, қоялар узра юлдузларга маҳлиё термилганда, атрофида неча бор парвонадай чарх уриб, рақс тушганман. Дарди ишқ исканжасида ошиқ фиғон тортганини неча бора эшитганман ва қалбининг маликаси ҳижрони дардини енгиллаштирганман. Қоялар ила неча бора суҳбатлашганман, лекин улар соқовдай жавоб бермаган ва уларни қизиштириш илинжида қанча кулсам ҳам, ҳатто жилмаймаган. Қанча чўкаётганларни ҳалокатдан қутқарганман ва саломат келтирганман! Қанчадан-қанча дурларни уммон қаъридан олиб чиқиб, ҳусн мулки маликаларига ҳадя қилганман!

Ғафлат шарпаси жамики жонзотларни оғушига олган тун сукунатида мен бедор — гоҳ куйларман, гоҳ оҳ тортарман. Оҳ, шўр пешонам-а! Уйқусизлик ҳолдан тойдирди, вале ошиқман, муҳаббат моҳияти эса — бедорлик!

Ҳаётим муҳаббат изтироби ила йўғрилган, то тирик эканман, фақат ишқ изтироби гирдоби ичра яшагайман.

ЁМҒИР АЛЁРИ

Бизлар — кумуш ришталармиз, Парвардигор амри ила самолардан заминга инармиз, бизни она табиат авайлаб оладию водий-воҳаларни безайди.

Бизлар — фаришта Астарта — Иштар тожидан дувиллаб тўкилган мўъжизавор жавоҳирлармиз, бизни тонг арзанда қизи ўғирлагану далалар бағрига сочиб юборган. Мен юм-юм йиғларман – ва адирлар табассум улашади; мен қуйи инаман ва гул-чечаклар самовотга талпинади.

Булут ва дала – ошиғу маъшуқ, мен эса улар орасида холис ишқ хабарнигориман. Мен тутдай тўкиламан ва бирининг қайноқ ташналигини қондираман, яна бирови бағридаги пўртаналарни даволайман.

Момақалдироқ гумбури ва чақмоқ зулфиқори ташрифимни овоза қилади, найкамалак саргардонликларимга нуқта қўяди. Шу асно бу маъводаги ҳаёт ҳам қаҳрли моддият пойида ибтидо олиб, осуда завол дастпанжасида интиҳо топади.

Мен уммон қалбидан юксаламан ва насими ҳаво қанотларида парвоз айлайман. Жаннат мисол боғ-роғни кўрганим ҳамоно қучоғига шўнғийман ва гуллар дудоғидан бўсалар тераман, дарахтлар шохларига пайвасталанаман.

Осуда лаҳзаларда биллурий ойналарни бармоқларим билан оҳиста чертиб куйлайман. Таронам инжа қалбларга оби замзамдай ҳаёт улашади.

Доям жазирама ҳаво, мен эса ҳавонинг алангали тафтини пасайтираман — жувон мастона ошиғидан олган қуввати ила уни шу асно енгади.

Мен — уммон нафаси, мен — самовотнинг оби раҳмати, мен — яйловлару экинлар табассуми.
Шу асно муҳаббат ҳам – туйғулар уммонининг оташин нафаси, тафаккур самовотининг оби раҳмати ва қалб кенгликлари уфқларини безаган алвон табассум.

ГЎЗАЛЛИК АЛЁРИ

Мен — муҳаббат сарбони, мен – руҳият майи ноби, мен – қалб қаноти.

Мен – атиргулман, субҳи содиққа қалбим очарман; мени пари пайкар оладию ардоқлаб бағрига босади.

Мен – саодат қасри, мен – қувонч сарчашмаси, мен – ҳаловат ибтидоси.

Мен – дилбар дудоғидаги ширин табассум; менга бўз бола нигоҳи тушгани ҳамоно машаққатларини унутади, ҳаёти лаззатли тушлар хиёбонига дўнади.

Мен – шоир илҳом париси, мен – мусаввирлар пешвоси, мен – муғаннийлар мураббийси.

Мен – болакай нигоҳида порлаган машъала, уни мушфиқ волида кўрадию тиз чўкиб, таваллолар ила Парвардигори оламга беадад ҳамду саною шукроналар айтади.

Момо Ҳавво қиёфасини касб этдиму Одам Атони маҳлиё айладим; Сулаймон пайғамбар қошида рафиқаси қиёфасида муҳайё бўлиб, уни донишманд ва шоир қилдим.

Мен Еленага табассум ҳадя айладиму Трояни вайрон қилдим; мен Клеопатра бошига маликалик тожини кийдирдим ва Нил водийсини шодиёна қучдим.

Мен – баайни қисмат: бугун барпо айлаганимни эртага вайрон қиламан.

Мен – Оллоҳ амри билан ҳам жон бахш этаман, ҳам жон оламан.

Мен бинафша ифоридан нафису бўрондан қудратлиман.

Мен – ҳақиқатман, о, аҳли башар! Мен – ҳақиқат! Ва сиз англаган фунуни олий!

САОДАТ АЛЁРИ

Инсонни севаман, башар ҳамширасиман. Васлига топинаману у ҳам фироғим исканжасида. Во дариғ! Кундошим борки, бахтим кушандаси, инсонни эса азоблайди. Ёвуз кундошим – моддият, қай томон юзланмайлик қора кўланкадай эргашади ва ўртамизда қора тоғдай юксалади.

Мен севганимни дала-даштлардан, дов-дарахтлар соя-салқинидан, кўллар соҳилидан ахтараман – тополмайман! Моддият бошини айлантириб, шаҳарга, оломон орасига, ҳалокат ва кулфат чоҳига гирифтор айлаган.

Уни тафаккур масканларию донишмандлик қироатхоналаридан қидираман – тополмайман, илло минг бир қиёфали моддият уни худпарастлик саҳросига – ахлоқсизлик шайтанатига мубтало қилган.

Уни мамнуният кенгликларидан ахтараман – тополмайман, зеро ғаддор кундошим уни тийиқсиз нафс ғори ичра занжирбанд айлаган.

Шарқ самоси алвон тонг табассуми билан жилваланганда қошимга чорлайман, даъватларим эшитмайди, ғафлатзада кўзларин илло-билло очолмайди.

Осойишталик қанот ёзиб, гул-чечаклар уйқу бағрига бош қўйган оқшомларда оғушимда овутсам дейман, бироқ ундовларимга парво ҳам қилмайди, чунки фикру зикри бўсағадаги кун ташвишлари домида.

Дўстим мени севади. Мени аъмолларида қидиради, бироқ фақат илоҳий амаллардан топади. Заифу заифалар бош суякларидан тап торт-май барпо этган шон-шуҳрат қасридан, тиллою кумушлар орасидан топишга уринади, мен эса ҳиссиётлар жилғаси бўйида Тангрилар ижод қилган одмилик қароргоҳидагина унга пешвоз чиқаман. Ҳукмдорлар ва қотиллар гувоҳлигида дудоғимдан бўса олишни орзу қилади, ҳолбуки фақат бокиралик чечаклари орасида ёлғиз лаъли лабларим майи нобидан сипқоришга изн бераман. У ўртамизда маккорликни элчиликка танлайди, менга эса ҳалол меҳнатдан, беназир заҳматдан ўзга совчининг кераги йўқ.

Қонимга ташна кундошимдан дўстим доду фарёду айюҳанносларни ўрганди, мен эса таскин-тасалли топиши учун кўнгил кўзи билан йиғлашга ва шукроналик билан энтикишларга ўргатаман.

Дўстим – мен учун, мен ҳам дўстим учун яралганман!

АТИРГУЛ АЛЁРИ

Мен – табиат каломиман, ирод қилгач, қалб дафинасига беркитади, сўнгра яна намоён этади. Мен – юлдузман. Ложувард фалакдан ям-яшил гиламга инганман.

Мен – табиий қудрат қизиман, қиш бағрида етиламан, баҳорда таваллуд топаман, ёз бўйи улғаяман, кузда уйқуга кетаман.

Мен – севишганларга совғаман, мен – никоҳ шодиёналари гулчамбариман, мен – барҳаёт Зотнинг марҳумга алвидо эҳсониман.

Саҳарлар ёруғлик ташрифини овоза қилишида шабадага кўмаклашаман, оқшомлар эса қушлар илҳони уйғунлигида у билан хайрлашаман.

Мен – яйловлар қучоғида яйрайман ва улар чеҳрасини дурдона хол каби безайман, ҳаводан нафас оламан ва уни муаттар атрим билан маст айлайман, мудраган карахтликни қучаман ва тун беадад кўзларини мендан узолмайди. Мен ягона алангали нигоҳи хиром айлаши учун нурафшон кунни соғинаман.

Мен шабнам майи нобини сипқораман, қумрилар нолишини тинглайман ва майсалар қарсаги-олқишидан мастона рақс тушаман. Олам офтобини кўриш учун самолардан нигоҳимни ҳеч узмайман ва кўланкам мавжудлиги хаёлимга ҳам келмайди. Бу шундай юксак донишмандликки, инсоният ҳали ҳануз ўзлаштиргани йўқ.

БАШАР АЛЁРИ

Ҳақ таоло ўлик танангизга жон берди (йўқдан бор қилди), кейин ўлим берди, сўнгра яна тирилтиради ва ўз ҳузурига қайтаради, шундай Зотни инкор қиласизми?
(Бақара сураси, 28-ояти шарифа)

Абадиятдан ҳам олдин мавжуд зоти шариф – камина ўша. Ва рўзи маҳшаргача безаволман ва ҳаётим абадий.

Мен чексизлик кенгликларида суздим, хаёлот оламида парвоз қилдим ва илоҳий ёғду меҳварига ёвуқлашдим – ва ниҳоят моддият тутқуниман.

Мен Конфуций таълимотини тингладим ва Бароҳим донишмандлиги уммонига чўмдим ва тафаккур ниҳоли пойида Будда ёнида ҳозир бўлдим – ва ниҳоят жаҳолат ила инкор билан жанг қилаяпман. Тури Синода Мусо бўлиб, Тангри жамолини талаб қилдим. Урдун дарёси соҳилларида Иброҳим бўлиб, чўпонлик қилдим, Насоро қишлоғида, Исо Масиҳ ғаройиботларига гувоҳ бўлганман; Мадинаи мунавварда бўлиб, Расули Акрам(с.а.в.)нинг қироатию ваъзларини сел бўлиб тинглаганман – ва ниҳоят шубҳа домидаман. Бобил қудрати, Миср шон-шуҳрати, Юнонистон виқори шоҳидиман – уларнинг жамики аъмолларида заифлик, хўрланиш ва ҳақирликни азоб ила муттасил кузатганман. Фиръавн афсунгарлари, Оссирия коҳинлари, Фаластин анбиёлари билан ҳам ҳамнафас бўлганман. Мен Ҳиндистонга инган донишмандликни асраганман, араблар оролларидагилар қалбидан майи нобдай қуйилган ашъорларни қироат қилганман, ғарб аҳолиси ҳиссиётлари тажассуми бўлган мусиқаларни қалбим лавҳига зарб этдим, бироқ ҳали-ҳануз илгаригидек сўқирман ва ҳеч вақо кўрмайман, қулоқларим том битган ва эшитмайман. Мен нафси ўпқон босқинчилар шафқатсизлиги, золим мустабидлар қуллиги азобларини тортганман, ўзбошимча ҳукмдорларнинг адолатсизликлари бошимга не савдоларни солмади – ва мен куч-қувватимни илгаригидек асрадим, унинг шарофати билан саналар ила беллашаяпман.

Мен буларнинг барчасини болалигимда идрок этганман ва тинглаганман, мен ёшлик ва у олиб келадиган савдоларни ҳам идрок этаман ва тинглайман; кейин эса қартаяман, белгиланган муддатга етаман ва Оллоҳ даргоҳига қайтаман.

Абадиятдан ҳам олдин мавжуд зоти шариф – камина ўша. Ва рўзи маҳшаргача безаволман, ва ҳаётим абадий.

ШОИР НИДОСИ

I

Қудрат қалбим экинзорларига дон сепади, мен эса ҳосил кўтараман – бошоқлар тераман – ва очларга этак-этак улашаман. Руҳият — бир парча узумзорим серҳосил айлайди, мен эса узум шингиллари шарбатин олиб, чанқаганлар ташналигини қондираман. Самовот чироғдонимни ёғ билан тўлдиради, мен эса чироғимни ёқиб, дераза раҳига қўяман – тунги сайёҳлар йўлларини ёритаман. Булар барчасини жону дилим билан сидқидилдан адо этаман, ва башарти кунлар қаршилик қилсаю тунлар қўлларим кишанласа, ўлимимга розиман, илло уммати рад этган пайғамбару дўсту душманига етти ёт бегона шоир яшашдан кўра ўлимга муносиб.

Оломон бўрони гувиллайди, камина хилватда оҳ тортаман: бўрон қутуриши муваққат, уни вақт коми маҳв этади, Парвардигор салтанатида оҳу воҳу энтикишлар боқий.

Ғофиллар қордай яхлаган моддиятга тиш-тирноқлари билан чанг соладилар. Мен эса ишқ гулханини ахтараман, топиб бағримга босишни истайман – кўкрак қафасиму қобирғаларим билан бирга улар муҳофазасида нимаики бўлса, барча-барчасини жизғанак қилсин, илло биламанки, беозор моддият башарият бошига етади, муҳаббат – муқаддас изтироблар билан ҳаёт бахш этади.

Одамлар қабилалар ва халқларга бўлинади, ўзларини у ёки бу мамлакат фуқароси билади, бироқ бу хислат менга бегона, ўзимни бирон-бир мамлакат фуқароси, бирон-бир миллату элат вакили ҳисоблай олмайман.

Ватан – курраи арз, қабилам – башарият. Одамлар ожиз, гуруҳ-гуруҳ, қабила-қабилага ажратилгач, яна ҳам заифлашади: ахир замин анордай мўъжаз, уни қиролликлару амирликларга нимталаш нодонлик.

Бандаи нодонлар руҳият қадамжосини вайрон қилиш учун бир ёқадан бош чиқарадилар, жасадлар учун саройлар барпо этишда бир-бирларига кўмаклашадилар, ва ёлғиз мен бундай жидду жаҳд гувоҳи эканимдан юм-юм йиғлайман.

Бироқ қалбимга қулоқ тутиб, умид шивирини эшитаман: ”Азоб изтироб воситасида муҳаббат инсон қалб кўзин очгани каби ғофиллик ҳам тафаккур йўлига чорлайди”. Бинобарин, изтироб ва ғофиллик илоҳий роҳат-фароғат ҳамда башарий донишмандликка етказгай, зеро абадий тафаккур рўйи заминда ҳеч вақони беҳикмат яратмаган.

2

Ватанимни гўзаллиги учун севаман ва бахтсиз фуқаролари билан ҳамдардман. Бироқ менинг халқим сохта “ватанпарварлик” ялови остида қўзғалсаю қўшни юртга ҳужум қилса, мол-мулкини таласа, эркакларни маҳв этиб, жувонларни бева ва болаларни етим қилса, ерини ўғлонлари хуни билан суғорса ҳамда ботирлари танасини ўлаксахўр қузғунларга емиш этса – у ҳолда ватаним ва ҳамюртларимдан нафратланаман.

Киндик қоним тўкилган заминни куйлайман, улғайган уйимни соғинаман; бироқ мусофир бошпана ва егулик сўрасаю уни ҳайдаб солсалар ва ҳеч вақо бермасалар – у ҳолда ўз уйим учун аза очаман, соғинчим нафратга дўнади ва ўзимга ўзим дейман: “Баҳаққи Худо, хасислик билан очдан нонни қизғаниладиган ва толиққан мусофирга тунаш учун жой берилмайдиган уй вайрон қилинишу кунфаякун бўлишга маҳкум”.

Уйимга муҳаббатим – шаҳримга муҳаббатимнинг арзимас қисми, шаҳримга муҳаббатим эса – она заминга муҳаббатимнинг бир зуваласи, холос. Заминни жони дилим билан севаман. Илло, она Ер инсоният – илоҳиётнинг курраи арздаги халифаси вояга етган қадамжо. Шубҳасиз, инсоният – муқаддас, илоҳиётнинг кураи арздаги халифаси. Башарият вайроналар ичра абгор, урён танаси узра қирқямоқ увада, қайноқ кўз ёшлари рангпар рафторини куйдиради; ўғлонларига мадад сўраб ёлворади ва доду фарёдидан замину само титрайди, ўғлонлари эса жангариларча зикру само асносида илтижосини эшитмайди, ва нигоҳлари қиличлар ярқирашидан қамашгани боис унинг кўз ёшларини илғамайди. Шўрлик сўққабош башарият бандаларга мадад беринг дея ёлворади, улар эса парво ҳам қилмайди, башарти кимдир эшитиб, яқинлашсаю кўз ёшларини арта таскин беришга уринса, одамлар жиркангандай дейди: “Унга қайралиб ҳам қараманг, ахир кўз ёшлари фақат заифлар кўнглида ҳамдардлик туғдиради”.

Инсоният – замин узра илоҳиёт маъбудаси. Айни маъбуда халқдан халққа ўтади, уларга муҳаббат достонини куйлайди, ҳаётий йўлларга ундайди, одамлар эса уни масхаралаб қарши оладилар. Каломи ва таълимотини ҳақоратлайди. Кеча унинг каломига Исо Масиҳ қулоқ тутганди – ва одамлар уни чормих қилдилар; Суқрот “Лаббай!” деб жавоб берди – ва улар уни заҳарладилар. Бугун эса Маъбуда ноласини Исо Масиҳ ва Суқротни улуғлаётганлар эшитдилар. Маъбуда исмини барчага ошкора айтдилар; уларни одамлар ўлдира олмайди, бироқ “Масхаралаш ўлимдан аччиқ ва бешафқат”, дея майна қиладилар.

Йўқ, Қуддуси шариф Исо Масиҳни ўлдира олмади – у мангу; шаҳри Афина Суқротни маҳв этолгани йўқ – у абадий; ва инсоният нидосини тинглаганлар қаршисида оғули пичинглар ҳам ожиз, Маъбуда даъватига “Лаббай!” деб жавоб берганлар ҳам то абад барҳаёт.

3

Сен — биродаримсан; иккаламиз ҳам ягона муқаддас самовий руҳ ўғлонларимиз. Сен менга ўхшайсан, илло ҳар иккимиз айни битта хоки туробдан бино бўлган жасад асиримиз. Ҳаёт йўлида ҳамроҳлик қилиб, булутлар панасига беркинган ҳақиқат моҳиятини англашда кўмаклашасан. Сен – инсонсан ва биродарим. Мен сенга меҳр қўйдим.

Мен ҳақимда кўнглингга келган гапни айт – эртанги кун сенга нисбатан ҳукмини чиқаради ва сенинг эътирофинг унинг адолатли қарори учун ёрқин исбот ҳамда ҳаққоний шаҳодат негизи бўлажак.

Бисотимдан нени хоҳласанг, ол – ахир сен фақат мол-мулкимни олишинг мумкин, унинг бир қисми ҳалол хасминг ва эҳтиёжларим учун фойдаланадиган ерни оларсан; унинг бир қисми ҳам сеники, башарти шу билан қаноатлансанг.

Мени нима қилсанг қил – моҳиятимга дахл қила олмайсан. Қонимни тўк, кулимни кўкка совур – булар билан руҳиятимни шикастлай олмайсан ва ҳеч қачон маҳв этолмайсан. Қўл ва оёқларимга темир кишан солишинг, зулматли зиндон қаърига улоқтиришинг мумкин – бироқ тафаккуримни кишанбанд қилолмайсан, илло, онг-шуурим бепоён кенгликлар бўйлаб елаётган елвагай каби озод.

Сен – менинг биродаримсан ва мен сени севдим. Масжидда саждага бош қўйган, ибодатхонада тиз чўккан, черковда чўқинаётган биродарим, сени севдим: сен ва мен – ҳар иккимиз ягона руҳият эътиқоди дилбандимиз, ахир унинг барча бўғинлари муҳофизлари – қалб камолоти йўлини кўрсатувчи Маъбуда дастининг бир-бири билан жипслашган, бир тану бир жон бармоқлари.

Сенга меҳрим зиёда, илло дунёвий ақл-идрок ҳосиласи – моҳиятингни севаман. Бу моҳиятни айни палла сўқирлигим боис кўра олмасам ҳам муқаддас дея эъзозлайман, илло у – руҳоният мўъжизаларидан. Бу моҳият келажак оламда моҳиятим ила юзлашажак, ва атиргуллар ифори каби қовушажак ва муҳаббату гўзаллик сингари самовий ва абадий ягона моҳиятга дўнажак.

Сенга меҳрим беадад, илло қудратлилару қаттоллар пойида нақадар заифлигинг, маккор бойваччаларга қиёсан қанчалар қашшоқ ва афтода эканинг шоҳидиман. Бинобарин, ғариб ҳолинг кўриб, кўз ёшларим селдай қуйилади, бироқ кўзимда шашқатор ёшим ила сени адолат оғушида кўраман, адолат сенга табассум ҳадя айлаб, ғанимларингни масхаралайди.
Сен – жонажон биродарим ва мен сени севдим.

4

Сен – жонажон биродарим, мен сени севдим. Нима учун мен билан қасдлашасан?

Нечун ватанимга бостириб кириб, ҳукмдорлар манфаати учун муте қилмоқчисан; ахир хукмдорлар сенинг заҳматинг эвазига ҳаловатли ҳаёт кечиряптилар, боз устига шаънига ҳамду сано айтишингни талаб қилади! Ҳамшираю фарзандларинг тарк этиб, бегуноҳ қонинг шарофати билан шону шуҳрат ва онаи зоринг кулфати эвазига юксак эҳтиром харид қилиш истагида ёнаётган лашкарбошилар учун олис ўлкада ажал ахтариб йўлга отландинг?

Инсон туғишган биродарини маҳв этиши жасоратми? Ундай эса ҳамду санолар айта Каин — Қобилга муҳташам ҳайкал барпо этайлик!

О, қадрдон биродарим! Айтишларича, шахсий муҳофаза – азалий табиий қонуният, бироқ англашимча, биродарингга нисбатан ҳукмронликни қўлга киритишга зўр бериб, ўзгалардан юксалиш хасталигига чалинганлар жонингни қурбон қилиш – бағоят хайрли дея ишонтирмоқчи бўлади. Шахсий муҳофаза туйғуси одамдан ўзгалар ҳуқуқларини топташни талаб қилади, дейдилар, менимча, ўзгалар ҳуқуқларининг муҳофазаси – башарий энг олижаноб ва савобли аъмол. Яна айтаман: “Башарти, ҳаётимни сақлаб қолиш учун кимдир жувонмарг бўлиши зарур бўлса, мен учун ҳаммасидан ўлим афзал ва лаззатли. Башарти, мени ўлдирадиган олижаноб зоти шариф топилмаса, у ҳолда, куним битишини кутмай, ўз қўлим билан ўзимни асфаласофилинга жўнатаман”.

Шахсиятпарастлик, о, жигарим менинг, сўқир рақобат дояси; рақобат одамларни тўдаларга ажратади, ажралиш ҳокимиятни пайдо қилади, ҳокимият эса – низолару банди этиш воситаси. Қалб — жаҳолат ва жабру зулмнинг акси, яъни донишмандлик ва адолат ҳукмронлиги тасарруфида, бироқ ҳар тўрт томонда жаҳолат ва жабру зулм-ни урчитиш учун комидан қайралган қиличларни чиқарувчи ҳукмфармони қатъиян рад этади. Бу манфур ҳукмфармолик Бобилни ҳалокатга дучор қилган, Қуддуси шарифни харобазорга айлантирган, Рим иморатларини вайрон этган; бу шунчалар манфур зўравонликки, қонхўру одамхўрларни яратган, во дариғки, уларни буюк валлолматлар сифатида ардоқлайдилар! Шоирлар улар шаънига қасидалар битади, барча китобларда уларнинг исми шарифи зикр қилинади, бағрини бегуноҳлар қони билан лолазор қилганидан қатъи назар замин уларга қучоғидан жой беришдан бош тортмайди. Бироқ, о, биродари азиз, иштибоҳларинг домидасан, кушандаларинг амридан чиқолмайсан.

Самовий адолатли табиий қонунни муҳофаза қилувчи донишмандлик – чинакам ҳукмронлик. Қотилни қатл этиб, тўғрини зиндонбанд этиб, амалда қўшни мамлакатга бостириб кириб, минглаб аҳоли ёстиғини қуритадиган ва минг-минглаб кишиларни хонавайрон қиладиган ҳокимиятни қай асно адолатли дейиш мумкин? Қотилни қатл этадиган жаллодлар ва ўғрини жазолайдиган қароқчилар ҳақида тўдаларига содиқ кимсалар нима дейди?

Сен – жонажон биродарим ва мен сени севдим, бу – олиймақом адолат билан йўғрилган муҳаббат. Башарти, шоир бўлсам, қайси мамлакатда бўлишингдан қатъи назар сенга муҳаббатим адолатли ва холисона бўлмаса, афсуски, жирканч худпарастлигини ялтироқ муҳаббат либоси билан ниқоблайдиган мунофиққа айланаман.

ҚИССАДАН ҲИССА

Ай кўнглим-ай, кунлар кулфатлар гирдобида қуюндай чарх урганда таскин берадиган, бошим узра бахтсизлик қузғуни қанот ёзганда юпатадиган мунисам! Кимки ўз кўнгли билан дўст бўлмаса, ўзгалар ғанимига айланади. Кимки ўз сийратидан таскин-тасалли топмаса, тушкунлик исканжасида жон таслим этади, илло ҳаёт инсоннинг ботинидан қувват олади ва зинҳор-базинҳор ён-атрофдан кучланмайди.

Мен дилимдаги ардоқли каломимни ирод қилиш учун яралдим ва уни айтаман. Башарти ўлим жонимни қайтариб олсаю айтишга улгурмасам, каломимни эртанги кун айтажак. Иқбол интиҳосизлик сардафтарида яширин сир қолдирмагай.

Мен муҳаббат шон-шарафи ва гўзаллик ёғдуси оғушида давру даврон суриш учун яралдим, ва мен, беадад шукрки, дориломон яшаяпман ва одамлар ҳаётимга барҳам бера олмайди. Башарти улар кўзларимни ўйиб олса, муҳаббат алёрлари ва гўзаллик тароналари қучоғида яйрайман. Қулоқларимни беркитсалар, севишганлар нафаси ва гўзаллик ифори ила омухта муаттар шаффоф насимлар билан ҳузурланаман. Башарти, мени тоза ҳаводан маҳрум қилсалар, қалбим қудрати билан яшайман. Ахир, қалб – муҳаббат ва гўзаллик ҳурилиқоси.

Мен барча учун ва жамики ашёлар учун яралдим; якка-ёлғиз адо этаётган аъмолларимни келажак инсонлар наздида юксалтиражак. Бугун ёлғиз тил ила овоза қилаётганимни истиқбол минглаб забонлар ила оғоз қилажак!

Русчадан Абдуҳамид Пардаев таржимаси

 Манба: “Жаҳон адабиёти” журнали, 2011 йил, 8-сон.

Men barcha uchun va jamiki ashyolar uchun yaraldim; yakka-yolg’iz ado etayotgan a’mollarimni kelajak insonlar nazdida yuksaltirajak. Bugun yolg’iz til ila ovoza qilayotganimni istiqbol minglab zabonlar ila og’oz qilajak!

Jubron Xalil Jubron
QO’SHIQLAR

   Jubron Xalil Jubron (1883.6.1, Livan, Bshirro qishlog’i — 1931) —taniqli arab yozuvchisi, faylasuf, rassom. Arab va ingliz tillarida ijod qilgan. Ilk ijodi romantik ruhda («Xalil-Kofir», «Isyonkor ruhlar» hikoyalar to’plamlari). «Singan qanotlar» (1912) qissasi mashhur. «Ko’z yoshlari va tabassum» (1914) to’plami 60 ga yaqin saj (qofiyalangan nasr) b-n yozilgan kichik she’riy parchalardan iborat bo’lib, unga «Mening tug’ilgan kunim», «Shoir avlodi» kabi romantik asarlari kiritilgan. «Namoyishkorona yurish» (1918) falsafiy-she’riy asari yozuvchi dunyoqarashini aks ettirsa, «Bo’ron» (1920) to’plamida hayotda uchraydigan loqaydlik, boqimandalik, ikkiyuzlamachilik (munofiqlik) kabi illatlar tanqid qilinadi. «Aqldan ozgan» (1918), «Oldinda yuruvchi» (1920), «Payg’ambar» (1923), «Qum va ko’pik» (1926), «Iso — inson o’g’li» (1928), «Yer xudolari» va b. asarlari G’arb kitobxonlariga mo’ljallangan. Jubron ijodida o’z falsafiy qarashlarini targ’ib qilishga harakat qilgan. Uningcha, faqat ma’naviyat eng yuksak qadriyat namunasi bo’la oladi va ruhning buyukligini aks ettiradi. YUNESKO qarori b-n 1983 y.da butun jahonda Jubron Xalil Jubron tavalludining 100 yilligi nishonlangan.

OHANG

Ruhim teranliklarida ohang, kalomlar libosin istamas. Ohang yuragim suvaydosida, siyoh ila qog’ozga muhrlanishni xohlamas. His-tuyularim Chin shoyisiday o’rab-chirmar-da, hech qachon zabonim ila bulbulday kuylamas.

Bu taronani ne asno og’oz aylay, axir hatto g’uborlardan ham xavfsirayman. Uni kim uchun ijro etay, axir qalbim qasri ichra dorilomon maqomi ila mast va bironta ham tinglovchi anglay olmasligidan xavotirdaman.

Ko’zlarimga nazar solsang, lahn jilvasini ko’rajaksan; barmoqlarim uchlariga xiyol teginsang, bas, sirli tebranishini his etajaksan.

Yulduzlar jilvasi ko’lda jimirlagandek qo’llarim imo-ishorasida tarannum namoyon; bag’riga jazirama hayajon solganda gul g’unchasi sir-asrorini tomchi shabnami kashf aylagani kabi ko’z yoshlarim surud qulfini ochadi. Bu shunday alhonki, osoyishtalik og’ushida ochiladi, shovqin-suronda yopiladi; uyqu og’ushida uzluksiz kuylaydi, biroq xushyorlik xonishiga chek qo’yadi.

Bu muhabbat alyori, o, mo’minlar! Uni qaysi Is’hoq kuylaydi-yu, qaysi Dovud og’oz eta oladi?

Tarannumki, yosuman atridan ham muattar — qay mahoratli hofizi zamon amriga bo’ysindira oladi? Navrasta hurliqo sirlaridan ham gizli — qay bir nafis soz tori ifoda etishga qodir?

Bezovta dengiz to’lqinlari pishqirishi bilan bulbul xonishi qovusha oladimi? Bo’ron ila norasida nafasini kim payvasta etadi?
Ma’budalar alyorin qay bandai ojiz kuylagay?

TO’LQIN ALYORI

Men va sohil — oshiq-ma’shuqlarmiz; ehtiros ikkimizni payvasta aylagay, havo bir-birimizdan judo etar. Nuqraday ko’piklarim ila zardo’zi qumlog’ini qovushtirish va qalbi otashiga mayi nobday suvim ila hayot baxsh etish uchun lojuvard tong quchog’idan kelarman.

Tonglar ma’shuqamga ishqim izhor aylarman va u meni bag’riga bosar. Oqshomlar esa ehtiros oyatini kuylayman va u otashin bo’salar ila jismu jonim kuydirar.

Men bezoriyu beboshman, ma’shuqam sabru toqat ila bitishgan, qat’iyat ila dugona.

Ummon yuksalgani hamono azizamni qucharman, ummon chekingani hamono poyiga qo’shqo’llab yopisharman.

Parilar ummon qa’ridan chiqib, qoyalar uzra yulduzlarga mahliyo termilganda, atrofida necha bor parvonaday charx urib, raqs tushganman. Dardi ishq iskanjasida oshiq fig’on tortganini necha bora eshitganman va qalbining malikasi hijroni dardini yengillashtirganman. Qoyalar ila necha bora suhbatlashganman, lekin ular soqovday javob bermagan va ularni qizishtirish ilinjida qancha kulsam ham, hatto jilmaymagan. Qancha cho’kayotganlarni halokatdan qutqarganman va salomat keltirganman! Qanchadan-qancha durlarni ummon qa’ridan olib chiqib, husn mulki malikalariga hadya qilganman!

G’aflat sharpasi jamiki jonzotlarni og’ushiga olgan tun sukunatida men bedor — goh kuylarman, goh oh tortarman. Oh, sho’r peshonam-a! Uyqusizlik holdan toydirdi, vale oshiqman, muhabbat mohiyati esa — bedorlik!

Hayotim muhabbat iztirobi ila yo’g’rilgan, to tirik ekanman, faqat ishq iztirobi girdobi ichra yashagayman.

YOMG’IR ALYORI

Bizlar — kumush rishtalarmiz, Parvardigor amri ila samolardan zaminga inarmiz, bizni ona tabiat avaylab oladiyu vodiy-vohalarni bezaydi.

Bizlar — farishta Astarta — Ishtar tojidan duvillab to’kilgan mo»jizavor javohirlarmiz, bizni tong arzanda qizi o’g’irlaganu dalalar bag’riga sochib yuborgan. Men yum-yum yig’larman – va adirlar tabassum ulashadi; men quyi inaman va gul-chechaklar samovotga talpinadi.

Bulut va dala – oshig’u ma’shuq, men esa ular orasida xolis ishq xabarnigoriman. Men tutday to’kilaman va birining qaynoq tashnaligini qondiraman, yana birovi bag’ridagi po’rtanalarni davolayman.

Momaqaldiroq gumburi va chaqmoq zulfiqori tashrifimni ovoza qiladi, naykamalak sargardonliklarimga nuqta qo’yadi. Shu asno bu ma’vodagi hayot ham qahrli moddiyat poyida ibtido olib, osuda zavol dastpanjasida intiho topadi.

Men ummon qalbidan yuksalaman va nasimi havo qanotlarida parvoz aylayman. Jannat misol bog’-rog’ni ko’rganim hamono quchog’iga sho’ng’iyman va gullar dudog’idan bo’salar teraman, daraxtlar shoxlariga payvastalanaman.

Osuda lahzalarda billuriy oynalarni barmoqlarim bilan ohista chertib kuylayman. Taronam inja qalblarga obi zamzamday hayot ulashadi.

Doyam jazirama havo, men esa havoning alangali taftini pasaytiraman — juvon mastona oshig’idan olgan quvvati ila uni shu asno yengadi.

Men — ummon nafasi, men — samovotning obi rahmati, men — yaylovlaru ekinlar tabassumi.

Shu asno muhabbat ham – tuyg’ular ummonining otashin nafasi, tafakkur samovotining obi rahmati va qalb kengliklari ufqlarini bezagan alvon tabassum.

GO’ZALLIK ALYORI

Men — muhabbat sarboni, men – ruhiyat mayi nobi, men – qalb qanoti.
Men – atirgulman, subhi sodiqqa qalbim ocharman; meni pari paykar oladiyu ardoqlab bag’riga bosadi.

Men – saodat qasri, men – quvonch sarchashmasi, men – halovat ibtidosi.
Men – dilbar dudog’idagi shirin tabassum; menga bo’z bola nigohi tushgani hamono mashaqqatlarini unutadi, hayoti lazzatli tushlar xiyoboniga do’nadi.

Men – shoir ilhom parisi, men – musavvirlar peshvosi, men – mug’anniylar murabbiysi.
Men – bolakay nigohida porlagan mash’ala, uni mushfiq volida ko’radiyu tiz cho’kib, tavallolar ila Parvardigori olamga beadad hamdu sanoyu shukronalar aytadi.

Momo Havvo qiyofasini kasb etdimu Odam Atoni mahliyo ayladim; Sulaymon payg’ambar qoshida rafiqasi qiyofasida muhayyo bo’lib, uni donishmand va shoir qildim.
Men Yelenaga tabassum hadya ayladimu Troyani vayron qildim; men Kleopatra boshiga malikalik tojini kiydirdim va Nil vodiysini shodiyona quchdim.

Men – baayni qismat: bugun barpo aylaganimni ertaga vayron qilaman.
Men – Olloh amri bilan ham jon baxsh etaman, ham jon olaman.

Men binafsha iforidan nafisu bo’rondan qudratliman.
Men – haqiqatman, o, ahli bashar! Men – haqiqat! Va siz anglagan fununi oliy!

SAODAT ALYORI

Insonni sevaman, bashar hamshirasiman. Vasliga topinamanu u ham firog’im iskanjasida. Vo darig’! Kundoshim borki, baxtim kushandasi, insonni esa azoblaydi. Yovuz kundoshim – moddiyat, qay tomon yuzlanmaylik qora ko’lankaday ergashadi va o’rtamizda qora tog’day yuksaladi.

Men sevganimni dala-dashtlardan, dov-daraxtlar soya-salqinidan, ko’llar sohilidan axtaraman – topolmayman! Moddiyat boshini aylantirib, shaharga, olomon orasiga, halokat va kulfat chohiga giriftor aylagan.

Uni tafakkur maskanlariyu donishmandlik qiroatxonalaridan qidiraman – topolmayman, illo ming bir qiyofali moddiyat uni xudparastlik sahrosiga – axloqsizlik shaytanatiga mubtalo qilgan.
Uni mamnuniyat kengliklaridan axtaraman – topolmayman, zero g’addor kundoshim uni tiyiqsiz nafs g’ori ichra zanjirband aylagan.
Sharq samosi alvon tong tabassumi bilan jilvalanganda qoshimga chorlayman, da’vatlarim eshitmaydi, g’aflatzada ko’zlarin illo-billo ocholmaydi.
Osoyishtalik qanot yozib, gul-chechaklar uyqu bag’riga bosh qo’ygan oqshomlarda og’ushimda ovutsam deyman, biroq undovlarimga parvo ham qilmaydi, chunki fikru zikri bo’sag’adagi kun tashvishlari domida.

Do’stim meni sevadi. Meni a’mollarida qidiradi, biroq faqat ilohiy amallardan topadi. Zaifu zaifalar bosh suyaklaridan tap tort-may barpo etgan shon-shuhrat qasridan, tilloyu kumushlar orasidan topishga urinadi, men esa hissiyotlar jilg’asi bo’yida Tangrilar ijod qilgan odmilik qarorgohidagina unga peshvoz chiqaman. Hukmdorlar va qotillar guvohligida dudog’imdan bo’sa olishni orzu qiladi, holbuki faqat bokiralik chechaklari orasida yolg’iz la’li lablarim mayi nobidan sipqorishga izn beraman. U o’rtamizda makkorlikni elchilikka tanlaydi, menga esa halol mehnatdan, benazir zahmatdan o’zga sovchining keragi yo’q.

Qonimga tashna kundoshimdan do’stim dodu faryodu ayyuhannoslarni o’rgandi, men esa taskin-tasalli topishi uchun ko’ngil ko’zi bilan yig’lashga va shukronalik bilan entikishlarga o’rgataman.
Do’stim – men uchun, men ham do’stim uchun yaralganman!

ATIRGUL ALYORI

Men – tabiat kalomiman, irod qilgach, qalb dafinasiga berkitadi, so’ngra yana namoyon etadi. Men – yulduzman. Lojuvard falakdan yam-yashil gilamga inganman.
Men – tabiiy qudrat qiziman, qish bag’rida yetilaman, bahorda tavallud topaman, yoz bo’yi ulg’ayaman, kuzda uyquga ketaman.

Men – sevishganlarga sovg’aman, men – nikoh shodiyonalari gulchambariman, men – barhayot Zotning marhumga alvido ehsoniman.
Saharlar yorug’lik tashrifini ovoza qilishida shabadaga ko’maklashaman, oqshomlar esa qushlar ilhoni uyg’unligida u bilan xayrlashaman.

Men – yaylovlar quchog’ida yayrayman va ular chehrasini durdona xol kabi bezayman, havodan nafas olaman va uni muattar atrim bilan mast aylayman, mudragan karaxtlikni quchaman va tun beadad ko’zlarini mendan uzolmaydi. Men yagona alangali nigohi xirom aylashi uchun nurafshon kunni sog’inaman.

Men shabnam mayi nobini sipqoraman, qumrilar nolishini tinglayman va maysalar qarsagi-olqishidan mastona raqs tushaman. Olam oftobini ko’rish uchun samolardan nigohimni hech uzmayman va ko’lankam mavjudligi xayolimga ham kelmaydi. Bu shunday yuksak donishmandlikki, insoniyat hali hanuz o’zlashtirgani yo’q.

BASHAR ALYORI

Haq taolo o’lik tanangizga jon berdi (yo’qdan bor qildi), keyin o’lim berdi, so’ngra yana tiriltiradi va o’z huzuriga qaytaradi, shunday Zotni inkor qilasizmi?
(Baqara surasi, 28-oyati sharifa)

Abadiyatdan ham oldin mavjud zoti sharif – kamina o’sha. Va ro’zi mahshargacha bezavolman va hayotim abadiy.
Men cheksizlik kengliklarida suzdim, xayolot olamida parvoz qildim va ilohiy yog’du mehvariga yovuqlashdim – va nihoyat moddiyat tutquniman.

Men Konfutsiy ta’limotini tingladim va Barohim donishmandligi ummoniga cho’mdim va tafakkur niholi poyida Budda yonida hozir bo’ldim – va nihoyat jaholat ila inkor bilan jang qilayapman. Turi Sinoda Muso bo’lib, Tangri jamolini talab qildim. Urdun daryosi sohillarida Ibrohim bo’lib, cho’ponlik qildim, Nasoro qishlog’ida, Iso Masih g’aroyibotlariga guvoh bo’lganman; Madinai munavvarda bo’lib, Rasuli Akram(s.a.v.)ning qiroatiyu va’zlarini sel bo’lib tinglaganman – va nihoyat shubha domidaman. Bobil qudrati, Misr shon-shuhrati, Yunoniston viqori shohidiman – ularning jamiki a’mollarida zaiflik, xo’rlanish va haqirlikni azob ila muttasil kuzatganman. Fir’avn afsungarlari, Ossiriya kohinlari, Falastin anbiyolari bilan ham hamnafas bo’lganman. Men Hindistonga ingan donishmandlikni asraganman, arablar orollaridagilar qalbidan mayi nobday quyilgan ash’orlarni qiroat qilganman, g’arb aholisi hissiyotlari tajassumi bo’lgan musiqalarni qalbim lavhiga zarb etdim, biroq hali-hanuz ilgarigidek so’qirman va hech vaqo ko’rmayman, quloqlarim tom bitgan va eshitmayman. Men nafsi o’pqon bosqinchilar shafqatsizligi, zolim mustabidlar qulligi azoblarini tortganman, o’zboshimcha hukmdorlarning adolatsizliklari boshimga ne savdolarni solmadi – va men kuch-quvvatimni ilgarigidek asradim, uning sharofati bilan sanalar ila bellashayapman.

Men bularning barchasini bolaligimda idrok etganman va tinglaganman, men yoshlik va u olib keladigan savdolarni ham idrok etaman va tinglayman; keyin esa qartayaman, belgilangan muddatga yetaman va Olloh dargohiga qaytaman.

Abadiyatdan ham oldin mavjud zoti sharif – kamina o’sha. Va ro’zi mahshargacha bezavolman, va hayotim abadiy.

SHOIR NIDOSI

I

Qudrat qalbim ekinzorlariga don sepadi, men esa hosil ko’taraman – boshoqlar teraman – va ochlarga etak-etak ulashaman. Ruhiyat — bir parcha uzumzorim serhosil aylaydi, men esa uzum shingillari sharbatin olib, chanqaganlar tashnaligini qondiraman. Samovot chirog’donimni yog’ bilan to’ldiradi, men esa chirog’imni yoqib, deraza rahiga qo’yaman – tungi sayyohlar yo’llarini yoritaman. Bular barchasini jonu dilim bilan sidqidildan ado etaman, va basharti kunlar qarshilik qilsayu tunlar qo’llarim kishanlasa, o’limimga roziman, illo ummati rad etgan payg’ambaru do’stu dushmaniga yetti yot begona shoir yashashdan ko’ra o’limga munosib.

Olomon bo’roni guvillaydi, kamina xilvatda oh tortaman: bo’ron quturishi muvaqqat, uni vaqt komi mahv etadi, Parvardigor saltanatida ohu vohu entikishlar boqiy.

G’ofillar qorday yaxlagan moddiyatga tish-tirnoqlari bilan chang soladilar. Men esa ishq gulxanini axtaraman, topib bag’rimga bosishni istayman – ko’krak qafasimu qobirg’alarim bilan birga ular muhofazasida nimaiki bo’lsa, barcha-barchasini jizg’anak qilsin, illo bilamanki, beozor moddiyat bashariyat boshiga yetadi, muhabbat – muqaddas iztiroblar bilan hayot baxsh etadi.

Odamlar qabilalar va xalqlarga bo’linadi, o’zlarini u yoki bu mamlakat fuqarosi biladi, biroq bu xislat menga begona, o’zimni biron-bir mamlakat fuqarosi, biron-bir millatu elat vakili hisoblay olmayman.

Vatan – kurrai arz, qabilam – bashariyat. Odamlar ojiz, guruh-guruh, qabila-qabilaga ajratilgach, yana ham zaiflashadi: axir zamin anorday mo»jaz, uni qirolliklaru amirliklarga
nimtalash nodonlik.

Bandai nodonlar ruhiyat qadamjosini vayron qilish uchun bir yoqadan bosh chiqaradilar, jasadlar uchun saroylar barpo etishda bir-birlariga ko’maklashadilar, va yolg’iz men bunday jiddu jahd guvohi ekanimdan yum-yum yig’layman.

Biroq qalbimga quloq tutib, umid shivirini eshitaman: ”Azob iztirob vositasida muhabbat inson qalb ko’zin ochgani kabi g’ofillik ham tafakkur yo’liga chorlaydi”. Binobarin, iztirob va g’ofillik ilohiy rohat-farog’at hamda bashariy donishmandlikka yetkazgay, zero abadiy tafakkur ro’yi zaminda hech vaqoni behikmat yaratmagan.

2

Vatanimni go’zalligi uchun sevaman va baxtsiz fuqarolari bilan hamdardman. Biroq mening xalqim soxta “vatanparvarlik” yalovi ostida qo’zg’alsayu qo’shni yurtga hujum qilsa, mol-mulkini talasa, erkaklarni mahv etib, juvonlarni beva va bolalarni yetim qilsa, yerini o’g’lonlari xuni bilan sug’orsa hamda botirlari tanasini o’laksaxo’r quzg’unlarga yemish etsa – u holda vatanim va hamyurtlarimdan nafratlanaman.

Kindik qonim to’kilgan zaminni kuylayman, ulg’aygan uyimni sog’inaman; biroq musofir boshpana va yegulik so’rasayu uni haydab solsalar va hech vaqo bermasalar – u holda o’z uyim uchun aza ochaman, sog’inchim nafratga do’nadi va o’zimga o’zim deyman: “Bahaqqi Xudo, xasislik bilan ochdan nonni qizg’aniladigan va toliqqan musofirga tunash uchun joy berilmaydigan uy vayron qilinishu kunfayakun bo’lishga mahkum”.

Uyimga muhabbatim – shahrimga muhabbatimning arzimas qismi, shahrimga muhabbatim esa – ona zaminga muhabbatimning bir zuvalasi, xolos. Zaminni joni dilim bilan sevaman. Illo, ona Yer insoniyat – ilohiyotning kurrai arzdagi xalifasi voyaga yetgan qadamjo. Shubhasiz, insoniyat – muqaddas, ilohiyotning kurai arzdagi xalifasi. Bashariyat vayronalar ichra abgor, uryon tanasi uzra qirqyamoq uvada, qaynoq ko’z yoshlari rangpar raftorini kuydiradi; o’g’lonlariga madad so’rab yolvoradi va dodu faryodidan zaminu samo titraydi, o’g’lonlari esa jangarilarcha zikru samo asnosida iltijosini eshitmaydi, va nigohlari qilichlar yarqirashidan qamashgani bois uning ko’z yoshlarini ilg’amaydi. Sho’rlik so’qqabosh bashariyat bandalarga madad bering deya yolvoradi, ular esa parvo ham qilmaydi, basharti kimdir eshitib, yaqinlashsayu ko’z yoshlarini arta taskin berishga urinsa, odamlar jirkanganday deydi: “Unga qayralib ham qaramang, axir ko’z yoshlari faqat zaiflar ko’nglida hamdardlik tug’diradi”.

Insoniyat – zamin uzra ilohiyot ma’budasi. Ayni ma’buda xalqdan xalqqa o’tadi, ularga muhabbat dostonini kuylaydi, hayotiy yo’llarga undaydi, odamlar esa uni masxaralab qarshi oladilar. Kalomi va ta’limotini haqoratlaydi. Kecha uning kalomiga Iso Masih quloq tutgandi – va odamlar uni chormix qildilar; Suqrot “Labbay!” deb javob berdi – va ular uni zaharladilar. Bugun esa Ma’buda nolasini Iso Masih va Suqrotni ulug’layotganlar eshitdilar. Ma’buda ismini barchaga oshkora aytdilar; ularni odamlar o’ldira olmaydi, biroq “Masxaralash o’limdan achchiq va beshafqat”, deya mayna qiladilar.

Yo’q, Quddusi sharif Iso Masihni o’ldira olmadi – u mangu; shahri Afina Suqrotni mahv etolgani yo’q – u abadiy; va insoniyat nidosini tinglaganlar qarshisida og’uli pichinglar ham ojiz, Ma’buda da’vatiga “Labbay!” deb javob berganlar ham to abad barhayot.

3

Sen — birodarimsan; ikkalamiz ham yagona muqaddas samoviy ruh o’g’lonlarimiz. Sen menga o’xshaysan, illo har ikkimiz ayni bitta xoki turobdan bino bo’lgan jasad asirimiz. Hayot yo’lida hamrohlik qilib, bulutlar panasiga berkingan haqiqat mohiyatini anglashda ko’maklashasan. Sen – insonsan va birodarim. Men senga mehr qo’ydim.
Men haqimda ko’nglingga kelgan gapni ayt – ertangi kun senga nisbatan hukmini chiqaradi va sening e’tirofing uning adolatli qarori uchun yorqin isbot hamda haqqoniy shahodat negizi bo’lajak.

Bisotimdan neni xohlasang, ol – axir sen faqat mol-mulkimni olishing mumkin, uning bir qismi halol xasming va ehtiyojlarim uchun foydalanadigan yerni olarsan; uning bir qismi ham seniki, basharti shu bilan qanoatlansang.

Meni nima qilsang qil – mohiyatimga daxl qila olmaysan. Qonimni to’k, kulimni ko’kka sovur – bular bilan ruhiyatimni shikastlay olmaysan va hech qachon mahv etolmaysan. Qo’l va oyoqlarimga temir kishan solishing, zulmatli zindon qa’riga uloqtirishing mumkin – biroq tafakkurimni kishanband qilolmaysan, illo, ong-shuurim bepoyon kengliklar bo’ylab yelayotgan yelvagay kabi ozod.

Sen – mening birodarimsan va men seni sevdim. Masjidda sajdaga bosh qo’ygan, ibodatxonada tiz cho’kkan, cherkovda cho’qinayotgan birodarim, seni sevdim: sen va men – har ikkimiz yagona ruhiyat e’tiqodi dilbandimiz, axir uning barcha bo’g’inlari muhofizlari – qalb kamoloti yo’lini ko’rsatuvchi Ma’buda dastining bir-biri bilan jipslashgan, bir tanu bir jon barmoqlari.

Senga mehrim ziyoda, illo dunyoviy aql-idrok hosilasi – mohiyatingni sevaman. Bu mohiyatni ayni palla so’qirligim bois ko’ra olmasam ham muqaddas deya e’zozlayman, illo u – ruhoniyat mo»jizalaridan. Bu mohiyat kelajak olamda mohiyatim ila yuzlashajak, va atirgullar ifori kabi qovushajak va muhabbatu go’zallik singari samoviy va abadiy yagona mohiyatga do’najak.

Senga mehrim beadad, illo qudratlilaru qattollar poyida naqadar zaifliging, makkor boyvachchalarga qiyosan qanchalar qashshoq va aftoda ekaning shohidiman. Binobarin, g’arib holing ko’rib, ko’z yoshlarim selday quyiladi, biroq ko’zimda shashqator yoshim ila seni adolat og’ushida ko’raman, adolat senga tabassum hadya aylab, g’animlaringni masxaralaydi.
Sen – jonajon birodarim va men seni sevdim.

4

Sen – jonajon birodarim, men seni sevdim. Nima uchun men bilan qasdlashasan?
Nechun vatanimga bostirib kirib, hukmdorlar manfaati uchun mute qilmoqchisan; axir xukmdorlar sening zahmating evaziga halovatli hayot kechiryaptilar, boz ustiga sha’niga hamdu sano aytishingni talab qiladi! Hamshirayu farzandlaring tark etib, begunoh qoning sharofati bilan shonu shuhrat va onai zoring kulfati evaziga yuksak ehtirom xarid qilish istagida yonayotgan lashkarboshilar uchun olis o’lkada ajal axtarib yo’lga otlanding?

Inson tug’ishgan birodarini mahv etishi jasoratmi? Unday esa hamdu sanolar ayta Kain — Qobilga muhtasham haykal barpo etaylik!

O, qadrdon birodarim! Aytishlaricha, shaxsiy muhofaza – azaliy tabiiy qonuniyat, biroq anglashimcha, birodaringga nisbatan hukmronlikni qo’lga kiritishga zo’r berib, o’zgalardan yuksalish xastaligiga chalinganlar joningni qurbon qilish – bag’oyat xayrli deya ishontirmoqchi bo’ladi. Shaxsiy muhofaza tuyg’usi odamdan o’zgalar huquqlarini toptashni talab qiladi, deydilar, menimcha, o’zgalar huquqlarining muhofazasi – bashariy eng olijanob va savobli a’mol. Yana aytaman: “Basharti, hayotimni saqlab qolish uchun kimdir juvonmarg bo’lishi zarur bo’lsa, men uchun hammasidan o’lim afzal va lazzatli. Basharti, meni o’ldiradigan olijanob zoti sharif topilmasa, u holda, kunim bitishini kutmay, o’z qo’lim bilan o’zimni asfalasofilinga jo’nataman”.

Shaxsiyatparastlik, o, jigarim mening, so’qir raqobat doyasi; raqobat odamlarni to’dalarga ajratadi, ajralish hokimiyatni paydo qiladi, hokimiyat esa – nizolaru bandi etish vositasi. Qalb — jaholat va jabru zulmning aksi, ya’ni donishmandlik va adolat hukmronligi tasarrufida, biroq har to’rt tomonda jaholat va jabru zulm-ni urchitish uchun komidan qayralgan qilichlarni chiqaruvchi hukmfarmoni qat’iyan rad etadi. Bu manfur hukmfarmolik Bobilni halokatga duchor qilgan, Quddusi sharifni xarobazorga aylantirgan, Rim imoratlarini vayron etgan; bu shunchalar manfur zo’ravonlikki, qonxo’ru odamxo’rlarni yaratgan, vo darig’ki, ularni buyuk vallolmatlar sifatida ardoqlaydilar! Shoirlar ular sha’niga qasidalar bitadi, barcha kitoblarda ularning ismi sharifi zikr qilinadi, bag’rini begunohlar qoni bilan lolazor qilganidan qat’i nazar zamin ularga quchog’idan joy berishdan bosh tortmaydi. Biroq, o, birodari aziz, ishtibohlaring domidasan, kushandalaring amridan chiqolmaysan.

Samoviy adolatli tabiiy qonunni muhofaza qiluvchi donishmandlik – chinakam hukmronlik. Qotilni qatl etib, to’g’rini zindonband etib, amalda qo’shni mamlakatga bostirib kirib, minglab aholi yostig’ini quritadigan va ming-minglab kishilarni xonavayron qiladigan hokimiyatni qay asno adolatli deyish mumkin? Qotilni qatl etadigan jallodlar va o’g’rini jazolaydigan qaroqchilar haqida to’dalariga sodiq kimsalar nima deydi?

Sen – jonajon birodarim va men seni sevdim, bu – oliymaqom adolat bilan yo’g’rilgan muhabbat. Basharti, shoir bo’lsam, qaysi mamlakatda bo’lishingdan qat’i nazar senga muhabbatim adolatli va xolisona bo’lmasa, afsuski, jirkanch xudparastligini yaltiroq muhabbat libosi bilan niqoblaydigan munofiqqa aylanaman.

QISSADAN HISSA

Ay ko’nglim-ay, kunlar kulfatlar girdobida quyunday charx urganda taskin beradigan, boshim uzra baxtsizlik quzg’uni qanot yozganda yupatadigan munisam! Kimki o’z ko’ngli bilan do’st bo’lmasa, o’zgalar g’animiga aylanadi. Kimki o’z siyratidan taskin-tasalli topmasa, tushkunlik iskanjasida jon taslim etadi, illo hayot insonning botinidan quvvat oladi va zinhor-bazinhor yon-atrofdan kuchlanmaydi.

Men dilimdagi ardoqli kalomimni irod qilish uchun yaraldim va uni aytaman. Basharti o’lim jonimni qaytarib olsayu aytishga ulgurmasam, kalomimni ertangi kun aytajak. Iqbol intihosizlik sardaftarida yashirin sir qoldirmagay.

Men muhabbat shon-sharafi va go’zallik yog’dusi og’ushida davru davron surish uchun yaraldim, va men, beadad shukrki, dorilomon yashayapman va odamlar hayotimga barham bera olmaydi. Basharti ular ko’zlarimni o’yib olsa, muhabbat alyorlari va go’zallik taronalari quchog’ida yayrayman. Quloqlarimni berkitsalar, sevishganlar nafasi va go’zallik ifori ila omuxta muattar shaffof nasimlar bilan huzurlanaman. Basharti, meni toza havodan mahrum qilsalar, qalbim qudrati bilan yashayman. Axir, qalb – muhabbat va go’zallik huriliqosi.

Men barcha uchun va jamiki ashyolar uchun yaraldim; yakka-yolg’iz ado etayotgan a’mollarimni kelajak insonlar nazdida yuksaltirajak. Bugun yolg’iz til ila ovoza qilayotganimni istiqbol minglab zabonlar ila og’oz qilajak!

Ruschadan Abduhamid Pardaev tarjimasi

Manba: “Jahon adabiyoti” jurnali, 2011 yil, 8-son.