Ушбу қиссадан ҳиссани  уч яримча йил аввал айнан бугунги кунларни назарда тутиб ёзган ва сайтда эълон қилган эдим: Нақл қилишларича, Мустафо Камол Отатурк, Мерсин шаҳрига бориб, айланиб юрганида, шаҳардаги улкан биноларни кўриб, сўраган экан..

ОТАТУРК  БИЛАН ЧОЛ ҚИССАСИ
ВА ҚИССАДАН ҲИССА
Хуршид  Даврон

    Яқинда турк сайтларидан бирида мана бу нақлни ўқиб қолдим:

  Турклар тарихи сон-саноқсиз урушлар билан тўладир. Биз бу урушлардан фориғ бўлиб, на ўз юртларимизни тиклай олган, на ўзимиз тинч ҳаёт кечира олганмиз. Бунда бизнинг айбимиз қанчалик бўлса, душманларимизники ҳам шунчаликдир.

Чунки сарҳадларимизда милтиқ ўқталиб турган,уйимизга кириб дағдаға қилган, калласида минг бир макру ҳийла тузган душманларимиз доим шундай ўйлашарди:

– Туркларга тинчлик бермаслик керак, токи бошқа ҳудудларга олға кетолмасинлар.

Бунинг учун ҳам тез-тез бошимизга балолар ёғдирар, урушлар очарди, Болқон миллатларини «Истиқлол!» дея қичқиртирарди.

Биз бундай тўхтовсиз урушарканмиз, у замонлар аскарга олинмаган ғайримусулмонлару бойлик учун иймону юртини сотишга таёр миллатфурушлар бойиб бораверарди.

Уларнинг нечун бой, бизнинг нечун камбағал қолганимизни бир қишлоқлик мўйсафиднинг Мустафо Камол Отатуркка бергани қисқа бир жавоби, ўта чиройли тарзда изоҳлайди.

Отатурк, Мерсин шаҳрига борганида, шаҳардаги улкан биноларни кўриб, сўради:

– Бу қаср кимники?
– Армани Киркорники…

– Анави улкан бино-чи?
– Юнон Яргоники…

– Анави-чи?
– Яҳудий Соломонники…

Отатурк бироз асабийлашди:
– Улар бу биноларни қураётганда, сизлар қаерда эдингиз?

Тўпланганлар орасидан бир қишлоқлик оқсоқолнинг овози келди:
– Бизми қаерда эдик?  Биз Яманда, Туна (Дунай) бўйларида, Болқонда, Албан тоғларида, Кавказда, Чаноққалъада, Сакаряда жанг қилаётгандик, пошом…

Отатурк ҳар гал бу онларни эсларкан:
– Ҳаётимда жавоб беролмаганим ягона инсон – мана шу мўйсафид эди, – дерди.

Нақлни ўқиб бўлгач, ўйланиб қолдим. Ўз-ўзидан қиссадан ҳисса туғилди:

Тасаввур қиламан: замон чарх айланиб, бизнинг бўлажак Отатуркимиз Тошкентни айланиб юриб, бир тўда зиёлиларни (муаллиму шоиру олиму журналистни) қошига чақириб савол берса:

– Бу кошона нима ва кимники?
– Тўйхона… Олдин ўғрибоши бўлган  фалон бойваччаники…

– Анави улкан иморат-чи?
– Ресторан… Писмадон отарчиники..

– Бу бозорми?
– Бозор,бозор… Давлат қурган, аммо, паттачиники..

– Анави-чи?
– Ошхона… Милиса бошлиғиники…Унинг яна бир неча ёқилғи қуйиш шахобчалари ҳам бор!

– Мана бу ҳайбатли бино-чи?
– Супермаркет…  Эгаси маҳкамада ишлайди…

– Ҳув,анави, уфқни  тўсиб турган иморат-чи?
– Гипермаркет… Униям  эгаси аппаратда маслаҳатчилик қилган…

Бу гапларни эшитиб бизнинг ёш Отатуркимиз асабийлашиб сўраса:
– Улар бу биноларни қураётганда, ўзлаштираётганда  сизлар қаерда эдингиз?

Ўшанда тўпланган зиёли аҳли орасидан бир овоз келса:

– Бизми қаерда эдик? Биз мактаб синфида, институт аудиториясида, бир-иккитагина хонада жойлашган журналу  нашриётда, товуши паст радиода, совуқ уйда, қоронғу кўчада, қариган ва касалванд ота-намизни,оиламизни, боламизни боқиш учун бегона ўлкаларда,  инсон чидаши қийин шароитларда, доимий ҳалокатлар хавфи остида тер тўкиб, топганимизни юртга юбориб, ташда, ичда, шаҳарларда, қишлоқларда халқимиз  учун бобомерос маънавиятимизни  асраш учун, элу юртнинг келажаги бўлмиш болаларимиз юрагини чор атрофни босган бало-ю қазолардан асраш учун, «осмондагилар»  ерда юрганлар билан мулоқот қиладиган кунлар келиши учун жанг қилаётгандик, юртбошим…

2015

    Ushbu qissadan hissani uch yarimcha yil avval aynan bugungi kunlarni nazarda tutib yozgan va saytda e’lon qilgan edim… Naql qilishlaricha, Mustafo Kamol Otaturk, Mersin shahriga borib, aylanib yurganida, shahardagi ulkan binolarni ko‘rib, so‘ragan ekan..

OTATURK BILAN CHOL
QISSASI VA QISSADAN HISSA
Xurshid Davron

Yaqinda turk saytlaridan birida mana bu naqlni o‘qib qoldim:

Turklar tarixi son-sanoqsiz urushlar bilan to‘ladir. Biz bu urushlardan forig‘ bo‘lib, na o‘z yurtlarimizni tiklay olgan, na o‘zimiz tinch hayot kechira olganmiz. Bunda bizning aybimiz qanchalik bo‘lsa, dushmanlarimizniki ham shunchalikdir.

Chunki sarhadlarimizda miltiq o‘qtalib turgan,uyimizga kirib dag‘dag‘a qilgan, kallasida ming bir makru hiyla tuzgan dushmanlarimiz doim shunday o‘ylashardi:

– Turklarga tinchlik bermaslik kerak, toki boshqa hududlarga olg‘a ketolmasinlar.

Buning uchun ham tez-tez boshimizga balolar yog‘dirar, urushlar ochardi, Bolqon millatlarini «Istiqlol!» deya qichqirtirardi.

Biz bunday to‘xtovsiz urusharkanmiz, u zamonlar askarga olinmagan g‘ayrimusulmonlaru boylik uchun iymonu yurtini sotishga tayor millatfurushlar boyib boraverardi.

Ularning nechun boy, bizning nechun kambag‘al qolganimizni bir qishloqlik mo‘ysafidning Mustafo Kamol Otaturkka bergani qisqa bir javobi, o‘ta chiroyli tarzda izohlaydi.

Otaturk, Mersin shahriga borganida, shahardagi ulkan binolarni ko‘rib, so‘radi:

– Bu qasr kimniki?
– Armani Kirkorniki…

– Anavi ulkan bino-chi?
– Yunon Yargoniki…

– Anavi-chi?
– Yahudiy Solomonniki…

Otaturk biroz asabiylashdi:
– Ular bu binolarni qurayotganda, sizlar qayerda edingiz?

To‘planganlar orasidan bir qishloqlik oqsoqolning ovozi keldi:
– Bizmi qayerda edik? Biz Yamanda, Tuna (Dunay) bo‘ylarida, Bolqonda, Alban tog‘larida, Kavkazda, Chanoqqal’ada, Sakaryada jang qilayotgandik, poshom…

Otaturk har gal bu onlarni eslarkan:
– Hayotimda javob berolmaganim yagona inson – mana shu mo‘ysafid edi, – derdi.

Naqlni o‘qib bo‘lgach, o‘ylanib qoldim. O‘z-o‘zidan qissadan hissa tug‘ildi:

Tasavvur qilaman: zamon charx aylanib, bizning bo‘lajak Otaturkimiz Toshkentni aylanib yurib, bir to‘da ziyolilarni (muallimu shoiru olimu jurnalistni) qoshiga chaqirib savol bersa:

– Bu koshona nima va kimniki?
– To‘yxona… Oldin o‘g‘riboshi bo‘lgan falon boyvachchaniki…

– Anavi ulkan imorat-chi?
– Restoran… Pismadon otarchiniki..

– Bu bozormi?
– Bozor,bozor… Davlat qurgan, ammo, pattachiniki..

– Anavi-chi?
– Oshxona… Milisa boshlig‘iniki…Uning yana bir necha yoqilg’i quyish shaxobchalari ham bor!

– Mana bu haybatli bino-chi?
– Supermarket… Egasi mahkamada ishlaydi…

– Huv,anavi, ufqni to‘sib turgan imorat-chi?
– Gipermarket… Uniyam egasi apparatda maslahatchilik qilgan…

Bu gaplarni eshitib bizning yosh Otaturkimiz asabiylashib so‘rasa:
– Ular bu binolarni qurayotganda, o‘zlashtirayotganda sizlar qayerda edingiz?

O‘shanda to‘plangan ziyoli ahli orasidan bir ovoz kelsa:

– Bizmi qayerda edik? Biz maktab sinfida, institut auditoriyasida, bir-ikkitagina xonada joylashgan jurnalu nashriyotda, tovushi past radioda, sovuq uyda, qorong‘u ko‘chada, qarigan va kasalvand ota-namizni,oilamizni, bolamizni boqish uchun begona o‘lkalarda,  inson chidashi qiyin sharoitlarda, doimiy halokatlar xavfi ostida ter to‘kib, topganimizni yurtga yuborib,  tashda, ichda, shaharda, qishloqda xalqimiz uchun bobomeros ma’naviyatimizni asrash uchun, elu yurtning kelajagi bo‘lmish bolalarimiz yuragini chor atrofni bosgan balo-yu qazolardan asrash uchun, “osmondagilar” yerda yurganlar bilan muloqot qiladigan kunlar kelishi uchun jang qilayotgandik, yurtboshim…

2015