1968 йили Ясунари Кавабата Нобель мукофотини қабул қилиб олган маросимда сўзлаган нутқини (бу нутқ кейинчалик “Япония гўзаллигидан туғилган” номи остида эссе сифатида эълон қилинган) тўлалигича ўзи мансуб халқ руҳониятининг асоси бўлган қадимий япон шеъриятига бағишлади.

Хуршид Даврон
СЕЗГИ ИЛА АНГЛАНГАН ФАЛСАФА

     Ясунари  Кавабата (1899.11.6, Осака ш. — 1972.16.4, Дзуси) — япон ёзувчиси. Япон санъат академияси аъзоси (1953). 20-йилларда япон адабиётида пайдо бўлган янги сенсуалистлар гуруҳига яқин турган, кейинчалик миллий анъаналарга қайтган. Биринчи асари болалик хотиралари асосида ёзилган — «Идзунлик ўйинчи» (1926) асаридир . Кавабатанинг ўзига хос бадиий услуби шоирона ҳис-туйғулардан иборат «Қорли ўлка» (1937) қиссасида намоён бўлган. Санъат даражасига кўтарилган қадимий урф-одатлар — чой маросими билан боғлиқ удум «Минг қанотли турна» (1951) қиссасининг асосий мавзуини ташкил этади. «Тоғлар ноласи» (1953), «Эски пойтахт» (1961) романлари ички лиризм билан суғорилган, «Уйқудаги нозанинлар» (1961) қиссаси ёлғиз қолган кекса инсон ҳаёти ҳақида. Кавабата бир қатор эсселар («Гўзалликнинг яратилиши ва мавжудлиги» ва б.) муаллифи. «Уйқудаги нозанинлар» қиссаси ўзбек тилига таржима қилинган (2001 йил, таржимон Учқун Назаров). Нобель мукофоти лауреати (1968).

     1968 йили Ясунари Кавабата Нобель мукофотини қабул қилиб олган маросимда сўзлаган нутқини (бу нутқ кейинчалик “Япония гўзаллигидан туғилган” номи остида эссе сифатида эълон қилинган) тўлалигича ўзи мансуб халқ руҳониятининг асоси бўлган қадимий япон шеъриятига бағишлади.

Япон шоири ҳодисани таҳлил қилиб ўтирмайди, унинг сабабини очмайди, балки таҳлил ҳақиқат олдида ожиздир, деган нуқтаи назарга таяниб иш тутади. Яъни, хайку бу – шоир чала қурган кўприк, уни ўқувчи тамомлаши талаб этилади. Бор-йўғи уч ёки беш сатрга қурилган шеър замирига бир дунё воқеа, таассурот яширинади. Масалан, Токараи Кикакунинг қуйидаги хайкусига назар ташлайлик:

Тонгда ухлаб ётар хизматкор боғда,
Кўмилиб куз япроқларига –
Мен уни кечирдим.

Шоир хизматкор ухлаб қолганидан мамнун. Чунки у тўкилган гул япроқлари ҳали супурилмаган боғни тўйиб томоша қилиш бахтига эга. Шарҳчиларнинг бири шеърда тасвирланган ҳолатга бўлган олти муносабатни кўрсатишга уринади: “1. Хизматкор ухлаб қолибди. Нима деган гап бу? 2. Қара, сакура гуллари тўкилмоқда. 3. Наҳотки, бу гўзалликдан лаззат олмай ухлаш мумкин бўлса? Уни тезроқ уйғотиш керак. 4. Яхшиси, уйғотмайман, уйғотсам – ухлаб қолгани учун кечирим сўраб, турасолиб боғни супура бошлайди. 5. Қўйинг, ухлайверсин. 6. Балки у менинг бу ўйларимни олдиндан билгани учун ҳам бемалол ухлаб ётгандир? Мен унинг уддабуронлигини билмаган эканман!” Ахир, бу учлик ўзига хос ҳикоя эмасми?!

Уч сатрли хайку замиридаги маънолар хусусида гапиришим боиси шуки, бу ҳолат, “коса тагида нимкоса борлиги” Кавабата асарлари мутолааси ва уни тушуниш масаласи билан бевосита боғлиқ.

Кавабата ўз нутқида асарлари ҳақида эмас, уларни тушунишга хизмат қиладиган омил ҳақида гапиради ва сандиқни очадиган калитни қўлимизга тутқазади.

Кавабатанинг Нобель нутқи ҳақли равишда бутун япон адабиёти моҳиятини акс эттирган ва бу моҳият мазмуни бўлган Гўзалликка, Гўзалликдан туғиладиган Муҳаббатга, Муҳаббатгина яратишга қодир Ҳаётга бағишланган қасида, адибнинг кейинги авлодларга васиятномаси сифатида баҳоланади.

“Ботичеллининг дунёга машҳур тадқиқотчиси, қадим ва замонавий санъатнинг, Шарқу Ғарбнинг билимдони, профессор Ясиро Юкио япон санъатининг ўзига хослигини биргина сўз билан ифода этиш мумкин, яъни: “Сен дўстларинг ҳақида ҳеч қачон қор, ой ёки гулга боққан пайтингдагидай ўйламайсан, деган эди, – деб эслайди Кавабата Нобель нутқида. – Қор ёки ой гўзаллигига маҳлиё бўлганингда, аниқроғи, табиатнинг тўрт фасли кўркидан ҳаяжонга тушганингда, гўзаллик билан учрашувдан завқланганингда сен дўстларинг ҳақида бутунлай бошқача ўйлайсан, улар билан қалбингда жўш урган қувончингни баҳам кўришни истайсан. Яъни, гўзаллик юрагингда кучли ҳамдардлик ва муҳаббат уйғотади, ана ўшанда “дўст” сўзи “инсон” сўзига айланади”.

Адабиётшунос Такаси Ока таъбири билан айтганда, Кавабата ижодида дастлабки кезлар намоён бўлган Ғарб таъсири охир-оқибатда соф япон табиатига сингиб кетди.

Адиб умрининг сўнгги палласида Стринберг, Пруст ва Жойс ижодига катта қизиқиш билан қарагани, муайян даражада улардан ўргангани ҳақида эслар экан, бундай деб ёзади: “Моҳиятан мен Шарқ одамиман! Мен ўз инсоний табиатимга хиёнат қилишни истамадим”.

Кавабатанинг қўлимдаги китоби унинг бутун ижодини намоён этмаса-да, унда Ғарб билан Шарқ ўртасидаги мувозанатни топа олган, ўз заминида юксалиб дунёни кўрган, дунёга ўзини кўрсатган адиб ҳақида тўлиқ тасаввур бера оладиган энг ёрқин асарлар жамланган десам, хато қилмайман. Ҳажман салмоқдор мазкур китобдаги ҳар бир асар Кавабатанинг Нобель нутқида акс этган ижодий-фалсафий қарашларини ифодалайди, аммо мен бу ўринда уларнинг баъзилари ҳақидагина мулоҳаза айтиш имконига эгаман. Менинг назаримда, адибнинг шоҳ асари – “Тоғ нидоси” романи. Бу роман хайкуга ўхшайди. У ҳам хайку каби ҳамма гапни баралла айтмайди, аммо хайку каби мутолаадан кейин ҳам юрагингизни қўйиб юбормайди, хайку каби ўқиган сатрларингизга сатрлар қўшиб хаёлан китобни варақлайверасиз, ҳали айтганимдек, адиб бошлаган чала кўприкни қуришда давом этасиз.

Роман бир оила тарихига бағишланган, лекин у ўлим ва ҳаёт курашини тасвирлайди. Ҳар бир оилага хос анчайин шодликлару аччиқ алданишлар, табассумларга бурканган қайғулар ҳақида ҳикоя қилади. Асар қария Сингонинг ўлим ҳақидаги ўйлари билан йўғрилган. Аммо япон кишиси учун ўлим қўрқинчли эмас, у – ҳаётнинг давоми. Ўлим яқинлашган сайин барча сезгиларингиз тиниқлашади, олдин туймаган нарсаларни пайқай бошлайсиз, юрагингизда хотинингизга, келинингизга, фарзандларингизга нисбатан янги туйғулар пайдо бўлади.

Асарнинг яна бир ёрқин фазилати – қаҳрамонларнинг, энг аввало, бош қаҳрамон Сингонинг табиат билан уйғунлигини ифода этган тасвирлардир. “Сингонинг боғи юксалиб турган тоғнинг табиий давоми эди”, деб ёзади адиб. Шунинг учун ҳар замон Сингонинг қулоғига чалиниб турадиган тоғ нидоси инсон билан табиатни боғлайдиган риштанинг тимсоли сифатида намоён бўлади. Бу тимсолда ҳам хайку фалсафаси намоён. Хайкуда бўлганидек, роман қаҳрамонлари юрагида кечаётган ҳис-ҳаяжонлар табиатда юз бераётган жараёнлар орқали ифода этилади. Хайку каби роман ҳам воқеаларга кескин нуқта қўймайди. Асар воқеалари китобхон онгу шуурида давом этади.

Ясунари Кавабата эътиқод қилган дзэн таълимотига оид ақидалар адиб ижодининг дастлабки палласидан то умрининг якунигача ёзилган юздан ортиқ қисқа ҳикоялар туркумида ёрқин намоён бўлади. Китобда бу ҳикоялар “Кафтдек мўъжаз ҳикоялар” туркумида жамланган. Кавабата бир суҳбатида “Ёшлигида ҳамма шеър ёзади, мен эса шеър эмас, мана шу қисқа ҳикояларни ёздим”, дейди. Бу билан у мухтасар ҳикояларида акс этган поэтик кайфиятни назарда тутади.

“Кафтдек мўъжаз ҳикоялар” туркумига кирган илк ҳикоя 1921 йили, энг сўнгги “Қор” ҳикояси эса 1964 йили нашр этилган. Адибнинг ўзи бу туркумни ижодининг мазмуни ва моҳияти деб ҳисоблар эди. Бу ҳикояларини у ҳар бир янги нашр олдидан қайта кўриб чиқар, айримларига тузатишлар киритар, айримларини маълум муддат четга олиб қўяр ва баъзан уларни яна туркум таркибига қўшарди. Адабий танқид нозик ва аниқ кузатишларга асосланиб ёзилган бу ҳикояларни мўъжизалар сифатида баҳолайди, уларни “тиғ урмасдан кесиб олинган гуллар дастаси” деб атайди.

Айнан ана шу “тиғ урмасдан кесиб олинган” жумласида япон фалсафасининг асосий мезонларидан бири – “гўзалликни нигоҳ билан севиш”, “қўл урмасдан ушлаш, яъни сезиш”, “сирли мафтункорлик” намоён бўлади. Бир япон файласуфи Шарқ ва Ғарбни қиёслаб айтган экан: “Биз далада очилиб бўй таратган чечакни томоша қилиб завқланамиз, сиз эса гулни узиб олиб ҳидлайсиз”. Мағриб кишиси буюмни ушлаб кўриб ўрганади, япон – сезгисига ишонади. Япон кишиси табиат ҳар бир буюмга сир (гўзаллик) бағишлаган, бу сирни, бу гўзалликни кўз билан эмас, фақат қалб (сезги) билан кўриш мумкин деб билади. Ва энг муҳими, буюмдаги сирни кўра олгандагина юракда ҳайрат ва ҳаяжон, қувонч ва қайғу туғилади. Ҳар бир буюмда мавжуд бўлган Гўзаллик – буюмнинг қалбидир. Демак, инсон қалби сезги орқали, буюмдаги гўзаллик орқали шу буюм қалбини, қарийб ўз аксини кўради. Адибнинг энг ёрқин ҳикояларидан бўлмиш “Элегия”даги донишманд Сёсонинг бир ҳикмати камина сизга тушунтиришга уринаётган мулоҳазаларнинг калити дейиш мумкин: “Модомики Мавжудотнинг юраги бор бўлса, демак, ҳар бир юрак ҳам Мавжудот экан-да!”

Ўйлаб қаралса, Япония деганда онгу шууримизда пайдо бўладиган тимсоллар: Хайкуга ҳам, Сумиэ – юпқа хитойи (шойи) қоғозда мўйқалам бир ҳаракатда қора сиёҳ (тушь) билан чизадиган суратга ҳам, Но аталмиш ниқоб театрига ҳам айнан шу – сезги билан англаш фалсафаси асос бўлганини кўриш мумкин.

Япония учун энг оғир, бутун мамлакатда уруш васвасаси авж олган йиллари Кавабата самурайлик тимсоли бўлган эрлар эмас, гўзаллик ва ҳаёт рамзи – аёлларга бағишланган “Қор мамлакати” асарини ёза бошлади. Бу билан у ватандошларига ҳаётнинг асл моҳияти эзгулик ва меҳр-муҳаббат, яшашдан мақсад гўзалликка интилишдан иборатлигини эслатмоқчи эди. Маълум маънода гўзаллик мадҳияси сифатида ёзилган бу асар адибнинг авлодларга қолдирадиган асосий васиятномаси бўлиши керак эди. Оддий аёллар матонатида, муҳаббатида намоён бўлган ва япон табиатига хос сокин, ярқ этиб кўзга ташланмайдиган гўзалликда, адиб тили билан айтганда, “япон қайғуси” мужассам эди. Айнан ана шу “япон қайғуси”ни ифода этиш учун Кавабата ҳар галгидек қадим шоирлардан мерос қолган шеър тузиш мусобақаси – рента анъаналарига таянди.

Умрининг энг шукуҳли кунида ўз асарларини эмас, мумтоз шеъриятни мадҳ этган адиб ўлими олдидан берган сўнгги интервьюсида ҳам ақидасига содиқ қолган ҳолда шундай деган эди: “Мен хомхаёл пролетар ёзувчиларига ўхшаб бахтли жамият идеалига эмас, ҳаётдаги энг мустаҳкам таянч – муҳаббатга ишониб ижод қилдим, ижодимнинг илдизлари ҳамиша япон юрагининг қон томири бўлган мумтоз шеъриятимиздан қувват олди”.

Манба: «Тафаккур» журнали,2012 йил, 4

Xurshid Davron
SEZGI ILA ANGLANGAN FALSAFA

Yasunari Kavabata  (1899.11.6, Osaka sh. — 1972.16.4, Dzusi) — yapon yozuvchisi. Yapon san’at akademiyasi a’zosi (1953). 20-yillarda yapon adabiyotida paydo bo’lgan yangi sensualistlar guruhiga yaqin turgan, keyinchalik milliy an’analarga qaytgan. Birinchi asari bolalik xotiralari asosida yozilgan — «Idzunlik o’yinchi» (1926) asaridir . Kavabataning o’ziga xos badiiy uslubi shoirona his-tuyg’ulardan iborat «Qorli o’lka» (1937) qissasida namoyon bo’lgan. San’at darajasiga ko’tarilgan qadimiy urf-odatlar — choy marosimi bilan bog’liq udum «Ming qanotli turna» (1951) qissasining asosiy mavzuini tashkil etadi. «Tog’lar nolasi» (1953), «Eski poytaxt» (1961) romanlari ichki lirizm bilan sug’orilgan, «Uyqudagi nozaninlar» (1961) qissasi yolg’iz qolgan keksa inson hayoti haqida. Kavabata bir qator esselar («Go’zallikning yaratilishi va mavjudligi» va b.) muallifi. «Uyqudagi nozaninlar» qissasi o’zbek tiliga tarjima qilingan (2001 yil, tarjimon Uchqun Nazarov). Nobel` mukofoti laureati (1968).

    1968 yili Yasunari Kavabata Nobel` mukofotini qabul qilib olgan marosimda so’zlagan nutqini (bu nutq keyinchalik “Yaponiya go’zalligidan tug’ilgan” nomi ostida esse sifatida e’lon qilingan) to’laligicha o’zi mansub xalq ruhoniyatining asosi bo’lgan qadimiy yapon she’riyatiga bag’ishladi.

Yapon shoiri hodisani tahlil qilib o’tirmaydi, uning sababini ochmaydi, balki tahlil haqiqat oldida ojizdir, degan nuqtai nazarga tayanib ish tutadi. Ya’ni, xayku bu – shoir chala qurgan ko’prik, uni o’quvchi tamomlashi talab etiladi. Bor-yo’g’i uch yoki besh satrga qurilgan she’r zamiriga bir dunyo voqea, taassurot yashirinadi. Masalan, Tokarai Kikakuning quyidagi xaykusiga nazar tashlaylik:

Tongda uxlab yotar xizmatkor bog’da,
Ko’milib kuz yaproqlariga –
Men uni kechirdim.

Shoir xizmatkor uxlab qolganidan mamnun. Chunki u to’kilgan gul yaproqlari hali supurilmagan bog’ni to’yib tomosha qilish baxtiga ega. Sharhchilarning biri she’rda tasvirlangan holatga bo’lgan olti munosabatni ko’rsatishga urinadi:
“1. Xizmatkor uxlab qolibdi. Nima degan gap bu? 2. Qara, sakura gullari to’kilmoqda. 3. Nahotki, bu go’zallikdan lazzat olmay uxlash mumkin bo’lsa? Uni tezroq uyg’otish kerak. 4. Yaxshisi, uyg’otmayman, uyg’otsam – uxlab qolgani uchun kechirim so’rab, turasolib bog’ni supura boshlaydi. 5. Qo’ying, uxlayversin. 6. Balki u mening bu o’ylarimni oldindan bilgani uchun ham bemalol uxlab yotgandir? Men uning uddaburonligini bilmagan ekanman!” Axir, bu uchlik o’ziga xos hikoya emasmi?!

Uch satrli xayku zamiridagi ma’nolar xususida gapirishim boisi shuki, bu holat, “kosa tagida nimkosa borligi” Kavabata asarlari mutolaasi va uni tushunish masalasi bilan bevosita bog’liq.

Kavabata o’z nutqida asarlari haqida emas, ularni tushunishga xizmat qiladigan omil haqida gapiradi va sandiqni ochadigan kalitni qo’limizga tutqazadi.

Kavabataning Nobel` nutqi haqli ravishda butun yapon adabiyoti mohiyatini aks ettirgan va bu mohiyat mazmuni bo’lgan Go’zallikka, Go’zallikdan tug’iladigan Muhabbatga, Muhabbatgina yaratishga qodir Hayotga bag’ishlangan qasida, adibning keyingi avlodlarga vasiyatnomasi sifatida baholanadi.

“Botichellining dunyoga mashhur tadqiqotchisi, qadim va zamonaviy san’atning, Sharqu G’arbning bilimdoni, professor Yasiro Yukio yapon san’atining o’ziga xosligini birgina so’z bilan ifoda etish mumkin, ya’ni: “Sen do’stlaring haqida hech qachon qor, oy yoki gulga boqqan paytingdagiday o’ylamaysan, degan edi, – deb eslaydi Kavabata Nobel` nutqida. – Qor yoki oy go’zalligiga mahliyo bo’lganingda, aniqrog’i, tabiatning to’rt fasli ko’rkidan hayajonga tushganingda, go’zallik bilan uchrashuvdan zavqlanganingda sen do’stlaring haqida butunlay boshqacha o’ylaysan, ular bilan qalbingda jo’sh urgan quvonchingni baham ko’rishni istaysan. Ya’ni, go’zallik yuragingda kuchli hamdardlik va muhabbat uyg’otadi, ana o’shanda “do’st” so’zi “inson” so’ziga aylanadi”.

Adabiyotshunos Takasi Oka ta’biri bilan aytganda, Kavabata ijodida dastlabki kezlar namoyon bo’lgan G’arb ta’siri oxir-oqibatda sof yapon tabiatiga singib ketdi.

Adib umrining so’nggi pallasida Strinberg, Prust va Joys ijodiga katta qiziqish bilan qaragani, muayyan darajada ulardan o’rgangani haqida eslar ekan, bunday deb yozadi: “Mohiyatan men Sharq odamiman! Men o’z insoniy tabiatimga xiyonat qilishni istamadim”.

Kavabataning qo’limdagi kitobi uning butun ijodini namoyon etmasa-da, unda G’arb bilan Sharq o’rtasidagi muvozanatni topa olgan, o’z zaminida yuksalib dunyoni ko’rgan, dunyoga o’zini ko’rsatgan adib haqida to’liq tasavvur bera oladigan eng yorqin asarlar jamlangan desam, xato qilmayman. Hajman salmoqdor mazkur kitobdagi har bir asar Kavabataning Nobel` nutqida aks etgan ijodiy-falsafiy qarashlarini ifodalaydi, ammo men bu o’rinda ularning ba’zilari haqidagina mulohaza aytish imkoniga egaman. Mening nazarimda, adibning shoh asari – “Tog’ nidosi” romani. Bu roman xaykuga o’xshaydi. U ham xayku kabi hamma gapni baralla aytmaydi, ammo xayku kabi mutolaadan keyin ham yuragingizni qo’yib yubormaydi, xayku kabi o’qigan satrlaringizga satrlar qo’shib xayolan kitobni varaqlayverasiz, hali aytganimdek, adib boshlagan chala ko’prikni qurishda davom etasiz.

Roman bir oila tarixiga bag’ishlangan, lekin u o’lim va hayot kurashini tasvirlaydi. Har bir oilaga xos anchayin shodliklaru achchiq aldanishlar, tabassumlarga burkangan qayg’ular haqida hikoya qiladi. Asar qariya Singoning o’lim haqidagi o’ylari bilan yo’g’rilgan. Ammo yapon kishisi uchun o’lim qo’rqinchli emas, u – hayotning davomi. O’lim yaqinlashgan sayin barcha sezgilaringiz tiniqlashadi, oldin tuymagan narsalarni payqay boshlaysiz, yuragingizda xotiningizga, keliningizga, farzandlaringizga nisbatan yangi tuyg’ular paydo bo’ladi.

Asarning yana bir yorqin fazilati – qahramonlarning, eng avvalo, bosh qahramon Singoning tabiat bilan uyg’unligini ifoda etgan tasvirlardir. “Singoning bog’i yuksalib turgan tog’ning tabiiy davomi edi”, deb yozadi adib. Shuning uchun har zamon Singoning qulog’iga chalinib turadigan tog’ nidosi inson bilan tabiatni bog’laydigan rishtaning timsoli sifatida namoyon bo’ladi. Bu timsolda ham xayku falsafasi namoyon. Xaykuda bo’lganidek, roman qahramonlari yuragida kechayotgan his-hayajonlar tabiatda yuz berayotgan jarayonlar orqali ifoda etiladi.

Xayku kabi roman ham voqealarga keskin nuqta qo’ymaydi. Asar voqealari kitobxon ongu shuurida davom etadi.

Yasunari Kavabata e’tiqod qilgan dzen ta’limotiga oid aqidalar adib ijodining dastlabki pallasidan to umrining yakunigacha yozilgan yuzdan ortiq qisqa hikoyalar turkumida yorqin namoyon bo’ladi. Kitobda bu hikoyalar “Kaftdek mo»jaz hikoyalar” turkumida jamlangan.

Kavabata bir suhbatida “Yoshligida hamma she’r yozadi, men esa she’r emas, mana shu qisqa hikoyalarni yozdim”, deydi. Bu bilan u muxtasar hikoyalarida aks etgan poetik kayfiyatni nazarda tutadi.
“Kaftdek mo»jaz hikoyalar” turkumiga kirgan ilk hikoya 1921 yili, eng so’nggi “Qor” hikoyasi esa 1964 yili nashr etilgan. Adibning o’zi bu turkumni ijodining mazmuni va mohiyati deb hisoblar edi. Bu hikoyalarini u har bir yangi nashr oldidan qayta ko’rib chiqar, ayrimlariga tuzatishlar kiritar, ayrimlarini ma’lum muddat chetga olib qo’yar va ba’zan ularni yana turkum tarkibiga qo’shardi. Adabiy tanqid nozik va aniq kuzatishlarga asoslanib yozilgan bu hikoyalarni mo»jizalar sifatida baholaydi, ularni “tig’ urmasdan kesib olingan gullar dastasi” deb ataydi.

Aynan ana shu “tig’ urmasdan kesib olingan” jumlasida yapon falsafasining asosiy mezonlaridan biri – “go’zallikni nigoh bilan sevish”, “qo’l urmasdan ushlash, ya’ni sezish”, “sirli maftunkorlik” namoyon bo’ladi. Bir yapon faylasufi Sharq va G’arbni qiyoslab aytgan ekan: “Biz dalada ochilib bo’y taratgan chechakni tomosha qilib zavqlanamiz, siz esa gulni uzib olib hidlaysiz”. Mag’rib kishisi buyumni ushlab ko’rib o’rganadi, yapon – sezgisiga ishonadi.

Yapon kishisi tabiat har bir buyumga sir (go’zallik) bag’ishlagan, bu sirni, bu go’zallikni ko’z bilan emas, faqat qalb (sezgi) bilan ko’rish mumkin deb biladi. Va eng muhimi, buyumdagi sirni ko’ra olgandagina yurakda hayrat va hayajon, quvonch va qayg’u tug’iladi. Har bir buyumda mavjud bo’lgan Go’zallik – buyumning qalbidir. Demak, inson qalbi sezgi orqali, buyumdagi go’zallik orqali shu buyum qalbini, qariyb o’z aksini ko’radi. Adibning eng yorqin hikoyalaridan bo’lmish “Elegiya”dagi donishmand Syosoning bir hikmati kamina sizga tushuntirishga urinayotgan mulohazalarning kaliti deyish mumkin: “Modomiki Mavjudotning yuragi bor bo’lsa, demak, har bir yurak ham Mavjudot ekan-da!”

O’ylab qaralsa, Yaponiya deganda ongu shuurimizda paydo bo’ladigan timsollar: Xaykuga ham, Sumie – yupqa xitoyi (shoyi) qog’ozda mo’yqalam bir harakatda qora siyoh (tush`) bilan chizadigan suratga ham, No atalmish niqob teatriga ham aynan shu – sezgi bilan anglash falsafasi asos bo’lganini ko’rish mumkin.

Yaponiya uchun eng og’ir, butun mamlakatda urush vasvasasi avj olgan yillari Kavabata samuraylik timsoli bo’lgan erlar emas, go’zallik va hayot ramzi – ayollarga bag’ishlangan “Qor mamlakati” asarini yoza boshladi. Bu bilan u vatandoshlariga hayotning asl mohiyati ezgulik va mehr-muhabbat, yashashdan maqsad go’zallikka intilishdan iboratligini eslatmoqchi edi. Ma’lum ma’noda go’zallik madhiyasi sifatida yozilgan bu asar adibning avlodlarga qoldiradigan asosiy vasiyatnomasi bo’lishi kerak edi. Oddiy ayollar matonatida, muhabbatida namoyon bo’lgan va yapon tabiatiga xos sokin, yarq etib ko’zga tashlanmaydigan go’zallikda, adib tili bilan aytganda, “yapon qayg’usi” mujassam edi. Aynan ana shu “yapon qayg’usi”ni ifoda etish uchun Kavabata har galgidek qadim shoirlardan meros qolgan she’r tuzish musobaqasi – renta an’analariga tayandi.

Umrining eng shukuhli kunida o’z asarlarini emas, mumtoz she’riyatni madh etgan adib o’limi oldidan bergan so’nggi interv`yusida ham aqidasiga sodiq qolgan holda shunday degan edi: “Men xomxayol proletar yozuvchilariga o’xshab baxtli jamiyat idealiga emas, hayotdagi eng mustahkam tayanch – muhabbatga ishonib ijod qildim, ijodimning ildizlari hamisha yapon yuragining qon tomiri bo’lgan mumtoz she’riyatimizdan quvvat oldi”.

Manba: «Tafakkur» jurnali, 2012 yil, 4