Тўғри,бугун сўз нималигини ҳали англамаган ва балки англамай узоқ вақт шеър ёзишга маҳкум этилган Зулфия номидаги мукофот билан қатор-қатор тақдирланаётган ўсмира қизлар ҳам шеър ҳақида шеър ёзадилар (тавталогия учун узр) дейишингиз мумкин.  Аммо,шеър туроқу қофиядан иборат эмас. Шеър фикр ҳам эмас. Шеър — инсон юрагининг туб-тубида ногаҳон пайдо бўладиган,пайдо бўлиши билан бошқа юракларга талпинадиган,уларда титратмалар ясашга ҳозир оний ва мангуликка дахлдор туйғу. Шеър ҳам капалак,ҳам минг йиллик қорлар кўмиб ётган тоғ чўққиси.  Шеър кўпроқ нур камайган тунда ёзилади,шу сабабдан у нурли бўлади.  Шеър…

Хуршид Даврон
ШЕЪР ҚАНДАЙ ЁЗИЛАДИ?

Ёлғизлик дарёсининг тошқин сувини ичган,
Ифорларин қоғозга гупиллаб, ёйиб, сочган,
Кўнглимнинг гулзорида ийманишиб юз очган,
Қизғалдоғу настарин, лолаларим – шеърларим.

Сут бирла қонга кирган меҳр оҳанги, сози,
Яхшиликка чақирган илтижо ҳам ниёзи,
Гўдакликда онамнинг ҳазиннаво овози –
Қулоғимда янграган аллаларим – шеърларим…

Бу сатрлар истеъдодли ўзбек шоири Масъуд Махсудовнинг юрагидан чиққан. Шеър ҳақида шоирлар минг йиллар давомида ёзишган ва яна минг йиллар мобайнида ёзажаклар. Шоир шеър ҳақида ёздими,демак,у сўз айтиш масъулиятини англашга уринади.Шоир шеър ҳақида ёздими,демак,у адабиёт олдидаги бурчини англашга уринади.
Тўғри,бугун сўз нималигини ҳали англамаган ва балки англамай узоқ вақт шеър ёзишга маҳкум этилган Зулфия номидаги мукофот билан қатор-қатор тақдирланаётган ўсмира қизлар ҳам шеър ҳақида шеър ёзадилар (тавталогия учун узр) дейишингиз мумкин. Аммо,шеър туроқу қофиядан иборат эмас. Шеър фикр ҳам эмас. Шеър — инсон юрагининг туб-тубида ногаҳон пайдо бўладиган,пайдо бўлиши билан бошқа юракларга талпинадиган,уларда титратмалар ясашга ҳозир оний ва мангуликка дахлдор туйғу. Шеър ҳам капалак,ҳам минг йиллик қорлар кўмиб ётган тоғ чўққиси. Шеър кўпроқ нур камайган тунда ёзилади,шу сабабдан у нурли бўлади. Шеър…
Шу ерга етганда Зебо Мирзо китобига ёзган сўзбошимдаги жумлаларни эсладим: «Шеър, ўзи нималигини тушунтирганларнинг ҳеч бири бу вазифани уддалай олмаганини жуда яхши биламан. Шеърнинг нималигини қўрқмай тушунтирадиганларнинг кўпи адабиётшунослар. Шоирларнинг ўзи бу ишга камдан-кам қўл уради».
Хуллас,шеърнинг нималигини тушунтиришга уринишдан тўхтаб бир пайтлар турли китобларимда шу мавзуда ёзилган шеърларимни сизга тақдим этиш билан кифояланаман.

ШЕЪРИЯТ — БУ ҚИЙИН ИШ ЭМАС…

Шеърият — бу қийин иш эмас,
Ёзсанг агар юракни асраб.
Бироқ шеър деб,тунлари сармаст,
Қоғозга қон тупурган Машраб.

Шеърият — бу қийин иш эмас,
Етар топсанг қофия: «Ёз»-«соз».
Шеърда баъзан ҳаводек зарур
«Эрк» сўзига қофия «қасос».

Сен қўрқувни қанчалик яшир,
Шеър қилади бари бир ошкор.
Қўрқоқ бўлсанг,қўрқоқ бўлар шеър,
«Мардман!» — деб жар солмоғинг бекор.

Она юртни куйламоқ учун,
Худди шеърга бергандек юрак,
Уни юртга бермоқ учун ҳам
Доим тайёр турмоғинг керак.

Тўмарисдек аёл қўлларин
Қадоқлари қонаркан кеч куз,
Қоғоздаги шеърим йўллари
Юрагимда қон қолдирган из.

Заҳар ичиб ўлган актёрдек
Пардадан сўнг тирилмоқ бекор,
Шоир шеърнинг олдидан тирик,
Шеър сўнгида ўлмоғи даркор.

Шеър туймоқдир ногоҳон дилдан,
Сен қўлингга олганда нонни,
Буғдой дони ердан симирган
Эрк деб жангда тўкилган қонни.

1979

* * *

Қафасдаги ғамгин қушни
Озод этмоқ — шеър битмоқ.
Болаликда кўрган тушни
Эсламоқ ҳам шеър битмоқ.

Ғазабингни яширолмай
Мисли сиртлон, мисли шер,
Тишларингни ёвга санчсанг,-
Бу энг қутлуғ, улуғ шеър.

Қамоқдаги маҳбус кўзи
Қирқ йилдан сўнг эмса нур,
Дилдаги ўт — шеърнинг сўзи,
Қирқ йиллик нур – шеър эрур.

1979

КЕРАК БЎЛСА…

Керак былса қилич учида
яша, йиғла ва кулгин тўлиб!
Сариқ рангли гуллар ичида
очил кейин қизил гул бўлиб!
Дилингдаги сўзни айт фақат,
севсанг, бахтли этгин аёлни.
Унга сен зар, тиллани эмас,
инъом этгин ойни, шамолни.
Ўчингни ол ёвдан, зулматдан,
сотқинлардан, энг охир майдан,
сон-саноқсиз тераклар аро
энг бақувват чинорга айлан.
Атроф ёлғон билан тўлганда
ичга ютиб титроқ нолани,
чоллар соқов бўлиб қолганда,
Қутла чин сўз айтган болани.

1980

ШЕЪР ҚАНДАЙ ЁЗИЛАДИ?

Душман босган она юрт учун
Ясалгандек қиличу найза,
Кўкдан тушган ойдин нур учун
Қўйилгандек уйга дераза;

Экилгандек гул ёки дарахт,
Қорилгандек нон учун хамир,
Қор нафасин туйганча карахт
Гиёҳ ерга отгандек томир;

Сув тутгандек ташна йўлчига,
Оқлагандек баҳорда уйни,
Асраб-авраб ўстирган каби
Юрагингда муқаддас куйни;

Ўсганидек далада буғдой,
Ин қургандек шифтда қалдирғоч,
Нур сочгандек одамларга ой,
Дўст очгандек дўстига қулоч;

Боғлагандек жангчи ярасин,
Қичқиргандек тоғда ҳайратдан,
Йиғлагандек она кўзини
Узолмасдан хира суратдан;

Бесаранжом юрганча дилсўз,
Қафас аро бўкирганча шер –
Уйғонади дил тубида сўз
Ва қоғозга тўкилади шеър.

Мана шундай ёзилади шеър!

1982

Xurshid Davron
SHE’R QANDAY YOZILADI?

Yolg’izlik daryosining toshqin suvini ichgan,
Iforlarin qog’ozga gupillab, yoyib, sochgan,
Ko’nglimning gulzorida iymanishib yuz ochgan,
Qizg’aldog’u nastarin, lolalarim – she’rlarim.

Sut birla qonga kirgan mehr ohangi, sozi,
Yaxshilikka chaqirgan iltijo ham niyozi,
Go’daklikda onamning hazinnavo ovozi –
Qulog’imda yangragan allalarim – she’rlarim…

Bu satrlar iste’dodli o’zbek shoiri Mas’ud Maxsudovning yuragidan chiqqan. She’r haqida shoirlar ming yillar davomida yozishgan va yana ming yillar mobaynida yozajaklar. Shoir she’r haqida yozdimi,demak,u so’z aytish mas’uliyatini anglashga urinadi. Shoir she’r haqida yozdimi,demak,u adabiyot oldidagi burchini anglashga urinadi.
To’g’ri,bugun so’z nimaligini hali anglamagan va balki anglamay uzoq vaqt she’r yozishga mahkum etilgan Zulfiya nomidagi mukofot bilan qator-qator taqdirlanayotgan o’smira qizlar ham she’r haqida she’r yozadilar (tavtalogiya uchun uzr) deyishingiz mumkin. Ammo, she’r turoqu qofiyadan iborat emas.  She’r fikr ham emas. She’r — inson yuragining tub-tubida nogahon paydo bo’ladigan,paydo bo’lishi bilan boshqa yuraklarga talpinadigan,ularda titratmalar yasashga hozir oniy va mangulikka daxldor tuyg’u. She’r ham kapalak,ham ming yillik qorlar ko’mib yotgan tog’ cho’qqisi.  She’r ko’proq nur kamaygan tunda yoziladi,shu sababdan u nurli bo’ladi.  She’r…
Shu yerga yetganda Zebo Mirzo kitobiga yozgan so’zboshimdagi jumlalarni esladim: «She’r, o’zi nimaligini tushuntirganlarning hech biri bu vazifani uddalay olmaganini juda yaxshi bilaman. She’rning nimaligini qo’rqmay tushuntiradiganlarning ko’pi adabiyotshunoslar. Shoirlarning o’zi bu ishga kamdan-kam qo’l uradi».
Xullas, she’rning nimaligini tushuntirishga urinishdan to’xtab bir paytlar turli kitoblarimda shu mavzuda yozilgan she’rlarimni sizga taqdim etish bilan kifoyalanaman.

SHE’RIYAT — BU QIYIN ISH EMAS…

She’riyat — bu qiyin ish emas,
Yozsang agar yurakni asrab.
Biroq she’r deb,tunlari sarmast,
Qog’ozga qon tupurgan Mashrab.

She’riyat — bu qiyin ish emas,
Yetar topsang qofiya: «Yoz»-«soz».
She’rda ba’zan havodek zarur
«Erk» so’ziga qofiya «qasos».

Sen qo’rquvni qanchalik yashir,
She’r qiladi bari bir oshkor.
Qo’rqoq bo’lsang,qo’rqoq bo’lar she’r,
«Mardman!» — deb jar solmog’ing bekor.

Ona yurtni kuylamoq uchun,
Xuddi she’rga bergandek yurak,
Uni yurtga bermoq uchun ham
Doim tayyor turmog’ing kerak.

To’marisdek ayol qo’llarin
Qadoqlari qonarkan kech kuz,
Qog’ozdagi she’rim yo’llari
Yuragimda qon qoldirgan iz.

Zahar ichib o’lgan aktyordek
Pardadan so’ng tirilmoq bekor,
Shoir she’rning oldidan tirik,
She’r so’ngida o’lmog’i darkor.

She’r tuymoqdir nogohon dildan,
Sen qo’lingga olganda nonni,
Bug’doy doni yerdan simirgan
Erk deb jangda to’kilgan qonni.

1979

* * *

Qafasdagi g’amgin qushni
Ozod etmoq — she’r bitmoq.
Bolalikda ko’rgan tushni
Eslamoq ham she’r bitmoq.

G’azabingni yashirolmay
Misli sirtlon, misli sher,
Tishlaringni yovga sanchsang,-
Bu eng qutlug’, ulug’ she’r.

Qamoqdagi mahbus ko’zi
Qirq yildan so’ng emsa nur,
Dildagi o’t — she’rning so’zi,
Qirq yillik nur – she’r erur.

1979

KERAK BO’LSA…

Kerak bilsa qilich uchida
yasha, yig’la va kulgin to’lib!
Sariq rangli gullar ichida
ochil keyin qizil gul bo’lib!
Dilingdagi so’zni ayt faqat,
sevsang, baxtli etgin ayolni.
Unga sen zar, tillani emas,
in’om etgin oyni, shamolni.
O’chingni ol yovdan, zulmatdan,
sotqinlardan, eng oxir maydan,
son-sanoqsiz teraklar aro
eng baquvvat chinorga aylan.
Atrof yolg’on bilan to’lganda
ichga yutib titroq nolani,
chollar soqov bo’lib qolganda,
Qutla chin so’z aytgan bolani.

1980

SHE’R QANDAY YOZILADI?

Dushman bosgan ona yurt uchun
Yasalgandek qilichu nayza,
Ko’kdan tushgan oydin nur uchun
Qo’yilgandek uyga deraza;

Ekilgandek gul yoki daraxt,
Qorilgandek non uchun xamir,
Qor nafasin tuygancha karaxt
Giyoh yerga otgandek tomir;

Suv tutgandek tashna yo’lchiga,
Oqlagandek bahorda uyni,
Asrab-avrab o’stirgan kabi
Yuragingda muqaddas kuyni;

O’sganidek dalada bug’doy,
In qurgandek shiftda qaldirg’och,
Nur sochgandek odamlarga oy,
Do’st ochgandek do’stiga quloch;

Bog’lagandek jangchi yarasin,
Qichqirgandek tog’da hayratdan,
Yig’lagandek ona ko’zini
Uzolmasdan xira suratdan;

Besaranjom yurgancha dilso’z,
Qafas aro bo’kirgancha sher –
Uyg’onadi dil tubida so’z
Va qog’ozga to’kiladi she’r.

Mana shunday yoziladi she’r!

1982