Эртага хотира байрами. Йўқ бўлиб кетган империядан қолган,аммо ҳали-ҳамон юракларни ҳаяжонга ва мунгли туйғуларга чулғайдиган тарихий кун. Кимлардир бу урушда ҳалок бўлган,бедарак йўқолган ва минг бир азобдан ўтиб тирик қайтган инсонларни тоталитар тузум учун жанг қилган деб уларнинг бутун инсоният олдидаги хизматларини йўққа чиқаришга уринди. Аммо,бу тарихий ҳақиқатга зид эди. Ўн етти ё йигирма ёшида она юртини тарк этиб, империянинг ғарбий сарҳадларида душман билан олишган бу инсонлар бундай муносабатга лойиқ эмас. Бу урушда коммунистик ғоялар учун курашган,совет тузумини сидқидилдан ҳимоя қилган одамлар қатнашмаган деган ёлғонни ҳам айтмайман. Аммо, олий ҳақиқат шундаки, урушнинг бутун заҳматини елкасида кўтарган оддий аскар, шу жумладан, оддий ўзбек жангчиси ўзининг оиласи,хонадони,туғилган юртини душман ҳамласидан асраш учун жанг қилди,унинг жасорати туфайли инсоният фашист яғмосидан халос бўлди.
Ҳар биримизнинг оиламизда бу даҳшатли урушда ҳалок бўлган,бедарак кетган ё майиб-мажруҳ қайтган отамиз,акамиз,укамиз,тоғамиз,амакимиз борлигини, беомон муҳорабадан қайтмаган умр йўлдошларини,ака-укаларини кутаётган онаизорларимиз борлигини ҳеч қачон унутмайлик. Уларнинг хотираси,жасорати ва садоқати олдида миннатдорона бош эгайлик, ёнимизда тирик юрганларга самимий дил сўзларимизни изҳор қилайлик.
Бешафқат вақт олис уруш иштирокчилари сафини тобора камайтириб бормоқда. Яна ўн-ўн беш йилдан кейин улардан ҳеч ким қолмайди. Аммо,бизнинг ва кейинги авлодларнинг юрагида уларнинг хотираси қолиши керак. Биз уларни унутган куни,фашизм яна уйғонади. Унинг қора шарпаси гоҳ Америка,гоҳ Оврупо,гоҳ Шарқда пайдо бўлаётганини унутманг.
Хуршид ДАВРОН
ХОТИРА ШЕЪРЛАРИ
* * *
Иккинчи жаҳон урушида бедарак йўқолган Нуриддин тоғамга
…Совуқ шамол мени қувади
Сокин шаҳар кўчаларида,
Қизлар эса мени севади
Олис баҳор кечаларида.
Сизни суйган у қиз тирикми,
Қийнайдими хотира расми?
Тунлар унинг боши эгикми,
Нуриддинми ўғлининг исми?
1977
* * *
Қўшоқ ака,ухламайсиз
Қишнинг узун кечаси –
Қийнайдими билакдаги
Машъум ўқнинг парчаси?
Ражаб ака,сиз ҳам уйғоқ,
Енголмасссиз қийноқни,
Соғиндими ё ўнг оёқ
Кесилган чап оёқни.
Ярим тунда қишлоқ узра
Учар ғамгин хаёллар,
Эрларини,ўғилларни
Ёд этади аёллар…
1978
* * *
Бева ҳовлисига тун олдин кирар,
Қуюқлашиб борар дилда хотира.
Деворда,суратда бир йигит кулар,
Ёнида жилмаяр бир қиз бокира.
Бева энг чиройли кўйлагин кийиб,
Очиқ деразадан термилар ғамгин.
Хона бурчагига ғамдан энтикиб,
Эски пластинка ғижиллар тағин.
Оқшомлари қийин бўлар бевага:
Хотиралар дилин қилади талош.
Оғир бўлса ҳамки,тасвир бўлса ҳам
Суратга жилмаяр – кўзларида ёш…
1978
ЧОЛ ВА КАМПИР
Тўкилади девордан сувоқ,
Ғижиллайди саҳарда эшик.
Бунда яшар узоқдан–узоқ
Чол ва кампир.
Айвонда бешик
Ўттиз йилдир осилиб турар,
Унутганча гўдак исини,
Ўттиз йилдир гўдак нафаси
Иситмайди бешик кўксини.
Ўттиз йилдир туш кўради чол
Смоленскда қолган қўлини,
Ўттиз йилдир кампир туш кўрар
Урушдан қайтмаган ўғлини.
1979
УРУШ ХОТИРАСИ
1.КУЗАТИШ
Осмонимни тўсди булут,
Қуёшимни тўсди булут.
Шивирлама: “Мени унут!”
Шивирлагин: “Ёдингда тут!”
Шивирлагин: “Мен қайтаман!”
Шивирла қайта–қайтадан.
Ўпгин мени тўйиб–тўйиб.
Майли,йиғлай куйиб–куйиб.
Сен кетасан шамол билан,
Сен кетасан хаёл билан,
Мен қоламан алам билан,
Ёлғиз ўзим олам билан.
Қора кечам ёритади
Юлдуз бўлиб сенинг кўзинг.
Хира кўнглим аритади
“Мен қайтаман!”, деган сўзинг.
2.КУТИШ
Тунлар ёмғир шитирласа,
Эшик очдим,келдингми,деб.
Соғинганим,аччиқ бўса
Тилаганим билдингми,деб.
Шамол елса сарин–сарин,
Қучоқласа чорбоғларни,
Ичим куйди: Менинг ёрим
Келиб шундай қучоқларми?!
Қуш сайраса тонгда шодмон,
Қувонаман армон билан,
Юлдуз учса тунда ногоҳ
Куйинаман осмон билан.
Йиллар узоқ,йўллар узоқ,
Кутмоқ қийин,висол ширин,
Менинг юзим – кузги япроқ,
Айтиб бўлмас дардим сирин.
3. СОҒИНЧ
Йиллар,ойлар ўтди қатор,
Сен келмадинг…Сен келмайсан…
Наҳот шунча соғинганим
Сен билмадинг… Сен билмайсан…
Юлдуз бўлиб боқдим кўкдан,
Тоғлар бўлиб йўлинг тўсдим.
Тол бўлиб сен ўтадиган
Йўл четида ёлғиз ўсдим.
Шамоллардан сўроқладим,
Сўроқладим бўронлардан,
Соғинчимни олиб ўтдим,
Алам тўла суронлардан.
Соғинаман,ўртанаман,
Тунлар узун,кунлар узун,
Аммо сенинг ёдингни ҳеч
Юрагимдан бўлмас узиб…
1985
1941 ЙИЛ. 22 ИЮНЬ. ТОНГОТАР
Оқарарди дунёнинг чети,
Олисларда гувларди дарё.
Тўшак узра олма кўчати
Шивирларди сирли дўст гўё.
Тун салқинин ногоҳ ҳис этиб,
У уйғониб кетди тонг олди
Ва кўрпани,нафасин ютиб,
Хотинининг устига тортди.
Сўнг ёнида пишиллаб,ширин
Ухлаб ётган жажжи ўғлига
Меҳр билан термилди ва аста
Лабин босди гўдак қўлига.
Ногоҳ келди гулдурак саси,
Ёмғир ёғса ажабмас,деди
Ўз-ўзига швирлаб,кулиб –
У билмасди,
Бу Уруш эди…
1985
1941 ЙИЛ. 22 ИЮНЬ. ПЕШИН
Уларни қўйишди жар ёқасида…
Отасин қўлини ушлаган гўдак
Чор атрофга қараб шўх,олазарак,
Сўради: “Ўқ тегса,оғрирми, дада?”
Унинг овозини босди гулдурак…
Баҳорда жарликни қоплар ўт–ўлан,
Ўтлар узра сузиб ўтар оқ булут
Ва шунда гиёҳлар аччиқ дард билан
Шивирлар,шивирлар: “Оғриркан,дада!”
Бу нола ҳеч қачон бўлмайди унут…
1985
Ertaga xotira bayrami. Yo‘q bo‘lib ketgan imperiyadan qolgan,ammo hali-hamon yuraklarni hayajonga va mungli tuyg‘ularga chulg‘aydigan tarixiy kun. 
Kimlardir bu urushda halok bo‘lgan,bedarak yo‘qolgan va ming bir azobdan o‘tib tirik qaytgan insonlarni totalitar tuzum uchun jang qilgan deb ularning butun insoniyat oldidagi xizmatlarini yo‘qqa chiqarishga urindi.
Ammo,bu tarixiy haqiqatga zid edi. O‘n yetti yo yigirma yoshida ona yurtini tark etib, imperiyaning g‘arbiy sarhadlarida dushman bilan olishgan bu insonlar bunday munosabatga loyiq emas. Bu urushda kommunistik g‘oyalar uchun kurashgan,sovet tuzumini sidqidildan himoya qilgan odamlar qatnashmagan degan yolg‘onni ham aytmayman. Ammo, oliy haqiqat shundaki, urushning butun zahmatini yelkasida ko‘targan oddiy askar, shu jumladan, oddiy o‘zbek jangchisi o‘zining oilasi,xonadoni,tug‘ilgan yurtini dushman hamlasidan asrash uchun jang qildi,uning jasorati tufayli insoniyat fashist yag‘mosidan xalos bo‘ldi.
Har birimizning oilamizda bu dahshatli urushda halok bo‘lgan,bedarak ketgan yo mayib-majruh qaytgan otamiz,akamiz,ukamiz,tog‘amiz,amakimiz borligini, beomon muhorabadan qaytmagan umr yo‘ldoshlarini,aka-ukalarini kutayotgan onaizorlarimiz borligini hech qachon unutmaylik. Ularning xotirasi,jasorati va sadoqati oldida minnatdorona bosh egaylik, yonimizda tirik yurganlarga samimiy dil so‘zlarimizni izhor qilaylik.
Beshafqat vaqt olis urush ishtirokchilari safini tobora kamaytirib bormoqda. Yana o‘n-o‘n besh yildan keyin ulardan hech kim qolmaydi. Ammo,bizning va keyingi avlodlarning yuragida ularning xotirasi qolishi kerak. Biz ularni unutgan kuni,fashizm yana uyg‘onadi. Uning qora sharpasi goh Amerika,goh Ovrupo,goh Sharqda paydo bo‘layotganini unutmang.
Xurshid DAVRON
XOTIRA SHE’RLARI
* * *
Ikkinchi jahon urushida bedarak yo‘qolgan Nuriddin tog‘amga
…Sovuq shamol meni quvadi
Sokin shahar ko‘chalarida,
Qizlar esa meni sevadi
Olis bahor kechalarida.
Sizni suygan u qiz tirikmi,
Qiynaydimi xotira rasmi?
Tunlar uning boshi egikmi,
Nuriddinmi o‘g‘lining ismi?
1977
* * *
Qo‘shoq aka,uxlamaysiz
Qishning uzun kechasi –
Qiynaydimi bilakdagi
Mash’um o‘qning parchasi?
Rajab aka,siz ham uyg‘oq,
Yengolmasssiz qiynoqni,
Sog‘indimi yo o‘ng oyoq
Kesilgan chap oyoqni.
Yarim tunda qishloq uzra
Uchar g‘amgin xayollar,
Erlarini,o‘g‘illarni
Yod etadi ayollar…
1978
* * *
Beva hovlisiga tun oldin kirar,
Quyuqlashib borar dilda xotira.
Devorda,suratda bir yigit kular,
Yonida jilmayar bir qiz bokira.
Beva eng chiroyli ko‘ylagin kiyib,
Ochiq derazadan termilar g‘amgin.
Xona burchagiga g‘amdan entikib,
Eski plastinka g‘ijillar tag‘in.
Oqshomlari qiyin bo‘lar bevaga:
Xotiralar dilin qiladi talosh.
Og‘ir bo‘lsa hamki,tasvir bo‘lsa ham
Suratga jilmayar – ko‘zlarida yosh…
1978
CHOL VA KAMPIR
To‘kiladi devordan suvoq,
G‘ijillaydi saharda eshik.
Bunda yashar uzoqdan–uzoq
Chol va kampir.
Ayvonda beshik
O‘ttiz yildir osilib turar,
Unutgancha go‘dak isini,
O‘ttiz yildir go‘dak nafasi
Isitmaydi beshik ko‘ksini.
O‘ttiz yildir tush ko‘radi chol
Smolenskda qolgan qo‘lini,
O‘ttiz yildir kampir tush ko‘rar
Urushdan qaytmagan o‘g‘lini.
1979
URUSH XOTIRASI
1.KUZATISH
Osmonimni to‘sdi bulut,
Quyoshimni to‘sdi bulut.
Shivirlama: “Meni unut!”
Shivirlagin: “Yodingda tut!”
Shivirlagin: “Men qaytaman!”
Shivirla qayta–qaytadan.
O‘pgin meni to‘yib–to‘yib.
Mayli,yig‘lay kuyib–kuyib.
Sen ketasan shamol bilan,
Sen ketasan xayol bilan,
Men qolaman alam bilan,
Yolg‘iz o‘zim olam bilan.
Qora kecham yoritadi
Yulduz bo‘lib sening ko‘zing.
Xira ko‘nglim aritadi
“Men qaytaman!”, degan so‘zing.
2.KUTISH
Tunlar yomg‘ir shitirlasa,
Eshik ochdim,keldingmi,deb.
Sog‘inganim,achchiq bo‘sa
Tilaganim bildingmi,deb.
Shamol yelsa sarin–sarin,
Quchoqlasa chorbog‘larni,
Ichim kuydi: Mening yorim
Kelib shunday quchoqlarmi?!
Qush sayrasa tongda shodmon,
Quvonaman armon bilan,
Yulduz uchsa tunda nogoh
Kuyinaman osmon bilan.
Yillar uzoq,yo‘llar uzoq,
Kutmoq qiyin,visol shirin,
Mening yuzim – kuzgi yaproq,
Aytib bo‘lmas dardim sirin.
3. SOG‘INCH
Yillar,oylar o‘tdi qator,
Sen kelmading…Sen kelmaysan…
Nahot shuncha sog‘inganim
Sen bilmading… Sen bilmaysan…
Yulduz bo‘lib boqdim ko‘kdan,
Tog‘lar bo‘lib yo‘ling to‘sdim.
Tol bo‘lib sen o‘tadigan
Yo‘l chetida yolg‘iz o‘sdim.
Shamollardan so‘roqladim,
So‘roqladim bo‘ronlardan,
Sog‘inchimni olib o‘tdim,
Alam to‘la suronlardan.
Sog‘inaman,o‘rtanaman,
Tunlar uzun,kunlar uzun,
Ammo sening yodingni hech
Yuragimdan bo‘lmas uzib…
1985
1941 YIL. 22 IYUN. TONGOTAR
Oqarardi dunyoning cheti,
Olislarda guvlardi daryo.
To‘shak uzra olma ko‘chati
Shivirlardi sirli do‘st go‘yo.
Tun salqinin nogoh his etib,
U uyg‘onib ketdi tong oldi
Va ko‘rpani,nafasin yutib,
Xotinining ustiga tortdi.
So‘ng yonida pishillab,shirin
Uxlab yotgan jajji o‘g‘liga
Mehr bilan termildi va asta
Labin bosdi go‘dak qo‘liga.
Nogoh keldi guldurak sasi,
Yomg‘ir yog‘sa ajabmas,dedi
O‘z-o‘ziga shvirlab,kulib –
U bilmasdi,
Bu Urush edi…
1985
1941 YIL. 22 IYUN. PЕSHIN
Ularni qo‘yishdi jar yoqasida…
Otasin qo‘lini ushlagan go‘dak
Chor atrofga qarab sho‘x,olazarak,
So‘radi: “O‘q tegsa,og‘rirmi, dada?”
Uning ovozini bosdi guldurak…
Bahorda jarlikni qoplar o‘t–o‘lan,
O‘tlar uzra suzib o‘tar oq bulut
Va shunda giyohlar achchiq dard bilan
Shivirlar,shivirlar: “Og‘rirkan,dada!”
Bu nola hech qachon bo‘lmaydi unut…
1985
