Иккю Содзюн — буддавийлик динидаги фалсафий оқим — дзэн таълимотининг ёрқин намояндаси, аёл гўзаллигини куйлаган шоир,моҳир мусаввир ва каллиграф сифатида Япония тарихида ўчмас из қолдирган тенгсиз сиймо —  Иккю Содзюн 1394 йилнинг 1 февралида Япониянинг қадимги пойтахти Киото шаҳри яқинидаги Сага манзилида дунёга келган. Унинг онаси император Го-Комацу канизакларидан бири бўлган. Иккю беш ёшидан бошлаб Риндзай мактабига қарашли Анкоку-дзи  маъбад(монастир)ида таълим ола бошлайди.

Орадан йиллар ўтиб дзэн таълимотининг таниқли вакилига айланган Иккю 80 ёшида Дайтоку-дзи монастирининг бош роҳиби бўлади. У тарихда биринчи бўлиб дзэн ғояларини оддий халқ ичида тарғибот қилган ва аёлларни роҳибликка қабул қилиш тарафдори бўлган.

 Иккю Содзюн ўз даврининг таниқли мусавири ва каллиграфи бўлиб, япон тасвирий санъати тарихидаги эътиборли Сога мактабининг асосчиси ҳисобланади. Маълумки, япон тасвирий санъатининг асосида суйбокуга ёки суми – э услуби, яъни тасвирни қора туш билан чизиш услуби ётади. Бу услуб даставвал Хитойда шаклланган ва кейинчалик Японияда ривожланган. Япон мусаввирлари икки аср мобайнида хитойликлар мактабидан мутлақо бошқача, ўзига хос тасвирий санъат йўналишини яратдилар. Бу йўналишнинг пойдеворини тиклашда Иккю Содзюннинг ҳам  улкан ҳиссаси бор.

 Орадан неча асрллар ўтиб, 1968 йили Ясунари Кавабата Нобель мукофотини қабул қилиб олган маросимда сўзлаган нутқини (бу нутқ кейинчалик “Япония гўзаллигидан туғилган” номи остида эссе сифатида эълон қилинган) тўлалигича ўзи мансуб халқ руҳониятининг асоси бўлган қадимий япон шеъриятига бағишлайди ва ўз нутқига Иккю Содзюннинг  (“Нима ўзи “Юрак” отли руҳ…”)  бешлигини   асос қилиб олади.

ИККЮ СОДЗЮН
ТАНКАЛАР (БЕШЛИКЛАР)
Хуршид Даврон таржималари

* * *

Сўқмоқлари кўпдир
Бу юксак тоғнинг,
Аммо чўққисига етганинг замон
Кўз ўнгингда балқир
Танҳо порлоқ ой.

* * *

Мойчироқнинг олдида
Дуолар пичирлаган
Бу бечора оч роҳиб —
Буддага айлангану
Ҳамон сени ўйлайди.

* * *

Риндзайнинг шогирдлари дзэн нима билмаслар,
Аммо,мен – сўқир эшак,
Ҳақиқатни англадим.
Аёлнинг муҳаббати
Ўлимсизлик бағишлар.

* * *

Нима ўзи “Юрак” отли руҳ,
Тасаввур қила оласизми
У ўзи нима? –
У қора туш билан чизилган
Қайинзорда куйлаган шамол…

* * *

Инсон руҳи пинҳон,
На иси, на саси бор.
Агар кимдир сўзамоллик қилса
Юрак ҳақида –
Билингки, у ғирт ёлғончи, у зот – фирибгар!

* * *

Кулбамда қолдиргум бору йўғимни,
Қолдиргум финжону чўб қошиғимни.
Юким енгил – олис йўлга чиқмоғим
Учун кифоядир эски бойлигим –
Самон ёпинғичу эски қалпоғим.

* * *

Умримиз вақтлидир –
Ўткинчи дунёдан Абадиятга
Боргувчи йўлдаги манзилдир,холос.
Шундай экан, ёмғир ёғса – ёғаверсин изиллаб,
Шамол эсса – эсаверсин бетиним.

* * *

Кеча-кундуз роҳиблар қиладилар ибодат,
Тилларида айланар Қонундаги ҳикматлар.
Аммо, булар бефойда – чунки нодон роҳиблар
Шамолу қор, ёмғиру ой йўллаган
Ишқий мактублардан бехабарлар,бехабар.

* * *

Демак, ҳеч ким билмаса
Умр йўли оқибат
Қай манзилга элтишин –
Адашаман,деб қўрқма,
Қўрқмасдан боравергин.

* * *

Илтимос,қайғурмагин,қайғурмагин,илтимос,
Неча марта айтайин бу ҳикматни мен сенга –
Қаерда ва ким бўлмоғинг
Қаерда ва кимлигинг
Билан боғлиқ ҳаммавақт.

* * *

Қудратли тўлқин келса,
Унга қарши курашиб,
Кучингни сарфламагин.
Яхшиси, сен ўша
Кучли тўлқинга ишон.

ҲАЗИЛ ТАНКАЛАР

* * *

Роҳиб бўламан дея
Уйланмасанг,унда сен  –
Эшакдирсан бор–йўғи .
Воз кечсангу ёр топсанг.
Одамдирсан бор–йўғи.

* * *

Бу дунёга келдилару
У дунёга кетдилар
Ҳаттоки Будда* кетди,
Ҳатто Дарума** кетди
Мушугиму итбалиқ кетди.

* Будда Шакьямуни – буддавийликнинг афсонавий асосчиси.
** Дарума – япон мифологиясида тилакларни бажо келтирадиган маъбуд ( афсона тусини олган чань–буддизм асосчиси Бодхидхарма)

Ikkyu Sodzyun — buddaviylik dinidagi falsafiy oqim — dzen ta’limotining yorqin  namoyandasi, ayol go’zalligini kuylagan shoir,mohir musavvir va kalligraf sifatida Yaponiya tarixida o’chmas iz qoldirgan tengsiz siymo — Ikkyu Sodzyun 1394 yilning 1 fevralida Yaponiyaning qadimgi poytaxti Kioto shahri yaqinidagi Saga manzilida dunyoga kelgan. Uning onasi imperator Go-Komatsu kanizaklaridan biri bo’lgan. Ikkyu besh yoshidan boshlab Rindzay maktabiga qarashli Ankoku-dzi ma’bad(monastir)ida ta’lim ola boshlaydi.

Oradan yillar o’tib dzen ta’limotining taniqli vakiliga aylangan Ikkyu 80 yoshida Daytoku-dzi monastirining bosh rohibi bo’ladi. U tarixda birinchi bo’lib dzen g’oyalarini oddiy xalq ichida targ’ibot qilgan va ayollarni rohiblikka qabul qilish tarafdori bo’lgan.

Ikkyu Sodzyun o’z davrining taniqli musaviri va kalligrafi bo’lib, yapon tasviriy san’ati tarixidagi e’tiborli Soga maktabining asoschisi hisoblanadi. Ma’lumki, yapon tasviriy san’atining asosida suybokuga yoki sumi – e uslubi, ya’ni tasvirni qora tush bilan chizish uslubi yotadi. Bu uslub dastavval Xitoyda shakllangan va keyinchalik Yaponiyada rivojlangan. Yapon musavvirlari ikki asr mobaynida xitoyliklar maktabidan mutlaqo boshqacha, o’ziga xos tasviriy san’at yo’nalishini yaratdilar. Bu yo’nalishning poydevorini tiklashda Ikkyu Sodzyunning ham ulkan hissasi bor.

Oradan necha asrllar o’tib, 1968 yili Yasunari Kavabata Nobel` mukofotini qabul qilib olgan marosimda so’zlagan nutqini (bu nutq keyinchalik “Yaponiya go’zalligidan tug’ilgan” nomi ostida esse sifatida e’lon qilingan) to’laligicha o’zi mansub xalq ruhoniyatining asosi bo’lgan qadimiy yapon she’riyatiga bag’ishlaydi va o’z nutqiga Ikkyu Sodzyunning (“Nima o’zi “Yurak” otli ruh…”) beshligini asos qilib oladi.

IKKYU SODZYUN
TANKALAR (BESHLIKLAR)
Xurshid Davron tarjimalari

* * *

So’qmoqlari ko’pdir
Bu yuksak tog’ning,
Ammo cho’qqisiga yetganing zamon
Ko’z o’ngingda balqir
Tanho porloq oy.

* * *

Moychiroqning oldida
Duolar pichirlagan
Bu bechora och rohib —
Buddaga aylanganu
Hamon seni o’ylaydi.

* * *

Rindzayning shogirdlari dzen nima bilmaslar,
Ammo,men – so’qir eshak,
Haqiqatni angladim.
Ayolning muhabbati
O’limsizlik bag’ishlar.

* * *

Nima o’zi “Yurak” otli ruh,
Tasavvur qila olasizmi
U o’zi nima? –
U qora tush bilan chizilgan
Qayinzorda kuylagan shamol…

* * *

Inson ruhi pinhon,
Na isi, na sasi bor.
Agar kimdir so’zamollik qilsa
Yurak haqida –
Bilingki, u g’irt yolg’onchi, u zot – firibgar!

* * *

Kulbamda qoldirgum boru yo’g’imni,
Qoldirgum finjonu cho’b qoshig’imni.
Yukim yengil – olis yo’lga chiqmog’im
Uchun kifoyadir eski boyligim –
Samon yoping’ichu eski qalpog’im.

* * *

Umrimiz vaqtlidir –
O’tkinchi dunyodan Abadiyatga
Borguvchi yo’ldagi manzildir,xolos.
Shunday ekan, yomg’ir yog’sa – yog’aversin izillab,
Shamol essa – esaversin betinim.

* * *

Kecha-kunduz rohiblar qiladilar ibodat,
Tillarida aylanar Qonundagi hikmatlar.
Ammo, bular befoyda – chunki nodon rohiblar
Shamolu qor, yomg’iru oy yo’llagan
Ishqiy maktublardan bexabarlar,bexabar.

* * *

Demak, hech kim bilmasa
Umr yo’li oqibat
Qay manzilga eltishin –
Adashaman,deb qo’rqma,
Qo’rqmasdan boravergin.

* * *

Iltimos,qayg’urmagin,qayg’urmagin,iltimos,
Necha marta aytayin bu hikmatni men senga –
Qaerda va kim bo’lmog’ing
Qaerda va kimliging
Bilan bog’liq hammavaqt.

* * *

Qudratli to’lqin kelsa,
Unga qarshi kurashib,
Kuchingni sarflamagin.
Yaxshisi, sen o’sha
Kuchli to’lqinga ishon.

HAZIL TANKALAR

* * *

Rohib bo’laman deya
Uylanmasang,unda sen –
Eshakdirsan bor–yo’g’i .
Voz kechsangu yor topsang.
Odamdirsan bor–yo’g’i.

* * *

Bu dunyoga keldilaru
U dunyoga ketdilar
Hattoki Budda* ketdi,
Hatto Daruma** ketdi
Mushugimu itbaliq ketdi.

* Budda Shak`yamuni – buddaviylikning afsonaviy asoschisi.
** Daruma – yapon mifologiyasida tilaklarni bajo keltiradigan ma’bud ( afsona tusini olgan chan`–buddizm asoschisi  Bodxidxarma)

ИККЮ СОДЗЮНГА БАҒИШЛАБ ЁЗИЛГАН МУСИҚА
 КЕЙКОИ МАТСУИ — «ТЎЛИН ОЙ ВА ИБОДАТГОҲ»