Эҳтиросли киши аёлларни севиши табиий, аммо аёлларни севганларнинг ҳаммаси ҳам ҳам эҳтиросли эмас. Гўзал аёлнинг қисмати ҳамиша бахтсиздир, аммо, қисмати бахтсиз аёлларнинг ҳаммаси ҳам гўзал эмас. Истеъдодли шоир шаробни севиши табиий, аммо шаробга уч бўлган киши ҳаммавақт истеъдодли шоир эмас.

ЧЖАН ЧАО
”ТЕРАН УЙҚУ СОЯЛАРИ” КИТОБИДАН
Хуршид Даврон таржималари

Шаклу шамойили ва мазмуни содда, аммо айни шу соддалиги боис  ҳаёт, дўстлик, аёл, табиат, турмуш чизгилари, қадимий хитой фалсафасига оид нақллар ва тушунчаларга бой мафтункор ҳикматлар дилингизни осон эгаллайди. Бу ҳикматларнинг муаллифи ёзувчи Чжан Чао 1650 йилда Цин сулоласи даврида Аньхуэй вилоятида туғилган. Ўз даврида унчалик машҳур бўлмаган бу файласуф адиб ўз ёзувларидек содда ҳаёт кечирган. Деярли бирон бир маҳкамада ишламаган. Умрининг асосий қисмини табиатни ва инсонни кузатиш билан ўтказган. Унинг бирон бир асари ўша даврда 10 йил мобайнида 10000 китоб асосида сараланиб тартиб берилган ва Цин сулоласи даврининг адабиёти, тарихи, фалсафаси, илм-фани ва санъатининг қомуси бўлмиш 36381 жилддан иборат ўзига хос мажмуа — «Сику цюаньшу» тўпламига киритилмаган ҳам. Аммо, орадан йиллар ўтиб, аниқроғи 20 асрга келиб, унинг ёзувлари дунёга тарқала бошлади. Ушбу ҳикматларнинг айрим намуналар (асосан аёлларга бағишланган ёзувлар) менинг таржимамда  30 йилча аввал «Саодат» журналида чоп этилган эди.

■ Агар сизнинг ёлғиз бир яқин дўстингиз бўлса, қисматингиздан нолиманг. Сиз ёлғиз эмассиз, сиз туфайли эса дунёда битта ёлғиз одам сони камаяди.

■   Кимки, аёлни худди чечакларни севгандек суйса, у ўз ҳис-туйғулари осмонида — юксакларда парвоз этажак. Кимки, чечакларни худди аёлларни суйгандек севса, у ўз ҳис-ҳаяжонлари уммонининг энг янги, энг тоза тўлқинларини кашф  этажак.

■   Гўзал аёл чиройли чечакдан сўзлар моҳиятини англаши билан устундир. Чиройли чечак гўзал аёлдан ўзининг ифор манбаи бўлиши билан афзалдир. Уларни бир-бири билан келиштириш ғоят мушкул, шу сабабдаи ифор манбаидан ҳар бир сўзингни англайдиган суҳбатдош аълороқдир.

■   Ўн бешдан йигирма ёшгача бўлган қизларнинг деярли барчаси мафтункор овоз эгасидирлар, аммо уларни кўздан кечирсангиз ўша заҳоти, уларнинг қай бири барно-ю, қай бири хунуклигини илғаб оласиз. Демак, эшитиш билан кўришнинг фарқи бор экан-да.

■   Гўзал жориянгиз бўлганидан, сизни тушунадиган хотинингиз бўлгани аълороқдир, олтин тоғларга эга бўлгунча, кўнгил фароғатингиз бўлгани афзалдир.

■   Аёллар ўз гўзалликлари билан эркаклардан устундир, Қушлар орасида эса нарлари мокиёнларидан гўзалроқдир. Ҳайвонлар ўртасида эса бу фарқ деярли сезилмайди.

■   Қанчалик гўзал деб ҳисобламанг, аёлни пардоздан кейин томоша қилганингиз маъқул.

■   Агар шеър ва шароб бўлмаганда, тоғлару уммонлар жонсиз бир ижод бўларди. Агар гўзал аёллар бўлмаганда, гуллару ой шунчаки бир буюмдан фарқ қилмасди. Салоҳиятли,боз устига келишган шоир ёки гўзаллиқда тенги йўк, шу билан баробар катта истеъдод эгаси бўлган аёл ҳеч качон қариб колгунча умр сурмайди, Яратган Эгам уларни олдинроқ ўз ҳузурига чақиради.Чунки бундай одамлар нафақат ўз замонасининг_, шу билан бирга ўтган-кетган _, бор ва келажак замонларнинг ҳам бойлигидир. Айнан шу сабабдан ҳам Яратган Эгамиз уларни тирик одамлар орасида узоқ қолишларига йўл қўймайди.

■   Роҳиб ўзини шаробдан узоқ тутиши шарт эмас_, аммо у ўзини майда икир-чикирдан сақлаши лозим. Аёл адабиётнинг ўта билимдони бўлиши шарт эмас_, аммо у нозик дид эгаси бўлиши шарт.

■   Эҳтиросли киши аёлларни севиши табиий_, аммо аёлларни севганларнинг ҳаммаси ҳам эҳтиросли эмас. Гўзал аёлнинг қисмати ҳамиша бахстсиздир_, аммо_, қисмати бахтсиз аёлларнинг ҳаммаси ҳам гўзал эмас. Истеъдодли шоир шаробни севиши табиий_, аммо шаробга уч бўлган киши ҳаммавақт истеъдодли шоир эмас.

■   Чинакам гўзал аёл зоҳиран гулу чечакка монанд_; овози   қуш нағмасига, руҳи  совуқ ойга_, қомати  нозик шамшодтолга_, бадани янги қорга ўхшайди; муқоми жилғага қиёс, юраги — завқли қўшиқдай…

■   Фалак мусиқасининг бош мавзуси баҳордир. Куз эса баҳорнинг ўзгача талқинидир.

■   Кўз ўзини кўра олмайди, бурун ўзини ҳидлай олмайди, тил ўз мазасини била олмайди, бармоқ ўзига бармоқ тегиза олмайди, фақатгина қулоқ ўзини эшита олади.

■   Бутун бир далани шудгор қилишга етарли кучим бор, аммо кулбам олдида боғ ўстиришни маъқул кўраман. Ўрмондаги бор қуриган шох-шаббани йиғишга етарли дармоним бор, аммо остонам олдидаги ўтларни юлиб ташлашнинг ўзи менга етарли.

■   Гул бор жойда, албатта, капалак бор. Жилғасиз тоғ йўқ. Мамир*сиз тошни тополмайсиз. Ҳовуз борки, балчиғи бор. Дарахт борки, япроғи бор. Худди шундай камчиликсиз одам ҳам йўқ.

■   Минорага чиқиб юксак тоғларни томоша қилиш қандай мароқли. Қалъа деворида туриб, ёғаётган қорни кузатиш қанчалар завқли. Ёниқ шамчироқ олдида ўтириб, ойга боқиш ҳам мароқли. Қайиқда сузиб, туманни кузатиш қандай яхши. Ойдин кечада соҳибжамолга маҳлиё бўлиш дилнинг роҳати.

■ Китоб йиғиш қийин иш эмас, китобни варақлаш қийин. Китобни варақлаш қийин эмас, уни мутолаа қилиш қийин. Китоб мутолаа қилиш қийин эмас, ўқиганингдан хулоса қилиш қийин. Ўқиганингдан хулоса қилиш қийин эмас, ўқиганингни ёдингда сақлаш қийин

Мамир — мох

CHJAN CHAO
”TERAN UYQU SOYALARI” KITOBIDAN
Xurshid Davron tarjimalari

Shaklu shamoyili va mazmuni sodda, ammo ayni shu soddaligi bois hayot, do‘stlik, ayol, tabiat, turmush chizgilari, qadimiy xitoy falsafasiga oid naqllar va tushunchalarga boy maftunkor hikmatlar dilingizni oson egallaydi. Bu h‘ikmatlarning muallifi yozuvchi Chjan Chao 1650 yilda Sin sulolasi davrida Anxuey viloyatida tug‘ilgan. O‘z davrida unchalik mashhur bo‘lmagan bu faylasuf adib o‘z yozuvlaridek sodda hayot kechirgan. Deyarli biron bir mahkamada ishlamagan. Umrining asosiy qismini tabiatni va insonni kuzatish bilan o‘tkazgan. Uning biron bir asari o‘sha davrda 10 yil mobaynida 10000 kitob asosida saralanib tartib berilgan va Sin sulolasi davrining adabiyoti, tarixi, falsafasi, ilmu fani va san’atining qomusi bo‘lmish 36381 jilddan iborat o‘ziga xos majmua — «Siku syuanshu» to‘plamiga kiritilmagan ham. Ammo, oradan yillar o‘tib, aniqrog‘i 20 asrga kelib, uning yozuvlari dunyoga tarqala boshladi. Ushbu hikmatlarning ayrim namunalar (asosan ayollarga bag‘ishlangan yozuvlar) mening tarjimamda 30 yilcha avval «Saodat» jurnalida chop etilgan edi.

■  Agar sizning yolg’iz bir yaqin do’stingiz bo’lsa, qismatingizdan nolimang. Siz yolg’iz emassiz, siz tufayli esa dunyoda bitta yolg’iz odam soni kamayadi.

■  Kimki, ayolni xuddi chechaklarni sevgandek suysa, u o’z his-tuyg’ulari osmonida — yuksaklarda parvoz etajak. Kimki, chechaklarni xuddi ayollarni suygandek sevsa, u o’z his-hayajonlari ummonining eng yangi, eng toza to’lqinlarini kashf  etajak.

■  Go’zal ayol chiroyli chechakdan so’zlar mohiyatini anglashi bilan ustundir. Chiroyli chechak go’zal ayoldan o’zining ifor manbai bo’lishi bilan afzaldir. Ularni bir-biri bilan kelishtirish g’oyat mushkul, shu sababdai ifor manbaidan har bir so’zingni anglaydigan suhbatdosh a’loroqdir.

■  O’n beshdan yigirma yoshgacha bo’lgan qizlarning deyarli barchasi maftunkor ovoz egasidirlar, ammo ularni ko’zdan kechirsangiz o’sha zahoti, ularning qay biri barno-yu, qay biri xunukligini ilg’ab olasiz.Demak, eshitish bilan ko’rishning farqi bor ekan-da.

■   Go’zal joriyangiz bo’lganidan, sizni tushunadigan xotiningiz bulgani a’loroqdir, oltin tog’larga ega bo’lguncha, ko’ngil farog’atingiz bo’lgani afzaldir.

■   Ayollar o’z go’zalliklari bilan erkaklardan ustundir, Qushlar orasida esa narlari mokiyonlaridan go’zalroqdir. Hayvonlar o’rtasida esa bu farq deyarli sezilmaydi.

■  Qanchalik go’zal deb hisoblamang, ayolni pardozdan keyin tomosha qilganingiz ma’qul.

■  Agar she’r va sharob bo’lmaganda, tog’laru ummonlar jonsiz bir ijod bo’lardi. Agar go’zal ayollar bo’lmaganda, gullaru oy shunchaki bir buyumdan farq qilmasdi. Salohiyatli,boz ustiga kelishgan shoir yoki go’zalliqda tengi yo’k, shu bilan barobar katta iste’dod egasi bo’lgan ayol hech kachon qarib kolguncha umr surmaydi, Yaratgan Egam ularni oldinroq o’z huzuriga chaqiradi.Chunki bunday odamlar nafaqat o’z zamonasining_, shu bilan birga o’tgan-ketgan _, bor va kelajak zamonlarning ham boyligidir. Aynan shu sababdan ham Yaratgan Egamiz ularni tirik odamlar orasida uzoq qolishlariga yo’l qo’ymaydi.

■   Rohib o’zini sharobdan uzoq tutishi shart emas_, ammo u o’zini mayda ikir-chikirdan saqlashi lozim. Ayol adabiyotning o’ta bilimdoni bo’lishi shart emas_, ammo u nozik did egasi bo’lishi shart.

■   Ehtirosli kishi ayollarni sevishi tabiiy_, ammo ayollarni sevganlarning hammasi ham ehtirosli emas. Go’zal ayolning qismati hamisha baxstsizdir_, ammo_, qismati baxtsiz ayollarning hammasi ham go’zal emas. Iste’dodli shoir sharobni sevishi tabiiy_, ammo sharobga uch bo’lgan kishi hammavaqt iste’dodli shoir emas.

■  Chinakam go’zal ayol zohiran gulu chechakka monand_;  ovozi  qush nag’masiga, ruhi  sovuq oyga_, qomati — nozik shamshodtolga_, badani yangi qorga o’xshaydi; muqomi  jilg’aga qiyos, yuragi — zavqli qo’shiqday…

■  Falak musiqasining bosh mavzusi bahordir. Kuz esa bahorning o’zgacha talqinidir.

■   Ko’z o’zini ko’ra olmaydi, burun o’zini hidlay olmaydi, til o’z mazasini bila olmaydi, barmoq o’ziga
barmoq tegiza olmaydi, faqatgina quloq o’zini eshita oladi.

■   Butun bir dalani shudgor qilishga yetarli kuchim bor, ammo kulbam oldida bog’ o’stirishni ma’qul ko’raman. O’rmondagi bor qurigan shox-shabbani yig’ishga yetarli darmonim bor, ammo ostonam oldidagi o’tlarni yulib tashlashning o’zi menga yetarli.

■   Gul bor joyda, albatta, kapalak bor. Jilg’asiz tog’ yo’q. Mamir*siz toshni topolmaysiz. Hovuz borki, balchig’i bor. Daraxt borki, yaprog’i bor. Xuddi shunday kamchiliksiz odam ham yo’q.

■   Minoraga chiqib yuksak tog’larni tomosha qilish qanday maroqli. Qal’a devorida turib, yog’ayotgan qorni kuzatish qanchalar zavqli. Yoniq shamchiroq oldida o’tirib, oyga boqish ham maroqli. Qayiqda suzib, tumanni kuzatish qanday yaxshi. Oydin kechada sohibjamolga mahliyo bo’lish dilning rohati.

■ Kitob yig’ish qiyin ish emas, kitobni varaqlash qiyin. Kitobni varaqlash qiyin emas, uni mutolaa qilish qiyin. Kitob mutolaa qilish qiyin emas, o’qiganingdan xulosa qilish qiyin. O’qiganingdan xulosa qilish qiyin emas, o’qiganingni yodingda  saqlash qiyin

Mamir — mox