Рафаел Алберти шеърларини ўзбекчалаштиришни Шавкат Раҳмон билан, бир-биримиздан бехабар, баравар бошлаганмиз. Ўша 80-йилларда биз ёшлар жаҳон шеъриятининг машҳур дарғалари сиридан огоҳ бўлиш учун таржимага катта эътибор берардик. Ҳар биримиз Машриқу Мағрибдан ўзбек шеъриятига янги тимсолу оҳанглар олиб киришни истардик. Кимдир испанларни, яна кимдир французларни, яна биров немисларни таржима қиларди. Баъзан шоирлар устида талашиб ҳам қолардик. Масалан, мен биринчи бўлиб Юнус Эмрони таржима қила бошлаганимда (илк таржималарим «Ёшлик»да чоп этилган), жўра шоирлардан бири «Хуршид, Эмрони менга берасиз, мен таржима қилмоқчиман» деб туриб олгани, индамай, яъни тортишмасдан, хафа бўлмасдан қўлимдаги Рауф ака совға қилган Эмро девонини ҳам бериб юборганим эсимда.
Таржимон
Рафаел Алберти
ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон таржималари
Буюк испан шоири Рафаел Алберти (Rafael Alberti Merello) 1902 йилнинг 16 декабрида Кадис вилоятининг Пуерто-де-Санта-Мария шаҳарчасида туғилган. Кейинчалик Мадридга келиб тасвирий санъат сирларини ўргана бошлайди. 1922 йилда унинг биринчи шахсий кўргазмасо бўлиб ўтади. Аммо, мана шу вақтдан бошлаб у шеърият билан шуғулланади. 1925 йилда нашр этилган ЪҚуруқликдаги денгизчиъ номли шеърий китоби катта шов-шувга сабаб бўлиб, Миллий мукофот билан тақдирланади. Шоирнинг бутун ижоди сюрреализм оҳанглари билан йўғрилган.
Испанияда бошланган фуқаролар уруши пайтида шоир ватанини ташлаб кетишга мажбур бўлади ва 1939-1977 йиллар мобайнида Аргентинада яшайди. 1983 йилда у Испаниянинг оилй адабий мукофоти — Сервантес мукофоти билан тақдирланади. Рафаел Алберти 1999 йилнинг 27 октабрида она маскани — Пуерто-де-Санта-Мария шаҳарчасида вафот этади. Шоирнинг шеърларини ўзбек тилига илк маротиба буюк ўзбек шоири Шавкат Раҳмон таржима қилган.
СЕВГИЛИМ
* * *
Менинг ёрим бўларсан,
Фақат ёрим бўларсан.
Севган қизим бўларсан
Сен мен учун, эй жонон.
Аммо билгин мен сенга
Уйланмайман ҳеч қачон.
* * *
Агар кетсам йироққа,
Агар кетсам, ёр,
Кетсам-да, соғинмасам
Мен сени, дилдор,
Шамоллар келиб қучар
Ва мени сен томонга
Шамоллар олиб учар.
* * *
Уйғон, жоним, тонг отма, уйғон,
Келиб чўм тун дарёсига, ёр.
Симирайлик соҳилда туриб
Тонгнинг тилла салқинини, ёр –
Мен сени кутарман зор.
Мен сени кутсаму зор,
Тонгни кутмоқ шартми, ёр.
ЙЎҚОЛГАН ТАРОҚҚА ҚАСИДА
Ухла, ухла, севгилим,
Қувноғим,
Қайда қолди шишадан
Ясалган ул тароғинг?
Ул шишадан ясалган
Тароғинг йўқ энди,
Ухла,ухла севгилим,
Унинг ранги кўк эди.
Ухла, ухла, севгилим,
Титроғим,
Йўқолди кўк шишадан
Ясалган тароғинг.
ҚОРА ГУЛ
* * *
Қора кийдим, кўзларимда ёш,
Тўртта девор ичра асира,
Юзга қора ўртук тортилган.
Ошолмассан сен бу девордан,
Тотолмассан бу лаб тотидан.
Пўртаҳолу лимулар шохи
Деворлардан турибди ошиб.
Қандай салқин бу қўл етмас боғ…
Кўзим нури ва бу олтин боғ
Насиб бўлмас сенга ҳеч қачон.
* * *
Истайманким, кулмасанг дейман,
Қошга сурма сурмасанг дейман,
Чаккангга гул илмасанг дейман,
Зангор кўйлак киймасанг дейман,
Қизил шалвор киймасанг дейман.
Истайманки, гулмас, кул бўлгин,
Қора кийгин, қайғуга тўлгин,
Кўзларингдан боқсин доим тун,
Кўзларингда бўлсин доим мунг.
* * *
Ғам солганинг учун юракка
Доғ бўлгани учун бу кўксим,
Айлан қора калтакесакка,
Сени кўриб бақаям кўлсин.
Оромимни олганинг учун,
Тунлар дилим тилганинг учун,
Совуқ, қизил илонга айлан,
Айлан, қора қарғага, айлан.
Қамчи ханжар бўлганинг учун
Қулоғингга сўзларим етсин;
Қора денгиз девига айлан,
Токи сени ўпқонлар ютсин.
АСИРА
* * *
Ота-онанг
Сени деб ўлар,
Кеча-кундуз
Сени қўриқлар.
Уришарлар қошингга
Келсам
Ёки сенга гапирсам,
Кулсам,
Агар менга эрга чиқмасанг
Дунё ҳаром, деб сенга айтсам…
* * *
Тунда пинҳон эшикдан чиққин
Ота-онанг уйқусин бузмай
Ва зайтунзор ёққа қараб чоп.
Ҳув, зайтунзор, қўл чўзсанг етар…
Отим тайёр – жарда ётарман,
Фақатгина сени кутарман.
Қўрқма, келгин, фурсатни чўзма,
Зулмат сенга кўйлагин берар…
Ота-онанг уйқусин бузма.
* * *
Кўчаларнинг тошига
Оёғим қони томди,
Кездим
Боғинг четида,
Девор
Ёқалаб юрдим,
Уйингга кўзим тикдим –
Кўринмадинг, сен дилдор.
(Қайдасан, жоним, қайда?)
Кутганларим
Бефойда!
* * *
Бир сирдан дунё огоҳ,
Бу сирни фаррош билар.
Чегачи уни куйлар,
Дўкондорга ёш ҳаммол
Бу сирни ҳар кун сўйлар;
Шишасоз эса бошин
Ликиллатиб маъқуллар,
Гўрков хуноб: бу сирни
Ҳатто мурдалар билар…
Фақат сен билмайсан, ёр.
Rafael Alberti she’rlarini o’zbekchalashtirishni Shavkat Rahmon bilan, bir-birimizdan bexabar, baravar boshlaganmiz. O’sha 80-yillarda biz yoshlar jahon she’riyatining mashhur darg’alari siridan ogoh bo’lish uchun tarjimaga katta e’tibor berardik. Har birimiz Mashriqu Mag’ribdan o’zbek she’riyatiga yangi timsolu ohanglar olib kirishni istardik. Kimdir ispanlarni, yana kimdir frantsuzlarni, yana birov nemislarni tarjima qilardi. Ba’zan shoirlar ustida talashib ham qolardik. Masalan, men birinchi bo’lib Yunus Emroni tarjima qila boshlaganimda (ilk tarjimalarim «Yoshlik»da chop etilgan), jo’ra shoirlardan biri kelib «Xurshid, Emroni menga berasiz, men tarjima qilmoqchiman» deb turib olgani, indamay, ya’ni tortishmasdan, xafa bo’lmasdan qo’limdagi Rauf aka sovg’a qilgan Emro devonini ham berib yuborganim esimda.
Tarjimon
Rafael Alberti
SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimalari
Buyuk ispan shoiri Rafael Alberti 1902 yilning 16 dekabrida Kadis viloyatining Puerto-de-Santa-Mariya shaharchasida tug’ilgan. Keyinchalik Madridga kelib tasviriy san’at sirlarini o’rgana boshlaydi. 1922 yilda uning birinchi shaxsiy ko’rgazmaso bo’lib o’tadi. Ammo, mana shu vaqtdan boshlab u she’riyat bilan shug’ullanadi. 1925 yilda nashr etilgan ‘Quruqlikdagi dengizchi’ nomli she’riy kitobi katta shov-shuvga sabab bo’lib, Milliy mukofot bilan taqdirlanadi. Shoirning butun ijodi syurrealizm ohanglari bilan yo’g’rilgan.
Ispaniyada boshlangan fuqarolar urushi paytida shoir vatanini tashlab ketishga majbur bo’ladi va 1939-1977 yillar mobaynida Argentinada yashaydi. 1983 yilda u Ispaniyaning oily adabiy mukofoti — Servantes mukofoti bilan taqdirlanadi. Rafael Alberti 1999 yilning 27 oktabrida ona maskani — Puerto-de-Santa-Mariya shaharchasida vafot etadi. Shoirning she’rlarini o’zbek tiliga ilk marotiba buyuk o’zbek shoiri Shavkat Rahmon tarjima qilgan.
SEVGILIM
* * *
Mening yorim bo’larsan,
Faqat yorim bo’larsan.
Sevgan qizim bo’larsan
Sen men uchun, ey jonon.
Ammo bilgin men senga
Uylanmayman hech qachon.
* * *
Agar ketsam yiroqqa,
Agar ketsam, yor,
Ketsam-da, sog’inmasam
Men seni, dildor,
Shamollar kelib quchar
Va meni sen tomonga
Shamollar olib uchar.
* * *
Uyg’on, jonim, tong otma, uyg’on,
Kelib cho’m tun daryosiga, yor.
Simiraylik sohilda turib
Tongning tilla salqinini, yor –
Men seni kutarman zor.
Men seni kutsamu zor,
Tongni kutmoq shartmi, yor.
YO’QOLGAN TAROQQA QASIDA
Uxla, uxla, sevgilim,
Quvnog’im,
Qayda qoldi shishadan
Yasalgan ul tarog’ing?
Ul shishadan yasalgan
Tarog’ing yo’q endi,
Uxla,uxla sevgilim,
Uning rangi ko’k edi.
Uxla, uxla, sevgilim,
Titrog’im,
Yo’qoldi ko’k shishadan
Yasalgan tarog’ing.
QORA GUL
* * *
Qora kiydim, ko’zlarimda yosh,
To’rtta devor ichra asira,
Yuzga qora o’rtuk tortilgan.
Osholmassan sen bu devordan,
Totolmassan bu lab totidan.
Po’rtaholu limular shoxi
Devorlardan turibdi oshib.
Qanday salqin bu qo’l yetmas bog’…
Ko’zim nuri va bu oltin bog’
Nasib bo’lmas senga hech qachon.
* * *
Istaymankim, kulmasang deyman,
Qoshga surma surmasang deyman,
Chakkangga gul ilmasang deyman,
Zangor ko’ylak kiymasang deyman,
Qizil shalvor kiymasang deyman.
Istaymanki, gulmas, kul bo’lgin,
Qora kiygin, qayg’uga to’lgin,
Ko’zlaringdan boqsin doim tun,
Ko’zlaringda bo’lsin doim mung.
* * *
G’am solganing uchun yurakka
Dog’ bo’lgani uchun bu ko’ksim,
Aylan qora kaltakesakka,
Seni ko’rib baqayam ko’lsin.
Oromimni olganing uchun,
Tunlar dilim tilganing uchun,
Sovuq, qizil ilonga aylan,
Aylan, qora qarg’aga, aylan.
Qamchi xanjar bo’lganing uchun
Qulog’ingga so’zlarim yetsin;
Qora dengiz deviga aylan,
Toki seni o’pqonlar yutsin.
ASIRA
* * *
Ota-onang
Seni deb o’lar,
Kecha-kunduz
Seni qo’riqlar.
Urisharlar qoshingga
Kelsam
Yoki senga gapirsam,
Kulsam,
Agar menga erga chiqmasang
Dunyo harom, deb senga aytsam…
* * *
Tunda pinhon eshikdan chiqqin
Ota-onang uyqusin buzmay
Va zaytunzor yoqqa qarab chop.
Huv, zaytunzor, qo’l cho’zsang yetar…
Otim tayyor – jarda yotarman,
Faqatgina seni kutarman.
Qo’rqma, kelgin, fursatni cho’zma,
Zulmat senga ko’ylagin berar…
Ota-onang uyqusin buzma.
* * *
Ko’chalarning toshiga
Oyog’im qoni tomdi,
Kezdim
Bog’ing chetida,
Devor
Yoqalab yurdim,
Uyingga ko’zim tikdim –
Ko’rinmading, sen dildor.
(Qaydasan, jonim, qayda?)
Kutganlarim
Befoyda!
* * *
Bir sirdan dunyo ogoh,
Bu sirni farrosh bilar.
Chegachi uni kuylar,
Do’kondorga yosh hammol
Bu sirni har kun so’ylar;
Shishasoz esa boshin
Likillatib ma’qullar,
Go’rkov xunob: bu sirni
Hatto murdalar bilar…
Faqat sen bilmaysan, yor.
