Ҳазрат Навоийнинг ижод уммони ичра шундай жавоҳирлар борки, улардан на кўз, на кўнгил узолмайсиз. У киши кўз олдимиздаги бир сариқ япроқ ёки бир боғ сомондан шундай ташбеҳлар яратадики, кўриб турганимиз оддий олам илоҳий оламга айланиб, сизни жаннатий маъволарга олиб кетади.

ҲАЗРАТ НАВОИЙНИНГ “БИР БОҒ СОМОНИ”
Мақсуда ЭРГАШЕВА

Мақсуда Эргашева (Эргашева Мақсуда Муҳаммадсиддиқ қизи) 1951 йилнинг 17 февралида Фарғона вилояти Олтиариқ тумани Оқбўйра қишлоғида туғилган. 1983 йилда Фарғона Давлат Педагогика институтининг филология факултетини тугатган. 1970 йилдан Олтиариқ туманидаги 19-мактабда бошланғич синф ўқитувчиси бўлиб ишлай бошлаган. 1983 йилдан бошлаб она тили ва адабиёт фанидан дарс бера бошлаган. Бир қатор китоблар муаллифи ( «Баҳорни ахтариб», «Эзгу сўз», «Диёримга кўзинг тегмасин», «Кўнгил кишилари» ва бошқ.). Шоира 2014 йили вафот этди. Сўнгги “Тақдир ҳикоятлари” хотира-роман китоби вафотидан сўнг (2015) чоп этилди.

Ҳазрат Навоийнинг таваллуд айёмларини нишонладик. Республикамиздаги барча нашрлар у зот учун муносиб сўзларини айтдидар. Лекин биз учун илк бор 8-синф адабиёт дарслигидан ўрганган “Оразин ёпқоч…” ғазали ва ўша “Ғурбатда ғариб” рубоийси асосий мавзу бўлиб қолмоқда.Аслида ҳазратнинг ижод уммони ичра шундай жавоҳирлар борки, улардан на кўз, на кўнгил узолмайсиз. У киши кўз олдимиздаги бир сариқ япроқ ёки бир боғ сомондан шундай ташбеҳлар яратадики, кўриб турганимиз оддий олам илоҳий оламга айланиб, сизни жаннатий маъволарга олиб кетади.

Бўлмаса ишқи илоҳий йўлидаги афғон қаёқдаю “бир боғ сомон” қаёқда.

Боғладим афғонга бел найдек сени кўрган замон,
Заъфдин қилдинг мени охир бели боғлиқ сомон[1].

Ошиқ ишқ йўлида афғон қилмоқ учун белини “найдек боғласа”, ишқ уни “бели боғлиқ сомон” га айлантиради. Ошиқнинг ҳам, найнинг ҳам, сомоннинг ҳам бели боғлиқ.

Риштаи зулфи хаёлидан ҳаво қилган кўнгил,
Бир қушедирким қочибдир гўиё боғи билан[2].

Бу мисраларда ҳазрат ёрнинг зулфи хаёли билан ҳаволанган кўнгилини оёғидан ипи билан қочган қушга ўхшатади, лекин бу зоҳиран шундай. Аслида кўнгил дунё ташвишлари билантириклик ғамлари-ю, жисми таннинг истак иплари билан кўнгил қуши дунё қафасида банди.

Қаранг, қандай мўъжизаки, найнинг пардаларини ажратувчи “боғ”, “заъфдин бир боғ сомонга айланган жисмидаги “боғ”, эрк истаб оёғида ипи билан қочган мажозий қушнинг оёғидаги “боғ”…

Ҳазрат Навоий бир қарич ип билан ҳар икки дунёни боғлабдилар.

Кўнгил қушидур онинг зулфи табдори била,
Чибинки, боғлиқ эрур анкабут тори била[3].

Ёрнинг зулфига кўнгил қуши шунчалар боғланганки, худди ўргимчак ипларига ўралашиб қолган чибинга ўхшайди. Ана сизга илоҳий ишққа боғланган кўнгилнинг ҳолати. Бу ўринда ёрнинг “зулфи тобдори” не экан? Бу дунёнинг чексиз қаро ҳасратларими ёки чалкашган йўллари?!

Мен Ҳазрат Навоийнинг ғазалларини тадқиқ этиш даъвосида эмасман, оддийгина мухлисман, холос.

Ғунча эрдим ғам елидин тўнға сиғмон ғунчадек,
То сабо еткурди ул сарви хиромон муждасин[4].

Мен ҳам у киши айтганларидек, ўқиганларимдан “Ғунчадек тўнимга сиғмай” ўз таассуротларимни ўртоқлашгим келди.

Эрур баҳор ғанимат, май ички билмассан,
Ки даҳр боғида бўлгунг яна баҳоргача.

Хуллас, ҳаммамиз “Яна баҳорга” омонат. Ҳазрат Навоийнинг ғазаллари даҳр боғининг барча баҳорлари аро боқийдир.
________________________________________
[1] Алишер Навоий. Қаро кўзим”. 510-б.
[2] Ўша манба. 639-б.
[3] Ўша жойда. 640-б.
[4] Ўша жойда, 575-б.

Манба: “Қалб садоси” газ., № 10 (342). 2013 й. Март

HAZRAT NAVOIYNING “BIR BOG’ SOMONI”
Maqsuda ERGASHEVA

Maqsuda Ergasheva (Ergasheva Maqsuda Muhammadsiddiq qizi) 1951 yilning 17 fevralida Farg’ona viloyati Oltiariq tumani Oqbo’yra qishlog’ida tug’ilgan. 1983 yilda Farg’ona Davlat Pedagogika institutining filologiya fakultetini tugatgan. 1970 yildan Oltiariq tumanidagi 19-maktabda boshlang’ich sinf o’qituvchisi bo’lib ishlay boshlagan. 1983 yildan boshlab ona tili va adabiyot fanidan dars bera boshlagan. Bir qator kitoblar muallifi ( «Bahorni axtarib», «Ezgu so’z», «Diyorimga ko’zing tegmasin», «Ko’ngil kishilari» va boshq.). Shoira 2014 yili vafot etdi. So’nggi “Taqdir hikoyatlari” xotira-roman kitobi vafotidan so’ng (2015) chop etildi.

Hazrat Navoiyning tavallud ayyomlarini nishonladik. Respublikamizdagi barcha nashrlar u zot uchun munosib so‘zlarini aytdidar. Lekin biz uchun ilk bor 8-sinf adabiyot darsligidan o‘rgangan “Orazin yopqoch…” g‘azali va o‘sha “G‘urbatda g‘arib” ruboiysi asosiy mavzu bo‘lib qolmoqda.Aslida hazratning ijod ummoni ichra shunday javohirlar borki, ulardan na ko‘z, na ko‘ngil uzolmaysiz. U kishi ko‘z oldimizdagi bir sariq yaproq yoki bir bog‘ somondan shunday tashbehlar yaratadiki, ko‘rib turganimiz oddiy olam ilohiy olamga aylanib, sizni jannatiy ma’volarga olib ketadi.

Bo‘lmasa ishqi ilohiy yo‘lidagi afg‘on qayoqdayu “bir bog‘ somon” qayoqda.

Bog‘ladim afg‘onga bel naydek seni ko‘rgan zamon,
Za’fdin qilding meni oxir beli bog‘liq somon[1].

Oshiq ishq yo‘lida afg‘on qilmoq uchun belini “naydek bog‘lasa”, ishq uni “beli bog‘liq somon” ga aylantiradi. Oshiqning ham, nayning ham, somonning ham beli bog‘liq.

Rishtai zulfi xayolidan havo qilgan ko‘ngil,
Bir qushedirkim qochibdir go‘iyo bog‘i bilan[2].

Bu misralarda hazrat yorning zulfi xayoli bilan havolangan ko‘ngilini oyog‘idan ipi bilan qochgan qushga o‘xshatadi, lekin bu zohiran shunday. Aslida ko‘ngil dunyo tashvishlari bilantiriklik g‘amlari-yu, jismi tanning istak iplari bilan ko‘ngil qushi dunyo qafasida bandi.

Qarang, qanday mo‘’jizaki, nayning pardalarini ajratuvchi “bog‘”, “za’fdin bir bog‘ somonga aylangan jismidagi “bog‘”, erk istab oyog‘ida ipi bilan qochgan majoziy qushning oyog‘idagi “bog‘”…

Hazrat Navoiy bir qarich ip bilan har ikki dunyoni bog‘labdilar.

Ko‘ngil qushidur oning zulfi tabdori bila,
Chibinki, bog‘liq erur ankabut tori bila[3].

Yorning zulfiga ko‘ngil qushi shunchalar bog‘langanki, xuddi o‘rgimchak iplariga o‘ralashib qolgan chibinga o‘xshaydi. Ana sizga ilohiy ishqqa bog‘langan ko‘ngilning holati. Bu o‘rinda yorning “zulfi tobdori” ne ekan? Bu dunyoning cheksiz qaro hasratlarimi yoki chalkashgan yo‘llari?!

Men Hazrat Navoiyning g‘azallarini tadqiq etish da’vosida emasman, oddiygina muxlisman, xolos.

G‘uncha erdim g‘am yelidin to‘ng‘a sig‘mon g‘unchadek,
To sabo yetkurdi ul sarvi xiromon mujdasin[4].

Men ham u kishi aytganlaridek, o‘qiganlarimdan “G‘unchadek to‘nimga sig‘may” o‘z taassurotlarimni o‘rtoqlashgim keldi.

Erur bahor g‘animat, may ichki bilmassan,
Ki dahr bog‘ida bo‘lgung yana bahorgacha.

Xullas, hammamiz “Yana bahorga” omonat. Hazrat Navoiyning g‘azallari dahr bog‘ining barcha bahorlari aro boqiydir.
________________________________________
[1] Alisher Navoiy. Qaro ko‘zim”. 510-b.
[2] O‘sha manba. 639-b.
[3] O‘sha joyda. 640-b.
[4] O‘sha joyda, 575-b.

Manba: “Qalb sadosi” gaz., № 10 (342). 2013 y. Mart

Alisher Navoiy. Qora ko’zim. G’azallar by Khurshid Davron on Scribd