Шарқ ва Ислом оламининг буюк шоири ва алломаси Муҳаммад Иқбол Покистон давлатининг маънавий устози деб тан олинган. Урду ва форс тилларида шеър ёзган, Шарқ фалсафаси ва тасаввуф таъсирида ижод қилган. Шоир илк шеърларидаёқ инсонни, табиатни, халқ дарди ва кайфиятини куйлайди. «Эронда тасаввуфнинг тараққиёти» (1908) асарида Шарқ фалсафаси ва диний таълимотларини таҳлил қилади, Ибн Сино, Ибн Арабий каби файласуфларнинг дунёқарашини юксак баҳолайди.
МУҲАММАД ИҚБОЛ
РУБОИЙЛАР
(“Ҳақ ҳузури” туркумидан)
Форсийдан Неъматулло Иброҳим таржимаси.
Муҳаммад Иқбол (1877.22.2, Сиалкот — 1938.21.4, Лоҳур) — Шарқ ва Ислом оламининг буюк шоири, файласуф. Урду ва форс тилларида ижод қилган. Сиалкот, Лоҳур коллежларида таълим олган. 1905—08 йилларда Англия ва Германия ун-тларида ўқиган. Илк шеър («Етим ноласи», 1899) ва достон («Ҳимолай», 1899)ларидаёқ инсонни, табиатни, халқ дарди ва кайфиятини куйлайди. «Эронда тасаввуфнинг тараққиёти» (1908) асарида Шарқ фалсафаси ва диний таълимотларини таҳлил қилади, Ибн Сино, Ибн Арабий каби файласуфларнинг дунёқарашини юксак баҳолайди. «Шахс сирлари» (1915), «Шахс сирларининг очилиши» (1919) достонларида, «Забуре Ажам» (1927), «Жовиднома» (1932), «Жаброил қанотлари» (1935), «Ҳижоз арғумони» (1938) ва бошқа диний-фалсафий, ижтимоий- ахлоқий асарларида шахс ва жамият, табиат ва худо, севги ва акл, Шарқ ва Ғарб, шахс ва жамият ҳақидаги фалсафий қарашларини илгари сурган. Муҳаммад Иқбол мустақил ҳинд конфедерацияси таркибида мусулмон давлатини тузиш тарафдори бўлган. Муҳаммад Иқбол баъзи масалаларни ҳал этишда ислом таълимоти асосида иш кўрса, айрим масалаларда Ғарб файласуфлари, хусусан, Гегель, Кант, Бергсон, Лейбнис ва Эйнштейн позициясида туради. Олимнинг моддий бойлик ва билиш назарияси Гегель диалектикаси таъсирида бўлган (Ўзбекистон миллий энциклопедичси асосида ёзилди).
* * *
Паришон бўлди ҳар дамим ғамимдин,
Ғамимга маҳраму номаҳрамимдин.
Валек истиқболим тарҳи тўкилди,
Агар билсанг, жавоҳир бу дамимдин.
* * *
Давр тинсиз таназзулга пасайди,
Ки Жабрили эминни дил тусайди.
На хуш, дайре бино қилмиш даҳолар:
Авайлаб мўминдан кофар ясайди.
* * *
Дилимни бедиллар бичиб кетдилар,
Мисоли шўълазор кечиб кетдилар.
Кел-эй дўст, бир лаҳза омонликка ет,
Бодамизни хослар ичиб кетдилар.
* * *
Сухан кечди боримдан ҳам йўғимдан,
Лабимни очмадим қалбим — чўғимдан.
Тирик диллар сужудин англагайсен,
Жавоҳир ол сужудим—сандуғимдан…
* * *
Дилим бу дайр аро қол билан банддир,
Нигоҳи юлдузу ойдан баланддир.
Жаҳаннам ичра бир вайронани бер,
Ки бу кофир басе хилватписанддир.
* * *
Бу не идбор,ки обу гилга тушди
Ва Маъшуқ ҳажри ҳам минг йилга тушди.
Чу бир лаҳза тиним менга ҳаромдир,
Раҳм қил, кору борим дилга тушди.
* * *
Сени билган ошиқ дилда асирдир,
Ҳама дарду ҳама ғам — дилпазирдир.
Ибодат истама биздан, Шаҳаншоҳ,
Хирож сўрма, ки бу гўша жазирдир…
* * *
Билолмас Жабраил бу ҳою ҳувни,
Танимас у мақоми жустужўни 1.
Сўрагил сен бечора одамийдин:
У билгайдир бу бори ғам—орзуни.
* * *
Тафаккур айлагил фойда зиённи,
Жовидон айлагил хулддай 2 жаҳонни.
Кўрурмусен,ки биз хокиниҳодлар 3,
На хуш ораста қилдик хокдонни 4.
* * *
Бир олам бор — қоронғи офтобдин,
Савоби ҳам саросар носавобдин.
Билолмам, қайгача вайронаси бор,
Сизар одам қони бу рангу обдин.
* * *
Беўхшаш мамлакат бу Ҳиндистондир,
Беўхшаш у замину осмондир.
Ки сўрма биздан ул беш вақт намозни,
Ғуломларга 5 сафои дил ҳаромдир…
* * *
Дилим бордир — билолмас у сурурни,
Таним бор — билмагай ёниш ва нурни.
Маним елкамга юк бўлди, Ўзинг ол —
Савоби бу намози беҳузурни…
* * *
Майимни сен синиқ жомлардин асра,
Шароби пухтамни хомлардин асра.
Найистоним шарар — ўтдан йироқ қил,
Уни хосларга бер, авомлардин асра!
* * *
Кечурман роҳ, ки поён — манзилим йўқ,
Экурман тухм валекин ҳосилим йўқ.
Мен ул ғамдин ваҳмга тушмагум, лек
Сабук ғамларга бермакка дилим йўқ.
* * *
Истамам бу жаҳону у жаҳонни,
Менга басдир билолсам рамзи жонни.
Сужуд бергил менга, саждам сурури
Бедор қилсин замину осмонни…
******
Маҳалла муллосин зарра ғами йўқ,
Нигоҳи бор кўзида, лек нами йўқ,
Унинг мактабидан, ундан узилдим…
Ҳижозий 6 ул валекин замзами йўқ.
* * *
Ўзимни ўз каноримга қаратдим,
Сенинг нуринг ила нурим таратдим.
Дайрда жазб ила субҳий наводин
Жаҳони ишқу мастликни яратдим.
* * *
Маним ҳангомама тўлдир жаҳонни,
Мубаддал қил замину осмонни.
Бизим лойдан яратгил ўзга олам,
Маҳв қил бандаи фойда-зиённи.
* * *
Тилисми 7 илми ҳозирни ўчирдим,
Солиб чанг донига, домин кўчирдим.
Худо билгай, ки монанди Бироҳим 8,
Унинг ўтида бепарво ўтирдим.
* * *
Билурсан сен, ҳаёти жовидон не,
Билолмассен, ки мавти 9 ногаҳон не!
Сенинг умринг бирор дамга камаймас,
Агар мен жовидон бўлсам, зиён не?
——————————
1 Жустужў—излаш, изланиш.
2 Хулд—жаннат.
3 Хокиниҳод—хокисор, камтар (тупроқдан яралган).
4 Хокдон—дунё, олам, жаҳон.
5 Ғулом—қул.
6 Ҳижоз—Арабистон ўлкаларидан бири. (Унда Макка ва Мадина шаҳарлари жойлашган.)
7 Тилисм—тилсим, сеҳр, жоду.
8 Бироҳим—Иброҳим (алайҳиссалом).
9 Мавт—ўлим.
MUHAMMAD IQBOL
RUBOIYLAR
(“Haq huzuri” turkumidan)
Forsiydan Ne’matullo Ibrohim tarjimasi.
Muhammad Iqbol (1877.22.2, Sialkot — 1938.21.4, Lohur) — Sharq va Islom olamining buyuk shoiri, faylasuf. Urdu va fors tillarida ijod qilgan. Sialkot, Lohur kollejlarida ta’lim olgan. 1905—08 yillarda Angliya va Germaniya un-tlarida o’qigan. Ilk she’r («Yetim nolasi», 1899) va doston («Himolay», 1899)laridayoq insonni, tabiatni, xalq dardi va kayfiyatini kuylaydi. «Eronda tasavvufning taraqqiyoti» (1908) asarida Sharq falsafasi va diniy ta’limotlarini tahlil qiladi, Ibn Sino, Ibn Arabiy kabi faylasuflarning dunyoqarashini yuksak baholaydi. «Shaxs sirlari» (1915), «Shaxs sirlarining ochilishi» (1919) dostonlarida, «Zabure Ajam» (1927), «Jovidnoma» (1932), «Jabroil qanotlari» (1935), «Hijoz arg’umoni» (1938) va boshqa diniy-falsafiy, ijtimoiy- axloqiy asarlarida shaxs va jamiyat, tabiat va xudo, sevgi va akl, Sharq va G’arb, shaxs va jamiyat haqidagi falsafiy qarashlarini ilgari surgan. Muhammad Iqbol mustaqil hind konfederatsiyasi tarkibida musulmon davlatini tuzish tarafdori bo’lgan. Muhammad Iqbol ba’zi masalalarni hal etishda islom ta’limoti asosida ish ko’rsa, ayrim masalalarda G’arb faylasuflari, xususan, Gegel`, Kant, Bergson, Leybnis va Eynshteyn pozitsiyasida turadi. Olimning moddiy boylik va bilish nazariyasi Gegel` dialektikasi ta’sirida bo’lgan (O’zbekiston milliy entsiklopedichsi asosida yozildi).
* * *
Parishon bo’ldi har damim g’amimdin,
G’amimga mahramu nomahramimdin.
Valek istiqbolim tarhi to’kildi,
Agar bilsang, javohir bu damimdin.
* * *
Davr tinsiz tanazzulga pasaydi,
Ki Jabrili eminni dil tusaydi.
Na xush, dayre bino qilmish daholar:
Avaylab mo’mindan kofar yasaydi.
* * *
Dilimni bedillar bichib ketdilar,
Misoli sho»lazor kechib ketdilar.
Kel-ey do’st, bir lahza omonlikka yet,
Bodamizni xoslar ichib ketdilar.
* * *
Suxan kechdi borimdan ham yo’g’imdan,
Labimni ochmadim qalbim — cho’g’imdan.
Tirik dillar sujudin anglagaysen,
Javohir ol sujudim—sandug’imdan…
* * *
Dilim bu dayr aro qol bilan banddir,
Nigohi yulduzu oydan balanddir.
Jahannam ichra bir vayronani ber,
Ki bu kofir base xilvatpisanddir.
* * *
Bu ne idbor,ki obu gilga tushdi
Va Ma’shuq hajri ham ming yilga tushdi.
Chu bir lahza tinim menga haromdir,
Rahm qil, koru borim dilga tushdi.
* * *
Seni bilgan oshiq dilda asirdir,
Hama dardu hama g’am — dilpazirdir.
Ibodat istama bizdan, Shahanshoh,
Xiroj so’rma, ki bu go’sha jazirdir…
* * *
Bilolmas Jabrail bu hoyu huvni,
Tanimas u maqomi justujo’ni 1.
So’ragil sen bechora odamiydin:
U bilgaydir bu bori g’am—orzuni.
* * *
Tafakkur aylagil foyda ziyonni,
Jovidon aylagil xuldday 2 jahonni.
Ko’rurmusen,ki biz xokinihodlar 3,
Na xush orasta qildik xokdonni 4.
* * *
Bir olam bor — qorong’i oftobdin,
Savobi ham sarosar nosavobdin.
Bilolmam, qaygacha vayronasi bor,
Sizar odam qoni bu rangu obdin.
* * *
Beo’xshash mamlakat bu Hindistondir,
Beo’xshash u zaminu osmondir.
Ki so’rma bizdan ul besh vaqt namozni,
G’ulomlarga 5 safoi dil haromdir…
* * *
Dilim bordir — bilolmas u sururni,
Tanim bor — bilmagay yonish va nurni.
Manim yelkamga yuk bo’ldi, O’zing ol —
Savobi bu namozi behuzurni…
* * *
Mayimni sen siniq jomlardin asra,
Sharobi puxtamni xomlardin asra.
Nayistonim sharar — o’tdan yiroq qil,
Uni xoslarga ber, avomlardin asra!
* * *
Kechurman roh, ki poyon — manzilim yo’q,
Ekurman tuxm valekin hosilim yo’q.
Men ul g’amdin vahmga tushmagum, lek
Sabuk g’amlarga bermakka dilim yo’q.
* * *
Istamam bu jahonu u jahonni,
Menga basdir bilolsam ramzi jonni.
Sujud bergil menga, sajdam sururi
Bedor qilsin zaminu osmonni…
******
Mahalla mullosin zarra g’ami yo’q,
Nigohi bor ko’zida, lek nami yo’q,
Uning maktabidan, undan uzildim…
Hijoziy 6 ul valekin zamzami yo’q.
* * *
O’zimni o’z kanorimga qaratdim,
Sening nuring ila nurim taratdim.
Dayrda jazb ila subhiy navodin
Jahoni ishqu mastlikni yaratdim.
* * *
Manim hangomama to’ldir jahonni,
Mubaddal qil zaminu osmonni.
Bizim loydan yaratgil o’zga olam,
Mahv qil bandai foyda-ziyonni.
* * *
Tilismi 7 ilmi hozirni o’chirdim,
Solib chang doniga, domin ko’chirdim.
Xudo bilgay, ki monandi Birohim 8,
Uning o’tida beparvo o’tirdim.
* * *
Bilursan sen, hayoti jovidon ne,
Bilolmassen, ki mavti 9 nogahon ne!
Sening umring biror damga kamaymas,
Agar men jovidon bo’lsam, ziyon ne?
——————————
1 Justujo’—izlash, izlanish.
2 Xuld—jannat.
3 Xokinihod—xokisor, kamtar (tuproqdan yaralgan).
4 Xokdon—dunyo, olam, jahon.
5 G’ulom—qul.
6 Hijoz—Arabiston o’lkalaridan biri. (Unda Makka va Madina shaharlari joylashgan.)
7 Tilism—tilsim, sehr, jodu.
8 Birohim—Ibrohim (alayhissalom).
9 Mavt—o’lim.
