Биринчи кўриниш тугаб, парда туширилди ва зал томошабинларнинг гулдурос қарсакларидан титраб кетди. Театр саҳнасига бир неча йил олдин кириб келган ва ҳозирда ҳаммага яхши таниш бўлган Олга Стормер «Қарғовчи фаришта» драмасида Кора ролини ижро этаётганди. Қарсаклар мана шу ижрога ва кўпроқ актрисанинг ўзига аталганди…

ДЕТЕКТИВ ҚИРОЛИЧАСИНИНГ
ҒАРОЙИБ ҲАЁТИ

 Уни бутун Англия бўйлаб излашди. Кўпчилик бу ғойиб бўлишда  адибанинг ишончсиз эрининг қўли бор деб тахмин қилди, аммо полковник Кристининг бу ҳодисага алоқаси йўқ эди.

Агата Мери Кларисса Миллер 1890 йилда Англияда таваллуд топган. Болалигида жуда уятчан қизалоқ бўлган. Катта акаси ва опаси бирга ўйнашар, Агата эса ўз тасаввуридаги қаҳрамонлар билан ёлғиз қолишни ёқтирарди. Мактабда ҳам аълога ўқимасди, жуда тортинчоқ эди.

XIX-XX асрларда қизларни кўпроқ турмушга узатишга тайёрлашар, мусиқа, рақс, қўл меҳнати каби ҳунарларга ўқитишарди. Агата Кристи умрининг охиригача қўпол имло хатоларига йўл қўйган: шунгa қарамай бу адибанинг ижодий карьерасига соя солмаган.

Қиз яхши куйлар, аммо уятчанлиги туфайли омма қаршисига чиқишга чўчирди. Тортинчоқ ва одамовилиги ҳам унинг келажагига рахна сололмади, тақдир унга кутилмаган туҳфалар тайёрлаб қўйганди.

Биринчи жаҳон урушига қадар ёш Агата тез тез инглиз аристократлари доирасидаги кечаларга бориб турарди. Париж пансионатида ўқиш давомида қизнинг ўзига бўлган ишончи ортди, ташқи кўриниши ҳам ёқимли эди. Шундай кечалардан бирида қироллик лейтенанти Арчибалд Кристининг нигоҳи Агатага тушгани ҳам бежиз эмас.

Бу туйғулар ўткинчи эмасди. Ёшлар тез орада унаштирилдилар, тўйни ҳам узоқ чўзишмади, сабаби Арчи тез орада урушга жўнаши лозим эди, Агата эса Лондонда қолишга мажбур бўлди.
Келин-куёв висолга тўймай туриб, айрилдилар. Агата ҳам чалғиш ва маъсулиятни ҳис этган ҳолда ҳарбий госпиталда ишлай бошлади. Илк марта хаёлида туғилган ҳикояларни шу ерда ёзиб қўядиган бўлди. Кун давомида дори дармон ва жароҳатлар билан тўқнашиш туфайли унинг қотиллик ҳақдаги асарлари дунёга кела бошлади. Машҳур Эркюль Пуаро номли қаҳрамон ҳам шу асно яратилди. Агата унинг ташқи кўринишини ифодалар экан, уни кўчада кўриб қолган реал шахсга қараб яратди, у Белгия қочоқларидан бири эди.

Орадан вақт ўтиб, Арчибалд урушдан қайтди ва оиласини боқиш учун тадбиркорлик қилишга уриниб кўрди. Агата унга қиз фарзанд туҳфа қилди, унга Розалинда деб исм қўйишди. Лекин улар яшайдиган хонадон оила учун торлик қиларди. Тадбиркорлик ишлари ҳам юришмади. Шундай моддий қийинчиликлар даврида эри Агатага ҳазиллашиб деди: “Ёзганларингни чиқариб кўрамизми?” Шундан сўнг Агата ёзувчи бўлишга уриниб кўрди. Аммо “Стайлздаги сирли ҳодиса” асарини олтида нашриёт рад қилди. Арчи уни еттинчи нашриётга олиб боришга ундади…

Ҳа, Арчи ҳақ экан: романни чоп этишди, ҳатто 25 инглиз фунтида гонорар ҳам беришди. “Энди сен бойиб кетасан”, деди Арчи ишонч билан. Агата ҳам илк китоби чиққанидан сўнг ижодкорликни хобби эмас, касб қилишга аҳд қилди.

Олти йил давомида, яъни 1920-26 йилларда Агатанинг олтита романи чоп қилинди. Пуаро образи эса машҳурликда Шерлок Холмс даражасига етай деди. Агата ва эри ижара муаммосидан қутилиб, шаҳардан шахсий уй ҳарид қилишди, ҳатто машинали бўлишди.

Ҳаётининг ёруғ кунлари узоққа чўзилмади. Аввалига Агатанинг онаси вафот этди. Бунга кўникишга улгурмай туриб, яна бир бахтсизлик юз берди. Арчибалд Кристи бошқасини севиб қолганини маъқул қилди: голф ўйинидаги шеригини…

Жанжал чиқди. Арчи эшикни зарб билан ёпиб чиқиб кетди ва тонгда қайтди. Аммо хонадон бўм бўш эди: Агата хат ташлаб кетганди. У машинада Йоркширга кетганини ёзган эди.
Рафиқасининг ортидан борган Арчи фақат бузилган автомобил билан тўқнашди. Адиба йўқолиб қолганди, оилавий жанжал криминал жараёнга айланди. Бу пайтда Агата Кристи Англияда номдор ёзувчи эди, уни қидириш ишларига маҳаллий полиция аралашди, 15 минг киши эса кўнгилли сифатида қидирув ишларида қатнашди. Албатта, биринчи гумон бу бевафо эрда эди, бироқ Кристининг чиндан ҳам бунга алоқаси йўқ экан.

Орадан ўн кун ўтди. Агатани санаториядан топишди. Шу вақтга қадар аёл бу ерда физиотерапия муолажалари олар, фортопиано чалар, умуман вақтини чоғ ўтказарди. Бироқ энг ғалатиси шунда эдики, адиба бу ерга Тереза Нил исми билан рўйҳатдан ўтганди. Тереза – эрининг маъшуқаси эди.

Икки йил ўтиб у Арчибалд билан ажрашди. У ўз қарори борасида умирининг охиригача ҳеч қандай изоҳ бермади. Бир ишончли журналистга Агата ҳеч нимани эслай олмаслигини айтганди, шу тариқа унда амнезия бошланди.

Агата Кристининг вафотидан сўнг британиялик олимлар унинг охирги қораламаларини кўздан кечириб, у Альцгеймер ҳасталигига дучор бўлганини аниқланди. Аммо унинг набираси Метью Причарднинг фикрича, бу шунчаки миш-мишлар. “Мен бувимнинг йўқолиб қолганини ўзим билан ҳам, онам билан ҳам, бошқа одамлар билан ҳам муҳокама қилмаганман, баъзан одамлар ўзларини ўта бахтсиз ҳис қилганларида ғалати ишлар қилишади”, дейди у. “Фақат бир гапни айтишим мумкин: бувим омма эътиборини тортиш учун ҳаракат қилмасди: ўзига ҳам, китобларига ҳам. Ўша пайтда у жудаям ғамгин бўлган ва унинг ўрнида бошқа одам бўлганда ҳам узоқларга кетиб қолган бўларди”.

Бахтсизликдан ҳалос бўлиш учун Агата ишлаш ва саёҳат қилишга қарор қилди. У Шарқ экспресси поездига чипта сотиб олди ва Боғдодга йўл олди. Айнан ўша ерда, Ироқда, адиба архитектор Макс Маллоуэнни учратди.

Макс қадимий шаҳарни таништириш учун унга гид бўлиб ёлланганди. Бутун мавсум давомида у ёнида бўлди: мамлакатни таништирди, қадимий цивилизация тарихи ҳақда сўзлаб берди, ҳатто топилган бош суякларини ҳам кўрсатди. “Ўшанда мен бунинг оқибати қандай тугаши ҳақда кўп ўйлардим. Макс жуда ажойиб инсон эди. Шунчалик хотиржамки, юпатишга шошилмасди. У гапдан кўра амалда ўрнак эди. Керакли ишни қилар, бу эса тўғри танлов бўларди”, деб ёзганди Агата ўз биографиясида.

Хуллас, мавсум тугагач, археолог уни Англияга кузатиб қўядиган бўлди. Кейин эса аёлнинг қўлини сўради. Агата ҳам йигитни севиб қолганди, бироқ турмуш қуриш таклифини дарҳол қабул қилмади. У оила қуришдан чўчир, аввалги хатосини такрорлашни истамасди. Бунинг устига уларнинг ёшида катта фарқ бор эди: Макс 25да, Агата эса 40 ёшга кирганди!

Ўртадаги ўн беш йилга қарамай, туйғулар кучли келди, улар муносабатларини никоҳ билан мустаҳкамлашга қарор қилишди. Агата энди бу ришталарни яширмай, ҳазил қила бошлади: аёлнинг ёши қанчалик улуғ бўлса, археологга шунчалик қадрли бўлади.

Уларнинг турмуши бахтли кечди. Макс ва Агата биргаликда яқин Шарқни кезиб чиқишди, адиба сафар давомида кўплаб детективларини қоғозга туширди.

Улар умр сўнггигача бахтиёр яшашди. Агата Кристи 1976 йил, 85 ёшида вафот этди. Икки ўтиб ўтиб Макс ҳам у дунёга риҳлат қилди. Адибанинг вафотидан сўнг Эркюл Пуаро ҳақдаги сўнгги романи ва автобиографияси нашр қилинди.

“Яратган эгам, эзгуликка тўла умр ва менга берилган меҳр муҳаббат учун сенга ташаккур”, деб туганганди у сўнгги қораламаларини.

Кристининг 60 та детектив романи, 6 та психологик романи, 19 та ҳикоялар тўплами нашр қилинган. Барча китоблари 4 млрд.дан ортиқ ададда дунёнинг юзлаб тилларига таржима қилиниб сотилган.

Чет эл нашрларидан Нодирабегим Иброҳимова таржимаси

Агата КРИСТИ
АКТРИСА

Театр залининг тўртинчи қаторида ўтирган, одмигина костюмдаги, ўрта яшар бир эркак сал олдинга интилиб, саҳнага диққат билан тикилди, сўнг ишончсизлик билан ўз-ўзига шивирлади:

— Бўлиши мумкин эмас — бу Нэнси Тэйлор-ку! Худо ҳаққи, Нэнсининг худди ўзи!

У чўнтагидан театр дастури қоғозини олиб, очди ва энг йирик ҳарфлар билан ёзилган исм-шарифни ўқиди.

«Олга Стормер! Демак, сен ҳозирда ўзингни шундай атаяпсан… Барибир юлдуз бўлибсан-да. Демак, пулларинг ҳам тўлиб-тошгандир. Ҳақиқий исмингни, балки, унутиб ҳам юборгандирсан? Ҳечқиси йўқ, Жейк Левит сенга буни эслатиб қўяди!»

Биринчи кўриниш тугаб, парда туширилди ва зал томошабинларнинг гулдурос қарсакларидан титраб кетди. Театр саҳнасига бир неча йил олдин кириб келган ва ҳозирда ҳаммага яхши таниш бўлган Олга Стормер «Қарғовчи фаришта» драмасида Кора ролини ижро этаётганди. Қарсаклар мана шу ижрога ва кўпроқ актрисанинг ўзига аталганди.

Фақат Жейк Левит қарсак чалмасди — у мийиғида кулиб ўтирарди: «Э, худо! Мана, омадим келди! Мен, қаердан пул топишни билмай, бош қотириб юриб­ман-а. Мана, ўлжа тайёр-ку! Ҳа, у ўзини олиб қочишга ҳаракат қилади, лекин мен ҳам анойилардан эмасман. Ахир, бу соҳада анча-мунча тажрибам бор. Э, бу аёл ҳақиқий олтин кони-ку!»

Эртасига тонгда «олтин кони» бўлмиш бу аёл ўз уйидаги меҳмонларни кутиш хонасида ўтириб, Жейк Левитнинг мактубини ўқирди. Унинг ҳар хил тусларга кирувчи юзи худди оқиш ниқоб кийгандек эди, қошлари чимирилган, ўйноқи кулранг-яшил кўзлари эса мактубга худди заҳарли илонга қарагандай қадалган эди.

Актриса ҳис-туйғуларнинг энг нозик қирраларигача акс эттира олувчи жозибадор овози билан котибасини чақирди:

— Мисс Жонс!

Шу заҳотиёқ қўшни хонадан батартиб кийинган, қўлида ёндафтар ва қалам ушлаган чиройли қиз кириб келди.

— Илтимос, жаноб Дэнхенга қўнғироқ қилинг. У менга ҳозироқ керак.

Сид Дэнхен — унинг менежери, ҳар қандай ҳолатга тайёр ҳолда хонага кирди. Унинг бутун умри буюк актрисаларнинг сон-саноқсиз инжиқликларию ожизликлари билан курашда ўтган. Дэнхен вазият талаб этадиган турли ҳолатларда мадҳ этиш, кулдириш, қизиқтириш, кўндириш, қўрқитиш ва тинчлантириш санъатларини мукаммал эгаллаган киши. Унинг уринишлари туфайлигина Олга ўзини мана шундай хотиржам тутишга ўрганган.

Олга стол ортидан унга хатни улоқтирди:

— Ўқиб чиқинг!

Хат оддий, арзон қоғозга хатолар билан ёзилганди.

«Ҳурматли хоним.

Мен кеча кечқурун «Қарғовчи фаришта»даги сизнинг чиқишингиздан бағоят ҳайратдаман. Бир пайтлари Чикагода менинг яхшигина дўстим бўларди. Унинг исми Нэнси Тэйлор эди. У ҳақида мақола ёзиш ниятим бор. Агар бу сизни қизиқтирса, куннинг ёки туннинг исталган пайтида ҳузурингизга боришим мумкин.

Ҳурмат билан Жейк Левит».

Дэнхен савол маъносида қошларини кўтарди:

— Хўш, нима бўпти? Ким экан бу Нэнси Тейлор?

— Бу қиз ўлиб кетгани яхшийди, Дэнни… — Олганинг овозида умрининг ўттиз тўрт йиллик барча чарчоғу қувончлари мужассам эди. — Ўзи у, йўқ эди, ўлик эди, то мана бу гўрков уни ковлаб олмагунича.

— А!? Демак, бу…

— Ҳа, Дэнни, бу менман.

— Шантаж қилмоқчи шекилли?

Аёл боши билан тасдиқлади:

— Ҳа. Ва бу одам ўз ишини билиб қилади.

Дэнхен кулимсиради. Олга эса, нозик ва узун бармоқлари орасидан унга хотиржам ва синчков назар солди.

— Ҳаммасини инкор қилсангиз-чи? — сўради Дэнхен. — Орадан шунча вақт ўтган. Бу айнан сиз эканлигингизга у шунчалик ишонармикан?

Олга бошини чайқади:

— Левит ўзи аёлларни шантаж қилиш билан умр кечиради. У ҳеч қачон адашмайди.

— Полиция-чи? — ишончсизлик билан таклиф қилди Дэнхен.

Олга ўз саросималарини яшириш учун бор кучи билан зўрға сунъий жилмайди. Аслида эса, унга худди оёғи остидаги ер қулаб кетаётгандек туюларди.

— Сиз ўйлаб кўрмадингизми, ҳалиги… ҳаммасини сэр Ричардга айтиб берсангиз-чи? Бу ҳар қандай шантажнинг олдини оларди.

Олга Стормер ва парламент аъзоси сэр Ричард Эверарднинг унаштирилиши бир неча ҳафта олдин эълон қилинганди.

— Кеч. У менинг қўлимни сўраб бўлган, мен розилик берганман.

— Демак, ҳаммаси тамом экан-да? — хитоб қилди Дэнхен.

Олга истеҳзоли кулимсиради:

— Бугина эмас. Сиз тушунмайсиз, Дэнни. Ҳаммаси тамомдан ҳам баттар. Энди, агар Левит ҳужумга ўтса, нафақат менинг, балки Ричарднинг ҳам келажаги қулади, деяверинг. Менинг тушунишимча, вазиятдан чиқиб кетишнинг иккитагина йўли бор.

— Хўш, қандай?

— Пул билан оғзини ёпиш. Тўхтовсиз пул бериб туриш ёки ғойиб бўлиб, ҳаммасини бошқатдан бошлаш, — унинг товушида яна ҳорғинлик сезилди. — Энг кулгилиси шуки, Дэнни, мен ҳеч нарсага ачинмайман. Мен унда оч-наҳор бир дайди қиз эдим ва бу ҳолдан тезроқ қутулишни истардим. Тағин, мен биттасини отиб қўйганман. Тўғри, у кўпроқ ҳайвонни эслатар ва бу ўлимга лойиқ эди. Бундан таш­қари, бу шундай ҳолатда содир бўлдики, ҳар қандай суд ҳам мени айбдор деб ҳисобламасди… Буларни эндиликда биламан, лекин ўшанда мен ахмоқ ва қўрқоқ бир қизча эдим ва қочиб қолганман.

Дэнхен бош ирғади.

— Левитнинг ўзини бирор нима билан қўлга тушириб бўлмайдими? — секингина сўради у.

Олга бош чайқади:

— Бунга шубҳам бор. У ўта қўрқоқ, жиддийроқ бир иш қилишга ярамайди, — у хўмрайди, худди ўз гапини эшитиб кўраётгандек давом этди. — Қўрқоқ! Менимча, бундан фойдаланса бўлади!

— Агар сэр Ричард у билан учрашиб, қўрқитиб қўйса-чи? — таклиф қилди Дэнхен.

— Ричард ўта нозик табиатли киши. Бунақа ишлар оқ қўлқопларда қилинмайди.

— Унда мен бир уриниб кўрсам…

— Кечирасиз-у, Дэнни, лекин сиз бунга янаям мос келмайсиз. Бу ерда куч ва ақл ўртасидаги нимадир керак. Бу ишга айёрлик керак. Бошқача қилиб айтганда, буни аёл киши уддалаши мумкин. Шундаям, ҳаётнинг қоронғи томонларини ҳам яхшигина биладиган аёл бўлиши керак. Ўйлашимча, Олга Стормер бунга энг яхши номзод. Жим бўлинг, мени чалғитманг.

У олдинга сал эгилиб, юзини қўллари билан беркитди. Салдан сўнг бирданига бошини кўтариб, сўради:

— Менга дублёр бўлмоқчи, ўрнимга саҳнага чиқмоқчи бўлган қиз бор эди-я? Исми Маргарет Райан эди шекилли? Унинг сочлари меникига жуда ўхшайди.

— Сочлари-ку ўхшайди-я, — норози оҳангда деди Дэнхен, Олганинг ярқироқ сочларига қараркан. — Тўғрисини айтганда, сочлари худди сизникидек, лекин бош­қа ўхшашлиги йўқ. Уни кейинги ҳафтада ишдан бўшатмоқчиман.

— Бўшатишни сал орқага суришга тўғри келади, Дэнни, балки, унга Кора ролини ҳам берармиз. — Олга, ўрнидан туриб кетаёзган менежерини бир имо билан ўрнига ўтқазиб қўйди. — Менга тўғрисини айтинг-чи, Дэнни, сизнингча, мен ролни яхши ўйнайманми? Йўқ, мен бу ерда қимматбаҳо, жимжимадор кийимларда саҳнага чиқиб ўзини кўз-кўз қилиш эмас, балки ҳақиқий ижрони назарда тут­япман.

— Ижроми? Э худо! Олга, сиз шунчаки актриса эмас, энг аълосисиз! Мен Дузе давридан буён сиздақасини учратмаганман!

— Яхши. Демак, унда ҳаммаси яхши чиқади. Албатта, агар мен адашмаётган бўлсам ва Левит қўрқоқ бўлса. Йўқ, Дэнни, мендан ҳеч нарса сўраманг. Фақат ўша қиз — Райан билан гаплашинг ва у мени қизиқтираётганини айтинг. Менинг номимдан уни тушликка таклиф қилинг. Рад этмаса керак, деб ўйлайман.

— Йўқ, албатта.

— Яна, менга қандайдир кучли таъсир этадиган таблеткалардан керак. Шундай бўлсинки, кишини бир-икки соатга ухлатиб қўйсин, лекин унга жиддий зарар етказмасин.

Дэнхен кулиб қўйди:

— Шунақасидан бор. Тўғри, дўстимизнинг боши ҳавас қилиб бўлмайдиган даражада оғрийди, лекин шу билан ҳаммаси ўтиб кетади.

— Яхши. Ишга киришинг, Дэнни. Қолганини мен ўзим бўйнимга оламан. Мисс Жонс!

Салдан кейин кирган котиба ёндафтарига ёзар, Олга бўлса, хона ичида у ёқдан бу ёққа юриб, айтиб турарди. У ҳеч қачон жавобларни ўз қўли билан ёзмасди.

* * *

Узоқ кутилган хатни олиб очаркан, Жейк Левитнинг оғзи қулоғида эди.

«Ҳурматли жаноб!

Фикримча, сиз хатда тилга олган аёлни мен танимайман. Бироқ, мен жуда кўп одамлар билан учрашаман ва бу борада адашган бўлишим ҳам мумкин. Агар бу англашилмовчиликни тўғрилашда менга ёрдам берсангиз, сиздан жуда миннатдор бўлардим. Сизни бугун кечки соат тўққизда кутаман.

Ҳурмат билан Олга Стормер».

Левит ҳаммасини тушуниб, бош ирғади. Ақлли ёзилган жавоб! Тан олиш керак, унинг сал жаҳли ҳам чиқди, лекин, барибир, Олга у билан учрашишга рози бўлди-ку. Олтин кони ишга тушди!

* * *

Роппа-роса соат тўққизда у эшик қўнғироғини босди. Уйдан ҳеч ким жавоб бермади, лекин эшик очиқ экан. У эшикни очиб, залга кирди. Атрофга қараб, ўнг томонга — қизил-қора ранглар билан жило берилган, нимқоронғи меҳмонхонага кирди.

Стол устида, чироқнинг доирасимон ёруғида хат ётарди:

«Илтимос, кутиб ўтирсангиз. Мен тезда қайтаман. О.Стормер».

Левит ўтириб олди. Унинг сабр-тоқати беқиёс эди, аммо кутиб ўтириб, жуда ўнғайсизланди.

Қандайдир ноқулай эди. Хонада мутлақо тинчлик, ўлик сукунат ҳукм сурарди, шундай бўлса ҳам, Левитни ғалати бир ҳис ҳеч тарк этмасди. Худди у бу ерда ёлғиз эмасдек эди. У пешонасидан терни сидириб, ўз қўлига ҳайратланиб қаради.

Ўнғайсизлик ҳисси тобора ортиб борарди. Ўзича шивирлаб сўкиниб қўйиб, Левит ўрнидан турди ва хона ичида юра бошлади. «Ҳа, майли, бу куттирганларинг учун яхшигина ҳақ тўлайсан ҳали…»

Қора бахмал парда тагидан чиқиб турган қўлни кўриб, Левит ҳовлиққанидан қичқириб юбораёзди. Эгилиб, унга секин қўл теккизиб кўрди — қўл муздай эди.

У пардани силтаб очди. Олдида бир аёл юзтубан ҳолда ётар, унинг бир қўли гавдаси остида қолган, иккинчиси парда тагидан чиқиб турганди. Унинг олтинранг сочлари боши атрофини ўраб олганди. Олга Стормер!

Левит титроқ бармоқлари билан унинг қўл томирини босиб кўрди. Ўйлаганидек, пулс йўқ эди. «Жин урсин! Бу қизча мендан қочиш учун яхшироқ йўл танламабди!»

Унинг нигоҳи Олганинг елкасида ётган иккита қизил чилвирнинг учида тўхтади. Улар тилларанг сочлар остидан чиқиб турарди.

Левит эҳтиёткорлик билан чилвирнинг бир учини тортди ва кутилмаганда аёлнинг боши шилқ этиб бурилиб, юзи кўриниб қолди. У ўлик, кўкимтир рангда эди. Левит чўчиб, ўзини орқага олди.

Унинг боши айланиб кетди, бу ерда қандайдир сир бор эди. Лекин икки нарсага у амин эди: бу аёл ўлдирилган ва у Олга Стормер эмасди!

Орқадан шитирлаган овозни эшитиб, дарҳол бурилган Левит хизматчи аёлнинг нигоҳига дуч келди. У деворга суяниб турар, юзи ҳам худди фартугидай оппоқ эди, кўзлари эса даҳшатдан қотиб қолганди. Левит унинг бунчалик тикилиб қарашига ҳайрон бўлди, хизматкор аёл эса даҳшатга тушиб деди:

— Эй худо! Сиз уни ўлдирдингиз!

Эркак бирданига лол қолди, сўнг, нима бўлаётганини тушуниб, шошиб хитоб қилди:

— Йўқ, йўқ… Мен келганимда у ўлган эди.

— Мен… Мен ҳаммасини кўрдим. Сиз уни бўғдингиз.

Левитнинг пешонасидан муздай тер чиқиб кетди: балки, айнан у чилвирни тортаётган сонияда хизматкор кириб қолгандир? Левит нажот истагандай унга назар солди, у эса ўлгудек қўрқиб кетганди. Шубҳа қилмасаям бўлади — полицияда ҳам у айнан шундай дейди. Ҳаммаси унинг кўзи олдида содир бўлди, у шу гапида қатъий туриб олади. Ва бу Левитга анча қимматга тушади — у жонидан айрилади.

«Эй худо! Бунчаликка бормаса керак! Ҳатто ишониш ҳам мушкул… Тўхта! Балки, айнан ишонмаслик керакдир?»

У бирдан хизматкорга қаради:

— Бу сизнинг бекангиз эмаслигини сиз яхши биласиз.

— Албатта, — ўз-ўзидан тасдиқлади у. — Бу унинг дугонаси. Улар иккаласи ҳам шу ерда эдилар ва, одатдагидай, жанжаллашишарди. Актрисалар ҳаммаси шунақа ўзи.

Қопқон! Левит буни энди тушунди.

— Бекангиз қани унда?

— Ўн дақиқа олдин чиқиб кетганди.

«Қопқон! Мен худди қуёндек унга илиндим. Жин урсин! Ахир, бу ярамасдан эҳтиёт бўлиш кераклигини билардим-ку! Буни қара-я, бир ўқ билан икки қуённи урибди: ҳам рақибасидан, ҳам мендан қутуляпти. Ё Раббим, энди мени осишади-ку! Ўзим қилмаган қотиллик учун осишади!»

Хизматкорнинг ҳаракати унинг хаёлини бўлиб юборди — у эҳтиёткорлик билан эшик томон сурилиб борарди. Левит яшин тезлигида фикрлай бошлади. Унинг нигоҳи телефонга кўчиб, яна аёлга қайтди. Қандай қилиб бўлса ҳам унинг оғзини ёпиш керак эди, бу дордан қутулишнинг ягона йўли эди. Ёнида қуроли йўқ… Тезда хонани кўздан кечириб, хизматкорнинг ёнгинасидаги столда ётган тўппончани кўрди. Унга биринчи бўлиб етиб олиш керак эди.

Аёл унинг нигоҳини пайқаб, дарров столга отилиб, тўппончани олди ва унинг кўкрагига тўғирлади. Гарчи тўппонча учи қалтираб, у ёқ-бу ёққа ўйнаб турган бўлса ҳам, Левит тушундики, бундай вазиятда адашмаслик керак. Олга Стормердай аёлнинг тўппончаси мудом ўқлоғлиқ бўлишига эса шубҳа қилмасаям бўлади.

Левит турган жойида қотиб қолди. Хизматкор уни мўлжалга олиб турса ҳам, эшикдан ярим метр узоқликда турар, ўтиб кетиш мумкин эди. Левит ўйладики, агар хизматкорга тегмаса, у ҳам отишга ботинолмайди. У чуқур нафас олиб, ўзини эшикка урди ва зал орқали кўчага чопиб чиқди. Унинг ортидан чиқиш эшиги ёпиларкан, хизматкорнинг ожизгина қичқириғи эшитилди:

— Полиция! Қотиллик!

Левит югуриб бораркан, аёлнинг ўрнида ўзи бўлганида бор овози билан бақириши мумкинлиги хаёлидан кечди. У тезда атрофига қараб, кўчани кесиб ўтди, бурилишдан сўнг эса, шошиб кетаётган оддий одамдек қадам ташлаб кетди.

У энди нима қилиш кераклигини яхши биларди. Энг аввало, имкон қадар тезроқ Грейвс-Эндга етиб олиши лозим. У ердан дунёнинг энг узоқ чеккаларигача борадиган кемалар йўлга чиқади. Унинг ҳеч қачон ортиқча саволлар бермайдиган бир капитан таниши бор. Кема бортида ва очиқ денгизда эса у буткул хавфсизликда бўлади.

* * *

Икки соатдан сўнг Дэнхеннинг уйида телефон жиринглади:

— Дэнни, илтимос, мисс Райан билан шартнома тузинг. Эртага Кора ролини у ижро этади. Тинчланинг, Дэнни, биласиз-ку, мен билан баҳслашиш фойдасиз. Мен бугунги оқшом учун унинг олдида жуда-жуда қарздорман. Лаббай? Ҳа-ҳа, ҳаммаси жойига тушди, менимча. Дарвоқе, агар у сизга менинг ажойиб гипнозчи эканимни айтиб қолса, ҳайрон бўлманг. Мен ростдан ҳам уни суҳбат орасида ҳушидан кетказиб, ухлатиб қўйдим… қандай бўларди, кофега сиз берган таблеткалардан иккитагинасини қўшиб бердим ва салгина ҳаракат билан ухлатиб қўйдим-да. Кейин эса уни ўликка ўхшатиб грим қилдим ва пулс билинмаслиги учун чап қўлини билагидан сириб боғлаб қўйдим… Майли, ишонмасангиз ҳам ихтиёрингиз. Майли. Эртага эрталаб ҳаммасини батафсил гапириб бераман. Ҳозир шошилмасам бўлмайди — хизматкорим кинодан қайтади ҳозир. Унинг фартугини кийиб олганимни кўрса, нима деб ўйлайди, ахир. Эҳ, Дэнни, афсуски, сиз бугун мени кўрмадингиз-да! Бу оқшом мен умримдаги энг зўр ролимни ўйнадим! Мен ҳақ эканман — Жейк Левит рост­данам қўрқоқ бўлиб чиқди. Ва… о`Дэнни, мен ҳақиқатдан ҳам буюк актрисаман!

Русчадан Ҳамидбек Юсупов таржимаси

Манба: mulohaza.uz

  Birinchi ko‘rinish tugab, parda tushirildi va zal tomoshabinlarning gulduros qarsaklaridan titrab ketdi. Teatr sahnasiga bir necha yil oldin kirib kelgan va hozirda hammaga yaxshi tanish bo‘lgan Olga Stormer «Qarg‘ovchi farishta» dramasida Kora rolini ijro etayotgandi. Qarsaklar mana shu ijroga va ko‘proq aktrisaning o‘ziga atalgandi…

DЕTЕKTIV QIROLICHASINING
G‘AROYIB HAYOTI

Uni butun Angliya bo‘ylab izlashdi. Ko‘pchilik bu g‘oyib bo‘lishda adibaning ishonchsiz erining qo‘li bor deb taxmin qildi, ammo polkovnik Kristining bu hodisaga aloqasi yo‘q edi.

Agata Meri Klarissa Miller 1890 yilda Angliyada tavallud topgan. Bolaligida juda uyatchan qizaloq bo‘lgan. Katta akasi va opasi birga o‘ynashar, Agata esa o‘z tasavvuridagi qahramonlar bilan yolg‘iz qolishni yoqtirardi. Maktabda ham a’loga o‘qimasdi, juda tortinchoq edi.

XIX-XX asrlarda qizlarni ko‘proq turmushga uzatishga tayyorlashar, musiqa, raqs, qo‘l mehnati kabi hunarlarga o‘qitishardi. Agata Kristi umrining oxirigacha qo‘pol imlo xatolariga yo‘l qo‘ygan: shunga qaramay bu adibaning ijodiy karyerasiga soya solmagan.

Qiz yaxshi kuylar, ammo uyatchanligi tufayli omma qarshisiga chiqishga cho‘chirdi. Tortinchoq va odamoviligi ham uning kelajagiga raxna sololmadi, taqdir unga kutilmagan tuhfalar tayyorlab qo‘ygandi.

Birinchi jahon urushiga qadar yosh Agata tez tez ingliz aristokratlari doirasidagi kechalarga borib turardi. Parij pansionatida o‘qish davomida qizning o‘ziga bo‘lgan ishonchi ortdi, tashqi ko‘rinishi ham yoqimli edi. Shunday kechalardan birida qirollik leytenanti Archibald Kristining nigohi Agataga tushgani ham bejiz emas.

Bu tuyg‘ular o‘tkinchi emasdi. Yoshlar tez orada unashtirildilar, to‘yni ham uzoq cho‘zishmadi, sababi Archi tez orada urushga jo‘nashi lozim edi, Agata esa Londonda qolishga majbur bo‘ldi.
Kelin-kuyov visolga to‘ymay turib, ayrildilar. Agata ham chalg‘ish va ma’suliyatni his etgan holda harbiy gospitalda ishlay boshladi. Ilk marta xayolida tug‘ilgan hikoyalarni shu yerda yozib qo‘yadigan bo‘ldi. Kun davomida dori darmon va jarohatlar bilan to‘qnashish tufayli uning qotillik haqdagi asarlari dunyoga kela boshladi. Mashhur Erkyul Puaro nomli qahramon ham shu asno yaratildi. Agata uning tashqi ko‘rinishini ifodalar ekan, uni ko‘chada ko‘rib qolgan real shaxsga qarab yaratdi, u Belgiya qochoqlaridan biri edi.

Oradan vaqt o‘tib, Archibald urushdan qaytdi va oilasini boqish uchun tadbirkorlik qilishga urinib ko‘rdi. Agata unga qiz farzand tuhfa qildi, unga Rozalinda deb ism qo‘yishdi. Lekin ular yashaydigan xonadon oila uchun torlik qilardi. Tadbirkorlik ishlari ham yurishmadi. Shunday moddiy qiyinchiliklar davrida eri Agataga hazillashib dedi: “Yozganlaringni chiqarib ko‘ramizmi?” Shundan so‘ng Agata yozuvchi bo‘lishga urinib ko‘rdi. Ammo “Staylzdagi sirli hodisa” asarini oltida nashriyot rad qildi. Archi uni yettinchi nashriyotga olib borishga undadi…

Ha, Archi haq ekan: romanni chop etishdi, hatto 25 ingliz funtida gonorar ham berishdi. “Endi sen boyib ketasan”, dedi Archi ishonch bilan. Agata ham ilk kitobi chiqqanidan so‘ng ijodkorlikni xobbi emas, kasb qilishga ahd qildi.

Olti yil davomida, ya’ni 1920-26 yillarda Agataning oltita romani chop qilindi. Puaro obrazi esa mashhurlikda Sherlok Xolms darajasiga yetay dedi. Agata va eri ijara muammosidan qutilib, shahardan shaxsiy uy harid qilishdi, hatto mashinali bo‘lishdi.

Hayotining yorug‘ kunlari uzoqqa cho‘zilmadi. Avvaliga Agataning onasi vafot etdi. Bunga ko‘nikishga ulgurmay turib, yana bir baxtsizlik yuz berdi. Archibald Kristi boshqasini sevib qolganini ma’qul qildi: golf o‘yinidagi sherigini…

Janjal chiqdi. Archi eshikni zarb bilan yopib chiqib ketdi va tongda qaytdi. Ammo xonadon bo‘m bo‘sh edi: Agata xat tashlab ketgandi. U mashinada Yorkshirga ketganini yozgan edi.
Rafiqasining ortidan borgan Archi faqat buzilgan avtomobil bilan to‘qnashdi. Adiba yo‘qolib qolgandi, oilaviy janjal kriminal jarayonga aylandi. Bu paytda Agata Kristi Angliyada nomdor yozuvchi edi, uni qidirish ishlariga mahalliy politsiya aralashdi, 15 ming kishi esa ko‘ngilli sifatida qidiruv ishlarida qatnashdi. Albatta, birinchi gumon bu bevafo erda edi, biroq Kristining chindan ham bunga aloqasi yo‘q ekan.

Oradan o‘n kun o‘tdi. Agatani sanatoriyadan topishdi. Shu vaqtga qadar ayol bu yerda fizioterapiya muolajalari olar, fortopiano chalar, umuman vaqtini chog‘ o‘tkazardi. Biroq eng g‘alatisi shunda ediki, adiba bu yerga Tereza Nil ismi bilan ro‘yhatdan o‘tgandi. Tereza – erining ma’shuqasi edi.

Ikki yil o‘tib u Archibald bilan ajrashdi. U o‘z qarori borasida umirining oxirigacha hech qanday izoh bermadi. Bir ishonchli jurnalistga Agata hech nimani eslay olmasligini aytgandi, shu tariqa unda amneziya boshlandi.

Agata Kristining vafotidan so‘ng britaniyalik olimlar uning oxirgi qoralamalarini ko‘zdan kechirib, u Alsgeymer hastaligiga duchor bo‘lganini aniqlandi. Ammo uning nabirasi Metyu Prichardning fikricha, bu shunchaki mish-mishlar. “Men buvimning yo‘qolib qolganini o‘zim bilan ham, onam bilan ham, boshqa odamlar bilan ham muhokama qilmaganman, ba’zan odamlar o‘zlarini o‘ta baxtsiz his qilganlarida g‘alati ishlar qilishadi”, deydi u. “Faqat bir gapni aytishim mumkin: buvim omma e’tiborini tortish uchun harakat qilmasdi: o‘ziga ham, kitoblariga ham. O‘sha paytda u judayam g‘amgin bo‘lgan va uning o‘rnida boshqa odam bo‘lganda ham uzoqlarga ketib qolgan bo‘lardi”.

Baxtsizlikdan halos bo‘lish uchun Agata ishlash va sayohat qilishga qaror qildi. U Sharq ekspressi poyezdiga chipta sotib oldi va Bog‘dodga yo‘l oldi. Aynan o‘sha yerda, Iroqda, adiba arxitektor Maks Mallouenni uchratdi.

Maks qadimiy shaharni tanishtirish uchun unga gid bo‘lib yollangandi. Butun mavsum davomida u yonida bo‘ldi: mamlakatni tanishtirdi, qadimiy sivilizatsiya tarixi haqda so‘zlab berdi, hatto topilgan bosh suyaklarini ham ko‘rsatdi. “O‘shanda men buning oqibati qanday tugashi haqda ko‘p o‘ylardim. Maks juda ajoyib inson edi. Shunchalik xotirjamki, yupatishga shoshilmasdi. U gapdan ko‘ra amalda o‘rnak edi. Kerakli ishni qilar, bu esa to‘g‘ri tanlov bo‘lardi”, deb yozgandi Agata o‘z biografiyasida.

Xullas, mavsum tugagach, arxeolog uni Angliyaga kuzatib qo‘yadigan bo‘ldi. Keyin esa ayolning qo‘lini so‘radi. Agata ham yigitni sevib qolgandi, biroq turmush qurish taklifini darhol qabul qilmadi. U oila qurishdan cho‘chir, avvalgi xatosini takrorlashni istamasdi. Buning ustiga ularning yoshida katta farq bor edi: Maks 25da, Agata esa 40 yoshga kirgandi!

O‘rtadagi o‘n besh yilga qaramay, tuyg‘ular kuchli keldi, ular munosabatlarini nikoh bilan mustahkamlashga qaror qilishdi. Agata endi bu rishtalarni yashirmay, hazil qila boshladi: ayolning yoshi qanchalik ulug‘ bo‘lsa, arxeologga shunchalik qadrli bo‘ladi.

Ularning turmushi baxtli kechdi. Maks va Agata birgalikda yaqin Sharqni kezib chiqishdi, adiba safar davomida ko‘plab detektivlarini qog‘ozga tushirdi.

Ular umr so‘nggigacha baxtiyor yashashdi. Agata Kristi 1976 yil, 85 yoshida vafot etdi. Ikki o‘tib o‘tib Maks ham u dunyoga rihlat qildi. Adibaning vafotidan so‘ng Erkyul Puaro haqdagi so‘nggi romani va avtobiografiyasi nashr qilindi.

“Yaratgan egam, ezgulikka to‘la umr va menga berilgan mehr muhabbat uchun senga tashakkur”, deb tugangandi u so‘nggi qoralamalarini.

Kristining 60 ta detektiv romani, 6 ta psixologik romani, 19 ta hikoyalar to‘plami nashr qilingan. Barcha kitoblari 4 mlrd.dan ortiq adadda dunyoning yuzlab tillariga tarjima qilinib sotilgan.

Chet el nashrlaridan Nodirabegim Ibrohimova tarjimasi

Agata KRISTI
AKTRISA

Teatr zalining to’rtinchi qatorida o’tirgan, odmigina kostyumdagi, o’rta yashar bir erkak sal oldinga intilib, sahnaga diqqat bilan tikildi, so’ng ishonchsizlik bilan o’z-o’ziga shivirladi:

— Bo’lishi mumkin emas — bu Nensi Teylor-ku! Xudo haqqi, Nensining xuddi o’zi!

U cho’ntagidan teatr dasturi qog’ozini olib, ochdi va eng yirik harflar bilan yozilgan ism-sharifni o’qidi.

«Olga Stormer! Demak, sen hozirda o’zingni shunday atayapsan… Baribir yulduz bo’libsan-da. Demak, pullaring ham to’lib-toshgandir. Haqiqiy ismingni, balki, unutib ham yuborgandirsan? Hechqisi yo’q, Jeyk Levit senga buni eslatib qo’yadi!»

Birinchi ko’rinish tugab, parda tushirildi va zal tomoshabinlarning gulduros qarsaklaridan titrab ketdi. Teatr sahnasiga bir necha yil oldin kirib kelgan va hozirda hammaga yaxshi tanish bo’lgan Olga Stormer «Qarg’ovchi farishta» dramasida Kora rolini ijro etayotgandi. Qarsaklar mana shu ijroga va ko’proq aktrisaning o’ziga atalgandi.

Faqat Jeyk Levit qarsak chalmasdi — u miyig’ida kulib o’tirardi: «E, xudo! Mana, omadim keldi! Men, qaerdan pul topishni bilmay, bosh qotirib yurib­man-a. Mana, o’lja tayyor-ku! Ha, u o’zini olib qochishga harakat qiladi, lekin men ham anoyilardan emasman. Axir, bu sohada ancha-muncha tajribam bor. E, bu ayol haqiqiy oltin koni-ku!»

Ertasiga tongda «oltin koni» bo’lmish bu ayol o’z uyidagi mehmonlarni kutish xonasida o’tirib, Jeyk Levitning maktubini o’qirdi. Uning har xil tuslarga kiruvchi yuzi xuddi oqish niqob kiygandek edi, qoshlari chimirilgan, o’ynoqi kulrang-yashil ko’zlari esa maktubga xuddi zaharli ilonga qaraganday qadalgan edi.

Aktrisa his-tuyg’ularning eng nozik qirralarigacha aks ettira oluvchi jozibador ovozi bilan kotibasini chaqirdi:

— Miss Jons!

Shu zahotiyoq qo’shni xonadan batartib kiyingan, qo’lida yondaftar va qalam ushlagan chiroyli qiz kirib keldi.

— Iltimos, janob Denxenga qo’ng’iroq qiling. U menga hoziroq kerak.

Sid Denxen — uning menejeri, har qanday holatga tayyor holda xonaga kirdi. Uning butun umri buyuk aktrisalarning son-sanoqsiz injiqliklariyu ojizliklari bilan kurashda o’tgan. Denxen vaziyat talab etadigan turli holatlarda madh etish, kuldirish, qiziqtirish, ko’ndirish, qo’rqitish va tinchlantirish san’atlarini mukammal egallagan kishi. Uning urinishlari tufayligina Olga o’zini mana shunday xotirjam tutishga o’rgangan.

Olga stol ortidan unga xatni uloqtirdi:

— O’qib chiqing!

Xat oddiy, arzon qog’ozga xatolar bilan yozilgandi.

«Hurmatli xonim.

Men kecha kechqurun «Qarg’ovchi farishta»dagi sizning chiqishingizdan bag’oyat hayratdaman. Bir paytlari Chikagoda mening yaxshigina do’stim bo’lardi. Uning ismi Nensi Teylor edi. U haqida maqola yozish niyatim bor. Agar bu sizni qiziqtirsa, kunning yoki tunning istalgan paytida huzuringizga borishim mumkin.

Hurmat bilan Jeyk Levit».

Denxen savol ma’nosida qoshlarini ko’tardi:

— Xo’sh, nima bo’pti? Kim ekan bu Nensi Teylor?

— Bu qiz o’lib ketgani yaxshiydi, Denni… — Olganing ovozida umrining o’ttiz to’rt yillik barcha charchog’u quvonchlari mujassam edi. — O’zi u, yo’q edi, o’lik edi, to mana bu go’rkov uni kovlab olmagunicha.

— A!? Demak, bu…

— Ha, Denni, bu menman.

— Shantaj qilmoqchi shekilli?

Ayol boshi bilan tasdiqladi:

— Ha. Va bu odam o’z ishini bilib qiladi.

Denxen kulimsiradi. Olga esa, nozik va uzun barmoqlari orasidan unga xotirjam va sinchkov nazar soldi.

— Hammasini inkor qilsangiz-chi? — so’radi Denxen. — Oradan shuncha vaqt o’tgan. Bu aynan siz ekanligingizga u shunchalik ishonarmikan?

Olga boshini chayqadi:

— Levit o’zi ayollarni shantaj qilish bilan umr kechiradi. U hech qachon adashmaydi.

— Politsiya-chi? — ishonchsizlik bilan taklif qildi Denxen.

Olga o’z sarosimalarini yashirish uchun bor kuchi bilan zo’rg’a sun’iy jilmaydi. Aslida esa, unga xuddi oyog’i ostidagi yer qulab ketayotgandek tuyulardi.

— Siz o’ylab ko’rmadingizmi, haligi… hammasini ser Richardga aytib bersangiz-chi? Bu har qanday shantajning oldini olardi.

Olga Stormer va parlament a’zosi ser Richard Everardning unashtirilishi bir necha hafta oldin e’lon qilingandi.

— Kech. U mening qo’limni so’rab bo’lgan, men rozilik berganman.

— Demak, hammasi tamom ekan-da? — xitob qildi Denxen.

Olga istehzoli kulimsiradi:

— Bugina emas. Siz tushunmaysiz, Denni. Hammasi tamomdan ham battar. Endi, agar Levit hujumga o’tsa, nafaqat mening, balki Richardning ham kelajagi quladi, deyavering. Mening tushunishimcha, vaziyatdan chiqib ketishning ikkitagina yo’li bor.

— Xo’sh, qanday?

— Pul bilan og’zini yopish. To’xtovsiz pul berib turish yoki g’oyib bo’lib, hammasini boshqatdan boshlash, — uning tovushida yana horg’inlik sezildi. — Eng kulgilisi shuki, Denni, men hech narsaga achinmayman. Men unda och-nahor bir daydi qiz edim va bu holdan tezroq qutulishni istardim. Tag’in, men bittasini otib qo’yganman. To’g’ri, u ko’proq hayvonni eslatar va bu o’limga loyiq edi. Bundan tash­qari, bu shunday holatda sodir bo’ldiki, har qanday sud ham meni aybdor deb hisoblamasdi… Bularni endilikda bilaman, lekin o’shanda men axmoq va qo’rqoq bir qizcha edim va qochib qolganman.

Denxen bosh irg’adi.

— Levitning o’zini biror nima bilan qo’lga tushirib bo’lmaydimi? — sekingina so’radi u.

Olga bosh chayqadi:

— Bunga shubham bor. U o’ta qo’rqoq, jiddiyroq bir ish qilishga yaramaydi, — u xo’mraydi, xuddi o’z gapini eshitib ko’rayotgandek davom etdi. — Qo’rqoq! Menimcha, bundan foydalansa bo’ladi!

— Agar ser Richard u bilan uchrashib, qo’rqitib qo’ysa-chi? — taklif qildi Denxen.

— Richard o’ta nozik tabiatli kishi. Bunaqa ishlar oq qo’lqoplarda qilinmaydi.

— Unda men bir urinib ko’rsam…

— Kechirasiz-u, Denni, lekin siz bunga yanayam mos kelmaysiz. Bu yerda kuch va aql o’rtasidagi nimadir kerak. Bu ishga ayyorlik kerak. Boshqacha qilib aytganda, buni ayol kishi uddalashi mumkin. Shundayam, hayotning qorong’i tomonlarini ham yaxshigina biladigan ayol bo’lishi kerak. O’ylashimcha, Olga Stormer bunga eng yaxshi nomzod. Jim bo’ling, meni chalg’itmang.

U oldinga sal egilib, yuzini qo’llari bilan berkitdi. Saldan so’ng birdaniga boshini ko’tarib, so’radi:

— Menga dublyor bo’lmoqchi, o’rnimga sahnaga chiqmoqchi bo’lgan qiz bor edi-ya? Ismi Margaret Rayan edi shekilli? Uning sochlari menikiga juda o’xshaydi.

— Sochlari-ku o’xshaydi-ya, — norozi ohangda dedi Denxen, Olganing yarqiroq sochlariga qararkan. — To’g’risini aytganda, sochlari xuddi siznikidek, lekin bosh­qa o’xshashligi yo’q. Uni keyingi haftada ishdan bo’shatmoqchiman.

— Bo’shatishni sal orqaga surishga to’g’ri keladi, Denni, balki, unga Kora rolini ham berarmiz. — Olga, o’rnidan turib ketayozgan menejerini bir imo bilan o’rniga o’tqazib qo’ydi. — Menga to’g’risini ayting-chi, Denni, sizningcha, men rolni yaxshi o’ynaymanmi? Yo’q, men bu yerda qimmatbaho, jimjimador kiyimlarda sahnaga chiqib o’zini ko’z-ko’z qilish emas, balki haqiqiy ijroni nazarda tut­yapman.

— Ijromi? E xudo! Olga, siz shunchaki aktrisa emas, eng a’losisiz! Men Duze davridan buyon sizdaqasini uchratmaganman!

— Yaxshi. Demak, unda hammasi yaxshi chiqadi. Albatta, agar men adashmayotgan bo’lsam va Levit qo’rqoq bo’lsa. Yo’q, Denni, mendan hech narsa so’ramang. Faqat o’sha qiz — Rayan bilan gaplashing va u meni qiziqtirayotganini ayting. Mening nomimdan uni tushlikka taklif qiling. Rad etmasa kerak, deb o’ylayman.

— Yo’q, albatta.

— Yana, menga qandaydir kuchli ta’sir etadigan tabletkalardan kerak. Shunday bo’lsinki, kishini bir-ikki soatga uxlatib qo’ysin, lekin unga jiddiy zarar yetkazmasin.

Denxen kulib qo’ydi:

— Shunaqasidan bor. To’g’ri, do’stimizning boshi havas qilib bo’lmaydigan darajada og’riydi, lekin shu bilan hammasi o’tib ketadi.

— Yaxshi. Ishga kirishing, Denni. Qolganini men o’zim bo’ynimga olaman. Miss Jons!

Saldan keyin kirgan kotiba yondaftariga yozar, Olga bo’lsa, xona ichida u yoqdan bu yoqqa yurib, aytib turardi. U hech qachon javoblarni o’z qo’li bilan yozmasdi.

* * *

Uzoq kutilgan xatni olib ocharkan, Jeyk Levitning og’zi qulog’ida edi.

«Hurmatli janob!

Fikrimcha, siz xatda tilga olgan ayolni men tanimayman. Biroq, men juda ko’p odamlar bilan uchrashaman va bu borada adashgan bo’lishim ham mumkin. Agar bu anglashilmovchilikni to’g’rilashda menga yordam bersangiz, sizdan juda minnatdor bo’lardim. Sizni bugun kechki soat to’qqizda kutaman.

Hurmat bilan Olga Stormer».

Levit hammasini tushunib, bosh irg’adi. Aqlli yozilgan javob! Tan olish kerak, uning sal jahli ham chiqdi, lekin, baribir, Olga u bilan uchrashishga rozi bo’ldi-ku. Oltin koni ishga tushdi!

* * *

Roppa-rosa soat to’qqizda u eshik qo’ng’irog’ini bosdi. Uydan hech kim javob bermadi, lekin eshik ochiq ekan. U eshikni ochib, zalga kirdi. Atrofga qarab, o’ng tomonga — qizil-qora ranglar bilan jilo berilgan, nimqorong’i mehmonxonaga kirdi.

Stol ustida, chiroqning doirasimon yorug’ida xat yotardi:

«Iltimos, kutib o’tirsangiz. Men tezda qaytaman. O.Stormer».

Levit o’tirib oldi. Uning sabr-toqati beqiyos edi, ammo kutib o’tirib, juda o’ng’aysizlandi.

Qandaydir noqulay edi. Xonada mutlaqo tinchlik, o’lik sukunat hukm surardi, shunday bo’lsa ham, Levitni g’alati bir his hech tark etmasdi. Xuddi u bu yerda yolg’iz emasdek edi. U peshonasidan terni sidirib, o’z qo’liga hayratlanib qaradi.

O’ng’aysizlik hissi tobora ortib borardi. O’zicha shivirlab so’kinib qo’yib, Levit o’rnidan turdi va xona ichida yura boshladi. «Ha, mayli, bu kuttirganlaring uchun yaxshigina haq to’laysan hali…»

Qora baxmal parda tagidan chiqib turgan qo’lni ko’rib, Levit hovliqqanidan qichqirib yuborayozdi. Egilib, unga sekin qo’l tekkizib ko’rdi — qo’l muzday edi.

U pardani siltab ochdi. Oldida bir ayol yuztuban holda yotar, uning bir qo’li gavdasi ostida qolgan, ikkinchisi parda tagidan chiqib turgandi. Uning oltinrang sochlari boshi atrofini o’rab olgandi. Olga Stormer!

Levit titroq barmoqlari bilan uning qo’l tomirini bosib ko’rdi. O’ylaganidek, puls yo’q edi. «Jin ursin! Bu qizcha mendan qochish uchun yaxshiroq yo’l tanlamabdi!»

Uning nigohi Olganing yelkasida yotgan ikkita qizil chilvirning uchida to’xtadi. Ular tillarang sochlar ostidan chiqib turardi.

Levit ehtiyotkorlik bilan chilvirning bir uchini tortdi va kutilmaganda ayolning boshi shilq etib burilib, yuzi ko’rinib qoldi. U o’lik, ko’kimtir rangda edi. Levit cho’chib, o’zini orqaga oldi.

Uning boshi aylanib ketdi, bu yerda qandaydir sir bor edi. Lekin ikki narsaga u amin edi: bu ayol o’ldirilgan va u Olga Stormer emasdi!

Orqadan shitirlagan ovozni eshitib, darhol burilgan Levit xizmatchi ayolning nigohiga duch keldi. U devorga suyanib turar, yuzi ham xuddi fartugiday oppoq edi, ko’zlari esa dahshatdan qotib qolgandi. Levit uning bunchalik tikilib qarashiga hayron bo’ldi, xizmatkor ayol esa dahshatga tushib dedi:

— Ey xudo! Siz uni o’ldirdingiz!

Erkak birdaniga lol qoldi, so’ng, nima bo’layotganini tushunib, shoshib xitob qildi:

— Yo’q, yo’q… Men kelganimda u o’lgan edi.

— Men… Men hammasini ko’rdim. Siz uni bo’g’dingiz.

Levitning peshonasidan muzday ter chiqib ketdi: balki, aynan u chilvirni tortayotgan soniyada xizmatkor kirib qolgandir? Levit najot istaganday unga nazar soldi, u esa o’lgudek qo’rqib ketgandi. Shubha qilmasayam bo’ladi — politsiyada ham u aynan shunday deydi. Hammasi uning ko’zi oldida sodir bo’ldi, u shu gapida qat’iy turib oladi. Va bu Levitga ancha qimmatga tushadi — u jonidan ayriladi.

«Ey xudo! Bunchalikka bormasa kerak! Hatto ishonish ham mushkul… To’xta! Balki, aynan ishonmaslik kerakdir?»

U birdan xizmatkorga qaradi:

— Bu sizning bekangiz emasligini siz yaxshi bilasiz.

— Albatta, — o’z-o’zidan tasdiqladi u. — Bu uning dugonasi. Ular ikkalasi ham shu yerda edilar va, odatdagiday, janjallashishardi. Aktrisalar hammasi shunaqa o’zi.

Qopqon! Levit buni endi tushundi.

— Bekangiz qani unda?

— O’n daqiqa oldin chiqib ketgandi.

«Qopqon! Men xuddi quyondek unga ilindim. Jin ursin! Axir, bu yaramasdan ehtiyot bo’lish kerakligini bilardim-ku! Buni qara-ya, bir o’q bilan ikki quyonni uribdi: ham raqibasidan, ham mendan qutulyapti. YO Rabbim, endi meni osishadi-ku! O’zim qilmagan qotillik uchun osishadi!»

Xizmatkorning harakati uning xayolini bo’lib yubordi — u ehtiyotkorlik bilan eshik tomon surilib borardi. Levit yashin tezligida fikrlay boshladi. Uning nigohi telefonga ko’chib, yana ayolga qaytdi. Qanday qilib bo’lsa ham uning og’zini yopish kerak edi, bu dordan qutulishning yagona yo’li edi. Yonida quroli yo’q… Tezda xonani ko’zdan kechirib, xizmatkorning yonginasidagi stolda yotgan to’pponchani ko’rdi. Unga birinchi bo’lib yetib olish kerak edi.

Ayol uning nigohini payqab, darrov stolga otilib, to’pponchani oldi va uning ko’kragiga to’g’irladi. Garchi to’pponcha uchi qaltirab, u yoq-bu yoqqa o’ynab turgan bo’lsa ham, Levit tushundiki, bunday vaziyatda adashmaslik kerak. Olga Stormerday ayolning to’pponchasi mudom o’qlog’liq bo’lishiga esa shubha qilmasayam bo’ladi.

Levit turgan joyida qotib qoldi. Xizmatkor uni mo’ljalga olib tursa ham, eshikdan yarim metr uzoqlikda turar, o’tib ketish mumkin edi. Levit o’yladiki, agar xizmatkorga tegmasa, u ham otishga botinolmaydi. U chuqur nafas olib, o’zini eshikka urdi va zal orqali ko’chaga chopib chiqdi. Uning ortidan chiqish eshigi yopilarkan, xizmatkorning ojizgina qichqirig’i eshitildi:

— Politsiya! Qotillik!

Levit yugurib borarkan, ayolning o’rnida o’zi bo’lganida bor ovozi bilan baqirishi mumkinligi xayolidan kechdi. U tezda atrofiga qarab, ko’chani kesib o’tdi, burilishdan so’ng esa, shoshib ketayotgan oddiy odamdek qadam tashlab ketdi.

U endi nima qilish kerakligini yaxshi bilardi. Eng avvalo, imkon qadar tezroq Greyvs-Endga yetib olishi lozim. U yerdan dunyoning eng uzoq chekkalarigacha boradigan kemalar yo’lga chiqadi. Uning hech qachon ortiqcha savollar bermaydigan bir kapitan tanishi bor. Kema bortida va ochiq dengizda esa u butkul xavfsizlikda bo’ladi.

* * *

Ikki soatdan so’ng Denxenning uyida telefon jiringladi:

— Denni, iltimos, miss Rayan bilan shartnoma tuzing. Ertaga Kora rolini u ijro etadi. Tinchlaning, Denni, bilasiz-ku, men bilan bahslashish foydasiz. Men bugungi oqshom uchun uning oldida juda-juda qarzdorman. Labbay? Ha-ha, hammasi joyiga tushdi, menimcha. Darvoqe, agar u sizga mening ajoyib gipnozchi ekanimni aytib qolsa, hayron bo’lmang. Men rostdan ham uni suhbat orasida hushidan ketkazib, uxlatib qo’ydim… qanday bo’lardi, kofega siz bergan tabletkalardan ikkitaginasini qo’shib berdim va salgina harakat bilan uxlatib qo’ydim-da. Keyin esa uni o’likka o’xshatib grim qildim va puls bilinmasligi uchun chap qo’lini bilagidan sirib bog’lab qo’ydim… Mayli, ishonmasangiz ham ixtiyoringiz. Mayli. Ertaga ertalab hammasini batafsil gapirib beraman. Hozir shoshilmasam bo’lmaydi — xizmatkorim kinodan qaytadi hozir. Uning fartugini kiyib olganimni ko’rsa, nima deb o’ylaydi, axir. Eh, Denni, afsuski, siz bugun meni ko’rmadingiz-da! Bu oqshom men umrimdagi eng zo’r rolimni o’ynadim! Men haq ekanman — Jeyk Levit rost­danam qo’rqoq bo’lib chiqdi. Va… o`Denni, men haqiqatdan ham buyuk aktrisaman!

Ruschadan Hamidbek Yusupov tarjimasi

Manba: mulohaza.uz