Кеча мен шеърларини алқаб ўқийдиган шоир Одил Икромнинг таваллуд куни эди. Эзгу ишнинг кечи йўқ, деганларидек, мен сайтимиз муштарийлари номидан ардоқли шоирни чин юракдан қутлаб, энг эзгу тилакларимни йўллайман.

Одил ИКРОМ
ШЕЪР ТАҚДИРИ

Шеър балосига қачон йўлиққанимни, ҳарчанд уринмай, эслай олмайман. Қишлоғимиздаги бир имонли отиндан яширинча сабоқ олиб юрган опам, қўли бўшади дегунча, араб имлосидаги қалин жилдли китобни очиб, азбаройи кўп эшитмоқдан менга деярли ёд бўлиб кетган «Бисмиллоҳ деб баён айлай, ҳикмат айтиб, толибларга дурри гуҳар сочдим мано…» деб бошланувчи «Хикмат»ни бурро-бурро қироат қилганда, бўғзимгача танчага тиқилиб эшитардим…

Сайфуллохон акам эса жонли кутубхонанинг ўзгинаси эди. Юзлаб шеърларни акамнинг оғзидан жонҳолатда ёдлаб олганим эсимда. Қисматимдаги устоз аталмиш сийрат сиймоси яратилса, у, шубҳасиз, Акам қиёфасида намоён бўлган бўларди… Чунки, менинг назаримда, устоз деганлари – фақат, кўздаги ёшни артиб қўядиган дастгоҳ ёки «айтганимни қилгину қилганимни қилма» деб дағдаға қилиб, ҳар мақомга йўрғалайдиган чала мулла эмас. Устознинг, нафақат илми, балки, амали ҳам самимий эътиқод сабоғини бермас экан, шогирд ихтиёри шайтон қўлидадир. Устоз ўз хатоси билан ҳам ғафлатдан огоҳ этиб, «беайб»лик иддаосини қилмаган тақдирдагина – мантиқ доирасига гоҳ сиғиб, гоҳ сиғмаган тўғри фикр юзига қоракуя суртилмайди, рост сўз сазойи қилинмайди… Шогирдлик мақомининг меъёри густоҳлигу тавозе ўртасида эканлигини, тўғрисўзлик билан шаллақилик, назокат пардаси билан фикрсизлик ниқоби орасида ер билан осмонча фарқ борлигини эрта англадим… Бу – Акамга иқтидо эди…

Имомга иқтидо қилган ҳар обид қалбида, махфийми, жаҳрийми, ўз нияти бўлгани каби, «шеър гирдоби»га ташланган ҳар қандай Истеъдод, кашф этилган маълум Маъно қаърига ўз умиди билан бирга интилади ёки забт этилган маълум бир юксакликдаги Мавлога эргашади. Интиҳоси ноаён ушбу муҳлатда маълум маънолар қаъри қаърсиз, маълум юксакликлар чеки чексиз эканлиги аён бўлади… Иқтидодан Фанога қадар чўзилган олис, машаққатли, илоҳий ҳақиқатларни идрок қилиш йўлидаги гумроҳнинг энг содиқ ҳамроҳи Таҳаммулдир… Тоқат, Сабр, Чидам билан бирга тақлид босқичларидан ўтиб, «чаманга булбул назари» билан қарашга одатланган чинакам шоир – садою ингроқлар аралашиб кетган ғала-ғовурлар ичидан ўз овозини таниб, топа олишга қодир. Бу – услуб…

Услуб – қон. Ўз услубига эга шоир яратган Шеър – томирида «донор»нинг эмас, падар қони кезган зурёдга ўхшайди… Бир-бирига «анор доналаридай» ўхшаб кетадиган аксарият замонавий ижодкорларнинг асарларидан дабдабали исму шарифи олиб ташланса, унинг муаллифини ҳеч ким айтиб беролмайди. Мумтоз адабиётда махсус сабкшунослик фанининг мавжудлиги – бежиз эмас. Ўрхун Памук айтгандай, «ўрмондаги дарахтлардан бирини шундай тасвирлагинки, ўрмон ёнидан ўтиб кетаётган йўловчи юз минглаб дарахтлар орасидан ўша сен тасвирлаган дарахтни адашмай топа олсин…»

Услуб – муҳр. Ижодкор ўзини қанчалик кўкка кўтармасин ёки ерга урмасин, ушбу муҳрнинг нечоғлик хиралиги ёки ёрқинлиги – фурсат чиғириғи, шеърхон диди, қолаверса, шоир виждонига ҳавола.

Услуб ҳақидаги фикримни тубандаги ҳикоя билан ёритмоқчиман:

Ўтмишда ўз услубига эга бўлмаган ўртамиёна, бироқ, сермаҳсул бир шоир ўтган экан. У туну кун тинмай ёзган шеърларини бир китоб ҳолига келтиришга келтирибдию одамларга қандай қилиб ўқитиш ва шу баҳонада машҳур бўлиш йўлини тополмай анчагача боши қотибди. (У даврда босмахона бўлмаган). Ўйлаб-ўйлаб, охири устозининг ҳузурига келибди ва ундан маслаҳат сўрабди.

– Китобингни одамлар гавжум ердаги бирор дарахтга осиб қўйгин, – деб маслаҳат берибди устози.
– Бу китобдаги шеърларни мен ёзганлигимни одамлар қаердан аниқлайди? – сўрабди ҳарис кўзларини жовдиратиб шогирд.
– Ўша дарахтга, китобинг ёнига ўзингни ҳам осиб қўйиш керак! – жавоб берибди устози…

Ном қозониш илинжидаги ўша шоир ўз услубига эга бўлганда, балки, устози унга юқоридаги «фойдали» маслаҳатни бермаган бўлармиди…

Кейинги пайтларда модерн, яъни, замонавий шеърият хусусида баҳсу мунозараларнинг пайдо бўлиши – қувонарли. Оригиналликка интилишнинг ёмон томони йўқ. Аммо, ижодкор «оригиналликдан ўзини сал тиймаса, бора-бора унинг ижоди маскарадга айланади»(Коко Шанель). Иқтидорсизлигини модерн ниқобига чирмаб олганларнинг хархашаси – замонавийликнинг, фақат, зоҳирий кўринишини, шаклу шамойилини «чапдастлик» билан ўзлаштириш, яъни, маданий масхарабозликдан бошқа нарса эмас. Тоғ гиёҳларини тувакда ўстириб, парвариш қилиб, қанчалик маданийлаштирмайлик, улар учун беминнат Ватан саҳро бағри, тоғ чўққиси бўлиб қолаверади…

Шеърни тушуниш – махсус савод ёхуд алоҳида донишмандлик талаб қилмайди. Қолаверса, саводли ва саводсизнинг, деярли, фарқи йўқ. Хар икки тоифанинг ўз эътиқоди, фикри, қабул даражаси бор. Бири кўради, бири эшитади. Ўта саводли ва буткул бесаводлар маънавият учун бехатардир. Аммо, авомлар ва орифлар дини бўлмиш кўрмоқ ва эшитмоқ завқидан маҳрум яна бир тоифа борки, улар азалдан тарафкашлик касбини, ёлғон удумини, маломат, иддао қилиш одатини пухта эгаллаган бўлиб, эплаб отилмаган сопқондай ўзини ҳам, «пир»ларини ҳам шарманда қилади. Бу – чаласавод. Юракка қўл солиш ўрнига қалбга бурнини тиқадиган, хилватдаги офатнинг тимсоли бўлмиш аросат сиртмоғидаги бу зотларнинг кўлмак ичра «хас»га ёпишмоғи, таҳоратсиз адо этилган намозга менгзайди. Таъбир жоиз бўлса, саводсиз – бир коса тоза сув, саводли – бир коса ўткир заҳар, чаласавод эса сувга қўшилган заҳардир…

Денгизнинг қўшниси бўлмаганидек, шоирнинг ҳам юракдан ўзга ҳамроҳи, Сўздан ўзга жон олиб, жон берадиган дўсти, қадрдони йўқ. Сўз билан шоир орасидаги меҳр-оқибат бузилмаса, ижодкор «Сўз зуғумини ҳис этиб, Сўзга зуғум қилмаса»(Ш.Нуриддин), бир донишманд айтгандай, сўзни қабул қила оладиган юраги, юрак пешвоз олишга арзигулик сўзи бўлса, хушомадгўйлик, ҳасратзадалик, сохта мақтову ортиқча намойишкорликка, фикрий тиланчиликка куни қолмасди деб ўйлайман.

Шеъриятда «ақл ва тоқат қушлари»ни(Навоий) ҳуркитадиган шовқин-суронлар самимият кушандаларидир. Шеър заҳматига бўйни ёр бермаган, «бало истамоқда машаққат бор»лигини (Бобо Саммосий) ҳис этгиси келмаётган ёнимдагиларнинг Сўз ва Туйғуга санъаткорона муносабат бўлиши мумкин эмас деган ақидага канадай ёпишиб олганлиги ачинарли ва хавфлидир. Ваҳоланки, ақл ва юрак баҳсида фикр ва туйғулар мувозанатининг бузилмаслиги – шоирдан, фақат, тутқаноқ ҳолатини эмас, шеърга санъаткорона, сўзга заргарона, ҳушёр муносабатни талаб қилади, яъни, шеър – ақл жунуни эмас, жунун ақлидир. Шоирнинг жиннидан фарқи ҳам, «ақл йўлидаги девоналик»(Хижозий) ҳам, эҳтимол, шудир.

Ушбу китобда («Тахаммул» тўплами назарда тутилмоқда. ХДК изоҳи) форс-тожик шеъриятидан баҳоли қудрат қилинган таржималарга кенгроқ ўрин берилди. Мен таржимон эмасман. Бир миллатнинг икки вакили бир-бирининг тилини тушуниши амри маҳол муҳитда таржима ҳақида гапириш эриш туюлса-да, мутаржимлик хусусидаги айрим фикрларимни тақдим этишни лозим топдим. Йўл-йўлакай кузатишлар жараёнида жумҳуриятимиз миқёсида айрим таржимонлар томонидан тожик шоирларининг ўзбек тилига ўгирилган ва нашр этилаётган таржималари, чиройли қилиб айтганда – расво. Ўлганнинг устига тепган, деганларидек, айрим таржимонлар фаолиятида асл нусхадаги тушунмаган ёки тушунишга нафаси етмаган мисра ё байтларни, мендан кетгунча қабилида, тушириб қолдириш ҳоллари учрамоқда… Бир асарни юзлаб киши таржима қилиши мумкин. Фақат, таржимон таъмагир бўлмаса, бу эзгу юмушлар яхши натижа беради. Акс ҳолда, бу – жиноят, халқни алдаш, ошкора қотилликдир. Fоят нозик ва оғир юмушни зиммасига олган таржимон, энг аввал, ўз тилини яхши билиши шарт. Хали ҳассос, ўлса ўлиги мену сиздан ортиқ таржимонлар етишиб чиқишига ишонганим, бўлажак таржимонлар биз йўл қўйган хатоларни такрорламаслигига умид қилганим учун бу гапларни айтаяпман…

Деярли, барча ижодкорлар битикларини ўз фарзанди деб билади. Бу, балки, тўғридир. Аммо, айримларнинг бу гапни тамшаниб, ҳуда-беҳудага бот-бот такрорлашдан чарчамаслиги, ўша «ардоқли фарзанди»нинг хулқсизлигини ҳар нечук ўринли дашномлардан жон-жаҳди билан ҳимоя қилган ҳолда умрини ўтказиб юбориши ачинарлидир. Ота-онадан тўрт мучаси соғ туғилган «фарзанд»лар – ўз йўлига. Бироқ, Нодирпур айтгандай, шеър тақдири – шафқатсиз. Ота-она мажруҳ туғилган ёхуд ноқис тийнатли, ёрдамга муҳтож «фарзанд»ини қанчалик ҳимоя қилмасин, уни тақдир ҳамласидан асраб қололмайди. Шеър шоирнинг фарзанди бўлса, шоир ўз шеърини истаганча суйиш, эъзозлаш, жуда нари борса, «мафтун» бўлиш ҳуқуқига эга, аммо, фарзанд тақдирини ота-она белгилаб беролмаганидек, шоир ҳам ўз шеърининг тақдирини ҳеч қачон ўзгартиролмайди…

Шоирга ўлимидан кейин чинакам ҳаёт бахш этадиган туйғу, авлиёлар таъбири билан айтганда, ўлим даҳшатидан эмас, «ўлимидан кейин бошига ёғиладиган фалокатлар»дан бехабар қолиш қўрқувидир. Бу қўрқув – ўлгандан кейин ўлмаслик мақсадида «ўлмасдан бурун ўлиш»га даъват бўлса, ажаб эмас. Ушбу даъватга бўйсунган шоирнинг жони баданидан, шунчаки, чиқиб кетмайди, балки, гиёҳдай ўзидан ўсиб чиқади…

Мен, хусусийлаштирилган минбарларда гапиришнинг имкони бўлмаган шеъру шоир ҳақидаги айрим баҳсталаб фикрларимни ўртага ташладим, холос. Ушбу китобдаги шеърлар ҳақида гапириш, уларни шарҳлаш, эътироф ё эътироз – менинг юмушим эмас. Зеро, ҳар қандай шеър, чумчуқдан қўрқмай, ерга умид билан сепилган тариққа ўхшайди. Уларнинг сарагини саракка, пучагини пучакка ажратиш қўлимдан келмаса-да, сепган донларим бирор юрак еридан униб чиқмаса айбимга иқрор бўлишга, пучлиги ошкор бўлган уруғларни такрору такрор мажбурлаб ерга қадамасликка, атрофимга «гўяндалар»ни йиғиб, чиққан жондан умид, ўлган шеър бошида обидийда қилмай, Саъдийнинг ушбу ҳикматини қадру имконим даражасида англашга, ҳозирча, фаросатим, қурбим етади:

Мушк он аст, ки худ бибўяд,
На он, ки аттор бигўяд.
Таржимаси:
Мушкдир ул, ўзи таратгач хуш атр,
Мақтагай аттор агар, беҳудадир.

Одил ИКРОМ
МУҲАББАТ ШЕЪРЛАРИ

Одил Икром – 1960-йил, 26-январда Исфара шаҳрининг Кўлкент қишлоғида туғилган. «Уфқ дарахти»(1991), «Таҳажжуд»(2007), «Таҳаммул»(2012) номли шеърий китоблари нашр этилган. Муҳаммад Иқбол, Нақибхон Тўғрал, Фуруғ Фаррухзод, Нодир Нодирпур, Лойиқ, Фарзона, Сайидали Маъмур, Аҳмаджон Раҳматзод, Озарахшнинг шеърий тўпламларини, Заҳирий Самарқандийнинг «Хотинлар макри» (И.Бекжон билан ҳамкорликда), Муҳаммад Субҳоннинг «Қора чироқ» насрий асарларини ўзбек тилига таржима қилган. Айни пайтда Жалолиддин Румийнинг «Маънавий маснавий» асарини ҳамда Мирзо Абдулқодир Бедилнинг маснавийларини ўзбек тилига ўгиришни якунлади.

ИШҚ

Мен,  фақат, кўнгилнинг хизматкориман,
Унинг истагини этурман адо.
Қурбақа, қурбақа, қурбақагинам,
Мен сенинг кўчангда юрган бир гадо.

Захкан ариқларда ой синар чил-чил,
Ям-яшил тўнингдан мўралайди тун.
Мендан қолиб кетар бир кун бу кўнгил,
Мен подшоҳ бўламан, ишонгил, бир кун.

Мен бездим жонимга теккан ўйлардан,
Ишончим қолмади на ёр, на дўстга.
Кимгадир ишониб аро йўлларда
Қолиб кетдим илон ташлаган пўстдай.

Ўл десанг, сен билан бирга ўлайин,
Мен ҳам ёш эмасман, сен ҳам қаридинг.
Сенга подшоҳлигим ёқмайди, тайин,
Менга ёқар сенинг қурбақалигинг.

ҚОРА ЧЎҒ

Кўзларинг тубида тун бўлди ғойиб,
Кўзларинг тубида осмон ярақлар.
Осмонга узанган қўлларин ёйиб,
Ойни эмиб ётар урён дарахтлар.

Тун ёнар кўзларинг қорачиғида,
Кипригингга қўнар арзанда Ҳумой.
Зардобда занглаган офтоб тиғида
Кесилган сийнага ўхшаб кетар ой.

Заҳарланган ернинг қурсоғи каби
Қаппайган хазонлар эслатар гўрни.
Кўзларинг тубида тўлғанар сабил,
Ситилган кўз янглиғ бутоқдир ўрни.

Тухум қўйган каби оққуш хаёллар
Калланинг тиржайган чаноғига жим,
Кўзларинг тубида маъюс шамоллар
Гўянда арвоҳдай бошимда надим.

Кўзларинг тубидан сени қидирдим,
Устимдан кулмокда осмон ҳам, ой ҳам.
Мен икки дунёни унга сиғдирдим,
Мен — икки дунёга сиғмаган одам.

Фақат, сенга — ёлғон, ўзимга аён,
Менинг тушларимга киради ҳар кун:
Сенинг кўзларингни эслатган осмон,
Сенинг кўзларингни соғинтирган тун.

***

Қайдадир бир юрак яшайди нотинч,
Қақшатиб, қақшайди кимнингдир қалби.
Йўлларда тириклай ёнмоқда соғинч,
Чораси қолмаган зардуштий каби.

Ҳозирча, тунларнинг пойгоҳидаман,
Мени чорламоқда залолат арши.
Мени қарши олар озурда туман,
Озурда юрагим — туманга қарши.

Ҳаммани бездирдим, ҳаммадан безиб,
Қачондир саргардон кезганман бунда.
Ҳаммани кечирдим, ҳаммадан кечиб,
Ҳилол даргоҳига сиғмаган тундай.

Қайси бир жасадга бўлдим кафанлик,
Қайси бир кафанга чулғанди бахтим?
Ақлимни тўлдирди қай бир баландлик,
Қайси бир чуқурни тўлдирди ақлим?..

Ёмғир ҳам ювмади юраклар доғин,
Менга ҳамроҳ бўлиб чарчади шамол…
Йўлларда тириклай ёнмоқда соғинч,
Чораси қолмаган зардуштий мисол.

***

Қўлим очилмайди, ўлгунимча то
Сендан яширганим — ўша бир нарса.
Менинг бандалигим бўлгунча бажо,
Билмайсан.

Билмайсан, бу хаёл Искандарнинг ҳам
Қўлидан келмаган орзуси, ўйи.
Қўлимдан келади, ахир, азизам,
Қўлим очилганда — сочларинг бўйи.

Йўлим очилмайди, ўлгунимча то
Йўлимга сиғмаган битта қилдайсан.
Фолбинлар — ёлғончи, таъбирлар — хато,
Билмайсан.

Билмайсан, бир куни тумонат одам
Ортимдан эргашар шошиб-шошмасдан.
Йўлни мен бошлайман, ахир, азизам,
Йўлни мен бошлайман қадам босмасдан.

Кўзим очилмайди, бошқа одам у, —
Кўзин катта-катта очиб жилмайган.
Мен сендан бир дунё яширдим мангу,
Билмайсан.

Билмайсан, сен — дунё кўрмаган одам,
У — ғамгин юракнинг ёстиқдошлари.
Кўзимда яшайди, ахир, азизам,
Кўзимда — кўзингнинг ёшлари…

***

Тун бўйи сиқтаган соғинчларим оч,
Кўкрагимга ботган кимнинг излари?
Нечун, бунча совуқ; лаънати қувонч,
Нечун, бунча гўзал ғамнинг кўзлари?

Бир тоза юракда келар яшагим,
Қанча юракларга келтирдим малол.
Нечун, ўзим билан ўзим яшадим,
Нечун, ўзимдан ҳам ўлигим ҳалол?

Юрагим талпинар, соғинч роҳида
Кўкрагимни босиб ўтди кунларим.
Юраклар қонидан, юрак қонидан
Нечун, кўнгил тўлар,
Нечун, тун — ярим?..

ВИДО

1.
Менинг гуноҳларим мени алдайди,
Мени хотиралар айлайди адо.
Мен бир йўл ахтардим, ахтарган каби
Итдан тарқамаган дунёдан вафо.

Кутдим, бир муножот йўллаб фалакка,
Кутдим, самовотдан бўлмади дарак,
Ахир, юрагимни минг бир бўлакка
Бўлиб, бўлолмадим минг битта юрак.

Тирилди вужудим ичра бир дунё,
Менинг вужудимда бир дунё тинди.
Бемаҳал қартайган юрак ҳам гўё –
Жасади оловда ўртанган ҳинди.

Хайр, эй, нобудим, менинг бор-будим,
Хайр, хок ишқимнинг бехок ғалваси.
Наҳот, вужуд бўлса менинг тобутим,
Савоб тўлдирилган гуноҳ халтаси.

Хайр, мени кўмган ерни ўйлама,
Бир бор қарасанг бас, осмонга кулиб.
Мен сени заминда ёмон кўраман,
Мен сени севаман осмонда туриб.

2.
Кузак боғларидай кўзларинг нотинч,
Қайғу шамоллари елаверади.
Йиғлагинг келади, сўзларинг — соғинч
Ва яна йиғлагинг келаверади…

Бу мен — дунёда энг қайғули эртак,
Бу мен — аросатда ёнган ҳилқатинг.
Нечун менга шафқат қилмадинг, тентак,
Айт, нечун йиғладинг, нечун йиғладинг?…

Гуноҳ мендан ўтди, ўтар кулфат, ғам,
Неки, ўтган бўлса ўтар жонимдан.
Қачондир ёдимга тушган зулмат ҳам
Ойдай кўтарилар тағин ёдимдан.

Ўлган умидларнинг арвоҳидир, бил,
Ўлмаган армонлар ўшал армонлар.
Ўшал хазон каби ёнаётган дил
Хазон бўлолмади, кўмди хазонлар…

Йиғлама, дунёни кўмган заволим,
Менинг бу ҳолатим ўхшар мастликка.
Йиғлама, дейишга етар бу ҳолим,
Бу ҳолим етмайди йиғламасликка.

Йиғлама…

3
Ўзинг раҳм тила, бошингдаги ғам
Ўзингдай раҳмдил, ўзингдай қайсар.
Бир кун қайтиб келар сен айтган одам,
У мендан қайтмаса Худодан қайтар…

Зиндонни қўмсаган маҳбусдай ожиз,
Вайрона дилингга йўл олдим тағин.
Сен мендан алмисоқ мисоли олис,
Сен менга қиёмат сингари яқин.

Лошимни ҳўкиздай судради юрак,
Умримни алишдим биргина сўзга.
Бир маъно топмадим видодан бўлак,
Бир маъво топмадим «хайр»дан ўзга.

Хайр, яшамадим бир ўзим учун,
Хайр, ўзим учун топмасман завол.
Ўлиб-ўлолмасам қайтарман бир кун,
Тобут ортидаги оломон мисол…

Ўзинг раҳм тила, тиловат пайти
Ҳовучингга тўлсин ҳазин бир дуо.
Мен ожиз эмасман -келарман қайтиб,
Мен ёлғиз эмасман — теппамда Худо.

***

Мен ерда юрардим, кўзлардан йироқ,
Одамзод оёғи етмаган ерда.
Бу ерда нафасим кезарди, бироқ,
Бу ерда оёғим тегмасди ерга.

Ва бир кун борлиғинг ичра йўқликдан
Ёлғиз бошинг узра пайдо бўлар Эр…
Сен менсиз Ер билан бўлурсан битта,
Сен менсиз кимгадир бўлолмассан Ер.

Осмонда юрардим, — гоҳ бошим етган,
Гоҳ бошимга етган ҳислар сўнгида.
Мени осмонларга мубтало этган
Соғинчлар қартайди кўзим ўнгида.

Ва бир кун осмондан излайсан маъно,
Кимнидир қучасан бир сўз демасдан…
Сен менсиз Осмонда қоларсан, аммо,
Сен менсиз кимгадир Осмон эмассан.

Қоп-қора шаробдай, титроқ қўлингдан
Тўкилгаи тунларинг бўлганда ярим. –
Сени огоҳ этар бевақт ўлимдан,
Менинг шамолларим — хабаркашларим.

Шунда кимлигимни кўрсатар Фано,
Шунда кимлигингни кўрсатади Вақт…
Сен менсиз Бахтга ёр бўларсан, аммо,
Сен менсиз ҳеч қачон бўлолмассаь! Бахт.

* * *

Яна ғолиб келди нохуш таъбирлар,
Ғойибдан келмас нур – субҳига содиқ…
Йўлингда дуч келган ҳиссиз бағирлар –
Эгасиз ўликнинг кўзидай очиқ.

Ёвузлик тийнати ўзгармайди, лек,
Ҳар лаҳза ўзгарар ёруғлик урфи.
Бўйнингга осилди миннат тавқидек
Шарақлаб очилган эшиклар қулфи.

Тунлар – қора мушук,
Ўтмоқда бир-бир,
Жонингга ялиниб тегар бир қарғиш.
Беҳангом хатардан сесканар дилгир,
Дўпписин уч марта айлантирган қиш.

Кўз ёшинг кўзингдан қадимийроқдир,
Аввалинг айбига анжоминг – гувоҳ.
Серсавлат савобдан самимийроқдир
Хавфу умид аро мунғайган гуноҳ…

Кечиб кетолмайсан ўзингдан ҳамон,
Бор этиб ўзингда йўқликларингни.
Ҳасрат қузғунлари чайнар беомон
Кўнглингни тўқ тутган шўхликларингни.

Ғўдайган муҳитда топилмас бир мард,
Таҳдидлар бақрайиб турар бошингда.
Орзу айбдор эмас, сохта эмас дард,
Бахт – бачкана эмас сенинг ёшингда.

Умидинг уланар узун тунларга,
Бамисоли кўрнинг кўрган тушлари.
Сендан салом айтар ёруғ кунларга
Қафасдан мосуво қадринг қушлари.

Қайғурма, тўмтоқ тиғ зарбаси – қалтис,
Ошкор этма жонинг жароҳатини.
Кўнглингни синдирган тош диллар ҳаргиз
Синдиролмас кўнгил таҳоратини…

Айёш айёмидан ахтариб сурур,
Итлар тураверсин, ҳозирча, ҳуриб.
Ҳисларим мозорин тўлдирган, эй, Нур,
Ёдимга келарсан
Бир кун
Югуриб…

* * *

Қаерларда эдим…
Ўзимдан нари,
Кун кўрдимми сени кўрмаган кунсиз?
Қисматнинг бағри тош гўяндалари
Қадринг қабри узра йиғлади унсиз.

Кўнглимдан кўнглингга ахтармай дарча,
Толеим дарзига изладим ямоқ.
Офатдан ҳол сўрдим шармандаларча,
Жонинг зулматлардан сўрганда талоқ.

Менда ҳам бор эди толиблик таъби,
Бахтим – сендан кичик, ёшим – каттароқ.
Кундага бош қўйган гуноҳкор каби
Кимнинг жуфти эдим – тоқатлари тоқ?..

Ғафлат гирдобига чўкди дарёлар,
Хаёлинг мулкидан тониб кетди эрк.
Бошингдан бетиним кечди савдолар,
Гадонинг ризқига мўлтайган итдек.

Қуруқ туҳматларнинг этагидек нам –
Дилни тутқун этди тавқу тамғалар.
Осойиш тополмай ўтди ложарам,
Қорсиз қаҳратондай юпун лаҳзалар.

Огоҳлик уйғотар қўрқув, таҳлика,
Балокаш бардошга айланди боринг.
Эрмакдай туюлар иғво аҳлига,
Киприкка осилиб, чайқалган зоринг…

Қаерларда эдим…
Ўзимдан узоқ?
Бир таскин овутар озурда жонни:
Кўнглим саҳросида ўсган бир титроқ
Тоғдай кўтарилар…
Ўпар осмонни…

БАХТ ЮКИ

Қушингни ҳуркитиб қўйди ҳасратим,
Лошу лушларингнинг ҳаммолиман, бахт.
Кўнглимни кўтариб буткул чарчади
Ёнимдан имиллаб ўтаётган вақт.

Ҳавасим, ҳафсалам ўлгайдир бунда,
Сувратингдан топмас жоним ҳаловат.
Ўлакса ҳидини туйган қузғундай
Бошимда чарх урар миннат, маломат.

Ғафлат босганда ҳам билмаган чарчоқ,
Нозингни кўтарган битта малайман.
Ўлмасам – кунингга ярайман қандоқ,
Ўлсам – кўзларингга қандоқ қарайман?..

Истаклар қўзғалиб кетар ўрнидан,
Юраклар жомига тўлганда алдоқ.
Бўйнимга осилган гуноҳ бўғзидан
Чиқмаган бошимни кўтарай қандоқ?!..

Олислардан қоранг кўрингай, бироқ,
Сенинг ҳам сочингни оқартирди вақт.
Бутун борлиғимни босмоқда титроқ…
Қўлингга тириклай тушолсайдим, бахт.

* * *

Дилингда бир ўкинч синграб-сиқтайди,
Сабрингга кушойиш излар таъқибдан.
Иқроринг ёдимдан ҳаргиз чиқмайди,
Чиқмагани каби қуёш Мағрибдан.

Кўнгил кўнмас панду насиҳатларга,
Қайда бор кўр йўлин ёритган чироқ?..
Бир тунда дил етган ҳақиқатларга
Ақлинг юз йилда ҳам етолмас, бироқ.

Ажратиш маҳолдир оқни қорадан, –
Тун кундуз бўғзига тиқар калласин.
Излайсан кўнглингдан – ўликхонадан
Айбингга харидор толеъ тавбасин.

Ёр билан – пойгоҳлар келмайди малол…
Умид узилса ҳам, узолмас кўзин.
Тўрингда ёнбошлар тубан бир хаёл,
Гўрда тик туришга кўндириб ўзин.

Кишанлар ёлвориб қўлингни сўрар,
Карнай чалиб ўтар суягингдан ғам.
Кунлар сени одам ўрнида кўрар,
Бир одам сингари кун кўрмасанг ҳам…

Нетай, кўз ўнгимдан ўтарсан ҳар кун,
Исминг – тўрт фаслимда гуллаган дарахт.
Тобутдан қўлини чиқариб беун
Шивирлар кўнглимдан ўтаётган Вақт…

Kecha men she’rlarini alqab o‘qiydigan shoir Odil Ikromning tavallud kuni  edi. Ezgu ishning kechi yo‘q, deganlaridek, men saytimiz mushtariylari  nomidan ardoqli shoirni chin yurakdan qutlab, eng ezgu tilaklarimni yo‘llayman.

Odil IKROM
SHE’R TAQDIRI

She’r balosiga qachon yo‘liqqanimni, harchand urinmay, eslay olmayman. Qishlog‘imizdagi bir imonli otindan yashirincha saboq olib yurgan opam, qo‘li bo‘shadi deguncha, arab imlosidagi qalin jildli kitobni ochib, azbaroyi ko‘p eshitmoqdan menga deyarli yod bo‘lib ketgan “Bismilloh deb bayon aylay, hikmat aytib, toliblarga durri guhar sochdim mano…” deb boshlanuvchi “Xikmat”ni burro-burro qiroat qilganda, bo‘g‘zimgacha tanchaga tiqilib eshitardim…

Sayfulloxon akam esa jonli kutubxonaning o‘zginasi edi. Yuzlab she’rlarni akamning og‘zidan jonholatda yodlab olganim esimda. Qismatimdagi ustoz atalmish siyrat siymosi yaratilsa, u, shubhasiz, Akam qiyofasida namoyon bo‘lgan bo‘lardi… Chunki, mening nazarimda, ustoz deganlari – faqat, ko‘zdagi yoshni artib qo‘yadigan dastgoh yoki “aytganimni qilginu qilganimni qilma” deb dag‘dag‘a qilib, har maqomga yo‘rg‘alaydigan chala mulla emas. Ustozning, nafaqat ilmi, balki, amali ham samimiy e’tiqod sabog‘ini bermas ekan, shogird ixtiyori shayton qo‘lidadir. Ustoz o‘z xatosi bilan ham g‘aflatdan ogoh etib, “beayb”lik iddaosini qilmagan taqdirdagina – mantiq doirasiga goh sig‘ib, goh sig‘magan to‘g‘ri fikr yuziga qorakuya surtilmaydi, rost so‘z sazoyi qilinmaydi… Shogirdlik maqomining me’yori gustohligu tavoze o‘rtasida ekanligini, to‘g‘riso‘zlik bilan shallaqilik, nazokat pardasi bilan fikrsizlik niqobi orasida yer bilan osmoncha farq borligini erta angladim… Bu – Akamga iqtido edi…

Imomga iqtido qilgan har obid qalbida, maxfiymi, jahriymi, o‘z niyati bo‘lgani kabi, “she’r girdobi”ga tashlangan har qanday Iste’dod, kashf etilgan ma’lum Ma’no qa’riga o‘z umidi bilan birga intiladi yoki zabt etilgan ma’lum bir yuksaklikdagi Mavloga ergashadi. Intihosi noayon ushbu muhlatda ma’lum ma’nolar qa’ri qa’rsiz, ma’lum yuksakliklar cheki cheksiz ekanligi ayon bo‘ladi… Iqtidodan Fanoga qadar cho‘zilgan olis, mashaqqatli, ilohiy haqiqatlarni idrok qilish yo‘lidagi gumrohning eng sodiq hamrohi Tahammuldir… Toqat, Sabr, Chidam bilan birga taqlid bosqichlaridan o‘tib, “chamanga bulbul nazari” bilan qarashga odatlangan chinakam shoir – sadoyu ingroqlar aralashib ketgan g‘ala-g‘ovurlar ichidan o‘z ovozini tanib, topa olishga qodir. Bu – uslub…

Uslub – qon. O‘z uslubiga ega shoir yaratgan She’r – tomirida “donor”ning emas, padar qoni kezgan zuryodga o‘xshaydi… Bir-biriga “anor donalariday” o‘xshab ketadigan aksariyat zamonaviy ijodkorlarning asarlaridan dabdabali ismu sharifi olib tashlansa, uning muallifini hech kim aytib berolmaydi. Mumtoz adabiyotda maxsus sabkshunoslik fanining mavjudligi – bejiz emas. O‘rxun Pamuk aytganday, “o‘rmondagi daraxtlardan birini shunday tasvirlaginki, o‘rmon yonidan o‘tib ketayotgan yo‘lovchi yuz minglab daraxtlar orasidan o‘sha sen tasvirlagan daraxtni adashmay topa olsin…”

Uslub – muhr. Ijodkor o‘zini qanchalik ko‘kka ko‘tarmasin yoki yerga urmasin, ushbu muhrning nechog‘lik xiraligi yoki yorqinligi – fursat chig‘irig‘i, she’rxon didi, qolaversa, shoir vijdoniga havola.

Uslub haqidagi fikrimni tubandagi hikoya bilan yoritmoqchiman:

O‘tmishda o‘z uslubiga ega bo‘lmagan o‘rtamiyona, biroq, sermahsul bir shoir o‘tgan ekan. U tunu kun tinmay yozgan she’rlarini bir kitob holiga keltirishga keltiribdiyu odamlarga qanday qilib o‘qitish va shu bahonada mashhur bo‘lish yo‘lini topolmay anchagacha boshi qotibdi. (U davrda bosmaxona bo‘lmagan). O‘ylab-o‘ylab, oxiri ustozining huzuriga kelibdi va undan maslahat so‘rabdi.

– Kitobingni odamlar gavjum yerdagi biror daraxtga osib qo‘ygin, – deb maslahat beribdi ustozi.
– Bu kitobdagi she’rlarni men yozganligimni odamlar qayerdan aniqlaydi? – so‘rabdi haris ko‘zlarini jovdiratib shogird.
– O‘sha daraxtga, kitobing yoniga o‘zingni ham osib qo‘yish kerak! – javob beribdi ustozi…

Nom qozonish ilinjidagi o‘sha shoir o‘z uslubiga ega bo‘lganda, balki, ustozi unga yuqoridagi “foydali” maslahatni bermagan bo‘larmidi…

Keyingi paytlarda modern, ya’ni, zamonaviy she’riyat xususida bahsu munozaralarning paydo bo‘lishi – quvonarli. Originallikka intilishning yomon tomoni yo‘q. Ammo, ijodkor “originallikdan o‘zini sal tiymasa, bora-bora uning ijodi maskaradga aylanadi”(Koko Shanel). Iqtidorsizligini modern niqobiga chirmab olganlarning xarxashasi – zamonaviylikning, faqat, zohiriy ko‘rinishini, shaklu shamoyilini “chapdastlik” bilan o‘zlashtirish, ya’ni, madaniy masxarabozlikdan boshqa narsa emas. Tog‘ giyohlarini tuvakda o‘stirib, parvarish qilib, qanchalik madaniylashtirmaylik, ular uchun beminnat Vatan sahro bag‘ri, tog‘ cho‘qqisi bo‘lib qolaveradi…

She’rni tushunish – maxsus savod yoxud alohida donishmandlik talab qilmaydi. Qolaversa, savodli va savodsizning, deyarli, farqi yo‘q. Xar ikki toifaning o‘z e’tiqodi, fikri, qabul darajasi bor. Biri ko‘radi, biri eshitadi. O‘ta savodli va butkul besavodlar ma’naviyat uchun bexatardir. Ammo, avomlar va oriflar dini bo‘lmish ko‘rmoq va eshitmoq zavqidan mahrum yana bir toifa borki, ular azaldan tarafkashlik kasbini, yolg‘on udumini, malomat, iddao qilish odatini puxta egallagan bo‘lib, eplab otilmagan sopqonday o‘zini ham, “pir”larini ham sharmanda qiladi. Bu – chalasavod. Yurakka qo‘l solish o‘rniga qalbga burnini tiqadigan, xilvatdagi ofatning timsoli bo‘lmish arosat sirtmog‘idagi bu zotlarning ko‘lmak ichra “xas”ga yopishmog‘i, tahoratsiz ado etilgan namozga mengzaydi. Ta’bir joiz bo‘lsa, savodsiz – bir kosa toza suv, savodli – bir kosa o‘tkir zahar, chalasavod esa suvga qo‘shilgan zahardir…

Dengizning qo‘shnisi bo‘lmaganidek, shoirning ham yurakdan o‘zga hamrohi, So‘zdan o‘zga jon olib, jon beradigan do‘sti, qadrdoni yo‘q. So‘z bilan shoir orasidagi mehr-oqibat buzilmasa, ijodkor “So‘z zug‘umini his etib, So‘zga zug‘um qilmasa”(Sh.Nuriddin), bir donishmand aytganday, so‘zni qabul qila oladigan yuragi, yurak peshvoz olishga arzigulik so‘zi bo‘lsa, xushomadgo‘ylik, hasratzadalik, soxta maqtovu ortiqcha namoyishkorlikka, fikriy tilanchilikka kuni qolmasdi deb o‘ylayman.

She’riyatda “aql va toqat qushlari”ni(Navoiy) hurkitadigan shovqin-suronlar samimiyat kushandalaridir. She’r zahmatiga bo‘yni yor bermagan, “balo istamoqda mashaqqat bor”ligini (Bobo Sammosiy) his etgisi kelmayotgan yonimdagilarning So‘z va Tuyg‘uga san’atkorona munosabat bo‘lishi mumkin emas degan aqidaga kanaday yopishib olganligi achinarli va xavflidir. Vaholanki, aql va yurak bahsida fikr va tuyg‘ular muvozanatining buzilmasligi – shoirdan, faqat, tutqanoq holatini emas, she’rga san’atkorona, so‘zga zargarona, hushyor munosabatni talab qiladi, ya’ni, she’r – aql jununi emas, junun aqlidir. Shoirning jinnidan farqi ham, “aql yo‘lidagi devonalik”(Xijoziy) ham, ehtimol, shudir.

Ushbu kitobda (“Taxammul” to‘plami nazarda tutilmoqda. XDK izohi) fors-tojik she’riyatidan baholi qudrat qilingan tarjimalarga kengroq o‘rin berildi. Men tarjimon emasman. Bir millatning ikki vakili bir-birining tilini tushunishi amri mahol muhitda tarjima haqida gapirish erish tuyulsa-da, mutarjimlik xususidagi ayrim fikrlarimni taqdim etishni lozim topdim. Yo‘l-yo‘lakay kuzatishlar jarayonida jumhuriyatimiz miqyosida ayrim tarjimonlar tomonidan tojik shoirlarining o‘zbek tiliga o‘girilgan va nashr etilayotgan tarjimalari, chiroyli qilib aytganda – rasvo. O‘lganning ustiga tepgan, deganlaridek, ayrim tarjimonlar faoliyatida asl nusxadagi tushunmagan yoki tushunishga nafasi yetmagan misra yo baytlarni, mendan ketguncha qabilida, tushirib qoldirish hollari uchramoqda… Bir asarni yuzlab kishi tarjima qilishi mumkin. Faqat, tarjimon ta’magir bo‘lmasa, bu ezgu yumushlar yaxshi natija beradi. Aks holda, bu – jinoyat, xalqni aldash, oshkora qotillikdir. Foyat nozik va og‘ir yumushni zimmasiga olgan tarjimon, eng avval, o‘z tilini yaxshi bilishi shart. Xali hassos, o‘lsa o‘ligi menu sizdan ortiq tarjimonlar yetishib chiqishiga ishonganim, bo‘lajak tarjimonlar biz yo‘l qo‘ygan xatolarni takrorlamasligiga umid qilganim uchun bu gaplarni aytayapman…

Deyarli, barcha ijodkorlar bitiklarini o‘z farzandi deb biladi. Bu, balki, to‘g‘ridir. Ammo, ayrimlarning bu gapni tamshanib, huda-behudaga bot-bot takrorlashdan charchamasligi, o‘sha “ardoqli farzandi”ning xulqsizligini har nechuk o‘rinli dashnomlardan jon-jahdi bilan himoya qilgan holda umrini o‘tkazib yuborishi achinarlidir. Ota-onadan to‘rt muchasi sog‘ tug‘ilgan “farzand”lar – o‘z yo‘liga. Biroq, Nodirpur aytganday, she’r taqdiri – shafqatsiz. Ota-ona majruh tug‘ilgan yoxud noqis tiynatli, yordamga muhtoj “farzand”ini qanchalik himoya qilmasin, uni taqdir hamlasidan asrab qololmaydi. She’r shoirning farzandi bo‘lsa, shoir o‘z she’rini istagancha suyish, e’zozlash, juda nari borsa, “maftun” bo‘lish huquqiga ega, ammo, farzand taqdirini ota-ona belgilab berolmaganidek, shoir ham o‘z she’rining taqdirini hech qachon o‘zgartirolmaydi…

Shoirga o‘limidan keyin chinakam hayot baxsh etadigan tuyg‘u, avliyolar ta’biri bilan aytganda, o‘lim dahshatidan emas, “o‘limidan keyin boshiga yog‘iladigan falokatlar”dan bexabar qolish qo‘rquvidir. Bu qo‘rquv – o‘lgandan keyin o‘lmaslik maqsadida “o‘lmasdan burun o‘lish”ga da’vat bo‘lsa, ajab emas. Ushbu da’vatga bo‘ysungan shoirning joni badanidan, shunchaki, chiqib ketmaydi, balki, giyohday o‘zidan o‘sib chiqadi…

Men, xususiylashtirilgan minbarlarda gapirishning imkoni bo‘lmagan she’ru shoir haqidagi ayrim bahstalab fikrlarimni o‘rtaga tashladim, xolos. Ushbu kitobdagi she’rlar haqida gapirish, ularni sharhlash, e’tirof yo e’tiroz – mening yumushim emas. Zero, har qanday she’r, chumchuqdan qo‘rqmay, yerga umid bilan sepilgan tariqqa o‘xshaydi. Ularning saragini sarakka, puchagini puchakka ajratish qo‘limdan kelmasa-da, sepgan donlarim biror yurak yeridan unib chiqmasa aybimga iqror bo‘lishga, puchligi oshkor bo‘lgan urug‘larni takroru takror majburlab yerga qadamaslikka, atrofimga “go‘yandalar”ni yig‘ib, chiqqan jondan umid, o‘lgan she’r boshida obidiyda qilmay, Sa’diyning ushbu hikmatini qadru imkonim darajasida anglashga, hozircha, farosatim, qurbim yetadi:

Mushk on ast, ki xud bibo‘yad,
Na on, ki attor bigo‘yad.
Tarjimasi:
Mushkdir ul, o‘zi taratgach xush atr,
Maqtagay attor agar, behudadir.

Odil IKROM
MUHABBAT SHE’RLARI

Odil Ikrom – 1960-yil, 26-yanvarda Isfara shahrining Ko‘lkent qishlog‘ida tug‘ilgan. “Ufq daraxti”(1991), “Tahajjud”(2007), “Tahammul”(2012) nomli she’riy kitoblari nashr etilgan. Muhammad Iqbol, Naqibxon To‘g‘ral, Furug‘ Farruxzod, Nodir Nodirpur, Loyiq, Farzona, Sayidali Ma’mur, Ahmadjon Rahmatzod, Ozaraxshning she’riy to‘plamlarini, Zahiriy Samarqandiyning “Xotinlar makri” (I.Bekjon bilan hamkorlikda), Muhammad Subhonning “Qora chiroq” nasriy asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan. Ayni paytda Jaloliddin Rumiyning “Ma’naviy masnaviy” asarini hamda Mirzo Abdulqodir Bedilning masnaviylarini o‘zbek tiliga o‘girishni yakunladi.

ISHQ

Men, faqat, ko‘ngilning xizmatkoriman,
Uning istagini eturman ado.
Qurbaqa, qurbaqa, qurbaqaginam,
Men sening ko‘changda yurgan bir gado.

Zaxkan ariqlarda oy sinar chil-chil,
Yam-yashil to‘ningdan mo‘ralaydi tun.
Mendan qolib ketar bir kun bu ko‘ngil,
Men podshoh bo‘laman, ishongil, bir kun.

Men bezdim jonimga tekkan o‘ylardan,
Ishonchim qolmadi na yor, na do‘stga.
Kimgadir ishonib aro yo‘llarda
Qolib ketdim ilon tashlagan po‘stday.

O‘l desang, sen bilan birga o‘layin,
Men ham yosh emasman, sen ham qariding.
Senga podshohligim yoqmaydi, tayin,
Menga yoqar sening qurbaqaliging.

QORA CHO‘G‘

Ko‘zlaring tubida tun bo‘ldi g‘oyib,
Ko‘zlaring tubida osmon yaraqlar.
Osmonga uzangan qo‘llarin yoyib,
Oyni emib yotar uryon daraxtlar.

Tun yonar ko‘zlaring qorachig‘ida,
Kiprigingga qo‘nar arzanda Humoy.
Zardobda zanglagan oftob tig‘ida
Kesilgan siynaga o‘xshab ketar oy.

Zaharlangan yerning qursog‘i kabi
Qappaygan xazonlar eslatar go‘rni.
Ko‘zlaring tubida to‘lg‘anar sabil,
Sitilgan ko‘z yanglig‘ butoqdir o‘rni.

Tuxum qo‘ygan kabi oqqush xayollar
Kallaning tirjaygan chanog‘iga jim,
Ko‘zlaring tubida ma’yus shamollar
Go‘yanda arvohday boshimda nadim.

Ko‘zlaring tubidan seni qidirdim,
Ustimdan kulmokda osmon ham, oy ham.
Men ikki dunyoni unga sig‘dirdim,
Men — ikki dunyoga sig‘magan odam.

Faqat, senga — yolg‘on, o‘zimga ayon,
Mening tushlarimga kiradi har kun:
Sening ko‘zlaringni eslatgan osmon,
Sening ko‘zlaringni sog‘intirgan tun.

***

Qaydadir bir yurak yashaydi notinch,
Qaqshatib, qaqshaydi kimningdir qalbi.
Yo‘llarda tiriklay yonmoqda sog‘inch,
Chorasi qolmagan zardushtiy kabi.

Hozircha, tunlarning poygohidaman,
Meni chorlamoqda zalolat arshi.
Meni qarshi olar ozurda tuman,
Ozurda yuragim — tumanga qarshi.

Hammani bezdirdim, hammadan bezib,
Qachondir sargardon kezganman bunda.
Hammani kechirdim, hammadan kechib,
Hilol dargohiga sig‘magan tunday.

Qaysi bir jasadga bo‘ldim kafanlik,
Qaysi bir kafanga chulg‘andi baxtim?
Aqlimni to‘ldirdi qay bir balandlik,
Qaysi bir chuqurni to‘ldirdi aqlim?..

Yomg‘ir ham yuvmadi yuraklar dog‘in,
Menga hamroh bo‘lib charchadi shamol…
Yo‘llarda tiriklay yonmoqda sog‘inch,
Chorasi qolmagan zardushtiy misol.

***

Qo‘lim ochilmaydi, o‘lgunimcha to
Sendan yashirganim — o‘sha bir narsa.
Mening bandaligim bo‘lguncha bajo,
Bilmaysan.

Bilmaysan, bu xayol Iskandarning ham
Qo‘lidan kelmagan orzusi, o‘yi.
Qo‘limdan keladi, axir, azizam,
Qo‘lim ochilganda — sochlaring bo‘yi.

Yo‘lim ochilmaydi, o‘lgunimcha to
Yo‘limga sig‘magan bitta qildaysan.
Folbinlar — yolg‘onchi, ta’birlar — xato,
Bilmaysan.

Bilmaysan, bir kuni tumonat odam
Ortimdan ergashar shoshib-shoshmasdan.
Yo‘lni men boshlayman, axir, azizam,
Yo‘lni men boshlayman qadam bosmasdan.

Ko‘zim ochilmaydi, boshqa odam u, —
Ko‘zin katta-katta ochib jilmaygan.
Men sendan bir dunyo yashirdim mangu,
Bilmaysan.

Bilmaysan, sen — dunyo ko‘rmagan odam,
U — g‘amgin yurakning yostiqdoshlari.
Ko‘zimda yashaydi, axir, azizam,
Ko‘zimda — ko‘zingning yoshlari…

***

Tun bo‘yi siqtagan sog‘inchlarim och,
Ko‘kragimga botgan kimning izlari?
Nechun, buncha sovuq; la’nati quvonch,
Nechun, buncha go‘zal g‘amning ko‘zlari?

Bir toza yurakda kelar yashagim,
Qancha yuraklarga keltirdim malol.
Nechun, o‘zim bilan o‘zim yashadim,
Nechun, o‘zimdan ham o‘ligim halol?

Yuragim talpinar, sog‘inch rohida
Ko‘kragimni bosib o‘tdi kunlarim.
Yuraklar qonidan, yurak qonidan
Nechun, ko‘ngil to‘lar,
Nechun, tun — yarim?..

VIDO

1.
Mening gunohlarim meni aldaydi,
Meni xotiralar aylaydi ado.
Men bir yo‘l axtardim, axtargan kabi
Itdan tarqamagan dunyodan vafo.

Kutdim, bir munojot yo‘llab falakka,
Kutdim, samovotdan bo‘lmadi darak,
Axir, yuragimni ming bir bo‘lakka
Bo‘lib, bo‘lolmadim ming bitta yurak.

Tirildi vujudim ichra bir dunyo,
Mening vujudimda bir dunyo tindi.
Bemahal qartaygan yurak ham go‘yo –
Jasadi olovda o‘rtangan hindi.

Xayr, ey, nobudim, mening bor-budim,
Xayr, xok ishqimning bexok g‘alvasi.
Nahot, vujud bo‘lsa mening tobutim,
Savob to‘ldirilgan gunoh xaltasi.

Xayr, meni ko‘mgan yerni o‘ylama,
Bir bor qarasang bas, osmonga kulib.
Men seni zaminda yomon ko‘raman,
Men seni sevaman osmonda turib.

2.
Kuzak bog‘lariday ko‘zlaring notinch,
Qayg‘u shamollari yelaveradi.
Yig‘laging keladi, so‘zlaring — sog‘inch
Va yana yig‘laging kelaveradi…

Bu men — dunyoda eng qayg‘uli ertak,
Bu men — arosatda yongan hilqating.
Nechun menga shafqat qilmading, tentak,
Ayt, nechun yig‘lading, nechun yig‘lading?…

Gunoh mendan o‘tdi, o‘tar kulfat, g‘am,
Neki, o‘tgan bo‘lsa o‘tar jonimdan.
Qachondir yodimga tushgan zulmat ham
Oyday ko‘tarilar tag‘in yodimdan.

O‘lgan umidlarning arvohidir, bil,
O‘lmagan armonlar o‘shal armonlar.
O‘shal xazon kabi yonayotgan dil
Xazon bo‘lolmadi, ko‘mdi xazonlar…

Yig‘lama, dunyoni ko‘mgan zavolim,
Mening bu holatim o‘xshar mastlikka.
Yig‘lama, deyishga yetar bu holim,
Bu holim yetmaydi yig‘lamaslikka.

Yig‘lama…

3
O‘zing rahm tila, boshingdagi g‘am
O‘zingday rahmdil, o‘zingday qaysar.
Bir kun qaytib kelar sen aytgan odam,
U mendan qaytmasa Xudodan qaytar…

Zindonni qo‘msagan mahbusday ojiz,
Vayrona dilingga yo‘l oldim tag‘in.
Sen mendan almisoq misoli olis,
Sen menga qiyomat singari yaqin.

Loshimni ho‘kizday sudradi yurak,
Umrimni alishdim birgina so‘zga.
Bir ma’no topmadim vidodan bo‘lak,
Bir ma’vo topmadim “xayr”dan o‘zga.

Xayr, yashamadim bir o‘zim uchun,
Xayr, o‘zim uchun topmasman zavol.
O‘lib-o‘lolmasam qaytarman bir kun,
Tobut ortidagi olomon misol…

O‘zing rahm tila, tilovat payti
Hovuchingga to‘lsin hazin bir duo.
Men ojiz emasman -kelarman qaytib,
Men yolg‘iz emasman — teppamda Xudo.

***

Men yerda yurardim, ko‘zlardan yiroq,
Odamzod oyog‘i yetmagan yerda.
Bu yerda nafasim kezardi, biroq,
Bu yerda oyog‘im tegmasdi yerga.

Va bir kun borlig‘ing ichra yo‘qlikdan
Yolg‘iz boshing uzra paydo bo‘lar Er…
Sen mensiz Yer bilan bo‘lursan bitta,
Sen mensiz kimgadir bo‘lolmassan Yer.

Osmonda yurardim, — goh boshim yetgan,
Goh boshimga yetgan hislar so‘ngida.
Meni osmonlarga mubtalo etgan
Sog‘inchlar qartaydi ko‘zim o‘ngida.

Va bir kun osmondan izlaysan ma’no,
Kimnidir quchasan bir so‘z demasdan…
Sen mensiz Osmonda qolarsan, ammo,
Sen mensiz kimgadir Osmon emassan.

Qop-qora sharobday, titroq qo‘lingdan
To‘kilgai tunlaring bo‘lganda yarim. –
Seni ogoh etar bevaqt o‘limdan,
Mening shamollarim — xabarkashlarim.

Shunda kimligimni ko‘rsatar Fano,
Shunda kimligingni ko‘rsatadi Vaqt…
Sen mensiz Baxtga yor bo‘larsan, ammo,
Sen mensiz hech qachon bo‘lolmassa! Baxt.

* * *

Yana g‘olib keldi noxush ta’birlar,
G‘oyibdan kelmas nur – subhiga sodiq…
Yo‘lingda duch kelgan hissiz bag‘irlar –
Egasiz o‘likning ko‘ziday ochiq.

Yovuzlik tiynati o‘zgarmaydi, lek,
Har lahza o‘zgarar yorug‘lik urfi.
Bo‘yningga osildi minnat tavqidek
Sharaqlab ochilgan eshiklar qulfi.

Tunlar – qora mushuk,
O‘tmoqda bir-bir,
Joningga yalinib tegar bir qarg‘ish.
Behangom xatardan seskanar dilgir,
Do‘ppisin uch marta aylantirgan qish.

Ko‘z yoshing ko‘zingdan qadimiyroqdir,
Avvaling aybiga anjoming – guvoh.
Sersavlat savobdan samimiyroqdir
Xavfu umid aro mung‘aygan gunoh…

Kechib ketolmaysan o‘zingdan hamon,
Bor etib o‘zingda yo‘qliklaringni.
Hasrat quzg‘unlari chaynar beomon
Ko‘nglingni to‘q tutgan sho‘xliklaringni.

G‘o‘daygan muhitda topilmas bir mard,
Tahdidlar baqrayib turar boshingda.
Orzu aybdor emas, soxta emas dard,
Baxt – bachkana emas sening yoshingda.

Umiding ulanar uzun tunlarga,
Bamisoli ko‘rning ko‘rgan tushlari.
Sendan salom aytar yorug‘ kunlarga
Qafasdan mosuvo qadring qushlari.

Qayg‘urma, to‘mtoq tig‘ zarbasi – qaltis,
Oshkor etma joning jarohatini.
Ko‘nglingni sindirgan tosh dillar hargiz
Sindirolmas ko‘ngil tahoratini…

Ayyosh ayyomidan axtarib surur,
Itlar turaversin, hozircha, hurib.
Hislarim mozorin to‘ldirgan, ey, Nur,
Yodimga kelarsan
Bir kun
Yugurib…

* * *

Qayerlarda edim…
O‘zimdan nari,
Kun ko‘rdimmi seni ko‘rmagan kunsiz?
Qismatning bag‘ri tosh go‘yandalari
Qadring qabri uzra yig‘ladi unsiz.

Ko‘nglimdan ko‘nglingga axtarmay darcha,
Toleim darziga izladim yamoq.
Ofatdan hol so‘rdim sharmandalarcha,
Joning zulmatlardan so‘rganda taloq.

Menda ham bor edi toliblik ta’bi,
Baxtim – sendan kichik, yoshim – kattaroq.
Kundaga bosh qo‘ygan gunohkor kabi
Kimning jufti edim – toqatlari toq?..

G‘aflat girdobiga cho‘kdi daryolar,
Xayoling mulkidan tonib ketdi erk.
Boshingdan betinim kechdi savdolar,
Gadoning rizqiga mo‘ltaygan itdek.

Quruq tuhmatlarning etagidek nam –
Dilni tutqun etdi tavqu tamg‘alar.
Osoyish topolmay o‘tdi lojaram,
Qorsiz qahratonday yupun lahzalar.

Ogohlik uyg‘otar qo‘rquv, tahlika,
Balokash bardoshga aylandi boring.
Ermakday tuyular ig‘vo ahliga,
Kiprikka osilib, chayqalgan zoring…

Qayerlarda edim…
O‘zimdan uzoq?
Bir taskin ovutar ozurda jonni:
Ko‘nglim sahrosida o‘sgan bir titroq
Tog‘day ko‘tarilar…
O‘par osmonni…

BAXT YUKI

Qushingni hurkitib qo‘ydi hasratim,
Loshu lushlaringning hammoliman, baxt.
Ko‘nglimni ko‘tarib butkul charchadi
Yonimdan imillab o‘tayotgan vaqt.

Havasim, hafsalam o‘lgaydir bunda,
Suvratingdan topmas jonim halovat.
O‘laksa hidini tuygan quzg‘unday
Boshimda charx urar minnat, malomat.

G‘aflat bosganda ham bilmagan charchoq,
Nozingni ko‘targan bitta malayman.
O‘lmasam – kuningga yarayman qandoq,
O‘lsam – ko‘zlaringga qandoq qarayman?..

Istaklar qo‘zg‘alib ketar o‘rnidan,
Yuraklar jomiga to‘lganda aldoq.
Bo‘ynimga osilgan gunoh bo‘g‘zidan
Chiqmagan boshimni ko‘taray qandoq?!..

Olislardan qorang ko‘ringay, biroq,
Sening ham sochingni oqartirdi vaqt.
Butun borlig‘imni bosmoqda titroq…
Qo‘lingga tiriklay tusholsaydim, baxt.

* * *

Dilingda bir o‘kinch singrab-siqtaydi,
Sabringga kushoyish izlar ta’qibdan.
Iqroring yodimdan hargiz chiqmaydi,
Chiqmagani kabi quyosh Mag‘ribdan.

Ko‘ngil ko‘nmas pandu nasihatlarga,
Qayda bor ko‘r yo‘lin yoritgan chiroq?..
Bir tunda dil yetgan haqiqatlarga
Aqling yuz yilda ham yetolmas, biroq.

Ajratish maholdir oqni qoradan, –
Tun kunduz bo‘g‘ziga tiqar kallasin.
Izlaysan ko‘nglingdan – o‘likxonadan
Aybingga xaridor tole’ tavbasin.

Yor bilan – poygohlar kelmaydi malol…
Umid uzilsa ham, uzolmas ko‘zin.
To‘ringda yonboshlar tuban bir xayol,
Go‘rda tik turishga ko‘ndirib o‘zin.

Kishanlar yolvorib qo‘lingni so‘rar,
Karnay chalib o‘tar suyagingdan g‘am.
Kunlar seni odam o‘rnida ko‘rar,
Bir odam singari kun ko‘rmasang ham…

Netay, ko‘z o‘ngimdan o‘tarsan har kun,
Isming – to‘rt faslimda gullagan daraxt.
Tobutdan qo‘lini chiqarib beun
Shivirlar ko‘nglimdan o‘tayotgan Vaqt…

Odil Ikrom. Uzlat by Khurshid Davron on Scribd