Рус шеърияти, бир қарашда ўзбек тилига етарли таржима этилгандай туюлади, аммо бу буюк уммоннинг қамрови жуда катта – фақат ўзбекчада ўқийдиган шеърхон учун очилмаган қўриқлар жуда кўп. Бу қўриқлар истеъдодли таржимонларини кутиб турибди. Таржима ўзига хос шоирлар мусобақаси эканлигини ва ўзбек тилидаги баъзи таржималарнинг, юмшоқ қилиб айтганда, номукаммаллигини ҳисобга олсак, “очилган” қўриқларни ҳам қайта-қайта кўп бор очишимизга тўғри келади.
ЭЗГУЛИК РУҲИ
Таржимон сўзи
Яхши шеър ўқиш байрам.
Яхши шеърни бошқа тилда ўқисанг, негадир шу заҳотиёқ таржима қилгинг келади. Бу байрамга бошқалар ҳам шерик бўлишини истасанг керак-да.
Шу сабабданми, ўқиб ёқтирганим яхши шеърлардан баъзиларини – ҳеч қандай мақсадсиз – йўл-йўлакай – умрим бўйи – таржима қилган эканман.
Рус шеърияти, бир қарашда ўзбек тилига етарли таржима этилгандай туюлади, аммо бу буюк уммоннинг қамрови жуда катта – фақат ўзбекчада ўқийдиган шеърхон учун очилмаган қўриқлар жуда кўп. Бу қўриқлар истеъдодли таржимонларини кутиб турибди. Таржима ўзига хос шоирлар мусобақаси эканлигини ва ўзбек тилидаги баъзи таржималарнинг, юмшоқ қилиб айтганда, номукаммаллигини ҳисобга олсак, “очилган” қўриқларни ҳам қайта-қайта кўп бор очишимизга тўғри келади.
Энди шеърларини таржима этганим шоирлар ҳақида икки оғиз сўз.
Иннокентий Анненский рус “кумуш асри” шеъриятини бошлаб берган шоир. Унинг шеъриятидан саккиз қаторли биргина шеър менга ниҳоятда таъсир қилган ва шу сабаб, қачонлардир фақат шу саккиз қатор шеърни таржима қилган бўлсам керак.
Борис Пастернак – “кумуш аср” даврининг ва, умуман, рус шеъриятининг энг юксак чўққиларидан – ниҳоятда улкан шоир. Унинг мағзи тўқ, тиғиз тасвирли, босиқ ҳаяжонли шеърияти қарийб бир асрдан буён эндигина ёзилгандай юракларни ҳаяжонлантириб келяпти. Шеърнинг эндигина ёзилгандай яшаши катта шеъриятнинг энг муҳим сифатидир. Шоир – Нобель мукофоти лауреати. Бу мукофотни негадир ягона романи – “Доктор Живаго” учун олган. Аслида шоир Пастерак носир Пастернакдан жуда баланд. Бундай кутилмаган ҳолнинг юз бериши шеър таржимасининг ўзига хос қийинчиликлари билан боғлиқ бўлган бўлса керак. Чунки шеър оригинал яратилган тилга жуда боғланган ва бошқа тилда уни тамоман қайта яратишга тўғри келади. Таржимондан эса шоирга тенг истеъдод талаб қилинади. Бу ҳол ҳамма вақт рўй беравермаслигини ҳисобга олсак, носир Пастернак дунёга эртароқ кўринган ва истеъдодлироқ кўринган бўлиши мумкин…
Эдуард Багрицкий – рус поэзияси “кумуш даври”нинг кенжа авлодларидан. Унинг ижоди завқ-шавқли сурурга йўғрилган. Қисқа умри даврида ўлмас шеърлар ёзиш бу шоирга насиб этди. “Тарвуз” эса шоирнинг жуда машҳур шеъри.
Семён Гудзенконинг навқирон ёшлиги йигирманчи асрдаги энг даҳшатли урушда ўтди. Шоирнинг таржимаи ҳолидаги бу даҳшатли воқеа ижодининг асосий мавзуси бўлди. Қуйида сиз ўқийдиган шеър ўтган аср рус поэзиясининг ҳар қандай антологиясидан, жумладан, Евгений Евтушенко тузган машҳур баёздан ҳам ўрин олган.
Сергей Орловнинг ёшлиги ҳам урушда ўтган. Унинг ҳам энг яхши шеърла- ри – бу даҳшатли хотирадан оловланган юрак парчалари, урушнинг даҳшатли фожеаларининг оғриғи.
Александр Межировни ҳаётда кўрганман. Жангчи шоир уруш қолдирган асорат туфайли тутилиб-тутилиб гапирар ва шеър ўқиётганда, бу ҳол жуда таъсирли тус оларди. У жуда катта, муҳими, ҳалол шеърият яратди. Адабиётда ҳалол ишлади.
Роберт Рождественский олтмишинчи йилларда шаклланган Евгений Евтушенко, Андрей Вознесенский ва Белла Аҳмадулинадан иборат машҳур “тўртлик”нинг ёши энг улуғи ва етакчиси. Бу “тўртлик” шеъриятнинг, ўзбекчасига айтсак, довруғини достон қилган. Йигирманчи йилларга муқояса этилиб, политехника музейининг залида ташкил қилинган ушбу шоирларнинг “Шеърият кечалари” бу маскандан стадионларга кўчиб чиққанига ўзимиз ҳам гувоҳмиз. Рождественский истеъдодига хос кўтаринкилик, ҳаётбахш жасорат уфуриб турган руҳ ва бир қарашда билинмайдиган олий маҳорат уни рус шеъриятидаги мустаҳкам ўрнини белгилаб берган.
Инна Лиснянская “ур-йиқит” хушомадгўйликлардан ўзини четга ололган, адабиётнинг туб ва ҳалол мақсадларини теран англаган ҳамда ўзи ҳам шу йўсинда ижод этган шоира. Шўроларга ёқмаган ижодкорларни бадном этиш урфга кирган замонда, шоира бу қора ишларга қарши ҳамиша бош кўтарган, натижада, узоқ йиллар унинг шеърлари нашр этилмай, ёзув столида қолиб кетган эди. Бу жасур аёлнинг ижоди билан шеърхон фақат шўролар тугаши арафасидагина таниша бошлади. А. Солженицин мукофоти соҳибасининг шеърлари жасур, озода ва ҳалол.
Иосиф Бродскийнинг илк шеърлариёқ рус адабиётига катта шоир кириб келаётганидан далолат бериб турар эди. Ундай-бундай шоирга бурилиб қараши қийин Анна Ахматова Бродскийни тан олди ва қўллаб-қувватлади. Бироқ, истеъдодсиз қора гуруҳларнинг назарида, бу тан олишнинг ўзидаёқ қандайдир бир аксилшўролик бор эдиким, уни таъқиб қилмаслик мумкин эмас эди. Шундай ҳам бўлди. Шоирга тўхтовсиз тазйиқ ўтказилди, матбуотда ижоди масхараланди, шеърларини нашр этиш тўхтатилди ва охир-оқибат, уни айблаб, суд ҳам қилинди. Қамоқ жазосига ҳукм этилди. Хорижга ҳайдаб юборилди… Бродский адабиётга янги нафас – янги ритм, янги оҳанг ва ўзгача теран маъно олиб кирган шоирлардан. Ўзи айтганидай, “катта шеърлар”, менимча, “ҳикоя-шеър”лар ҳам унинг ихтироси десак бўлади. Иосиф Бродский ҳам Нобель мукофоти лауреати.
Александр Ерёменко тахминан менинг тенгдошим. У билан умумдўстларимиз жуда кўп бўлган ва бизни бир неча бор таништиришга ҳаракат этишган. Аммо майда-чуйда тасодифлар туфайли бу иш кўп марта амалга ошмади. Еременко жуда ёш – энди шуҳрат топа бошлаганда вафот этди. Сизга тавсия этаётганим унинг энг машҳур шеъридир.
РУС ШЕЪРИЯТИДАН НАМУНАЛАР
Усмон Азим таржималари
Иннокентий АННЕНСКИЙ
(1856 – 1909)
ОЛАМЛАР АРО
Сайёралар учган Оламлар аро
Бир юлдузнинг номи тилимда такрор…
Бўлганим учунмас Унга мубтало,
Чекканимдан ўзга нурлардан озор.
Елкамдан босса гар дунё билан баҳс,
Ундан ўзгасининг жавоби бекор –
У билан ёруққа тўлганимданмас…
У билан ёруғ ҳам даркормас, даркор.
Борис ПАСТЕРНАК
(1890 – 1960)
КАСАЛХОНАДА
Бекорчилар йўлкада жамдир –
Кимга эрмак, кимгадир хатар…
Машинага жойланди замбил,
Кабинага чиқди санитар.
Оломону эшикхоналар
Анграйганлар кўзидан қочиб,
Фара билан йўлни саралаб,
Тунга кирди “Тез ёрдам” шошиб…
Кўчалару одамлар хира
Липилайди мошин йўлида.
Қалқиб-қалқиб борар ҳамшира,
Нашатирли шиша қўлида.
Ёмғир ёғар – қабулхонада
Таралади тарновдан овоз.
Қоғозларни зумда қоралаб,
Тўлдиришар – расмиятга хос.
Шифохона лиқ тўла. Охир
Унга пойгак кўрилар раво.
Дори ҳиди атрофда анқир,
Деразадан урилар ҳаво.
Парча осмон, бурда дарахтзор
Тўртбурчак ром қучганда – жонли.
Кўз ташлайди хонага бемор,
Кўниктирмоқ учунми онгни.
Дўхтирлар бош тебратишидан,
Саволлардан англайди аён –
Бу синовнинг оғир ишидан
Энди омон чиқмоғи гумон.
Ташқарига боқар миннатдор:
Шаҳар нури билан ёришиб,
Ром ортида кўринар девор,
Ёнғингами гўё қоришиб.
Шаҳар сочган нурга чўлғониб,
Қизариниб кўринар қопқа,
Заранг дарахт елда тўлғониб,
Унга таъзим айлаган чоғда.
“Парвардигор, қандай мукаммал,
Сенинг коринг, – ўйлайди бемор,
Ўрин-тўшак, одамлар, ажал,
Тунги шаҳар, девор, тўрт девор.
НОБЕЛЬ МУКОФОТИ
Қайга борай? Ўради душман.
Қайлардадир одамлару эрк.
Таъқиб тинмас – ортимдан тушган,
Қутулмоқнинг барча йўли берк.
Тим қора кўл, қоп-қора ўрмон,
Қулаб тушган арча йўлимда.
Барча йўлим кесилган. Тамом.
Ихтиёрим кетган қўлимдан.
Нима қилдим? Этдимми таҳқир?
Қотилманми? Ёвманми сизга?
Мен дунёни йиғлатдим ахир,
Юртим ҳуснин куйлатиб сўзда.
Ишонаман сўнг онимгача,
Етар ёруғ кунлар шукуҳи:
Разолатни енгар муқаррар,
Зафар қучар эзгулик руҳи.
ҲАМЛЕТ
Ғовур тинди. Саҳнага чиқдим.
Тираб эшик тоқига манглай,
Тинглаяпман мозийни, токим
Нелар кечар асримда – англай.
Қоронғулик менга ўқталган,
Минглаб дурбин пойлар бетма-бет.
Эгам, бундай тақдир азалдан,
Мумкин бўлса, мени озод эт.
О, нақадар ниятинг ўжар!
Мен бу ролга розиман, бироқ
Ҳозир ўзга томоша кечар –
Бир бор тутгин режангдан йироқ.
Аммо саҳна забти зиёда,
Қўзғолади оқибат завол.
Бир ўзимман. Дунё – риёда.
Яшаш оғир умрни ҳалол.
Эдуард БАГРИЦКИЙ
(1895 – 1934)
ТАРВУЗ
Шамол қутурмоқда. Сузади кема
Азов денгизига ачиқма-аччиқ.
Тарвузга қоронғу трюм ҳам тўла,
Тарвузга кўмилган бандаргоҳ лиқ-лиқ.
Энди тонгга қадар ичмаймиз шароб,
Қаровулда энди эснамай,
Уч кечаю кундуз сузамиз шитоб –
Ёйилган елканлар ҳилпирайди шай.
Оппоқ сочли денгиз аюҳаннос солиб,
Чилпарчин бўлару қайтар қоядан.
Дўмбирадай таранг тарвузни олиб,
Юракнинг расмини ўяман.
Шўр денгизга чўкар саҳро офтоби,
Тўлқинлар ҳилолни чиқишар судраб.
Шамол зўраймоқда!
Бўрон – шитобли!.. Кетдик!
Елканингни, кема, ҳилпират!
Жингалак тўлқинлар кенгликлар аро,
Трюмда тарвузлар, трюмда қаро…
Шамол ҳуштак чалар мисоли боцман,
Булутлар устида булутлар – тиғиз.
Руль бўйин эгмайди, Ғижирлар кема –
Йиғиштириб қўйдик елканларни биз.
Тўлқинлар аро учиб, Ёмғир аро – таваккал!
Ҳуштакбоз мавждан чўчиб,
Пайпаслаб юрамиз йўл.
Ҳўнграйди ҳар мақомда
Жами елкан жиққа ҳўл.
Биз телба беланчакда!
Бозордай қайнар денгиз,
Саёзлик сари судрар.
У саёзли бағрида
Энг охирги йўлимиз!
Жингалак тўлқинлар кенгликлар аро,
Трюмда тарвузлар, трюмда қаро…
Тугатмадим сўнги шеъримни айтиб,
Ўлиминг нафаси юзимда аммо.
Мен қарта ўйнадим, Яшадим дайдиб,
Денгиз олиб келар даҳшатли совғо.
Бу қувноқ умримни бўлмагай сақлаб,
Рулни юлиб кетди тўлқин – тенгсиз зарб!
Чўл офтоби ёнар чўнг уммон узра,
Совуқни кесади – нурлари қирмиз.
Кема ғойиб бўлди,
Тўлқинда сузар –
Юракнинг сурати ўйилган тарвуз.
Қояга урилар оқ сочли денгиз,
Балиқлар галаси сапчир осмонга.
Мўъжаз тўлқинларда қалқийди тарвуз,
У сузиб бормоқда соҳил томонга.
У ўша қирғоқда абадий қолар…
Тўфон ювош тортган.
Тинчиди денгиз.
Юрагим ўйилган тарвузни олар
Қўлига севгилим – гўзал казак қиз.
Ҳеч кимнинг эсига ҳеч келмагайким,
Унинг қўлидаги менинг юрагим.
Семён ГУДЗЕНКО
(1922 – 1953)
* * *
Ўлимга борганда қўшиқ куйлашар,
Аммо йиғлаш мумкин ўлимни кутиб.
Жангда энг даҳшатли лаҳза – муқаррар
Ҳужумни кутмоқлик минути.
Мана, чавақланган дала – бепоён,
Мина тўзонидан қор тани – қурум.
Портлаш. Ёнгинамда дўстим берар жон,
Демак, ўтиб кетди ёнимдан ўлим.
Ҳозир келажакдир менга ҳам навбат,
Ўлим фақат менга чўзмоқда қўлин.
Совуқ қирқ биринчи, сенга минг лаънат,
Сенга ҳам минг лаънат, пиёда қўшин!
Гўё барча мина менга интилар,
Гўё таним магнит, ўтмасидан сал…
Портлаш.
Лейтенант бир қалқиб йиқилар,
Яна ўтиб кетди ёнимдан ажал.
Бундай кутиб бўлмас ўлимни, ахир…
Жўнар окоплардан етаклаб бизни,
Совуқдан мурдадай тош қотган қаҳр –
Штикнинг зарбидан йиртилиб бўғзи.
Қисқа жанг тугади. Бир лаҳзалик жанг.
Кейин ароқ ичдик лабимиз яхлаб.
Бировнинг қонини ханжарим билан
Тирноғим тагидан ташладим кавлаб.
Сергей ОРЛОВ
(1921 – 1977)
* * *
Уни ер шарига этдилар дафн,
Бор-йўғи оддий бир аскар эди у.
Бор-йўғи у аскар эди, дўстларим,
На-да мансаби бор, на-да унвони.
Энди мақбараси курраи олам,
Милён асрларнинг учмоқларида.
Сомон йўллари ҳам нур сочар ҳар дам,
Уни маҳкам тутиб қучоқларида.
Қўнғир қоялардан булутлар оқар,
Изғирин тоғларга босар тўшини.
Залворли чақмоқлар қайдадир чақар,
Шамоллар бошлайди югуришини.
Ахир, аллақачон тугаган қирғин…
Аскарни кўтариб келиб дўстлари
Шундоқ Ер шарига этдилар дафн –
Худди мақбарага қўйишган каби.
* * *
Қаро ернинг тагида маъдан,
Нени кутар мунча интизор?
Озод қилди уни асирдан,
Уни кончи йўқдан қилди бор.
Эритдилар олов-оташда…
Ҳорғин ишчи оғир пўлатни,
Болғалади, сўнгра фронтга
Жўнатдилар снарядни.
Портлаш қандай даҳшатли бўлди!
Танга ботди осколка учиб…
Наҳот, шунча йўл босиб келдинг,
Темир, мени ўлдирмоқ учун.
* * *
Мовий Волхов самоларида
Тонглар отиб, қонга ботади:
Ўқ излари ҳаволарида,
Ботқоғида танклар қотади.
Балчиқ, балчиқ, балчиқ тўрт тараф,
Ҳар қадаминг устида қирғин.
Бузилади мардонавор саф –
Жон беради менинг дўстларим.
Қора-қурум қорнинг устидан
Полк ўрмалар, изида қон, кул…
Ғалабани сезади юрак,
Ақл билан ҳис қилмоқ мушкул.
* * *
Қўшиқларсиз музлайди олам.
Шамоллар ўйнаган заминда
Қўшиққа ишониб яшайди одам –
Ўтга толпингандай аёзли тунда.
Заминда аслида қўшиқ тўқишмас,
Шунчаки ўтади рота шаҳардан
Шунчаки аёллар “уҳ” тортади, бас,
Гармошка жаранглаб қолади бирдан.
Сесканиб тушади оқлибос қайин,
Дераза тагига келар яқинроқ.
Кимнингдир юраги портлайди, кейин
Қўшиқ куйланади заминда янгроқ.
Ёмғир йиғисидай, шафақдай ёниб,
Худди чақалоқдай туғилади у.
Овора бўлмангиз қўшиқни тўқиб,
Заминда у мангу, ҳаётдай мангу.
Александр МЕЖИРОВ
(1923 – 2009)
ПИЁДА ҚЎШИНЛАР ҲАҚИДА ХОТИРА
Мен душманга отган ўқлар
Қайтмагайдир ортига.
Пулемёт чалғисидан
Йиқилади ўт-ўлан.
Ухлаяпман бошим қўйиб
Синяво ботқоқлигига,
Оёқларим Невага ва
Ладогага тиралган.
Сўнг уйғониб тинч ётурман,
Танни тарк этмас чарчоқ.
Сўнаётган гулхан тафти
Учиб борар мисли қуш.
Ўнг биқиним музлаганда,
Сўлга айланганим чоқ,
Синяво ботқоқлиги
Билчиллаб кетар нохуш.
Ва ўрнимдан сакраб туриб,
Қадам ташлайман олға,
Қулоғимга ҳуштак чалар
Шаштдан қўзғолган шамол.
Фронт ғарбга қоча бошлар,
Чақмоқ нақ Рейхстагда –
Мен иккинчи қадамимни
Олға қўйганим замон.
Оқ байроқлар осиб олар
Душман гарнизонлари,
Қуролларин ерга ташлаб,
Рақиб кўтаради қўл.
Шундоқ менинг елкамдаги
Кўк дала погонлари
Майнинг майда ёмғирида
Қорайиб бўлади ҳўл.
Мен-чи, яна югураман
Миналарга бериб чап,
Денгизларни ҳатлаб, кечгум
Жангоҳлар дарёсидан.
Мен Пильзенда ором олгум
Пиво кўпигин пуфлаб,
Сигаретим кули тушар
Берлин остонасига.
Рациялар хириллайди,
Баҳор боради яшнаб.
Фронтнинг чанг йўлларидан
Чангга қоришиб тун-кун,
Мен душмандан “Сўзсиз
таслим бўл”, деб қиламан талаб,
Байроқларин Ғалабанинг
Пойига ташлаш учун.
Аммо тунда мудрарканман,
Недир тушар эсимга,
Киприкларим орасидан
Аён кўраман бирдан:
Ухлаяпман бошим қўйиб
Синяв ботқоқлигига,
Оёқларим Невага ва
Ладогага тиралган.
Роберт РОЖДЕСТВЕНСКИЙ
(1932 – 1994)
АСКАР АЛЁШАГА ПЛОВДИВДА ҚЎЙИЛГАН ҲАЙКАЛ
Бундан кўринади
йироқ-йироқлар
кўкка сингиб кетган уфқлар оша.
Пловдив қошида ўйланиб турар,
ҳайкалга айланган
аскар Алёша.
Алёша, адашган ҳайкалтарошлар,
сенинг қиёфангнинг
тасвири хато.
Эҳтимол
сен ҳақда камроқ билишар,
аслинг тасаввур ҳам қилишмас ҳатто.
Ахир бу тош уйқу
сенга хос эмас,
мудом ҳамдам эди лабингга кулгу.
Ғамгусор турибсан,
тинмасдан бирпас сўзлардинг –
яшардинг, хуллас, серғулу.
Залворли, қорайган
ўрмон устига
туман йиқилади тушдай оқариб.
Мен йўлга чиқаман энди,
Алёша,
мен сендан
ўн йилга
каттаман, қарийб.
Алёша, дунёга келдим мен кечроқ,
аслида менда ҳам қалб мардонавор.
Кўп нарсани кўрдим,
сен мендан кўпроқ –
ҳатто
ўлимни ҳам
учратдинг бир бор.
Тинчгина ухлашга
ҳақлидир марҳум,
Узр.
Аммо сенга саволим талай.
Сўрагим келади:
“Ёмонми ўлим?”
бироқ шивирлайман:
“Яшамоқ қалай?”
Ғалат туюлмасин сенга саволим,
Дилда бир тугун бор,
юборай ёзиб.
Жон фидо этганинг ҳаётда, ахир,
яшай оляпманми сенга муносиб?
Ишонгин!
Сен менинг муаллимимсан –
ҳар бир қадамимга
қўясан баҳо.
Алёша, шу синчков нигоҳинг билан
ишиму режамга
боқдим доимо.
Шу нигоҳ олдидан йилларим ўтар,
кунларим
унга тик боқиб келажак.
Икки одам умрин,
эй, елкам,
кўтар,
гувилла кўксимда, иккита юрак.
Ёлғончи дунёдан
зарра қўрқмайман,
қалбимда нима бор –
аскар қилар қайд…
Энди
Россияга мен қайтаяпман,
Алёша,
онангга нима дейин,
айт?..
Инна ЛИСНЯНСКАЯ
(1928)
* * *
Мен ҳақимда ўйлама ёмон,
Қаҳри қаттиқ, бевафо замон.
Очлик бердинг – майли деганман,
Йўқлик бердинг – зайлинг деганман,
Ҳа,розиман, Барига тайёр, –
Ичга ютдим бор фарёдимни.
Фақат айла мақсадинг ошкор, –
Қайтар қурбон эътиқодимни.
Умрим учун Сўрадим нима? –
Фақат қалбни айтишга имкон…
Не рўй берди? Сездинг.
Жимгина Ерга қараб турибсан, замон.
Иосиф БРОДСКИЙ
(1940 – 1996)
НАТЮРМОРТ
Онаизор дедиким:
– Ўғлиммисан, тангрим ё?
Хочга парчин вужудинг…
Уйга қандай кетай, оҳ?
Уйни ўзимга раво
Қандай кўрай? Айт, бу дам
Ўғлиммисан, тангрим ё,
Йўқмисан, ё бормисан?
Жавоб айлади Исо:
– Ўликманми ё ҳаёт,
Ўғлингманми, тангринг ё,
Сеникиман, азиз зот.
ҚУТБ ТАДҚИҚОТЧИСИ
Итлар еб бўлинди. Кундаликда ҳам
Қолмади сўзга жой. Фикрини ёзди
Ҳатто рафиқасин расмига. Рақам
Ясама холлардай чеҳрани босди.
Ёзди синглисининг расмига сўнгра, –
Аяб ўтирмади – илм сабаби…
Тизидан қора эт ўрлар тепага,
Варьете қизларин пайпоғи каби.
* * *
Қафасга ёввойи ҳайвондай кирдим,
Жазавамдан жазо ёнди баракда.
Соҳилда яшадим, қартани урдим,
Кечда овқатландим оппоқ фракда.
Боқдим муз чўққидан – ястанди олам.
Уч бор пичоқ едим, беш марта чўкдим.
Кечдим мени боққан мамлакатдан ҳам,
Мени унутганлар шаҳардан кўпдир.
Хунлар саси сингган даштларда кездим,
Удум – лаш-лушларни кийдим бемиқдор.
Далада зироат экишдан бездим,
Ичдим – қуруқ сувдан ўзга неки бор.
Тушимда конвойнинг қарға қароғи,
Қувғинда нималар кўрмади бошим.
Доддан бошқасини айтди томоғим,
Энди шивирлайман. Қирқдадир ёшим.
Хўш, нелар айтайин ҳаёт ҳақида?
Ҳа, узун… Кун кўрдим ғам билан ҳамдам.
Бироқ, то қолгунча тупроқ тагида,
“Ташакур, ташакур” деганим-деган.
Александр ЕРЁМЕНКО
(1950 – 1985)
* * *
Келишганман, кўзимда ёлқин,
Илон каби дономан – аён.
Мен аёлни осмонга отдим –
Ва меники бўлди у аёл.
Май шишани қўлимда ушлаб,
Ресторанда кезинганим он,
Руҳ тарайман жангчига ўхшаб,
Кийик каби чаққонман, чаққон.
Шивир-шивир етар ортимдан, –
Кўрсатишар – бармоқлар бигиз:
“У аёлни осмонга отган,
Ўша аёл осмонда ҳануз”.
Мен бу ишга иқрорман, иқрор:
Бирор жойга бордимми – тамом –
Қучишади такрору такрор,
Пул беришар – мақтаб беармон.
Ҳали қанча бўлар тортишув, –
Кўнглимда шу баҳсни туйганман:
Нечун солдим эл ичра ғулу,
Нима ичиб, нима кийганман.
Бир айбимни олай бўйнимга,
Шу шеърда ҳам айтайин бугун –
Учмаганман фазо қўйнига,
Бу ҳам фақат чекканим учун.
Ва албатта, яшаб абадий
Меҳнат қилмоқ умрим режаси:
Шу бепарво авлодлар ҳаққи, –
Йўқолсин деб ёлғон пешаси,
Бу дунёда ҳар бир кас борким,
Мендек, ростни айтолсин ҳалол:
“Мен аёлни осмонга отдим –
Ва меники бўлди у аёл”.
EZGULIK RUHI
Tarjimon so‘zi
Yaxshi she’r o‘qish bayram.
Yaxshi she’rni boshqa tilda o‘qisang, negadir shu zahotiyoq tarjima qilging keladi. Bu bayramga boshqalar ham sherik bo‘lishini istasang kerak-da.
Shu sababdanmi, o‘qib yoqtirganim yaxshi she’rlardan ba’zilarini – hech qanday maqsadsiz – yo‘l-yo‘lakay – umrim bo‘yi – tarjima qilgan ekanman.
Rus she’riyati, bir qarashda o‘zbek tiliga yetarli tarjima etilganday tuyuladi, ammo bu buyuk ummonning qamrovi juda katta – faqat o‘zbekchada o‘qiydigan she’rxon uchun ochilmagan qo‘riqlar juda ko‘p. Bu qo‘riqlar iste’dodli tarjimonlarini kutib turibdi. Tarjima o‘ziga xos shoirlar musobaqasi ekanligini va o‘zbek tilidagi ba’zi tarjimalarning, yumshoq qilib aytganda, nomukammalligini hisobga olsak, “ochilgan” qo‘riqlarni ham qayta-qayta ko‘p bor ochishimizga to‘g‘ri keladi.
Endi she’rlarini tarjima etganim shoirlar haqida ikki og‘iz so‘z.
Innokentiy Annenskiy rus “kumush asri” she’riyatini boshlab bergan shoir. Uning she’riyatidan sakkiz qatorli birgina she’r menga nihoyatda ta’sir qilgan va shu sabab, qachonlardir faqat shu sakkiz qator she’rni tarjima qilgan bo‘lsam kerak.
Boris Pasternak – “kumush asr” davrining va, umuman, rus she’riyatining eng yuksak cho‘qqilaridan – nihoyatda ulkan shoir. Uning mag‘zi to‘q, tig‘iz tasvirli, bosiq hayajonli she’riyati qariyb bir asrdan buyon endigina yozilganday yuraklarni hayajonlantirib kelyapti. She’rning endigina yozilganday yashashi katta she’riyatning eng muhim sifatidir. Shoir – Nobel mukofoti laureati. Bu mukofotni negadir yagona romani – “Doktor Jivago” uchun olgan. Aslida shoir Pasterak nosir Pasternakdan juda baland. Bunday kutilmagan holning yuz berishi she’r tarjimasining o‘ziga xos qiyinchiliklari bilan bog‘liq bo‘lgan bo‘lsa kerak. Chunki she’r original yaratilgan tilga juda bog‘langan va boshqa tilda uni tamoman qayta yaratishga to‘g‘ri keladi. Tarjimondan esa shoirga teng iste’dod talab qilinadi. Bu hol hamma vaqt ro‘y beravermasligini hisobga olsak, nosir Pasternak dunyoga ertaroq ko‘ringan va iste’dodliroq ko‘ringan bo‘lishi mumkin…
Eduard Bagritskiy – rus poeziyasi “kumush davri”ning kenja avlodlaridan. Uning ijodi zavq-shavqli sururga yo‘g‘rilgan. Qisqa umri davrida o‘lmas she’rlar yozish bu shoirga nasib etdi. “Tarvuz” esa shoirning juda mashhur she’ri.
Semyon Gudzenkoning navqiron yoshligi yigirmanchi asrdagi eng dahshatli urushda o‘tdi. Shoirning tarjimai holidagi bu dahshatli voqea ijodining asosiy mavzusi bo‘ldi. Quyida siz o‘qiydigan she’r o‘tgan asr rus poeziyasining har qanday antologiyasidan, jumladan, Yevgeniy Yevtushenko tuzgan mashhur bayozdan ham o‘rin olgan.
Sergey Orlovning yoshligi ham urushda o‘tgan. Uning ham eng yaxshi she’rla- ri – bu dahshatli xotiradan olovlangan yurak parchalari, urushning dahshatli fojealarining og‘rig‘i.
Aleksandr Mejirovni hayotda ko‘rganman. Jangchi shoir urush qoldirgan asorat tufayli tutilib-tutilib gapirar va she’r o‘qiyotganda, bu hol juda ta’sirli tus olardi. U juda katta, muhimi, halol she’riyat yaratdi. Adabiyotda halol ishladi.
Robert Rojdestvenskiy oltmishinchi yillarda shakllangan Yevgeniy Yevtushenko, Andrey Voznesenskiy va Bella Ahmadulinadan iborat mashhur “to‘rtlik”ning yoshi eng ulug‘i va yetakchisi. Bu “to‘rtlik” she’riyatning, o‘zbekchasiga aytsak, dovrug‘ini doston qilgan. Yigirmanchi yillarga muqoyasa etilib, politexnika muzeyining zalida tashkil qilingan ushbu shoirlarning “She’riyat kechalari” bu maskandan stadionlarga ko‘chib chiqqaniga o‘zimiz ham guvohmiz. Rojdestvenskiy iste’dodiga xos ko‘tarinkilik, hayotbaxsh jasorat ufurib turgan ruh va bir qarashda bilinmaydigan oliy mahorat uni rus she’riyatidagi mustahkam o‘rnini belgilab bergan.
Inna Lisnyanskaya “ur-yiqit” xushomadgo‘yliklardan o‘zini chetga ololgan, adabiyotning tub va halol maqsadlarini teran anglagan hamda o‘zi ham shu yo‘sinda ijod etgan shoira. Sho‘rolarga yoqmagan ijodkorlarni badnom etish urfga kirgan zamonda, shoira bu qora ishlarga qarshi hamisha bosh ko‘targan, natijada, uzoq yillar uning she’rlari nashr etilmay, yozuv stolida qolib ketgan edi. Bu jasur ayolning ijodi bilan she’rxon faqat sho‘rolar tugashi arafasidagina tanisha boshladi. A. Soljenitsin mukofoti sohibasining she’rlari jasur, ozoda va halol.
Iosif Brodskiyning ilk she’rlariyoq rus adabiyotiga katta shoir kirib kelayotganidan dalolat berib turar edi. Unday-bunday shoirga burilib qarashi qiyin Anna Axmatova Brodskiyni tan oldi va qo‘llab-quvvatladi. Biroq, iste’dodsiz qora guruhlarning nazarida, bu tan olishning o‘zidayoq qandaydir bir aksilsho‘rolik bor edikim, uni ta’qib qilmaslik mumkin emas edi. Shunday ham bo‘ldi. Shoirga to‘xtovsiz tazyiq o‘tkazildi, matbuotda ijodi masxaralandi, she’rlarini nashr etish to‘xtatildi va oxir-oqibat, uni ayblab, sud ham qilindi. Qamoq jazosiga hukm etildi. Xorijga haydab yuborildi… Brodskiy adabiyotga yangi nafas – yangi ritm, yangi ohang va o‘zgacha teran ma’no olib kirgan shoirlardan. O‘zi aytganiday, “katta she’rlar”, menimcha, “hikoya-she’r”lar ham uning ixtirosi desak bo‘ladi. Iosif Brodskiy ham Nobel mukofoti laureati.
Aleksandr Yeryomenko taxminan mening tengdoshim. U bilan umumdo‘stlarimiz juda ko‘p bo‘lgan va bizni bir necha bor tanishtirishga harakat etishgan. Ammo mayda-chuyda tasodiflar tufayli bu ish ko‘p marta amalga oshmadi. Yeremenko juda yosh – endi shuhrat topa boshlaganda vafot etdi. Sizga tavsiya etayotganim uning eng mashhur she’ridir.
RUS SHE’RIYATIDAN NAMUNALAR
Usmon Azim tarjimalari
Innokentiy ANNЕNSKIY
(1856 – 1909)
OLAMLAR ARO
Sayyoralar uchgan Olamlar aro
Bir yulduzning nomi tilimda takror…
Bo‘lganim uchunmas Unga mubtalo,
Chekkanimdan o‘zga nurlardan ozor.
Yelkamdan bossa gar dunyo bilan bahs,
Undan o‘zgasining javobi bekor –
U bilan yoruqqa to‘lganimdanmas…
U bilan yorug‘ ham darkormas, darkor.
Boris PASTЕRNAK
(1890 – 1960)
KASALXONADA
Bekorchilar yo‘lkada jamdir –
Kimga ermak, kimgadir xatar…
Mashinaga joylandi zambil,
Kabinaga chiqdi sanitar.
Olomonu eshikxonalar
Angrayganlar ko‘zidan qochib,
Fara bilan yo‘lni saralab,
Tunga kirdi “Tez yordam” shoshib…
Ko‘chalaru odamlar xira
Lipilaydi moshin yo‘lida.
Qalqib-qalqib borar hamshira,
Nashatirli shisha qo‘lida.
Yomg‘ir yog‘ar – qabulxonada
Taraladi tarnovdan ovoz.
Qog‘ozlarni zumda qoralab,
To‘ldirishar – rasmiyatga xos.
Shifoxona liq to‘la. Oxir
Unga poygak ko‘rilar ravo.
Dori hidi atrofda anqir,
Derazadan urilar havo.
Parcha osmon, burda daraxtzor
To‘rtburchak rom quchganda – jonli.
Ko‘z tashlaydi xonaga bemor,
Ko‘niktirmoq uchunmi ongni.
Do‘xtirlar bosh tebratishidan,
Savollardan anglaydi ayon –
Bu sinovning og‘ir ishidan
Endi omon chiqmog‘i gumon.
Tashqariga boqar minnatdor:
Shahar nuri bilan yorishib,
Rom ortida ko‘rinar devor,
Yong‘ingami go‘yo qorishib.
Shahar sochgan nurga cho‘lg‘onib,
Qizarinib ko‘rinar qopqa,
Zarang daraxt yelda to‘lg‘onib,
Unga ta’zim aylagan chog‘da.
“Parvardigor, qanday mukammal,
Sening koring, – o‘ylaydi bemor,
O‘rin-to‘shak, odamlar, ajal,
Tungi shahar, devor, to‘rt devor.
NOBЕL MUKOFOTI
Qayga boray? O‘radi dushman.
Qaylardadir odamlaru erk.
Ta’qib tinmas – ortimdan tushgan,
Qutulmoqning barcha yo‘li berk.
Tim qora ko‘l, qop-qora o‘rmon,
Qulab tushgan archa yo‘limda.
Barcha yo‘lim kesilgan. Tamom.
Ixtiyorim ketgan qo‘limdan.
Nima qildim? Etdimmi tahqir?
Qotilmanmi? Yovmanmi sizga?
Men dunyoni yig‘latdim axir,
Yurtim husnin kuylatib so‘zda.
Ishonaman so‘ng onimgacha,
Yetar yorug‘ kunlar shukuhi:
Razolatni yengar muqarrar,
Zafar quchar ezgulik ruhi.
HAMLЕT
G‘ovur tindi. Sahnaga chiqdim.
Tirab eshik toqiga manglay,
Tinglayapman moziyni, tokim
Nelar kechar asrimda – anglay.
Qorong‘ulik menga o‘qtalgan,
Minglab durbin poylar betma-bet.
Egam, bunday taqdir azaldan,
Mumkin bo‘lsa, meni ozod et.
O, naqadar niyating o‘jar!
Men bu rolga roziman, biroq
Hozir o‘zga tomosha kechar –
Bir bor tutgin rejangdan yiroq.
Ammo sahna zabti ziyoda,
Qo‘zg‘oladi oqibat zavol.
Bir o‘zimman. Dunyo – riyoda.
Yashash og‘ir umrni halol.
Eduard BAGRITSKIY
(1895 – 1934)
TARVUZ
Shamol quturmoqda. Suzadi kema
Azov dengiziga achiqma-achchiq.
Tarvuzga qorong‘u tryum ham to‘la,
Tarvuzga ko‘milgan bandargoh liq-liq.
Endi tongga qadar ichmaymiz sharob,
Qarovulda endi esnamay,
Uch kechayu kunduz suzamiz shitob –
Yoyilgan yelkanlar hilpiraydi shay.
Oppoq sochli dengiz ayuhannos solib,
Chilparchin bo‘laru qaytar qoyadan.
Do‘mbiraday tarang tarvuzni olib,
Yurakning rasmini o‘yaman.
Sho‘r dengizga cho‘kar sahro oftobi,
To‘lqinlar hilolni chiqishar sudrab.
Shamol zo‘raymoqda!
Bo‘ron – shitobli!.. Ketdik!
Yelkaningni, kema, hilpirat!
Jingalak to‘lqinlar kengliklar aro,
Tryumda tarvuzlar, tryumda qaro…
Shamol hushtak chalar misoli botsman,
Bulutlar ustida bulutlar – tig‘iz.
Rul bo‘yin egmaydi, G‘ijirlar kema –
Yig‘ishtirib qo‘ydik yelkanlarni biz.
To‘lqinlar aro uchib, Yomg‘ir aro – tavakkal!
Hushtakboz mavjdan cho‘chib,
Paypaslab yuramiz yo‘l.
Ho‘ngraydi har maqomda
Jami yelkan jiqqa ho‘l.
Biz telba belanchakda!
Bozorday qaynar dengiz,
Sayozlik sari sudrar.
U sayozli bag‘rida
Eng oxirgi yo‘limiz!
Jingalak to‘lqinlar kengliklar aro,
Tryumda tarvuzlar, tryumda qaro…
Tugatmadim so‘ngi she’rimni aytib,
O‘liming nafasi yuzimda ammo.
Men qarta o‘ynadim, Yashadim daydib,
Dengiz olib kelar dahshatli sovg‘o.
Bu quvnoq umrimni bo‘lmagay saqlab,
Rulni yulib ketdi to‘lqin – tengsiz zarb!
Cho‘l oftobi yonar cho‘ng ummon uzra,
Sovuqni kesadi – nurlari qirmiz.
Kema g‘oyib bo‘ldi,
To‘lqinda suzar –
Yurakning surati o‘yilgan tarvuz.
Qoyaga urilar oq sochli dengiz,
Baliqlar galasi sapchir osmonga.
Mo‘’jaz to‘lqinlarda qalqiydi tarvuz,
U suzib bormoqda sohil tomonga.
U o‘sha qirg‘oqda abadiy qolar…
To‘fon yuvosh tortgan.
Tinchidi dengiz.
Yuragim o‘yilgan tarvuzni olar
Qo‘liga sevgilim – go‘zal kazak qiz.
Hech kimning esiga hech kelmagaykim,
Uning qo‘lidagi mening yuragim.
Semyon GUDZЕNKO
(1922 – 1953)
* * *
O‘limga borganda qo‘shiq kuylashar,
Ammo yig‘lash mumkin o‘limni kutib.
Jangda eng dahshatli lahza – muqarrar
Hujumni kutmoqlik minuti.
Mana, chavaqlangan dala – bepoyon,
Mina to‘zonidan qor tani – qurum.
Portlash. Yonginamda do‘stim berar jon,
Demak, o‘tib ketdi yonimdan o‘lim.
Hozir kelajakdir menga ham navbat,
O‘lim faqat menga cho‘zmoqda qo‘lin.
Sovuq qirq birinchi, senga ming la’nat,
Senga ham ming la’nat, piyoda qo‘shin!
Go‘yo barcha mina menga intilar,
Go‘yo tanim magnit, o‘tmasidan sal…
Portlash.
Leytenant bir qalqib yiqilar,
Yana o‘tib ketdi yonimdan ajal.
Bunday kutib bo‘lmas o‘limni, axir…
Jo‘nar okoplardan yetaklab bizni,
Sovuqdan murdaday tosh qotgan qahr –
Shtikning zarbidan yirtilib bo‘g‘zi.
Qisqa jang tugadi. Bir lahzalik jang.
Keyin aroq ichdik labimiz yaxlab.
Birovning qonini xanjarim bilan
Tirnog‘im tagidan tashladim kavlab.
Sergey ORLOV
(1921 – 1977)
* * *
Uni yer shariga etdilar dafn,
Bor-yo‘g‘i oddiy bir askar edi u.
Bor-yo‘g‘i u askar edi, do‘stlarim,
Na-da mansabi bor, na-da unvoni.
Endi maqbarasi kurrai olam,
Milyon asrlarning uchmoqlarida.
Somon yo‘llari ham nur sochar har dam,
Uni mahkam tutib quchoqlarida.
Qo‘ng‘ir qoyalardan bulutlar oqar,
Izg‘irin tog‘larga bosar to‘shini.
Zalvorli chaqmoqlar qaydadir chaqar,
Shamollar boshlaydi yugurishini.
Axir, allaqachon tugagan qirg‘in…
Askarni ko‘tarib kelib do‘stlari
Shundoq Yer shariga etdilar dafn –
Xuddi maqbaraga qo‘yishgan kabi.
* * *
Qaro yerning tagida ma’dan,
Neni kutar muncha intizor?
Ozod qildi uni asirdan,
Uni konchi yo‘qdan qildi bor.
Eritdilar olov-otashda…
Horg‘in ishchi og‘ir po‘latni,
Bolg‘aladi, so‘ngra frontga
Jo‘natdilar snaryadni.
Portlash qanday dahshatli bo‘ldi!
Tanga botdi oskolka uchib…
Nahot, shuncha yo‘l bosib kelding,
Temir, meni o‘ldirmoq uchun.
* * *
Moviy Volxov samolarida
Tonglar otib, qonga botadi:
O‘q izlari havolarida,
Botqog‘ida tanklar qotadi.
Balchiq, balchiq, balchiq to‘rt taraf,
Har qadaming ustida qirg‘in.
Buziladi mardonavor saf –
Jon beradi mening do‘stlarim.
Qora-qurum qorning ustidan
Polk o‘rmalar, izida qon, kul…
G‘alabani sezadi yurak,
Aql bilan his qilmoq mushkul.
* * *
Qo‘shiqlarsiz muzlaydi olam.
Shamollar o‘ynagan zaminda
Qo‘shiqqa ishonib yashaydi odam –
O‘tga tolpinganday ayozli tunda.
Zaminda aslida qo‘shiq to‘qishmas,
Shunchaki o‘tadi rota shahardan
Shunchaki ayollar “uh” tortadi, bas,
Garmoshka jaranglab qoladi birdan.
Seskanib tushadi oqlibos qayin,
Deraza tagiga kelar yaqinroq.
Kimningdir yuragi portlaydi, keyin
Qo‘shiq kuylanadi zaminda yangroq.
Yomg‘ir yig‘isiday, shafaqday yonib,
Xuddi chaqaloqday tug‘iladi u.
Ovora bo‘lmangiz qo‘shiqni to‘qib,
Zaminda u mangu, hayotday mangu.
Aleksandr MЕJIROV
(1923 – 2009)
PIYODA QO‘SHINLAR HAQIDA XOTIRA
Men dushmanga otgan o‘qlar
Qaytmagaydir ortiga.
Pulemyot chalg‘isidan
Yiqiladi o‘t-o‘lan.
Uxlayapman boshim qo‘yib
Sinyavo botqoqligiga,
Oyoqlarim Nevaga va
Ladogaga tiralgan.
So‘ng uyg‘onib tinch yoturman,
Tanni tark etmas charchoq.
So‘nayotgan gulxan tafti
Uchib borar misli qush.
O‘ng biqinim muzlaganda,
So‘lga aylanganim choq,
Sinyavo botqoqligi
Bilchillab ketar noxush.
Va o‘rnimdan sakrab turib,
Qadam tashlayman olg‘a,
Qulog‘imga hushtak chalar
Shashtdan qo‘zg‘olgan shamol.
Front g‘arbga qocha boshlar,
Chaqmoq naq Reyxstagda –
Men ikkinchi qadamimni
Olg‘a qo‘yganim zamon.
Oq bayroqlar osib olar
Dushman garnizonlari,
Qurollarin yerga tashlab,
Raqib ko‘taradi qo‘l.
Shundoq mening yelkamdagi
Ko‘k dala pogonlari
Mayning mayda yomg‘irida
Qorayib bo‘ladi ho‘l.
Men-chi, yana yuguraman
Minalarga berib chap,
Dengizlarni hatlab, kechgum
Jangohlar daryosidan.
Men Pilzenda orom olgum
Pivo ko‘pigin puflab,
Sigaretim kuli tushar
Berlin ostonasiga.
Ratsiyalar xirillaydi,
Bahor boradi yashnab.
Frontning chang yo‘llaridan
Changga qorishib tun-kun,
Men dushmandan “So‘zsiz
taslim bo‘l”, deb qilaman talab,
Bayroqlarin G‘alabaning
Poyiga tashlash uchun.
Ammo tunda mudrarkanman,
Nedir tushar esimga,
Kipriklarim orasidan
Ayon ko‘raman birdan:
Uxlayapman boshim qo‘yib
Sinyav botqoqligiga,
Oyoqlarim Nevaga va
Ladogaga tiralgan.
Robert ROJDЕSTVЕNSKIY
(1932 – 1994)
ASKAR ALYOSHAGA PLOVDIVDA QO‘YILGAN HAYKAL
Bundan ko‘rinadi
yiroq-yiroqlar
ko‘kka singib ketgan ufqlar osha.
Plovdiv qoshida o‘ylanib turar,
haykalga aylangan
askar Alyosha.
Alyosha, adashgan haykaltaroshlar,
sening qiyofangning
tasviri xato.
Ehtimol
sen haqda kamroq bilishar,
asling tasavvur ham qilishmas hatto.
Axir bu tosh uyqu
senga xos emas,
mudom hamdam edi labingga kulgu.
G‘amgusor turibsan,
tinmasdan birpas so‘zlarding –
yasharding, xullas, serg‘ulu.
Zalvorli, qoraygan
o‘rmon ustiga
tuman yiqiladi tushday oqarib.
Men yo‘lga chiqaman endi,
Alyosha,
men sendan
o‘n yilga
kattaman, qariyb.
Alyosha, dunyoga keldim men kechroq,
aslida menda ham qalb mardonavor.
Ko‘p narsani ko‘rdim,
sen mendan ko‘proq –
hatto
o‘limni ham
uchratding bir bor.
Tinchgina uxlashga
haqlidir marhum,
Uzr.
Ammo senga savolim talay.
So‘ragim keladi:
“Yomonmi o‘lim?”
biroq shivirlayman:
“Yashamoq qalay?”
G‘alat tuyulmasin senga savolim,
Dilda bir tugun bor,
yuboray yozib.
Jon fido etganing hayotda, axir,
yashay olyapmanmi senga munosib?
Ishongin!
Sen mening muallimimsan –
har bir qadamimga
qo‘yasan baho.
Alyosha, shu sinchkov nigohing bilan
ishimu rejamga
boqdim doimo.
Shu nigoh oldidan yillarim o‘tar,
kunlarim
unga tik boqib kelajak.
Ikki odam umrin,
ey, yelkam,
ko‘tar,
guvilla ko‘ksimda, ikkita yurak.
Yolg‘onchi dunyodan
zarra qo‘rqmayman,
qalbimda nima bor –
askar qilar qayd…
Endi
Rossiyaga men qaytayapman,
Alyosha,
onangga nima deyin,
ayt?..
Inna LISNYANSKAYA
(1928)
* * *
Men haqimda o‘ylama yomon,
Qahri qattiq, bevafo zamon.
Ochlik berding – mayli deganman,
Yo‘qlik berding – zayling deganman,
Ha,roziman, Bariga tayyor, –
Ichga yutdim bor faryodimni.
Faqat ayla maqsading oshkor, –
Qaytar qurbon e’tiqodimni.
Umrim uchun So‘radim nima? –
Faqat qalbni aytishga imkon…
Ne ro‘y berdi? Sezding.
Jimgina Yerga qarab turibsan, zamon.
Iosif BRODSKIY
(1940 – 1996)
NATYURMORT
Onaizor dedikim:
– O‘g‘limmisan, tangrim yo?
Xochga parchin vujuding…
Uyga qanday ketay, oh?
Uyni o‘zimga ravo
Qanday ko‘ray? Ayt, bu dam
O‘g‘limmisan, tangrim yo,
Yo‘qmisan, yo bormisan?
Javob ayladi Iso:
– O‘likmanmi yo hayot,
O‘g‘lingmanmi, tangring yo,
Senikiman, aziz zot.
QUTB TADQIQOTCHISI
Itlar yeb bo‘lindi. Kundalikda ham
Qolmadi so‘zga joy. Fikrini yozdi
Hatto rafiqasin rasmiga. Raqam
Yasama xollarday chehrani bosdi.
Yozdi singlisining rasmiga so‘ngra, –
Ayab o‘tirmadi – ilm sababi…
Tizidan qora et o‘rlar tepaga,
Varyete qizlarin paypog‘i kabi.
* * *
Qafasga yovvoyi hayvonday kirdim,
Jazavamdan jazo yondi barakda.
Sohilda yashadim, qartani urdim,
Kechda ovqatlandim oppoq frakda.
Boqdim muz cho‘qqidan – yastandi olam.
Uch bor pichoq yedim, besh marta cho‘kdim.
Kechdim meni boqqan mamlakatdan ham,
Meni unutganlar shahardan ko‘pdir.
Xunlar sasi singgan dashtlarda kezdim,
Udum – lash-lushlarni kiydim bemiqdor.
Dalada ziroat ekishdan bezdim,
Ichdim – quruq suvdan o‘zga neki bor.
Tushimda konvoyning qarg‘a qarog‘i,
Quvg‘inda nimalar ko‘rmadi boshim.
Doddan boshqasini aytdi tomog‘im,
Endi shivirlayman. Qirqdadir yoshim.
Xo‘sh, nelar aytayin hayot haqida?
Ha, uzun… Kun ko‘rdim g‘am bilan hamdam.
Biroq, to qolguncha tuproq tagida,
“Tashakur, tashakur” deganim-degan.
Aleksandr YERYOMЕNKO
(1950 – 1985)
* * *
Kelishganman, ko‘zimda yolqin,
Ilon kabi donoman – ayon.
Men ayolni osmonga otdim –
Va meniki bo‘ldi u ayol.
May shishani qo‘limda ushlab,
Restoranda kezinganim on,
Ruh tarayman jangchiga o‘xshab,
Kiyik kabi chaqqonman, chaqqon.
Shivir-shivir yetar ortimdan, –
Ko‘rsatishar – barmoqlar bigiz:
“U ayolni osmonga otgan,
O‘sha ayol osmonda hanuz”.
Men bu ishga iqrorman, iqror:
Biror joyga bordimmi – tamom –
Quchishadi takroru takror,
Pul berishar – maqtab bearmon.
Hali qancha bo‘lar tortishuv, –
Ko‘nglimda shu bahsni tuyganman:
Nechun soldim el ichra g‘ulu,
Nima ichib, nima kiyganman.
Bir aybimni olay bo‘ynimga,
Shu she’rda ham aytayin bugun –
Uchmaganman fazo qo‘yniga,
Bu ham faqat chekkanim uchun.
Va albatta, yashab abadiy
Mehnat qilmoq umrim rejasi:
Shu beparvo avlodlar haqqi, –
Yo‘qolsin deb yolg‘on peshasi,
Bu dunyoda har bir kas borkim,
Mendek, rostni aytolsin halol:
“Men ayolni osmonga otdim –
Va meniki bo‘ldi u ayol”.
