Биз бир кун аввал хабар берганимиздек (Қаранг:Псевдоцитаты Габриэля Гарсиа Маркеса), шу кунгача таниқли адиб Гарсиа Маркесга нисбат берилган жуда кўп цитата ва ёзувлар сохта эканлиги, хусусан, «Хайрлашув мактуби» номи билан машҳур бўлиб жуда кенг тарқалган хат матни ҳам колумбиялик ёзувчи томонидан ёзилмагани маълум бўлди. Бу ҳақда қатор йиллар матбуотда ёзилишига қарамай сохта цитаталар ва «Хайрлашув мактуби» Маркес номи билан тарқалиши сира тўхтаётгани йўқ.
Хуршид Даврон
ГАРСИА МАРКЕС: ОДАМЛАР,
МЕН БУНИ ЁЗМАГАНМАН!
Биз бир кун аввал хабар берганимиздек (Қаранг:Псевдоцитаты Габриэля Гарсиа Маркеса), шу кунгача таниқли адиб Гарсиа Маркесга нисбат берилган жуда кўп цитата ва ёзувлар сохта эканлиги, хусусан, «Хайрлашув мактуби» номи билан машҳур бўлиб жуда кенг тарқалган хат матни ҳам колумбиялик ёзувчи томонидан ёзилмагани маълум бўлди. Бу ҳақда қатор йиллар матбуотда ёзилишига қарамай сохта цитаталар ва «Хайрлашув мактуби» Маркес номи билан тарқалиши сира тўхтаётгани йўқ.
Адиб асарларидаги қаҳрамонлари тилидан олинган айрим сўзлар ҳатто адиб вафоти билан боғлиқ хабар ва лавҳаларда янграмоқда. Айниқса,Гарсиа Маркес «Мен худога ишонмайман» деган деган гап интернет саҳифаларида такрор-такрор қайд этилмоқда. Ҳолбуки Маркес ўз номидан бу гапни ҳеч қачон айтмаган. Аслида бу гап адибнинг «Вабо ва муҳаббат» асаридаги қаҳрамонлардан бирига тегишлидир ва бу гап асарда «Мен худога ишонмайман, аммо ундан қўрқаман» шаклида берилган.
«Хайрлашув мактуби» масаласига келсак,бу насрий шеърий тарзида 14 йил бурун мексикалик қўғирчоқбоз Жонни Уэлш томонидан ўзининг севимли қўғирчоғига атаб ёзилган. Аммо,1999 йил охирларида Маркесга лейкемия ташхиси қўйилгандан сўнг, 2000 йилда Колумбиянинг «La Republica» газетаси бу насрий шеърни сифатида Маркес номи билан эълон қилган. Шу тарзда 14 йилдан буён ушбу хат баъзан Маркес, баъзан Паоло Коэльо номи билан эълон қилиб келинмоқда.
«Хайрлашув мактуби» ўзбек тилига Гўзал Бегим томонидан таржима қилиниб, бир неча ой аввал «Китоб дунёси» газетасида босилган, ҳатто саҳифамиз ҳам уни тақдим этган эди.
Буюк ёзувчининг вафоти муносабати билан жаҳон матбуотида минглаб саҳифалар эълон қилинди. Уларнинг кўпларида адибга нисбат бериб келинаётган ҳикматнамо сўзлар ва ибораларнинг аксарияти сохта эканлигига диққат қаратилган.
Биз қуйида «Хайрлашув мактуби»ни унинг асл муаллифи бўлмиш мексикалик қўғирчоқбоз Жонни Уэлш номи билан тақдим этар эканмиз, ғалати бир гапни ҳам айтмоқчимиз. То бугунгача буюк адиб салоҳиятининг маҳсули деб билганимиз ана энди қўғирчоқбоз Жонни Уэлш томонидан ёзилгани маълум бўлгач сизга қандай таъсир қилар экан?
Агар Тангрим мени латтали қўғирчоқ тарзида кўриб бир лаҳзагина мен ҳақимда унутганда ва менга озгина ҳаёт тириклик онларини туҳфа этганда эди, айни пайтда тилга олаётганларим ҳақида кўпроқ хаёл сурган бўлардим. Нарсаларнинг қанча туришига қараб эмас, маъно-мазмунига қараб баҳолардим. Камроқ ухлаган, кўпроқ орзу қилиб, юмуқ кўзларимда дунёни кашф этардим. Юмуқ кўзлар билан кечаётган ҳар бир дақиқа – оламнинг бой берилаётган олтмиш сониясидир. Кимлардир оёқларини юришдан тийганда мен тўхтовсиз қадам урган, бошқалар ухлаганда уйғонган, ўзгалар гапирганда жим туриб қулоқ солган бўлардим. Ва шоколадли музқаймоқдан ҳузурланиб тамадди қилардим.!
Агар Парвардигор менга бир озгина ҳаёт туҳфа этганида эди, одми кийинган, жисмимнигина эмас, кўнглимни ҳам тўқ қилиб, илк қуёш нурлари билан бирга ўрнимдан турардим.
Ё Парвардигорим, агар менинг яна жиндаккина вақтим бўлганида эди, нафратимни музга кишанлаб, қуёшнинг жамоли юз кўрсатишини интиқиб кутардим. Ван Гог каби юлдузлар соясида расм чизган, Бенедетти шеърларини ўқиб орзу қилган, Серра куйлари менинг ойли Серенадамга айланарди. Атиргулларнинг гулбаргларидаги алвон ўпичлар ва тиканаклардан тортаётган оғриқларини териб олиш учун кўз ёшларим билан уларни чўмилтириб қўярдим.
Биру борим менинг, мен яна озгина, бир озгина яшашим мумкин бўлганда эди… Мен севган инсонларимга уларни севишимни айтишни канда қилмаган бўлардим. Ҳар бир эркак ва ҳар бир аёлни уларни севишимга ишонтирар, муҳаббатнинг ичида муҳаббат билан нафас олардим. Одам қариган сари севишдан тўхтайди, деган фикрлар нақадар нотўғри эканлигини исбот қилардим: аксинча улар севишдан тўхтаганлари боис қарийдилар! Гўдакка қанот совға қилиб, уни ўзим парвоз қилишга ўргатардим. Қарияларга эса ўлим қарилик оқибатида эмас, бепарволик сабаб қадам ранжида қилишини айтардим. Ахир жуда кўп нарсаларни мен сизлардан ўргандим, ОДАМЛАР. Англадимки, ҳақиқий бахт бизни пастда кутаётганлигини пайқасак ҳам ҳар биримиз тоғнинг қоқ чўққисида яшашга интиламиз.
Шуни тушундимки, қачонки, янги туғилган чақалоқ отасининг бармоқларини ўзининг ушоққина қўлчалари билан ушлаб олар экан, бу бутун бир умрга етади. Яна шуни тушундимки, ҳар бир инсон кимнингдир оёққа туриши учун бошқа бир чўққидан пастга қарашга ҳақли. Ахир мен сизлардан жуда кўп нарсаларни ўргандим. Тўғрисини айтадиган бўлсам, булардан наф жиндаккина, негаки уларни сандиққа лиқ тўлатиб, мен кетиб боряпман…
Xurshid Davron
GARSIA MARKES: ODAMLAR,
MEN BUNI YOZMAGANMAN!
Biz bir kun avval xabar berganimizdek (Qarang:Psevdotsitati Gabrielya Garsia Markesa), shu kungacha taniqli adib Garsia Markesga nisbat berilgan juda ko’p sitata va yozuvlar soxta ekanligi, xususan, «Xayrlashuv maktubi» nomi bilan mashhur bo’lib juda keng tarqalgan xat matni ham kolumbiyalik yozuvchi tomonidan yozilmagani ma’lum bo’ldi. Bu haqda qator yillar matbuotda yozilishiga qaramay soxta sitatalar va «Xayrlashuv maktubi» Markes nomi bilan tarqalishi sira to’xtayotgani yo’q.
Adib asarlaridagi qahramonlari tilidan olingan ayrim so’zlar hatto adib vafoti bilan bog’liq xabar va lavhalarda yangramoqda. Ayniqsa,Garsia Markes «Men xudoga ishonmayman» degan degan gap internet sahifalarida takror-takror qayd etilmoqda. Holbuki Markes o’z nomidan bu gapni hech qachon aytmagan. Aslida bu gap adibning «Vabo va muhabbat» asaridagi qahramonlardan biriga tegishlidir va bu gap asarda «Men xudoga ishonmayman, ammo undan qo’rqaman» shaklida berilgan.
«Xayrlashuv maktubi» masalasiga kelsak,bu nasriy she’riy tarzida 14 yil burun meksikalik qo’g’irchoqboz Jonni Uelsh tomonidan o’zining sevimli qo’g’irchog’iga atab yozilgan. Ammo,1999 yil oxirlarida Markesga leykemiya tashxisi qo’yilgandan so’ng, 2000 yilda Kolumbiyaning «La Republica» gazetasi bu nasriy she’rni sifatida Markes nomi bilan e’lon qilgan. Shu tarzda 14 yildan buyon ushbu xat ba’zan Markes, ba’zan Paolo Koel`o nomi bilan e’lon qilib kelinmoqda.
«Xayrlashuv maktubi» o’zbek tiliga Go’zal Begim tomonidan tarjima qilinib, bir necha oy avval «Kitob dunyosi» gazetasida bosilgan, hatto sahifamiz ham uni taqdim etgan
edi.
Buyuk yozuvchining vafoti munosabati bilan jahon matbuotida minglab sahifalar e’lon qilindi. Ularning ko’plarida adibga nisbat berib kelinayotgan hikmatnamo so’zlar va iboralarning aksariyati soxta ekanligiga diqqat qaratilgan.
Biz quyida «Xayrlashuv maktubi»ni uning asl muallifi bo’lmish meksikalik qo’g’irchoqboz Jonni Uelsh nomi bilan taqdim etar ekanmiz, g’alati bir gapni ham aytmoqchimiz. To bugungacha buyuk adib salohiyatining mahsuli deb bilganimiz ana endi qo’g’irchoqboz Jonni Uelsh tomonidan yozilgani ma’lum bo’lgach sizga qanday ta’sir qilar ekan?
Agar Tangrim meni lattali qo’g’irchoq tarzida ko’rib bir lahzagina men haqimda unutganda va menga ozgina hayot tiriklik onlarini tuhfa etganda edi, ayni paytda tilga olayotganlarim haqida ko’proq xayol surgan bo’lardim. Narsalarning qancha turishiga qarab emas, ma’no-mazmuniga qarab baholardim. Kamroq uxlagan, ko’proq orzu qilib, yumuq ko’zlarimda dunyoni kashf etardim. Yumuq ko’zlar bilan kechayotgan har bir daqiqa – olamning boy berilayotgan oltmish soniyasidir. Kimlardir oyoqlarini yurishdan tiyganda men to’xtovsiz qadam urgan, boshqalar uxlaganda uyg’ongan, o’zgalar gapirganda jim turib quloq solgan bo’lardim. Va shokoladli muzqaymoqdan huzurlanib tamaddi qilardim.!
Agar Parvardigor menga bir ozgina hayot tuhfa etganida edi, odmi kiyingan, jismimnigina emas, ko’nglimni ham to’q qilib, ilk quyosh nurlari bilan birga o’rnimdan turardim.
YO Parvardigorim, agar mening yana jindakkina vaqtim bo’lganida edi, nafratimni muzga kishanlab, quyoshning jamoli yuz ko’rsatishini intiqib kutardim. Van Gog kabi yulduzlar soyasida rasm chizgan, Benedetti she’rlarini o’qib orzu qilgan, Serra kuylari mening oyli Serenadamga aylanardi. Atirgullarning gulbarglaridagi alvon o’pichlar va tikanaklardan tortayotgan og’riqlarini terib olish uchun ko’z yoshlarim bilan ularni cho’miltirib qo’yardim.
Biru borim mening, men yana ozgina, bir ozgina yashashim mumkin bo’lganda edi… Men sevgan insonlarimga ularni sevishimni aytishni kanda qilmagan bo’lardim. Har bir erkak va har bir ayolni ularni sevishimga ishontirar, muhabbatning ichida muhabbat bilan nafas olardim. Odam qarigan sari sevishdan to’xtaydi, degan fikrlar naqadar noto’g’ri ekanligini isbot qilardim: aksincha ular sevishdan to’xtaganlari bois qariydilar! Go’dakka qanot sovg’a qilib, uni o’zim parvoz qilishga o’rgatardim. Qariyalarga esa o’lim qarilik oqibatida emas, beparvolik sabab qadam ranjida qilishini aytardim. Axir juda ko’p narsalarni men sizlardan o’rgandim, ODAMLAR. Angladimki, haqiqiy baxt bizni pastda kutayotganligini payqasak ham har birimiz tog’ning qoq cho’qqisida yashashga intilamiz.
Shuni tushundimki, qachonki, yangi tug’ilgan chaqaloq otasining barmoqlarini o’zining ushoqqina qo’lchalari bilan ushlab olar ekan, bu butun bir umrga yetadi. Yana shuni tushundimki, har bir inson kimningdir oyoqqa turishi uchun boshqa bir cho’qqidan pastga qarashga haqli. Axir men sizlardan juda ko’p narsalarni o’rgandim. To’g’risini aytadigan bo’lsam, bulardan naf jindakkina, negaki ularni sandiqqa liq to’latib, men ketib boryapman…
